Luận văn:" Vai trò của nhà nước đối với CNH-HDH Đài Loan trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế (thời kỳ 1961 - 2003) - Bài học kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào Việt Nam"

Chia sẻ: Ngoc Kien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:224

Thêm vào BST

Báo xấu

127
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mấy thập kỉ qua , làn sóng công nghiệp hóa, hiện đại hóa(CHN, HĐH)đã và đang diễn ra ở nhiều nước phát triển.Ngày nay , khi toàn cầu hóa kinh tế thế giới đang diễn ra sâu rộng do tác động của cách mạng khoa học- công nghệ thời đại thì CNH, HĐH chỉ có thể thành công và được rút ngắn khi có chiến lược đúng đắn, gắn với các chính sách, giải pháp điều chỉnh phù hợp

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn:" Vai trò của nhà nước đối với CNH-HDH Đài Loan trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế (thời kỳ 1961 - 2003) - Bài học kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào Việt Nam"

Luận văn " Vai trò của nhà nước đối với CNH- HDH Đài Loan trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế (thời kỳ 1961 - 2003) - Bài học kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào Việt Nam"
L I CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. K t qu nêu trong lu n án là trung th c. Các tài li u tham kh o có ngu n trích d n rõ ràng. Tác gi lu n án Tr n Khánh Hưng
M CL C DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T iii DANH M C CÁC B NG BI U iv DANH M C CÁC HÌNH V v L IM U 1 Chương 1: CƠ S LÝ LU N V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C IV I CÔNG NGHI P HÓA, HI N I HÓA TRONG H I NH P KINH T 6 QU C T 1.1. Nh ng v n v công nghi p hóa, hi n i hóa trong h i nh p kinh t 6 qu c t 1.2. Vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p 23 kinh t qu c t Chương 2: VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C I V I CÔNG NGHI P HÓA, 60 HI N I HÓA TRONG H I NH P KINH T QU C T ÀI LOAN (TH I KỲ 1961 – 2003) VÀ BÀI H C KINH NGHI M 2.1. Khái quát v tình hình kinh t - xã h i ài Loan giai o n 1949 - 1960 60 2.2. Vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p 68 kinh t qu c t ài Loan (th i kỳ 1961 - 2003) 2.3. M t s bài h c kinh nghi m c a ài Loan v vai trò c a nhà nư c i v i 114 công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t Chương 3: KH NĂNG V N D NG M T S KINH NGHI M V VAI 128 TRÒ C A NHÀ NƯ C I V I CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ TRONG H I NH P KINH T QU C T ÀI LOAN VÀO NƯ C TA HI N NAY 3.1. Khái quát v vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá 128 trong quá trình h i nh p kinh t qu c t nư c ta t 1986 n nay 3.2. M t s i m tương ng và khác bi t gi a Vi t Nam và ài Loan khi th c 162 hi n công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t 3.3. Kh năng v n d ng m t s kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i 170 công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t c a ài Loan vào nư c ta hi n nay K T LU N 198 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH Ã CÔNG B C A TÁC GI 201 DANH M C TÀI LI U THAM KH O 202 PH L C 211
DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T Vi t t t Ti ng Vi t Ti ng Anh ADB Ngân hàng phát tri n châu Á Asian Development Bank AFTA Khu v c m u d ch t do ASEAN Asean Free Trade Area APEC Di n àn h p tác kinh tê châu Á - Asia-Pacific Economic Thái Bình Dương Cooperation ASEAN Hi p h i các nư c ông Nam Á Association of South East Asian Nations ASEM H i ngh thư ng nh Á - Âu Asean European Meeting CEPT Chương trình ưu ãi thu quan có Common Effective Preferential hi u l c chung Tariff CNH, H H Công nghi p hoá, hi n i hoá DNVVN Doanh nghi p v a và nh EU Liên minh châu Âu Europe Union FDI u tư tr c ti p nư c ngoài Foreign Direct Investment FTA Hi p nh thương m i t do Free Trade Agreement GATT Hi p nh chung v thương m i General Agreement on Trade và thu quan and Tariff GDP T ng s n ph m qu c n i Gross Domestic Product ICOR T l gia tăng v n trên s n lư ng Incremental Capital-Output Ratio IMF Qu ti n t qu c t International Moneytary Fund NAFTA Khu v c m u d ch t do B c M North American Free Trade Area NIEs Các n n kinh t công nghi p m i New Industrialization Economies NT$ ài t (ti n ài Loan) New Taiwan Dollar ODA Ngu n v n h tr phát tri n Official Development chính th c Assisstance OECD T ch c h p tác và phát tri n Organization for Economic Co- kinh t operation and Development R&D Nghiên c u và phát tri n Research and Development TBCN Tư b n ch nghĩa TFP Năng su t nhân t t ng h p Total Factor Productivities TNCs Các công ty xuyên qu c gia Transnational Corporations TW Trung ương UNIDO T ch c phát tri n công nghi p United Nation for Industrial c a Liên h p qu c Development Organization USD ng ô la M United States Dollar WB Ngân hàng th gi i World Bank WEF Di n àn kinh t th gi i World Economic Forum WTO T ch c thương m i th gi i World Trade Organisation XHCN Xã h i ch nghĩa
DANH M C CÁC B NG BI U Tr B ng 1.1: S khác bi t cơ b n gi a hai lo i hình chi n lư c công nghi p hoá 46 B ng 2.1: Chi tiêu cho R&D c a ài Loan 99 B ng 2.2: Ch s phát tri n khoa h c công ngh ài Loan (1997 - 2002) 101 B ng 2.3: Ngu n tăng trư ng c a ài Loan giai o n (1995 - 2003) 108 B ng 3.1: Cơ c u t ng v n u tư th c hi n giai o n (1991 - 2006) 140 B ng 3.2: T c tăng trư ng kinh t qua các giai o n 141 B ng 3.3: Cơ c u ngành trong GDP (%) 142 B ng 3.4: Xu t kh u và GDP 142 B ng 3.5: Cơ c u hàng xu t kh u theo m c ch bi n 143 B ng 3.6: T c tăng trư ng kinh t c a Vi t Nam và ài Loan 163 B ng 3.7: Cơ c u ngành kinh t c a Vi t Nam và ài Loan 164 B ng 3.8: Chuy n d ch cơ c u lao ng Vi t Nam và ài Loan 164
DANH M C CÁC HÌNH V Hình 2.1: T c tăng trư ng kinh t ài Loan giai o n 1960-1982 85 Hình 2.2: Cơ c u ngành kinh t c a ài Loan năm 1983 86 Hình 2.3: Kim ng ch xu t kh u c a ài Loan giai o n 1960 -1982 87 Hình 2.4: u tư ra nư c ngoài c a ài Loan (1995 - 2006) 97 Hình 2.5: Tăng trư ng kinh t c a ài Loan giai o n (1995 - 2006) 107 Hình 2.6: Cơ c u ngành kinh t c a ài Loan năm 2003 109 Hình 2.7: Kim ng ch xu t kh u c a ài Loan giai o n (1995 - 2003) 109 Hình 2.8: Cơ c u hàng xu t kh u c a ài Loan 110
1 L IM U 1. Tính c p thi t c a tài lu n án M y th p k qua, làn sóng công nghi p hóa, hi n i hóa (CNH, H H) ã và ang di n ra nhi u nư c ang phát tri n. Ngày nay, khi toàn c u hoá n n kinh t th gi i di n ra sâu r ng do tác ng c a cách m ng khoa h c - công ngh th i i thì CNH, H H ch có th thành công và ư c rút ng n khi có chi n lư c úng n, g n v i các chính sách, gi i pháp i u hành phù h p v i nh ng bi n ng c a tình hình kinh t trong nư c và qu c t . Th c t , m t s qu c gia và lãnh th ã s m thành công trong công nghi p hoá và gia nh p hàng ngũ NIEs, trong ó có ài Loan. S thành công c a ài Loan có nguyên nhân r t quan tr ng là s nh hư ng và i u ti t c a nhà nư c. iu ó ã l i nh ng bài h c kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t . nư c ta, s nghi p CNH, H H theo ư ng l i im ic a ng ta t ư c nh ng thành t u quan tr ng. t nư c ã ra kh i kh ng ho ng v kinh t - xã h i và bư c sang giai o n y m nh CNH, H H nh m m c tiêu ưa nư c ta cơ b n tr thành m t nư c công nghi p theo hư ng hi n i vào năm 2020. Tuy nhiên, trong xu th toàn c u hoá kinh t ang di n ra ngày m t m nh m thì yêu c u tăng trư ng kinh t nhanh và b n v ng nư c ta ang ng trư c nh ng th i cơ và thách th c to l n i v i CNH, H H trong i u ki n phát tri n kinh t th trư ng và h i nh p kinh t qu c t . i u ó càng kh ng nh vai trò c n thi t c a nhà nư c trong nh hư ng, i u hành CNH, H H nư c ta. ó là lý do nghiên c u sinh ch n tài nghiên c u: “Vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá ài Loan trong quá trình h i nh p kinh t qu c t (th i kỳ 1961 - 2003) - Bài h c kinh nghi m và kh năng v n d ng vào Vi t Nam”.
2 2. T ng quan các công trình ã nghiên c u có liên quan n lu n án V vai trò c a nhà nư c i v i quá trình CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t ã ư c nhi u nhà nghiên c u i sâu phân tích. Nghiên c u v ài Loan nư c ngoài, có th nêu ra các công trình như: Chính sách và th ch trong quá trình tăng trư ng nhanh c a Dahlman & Ousa (1997) [91]; Vai trò ài Loan c a Jocl (1994) [89]; S can c a nhà nư c trong phát tri n kinh t thi p c a nhà nư c trong phát tri n hư ng ngo i: Lý thuy t tân c i n và th c ài Loan c a Wade (1988) [96]; ti n i u ti t th trư ng: Lý thuy t kinh t và ông Á c a Wade vai trò c a chính ph các n n kinh t công nghi p hoá m i (1990) [97]; M t s nghiên c u ư c t p h p trong công trình Suy ng m l i s ông Á c a Ngân hàng th gi i (2002) [57] có cp nv n kinh th n kỳ nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hóa, hi n i hóa m ts nư c ông Á. G n ây, công trình Ngh ch lý c a chi n lư c u i k p – Tư duy l i mô hình phát tri n kinh t d a vào nhà nư c c a Li Tan (2008) [71] ã t p trung nghiên c u mô hình phát tri n kinh t d a vào nhà nư c lu n gi i v vai trò quan tr ng c a nhà nư c i v i công nghi p hoá m t s nư c như Liên Xô và các n n kinh t m i n i khu v c ông Á, trong ó có ài Loan… trong nư c, m t s nghiên c u có cp n vai trò c a nhà nư c v i tư cách là m t nhân t tác ng n ti n trình công nghi p hoá, hi n i hoá m t s nư c và vùng lãnh th ông Á như: Kinh t ài Loan - Tình hình và chính sách c a Ph m Thái Qu c (1997) [66]; Công nghi p hoá NIEs ông Á i v i Vi t Nam c a Lê Bàn Th ch & Tr n Th Tri và bài h c kinh nghi m (2000) [72]. c bi t, nhi u công trình nghiên c u c a Vi n Khoa h c xã h i Vi t Nam như: Nhà nư c trong kinh t th trư ng các nư c ang phát tri n châu Ác a c nh (1991) [31]; Công nghi p hoá, hi n i hoá: Nh ng bài h c ông Á do Nguy n Th Luy n ch biên (1998) [50]; Công thành công c a nghi p hoá, hi n i hoá: Phát huy l i th so sánh - Kinh nghi m c a các n n kinh
3 châu Á c a c nh (1999) [32]; L a ch n s n ph m và t ang phát tri n th trư ng trong ngo i thương th i kỳ công nghi p hoá c a các n n kinh t ông Á do Nguy n Tr n Qu ch biên (2000) [65]; M t s v n v công nghi p hoá, Vi t Nam c a Hoài Nam (2004) [56]; Kinh t h c phát tri n hi n i hoá v công nghi p hoá và c i cách n n kinh t c a c nh (2004) [34]… ã c p và nghiên c u v các chính sách c a nhà nư c nh m thúc y CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t m t s nư c ông Á, trong có có ài Loan và rút ra nh ng bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam. Tuy nhiên, n nay v n chưa có công trình nghiên c u toàn di n, có tính h th ng v vai trò c a nhà nư c ài Loan i v i CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t theo giác l ch s kinh t . 3. M c tiêu c a tài lu n án - Làm rõ vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H ài Loan trong quá trình h i nh p kinh t qu c t . - Rút ra m t s bài h c kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t ài Loan có ý nghĩa th c ti n v i nư c ta hi n nay. 4. Nh ng óng góp m i c a lu n án - Làm rõ hơn cơ s lý lu n v vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t , c bi t v i nh ng nư c có n n kinh t im xu t phát th p ang th c hi n CNH, H H nh m y nhanh ti n trình phát tri n. - T p trung nghiên c u làm rõ th c tr ng v vai trò nhà nư c ivi CNH, H H ài Loan trong quá trình h i nh p kinh t qu c t (th i kỳ 1961 - 2003) rút ra m t s bài h c kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c trong CNH, H H. - Lu n gi i kh năng v n d ng m t s kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H trong quá trình h i nh p kinh t qu c t c a ài Loan
4 v i nư c ta hi n nay. ng th i, xu t m t s ki n ngh tăng thêm tính kh thi trong v n d ng các kinh nghi m ó. 5. i tư ng và ph m vi nghiên c u c a lu n án - i tư ng nghiên c u c a lu n án là vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t ài Loan. - Ph m vi nghiên c u: Vai trò c a nhà nư c v i CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t bao hàm nhi u v n nhưng lu n án ch t p trung nghiên c u v vi c l a ch n chi n lư c CNH, H H và các chính sách, gi i pháp c a nhà nư c tác ng vào ti n trình CNH, H H. Th i gian nghiên c u t năm 1961 n năm 2003. Lu n án l a ch n th i gian nghiên c u như v y vì t u nh ng năm 1960, ài Loan ã chuy n sang th c hi n chi n lư c công nghi p hoá hư ng v xu t kh u và t ng bư c h i nh p vào i s ng kinh t qu c t . n năm 2003, ài Loan chính th c là thành viên c a WTO ư c kho ng 2 năm ( ài Loan tr thành thành viên chính th c c a WTO t 01/01/2002). M c ích c a lu n án là làm rõ nh ng i u ch nh trong chính sách, gi i pháp c a nhà nư c ài Loan cho phù h p v i nh ng quy nh c a WTO và tác ng c a nó n tình hình kinh t - xã h i. i u này tương ng v i Vi t Nam khi Vi t Nam m i tr thành thành viên c a WTO t 01/01/2007. Tuy nhiên, v vai trò c a nhà nư c ài Loan t sau năm 2003 n nay cũng ư c lu n án nghiên c u làm rõ vai trò tích c c c a nhà nư c i v i s phát tri n c a n n kinh t tri th c trong h i nh p. 6. Phương pháp nghiên c u Trong nghiên c u, lu n án s d ng phương pháp lu n c a ch nghĩa duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s . Lu n án ã k t h p s d ng các phương pháp l ch s , phương pháp lôgic, phương pháp i ch ng so sánh và phương pháp phân tích kinh t làm rõ n i dung nghiên c u. ng th i trong nghiên c u, tác
5 gi ã k th a có ch n l c nh ng k t qu nghiên c u c a m t s h c gi trong nư c và qu c t , ch y u là k t qu phân tích kinh t lư ng. 7. K t c u c a lu n án Ngoài l i m u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, ph l c, lu n án ư c k t c u thành 3 chương: Chương 1: Cơ s lý lu n v vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t . Chương 2: Vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t ài Loan (th i kỳ 1961 - 2003) và bài h c kinh nghi m. Chương 3: Kh năng v n d ng m t s kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t ài Loan vào nư c ta hi n nay.
6 Chương 1 CƠ S LÝ LU N V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C I V I CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ TRONG H I NH P KINH T QU C T 1.1. NH NG V N V CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ TRONG H I NH P KINH T QU C T 1.1.1. Công nghi p hoá, hi n i hoá 1.1.1.1. Khái ni m công nghi p hoá Trong l ch s xã h i loài ngư i, công nghi p hoá là con ư ng t t y u ph n l n các qu c gia trên th gi i phát tri n và ti n t i hi n i, văn minh. Th c ti n nhi u nư c cho th y, công nghi p hoá di n ra r t phong phú, a d ng v mô hình b i nó là quá trình ph c t p và bao hàm ph m vi r ng l n. Do th i i m xu t phát và phương th c ti n hành khác nhau nên b n thân khái ni m công nghi p hoá cũng ư c quan ni m theo nh ng cách ti p c n khác nhau. Theo t ng k t c a UNIDO thì có n 128 cách nh nghĩa khác nhau v công nghi p hoá. Th c t , công nghi p hoá là m t khái ni m mang tính ch t l ch s . Tuỳ theo góc nhìn nh n mà ngư i ta nh n m nh m t này hay m t khác c a công nghi p hoá ưa ra nh ng quan ni m khác nhau. Nh ng quan ni m ó có th quy v m t s d ng cơ b n sau: - Cu i th k XVIII, cu c cách m ng công nghi p b t u nư c Anh và sau ó lan sang các nư c tư b n khác thì công nghi p hoá ư c hi u là ưa c tính công nghi p cho m t ho t ng; trang b (cho m t vùng, m t nư c) các nhà máy, các lo i công nghi p... [40, tr. 48]. Do v y, các nư c này ch y u t p trung vào phát tri n các ngành công nghi p và s chuy n bi n v kinh t - xã h i khác ch là h qu c a phát tri n công nghi p. Quan ni m này có nhi u m t không h p lý: nó không cho th y m c tiêu c n t c a quá trình công nghi p hoá; nó g n
7 như ng nh t quá trình công nghi p hoá v i phát tri n công nghi p; và nó không th hi n ư c tính l ch s c a quá trình công nghi p hoá. - Khi n n công nghi p chuy n bi n nhanh chóng t k thu t cơ khí gi n ơn v i máy hơi nư c làm ng l c sang cơ khí ph c t p v i ng cơ t trong, i n năng làm ng l c thì quan ni m công nghi p hoá ã ư c m r ng, không ch ơn thu n là phát tri n n n công nghi p thành lĩnh v c óng vai trò ch o trong n n kinh t , mà còn là bi n t t c các ho t ng s n xu t khác thành lo i hình ho t ng công nghi p. - T 1926, Liên Xô b t u th c hi n công nghi p hoá theo mô hình kinh t k ho ch hoá t p trung. M c dù trư c ó ch nghĩa tư b n ã phát tri n mc nh t nh nhưng n u so v i phương Tây lúc ó thì Liên Xô v n thi u m t h th ng công nghi p n ng hoàn ch nh và kinh t ti u nông v n còn t n t i khá ph bi n. Bên c nh ó, Liên Xô còn b phương Tây bao vây phong to v kinh t . Trong b i c nh y, m c tiêu c a công nghi p hoá là t p trung cao cho phát tri n công nghi p n ng. i u này bao hàm c ý nghĩa kinh t và qu c phòng. Do v y, công nghi p hoá ư c quan ni m là “Quá trình xây d ng n n i công nghi p cơ khí có kh năng c i t o c nông nghi p. ó là s phát tri n công nghi p n ng v i ngành trung tâm là ch t o máy…” [40, tr. 49]. Quan ni m này phù h p v i i u ki n c a Liên Xô th i kỳ ó. Trong quá trình th c hi n, m c dù có s chú tr ng nh t nh n công nghi p nh và nông nghi p nhưng bao gi công nghi p n ng cũng ư c coi như m t ti n có ý nghĩa quy t nh ns toàn th ng c a công nghi p hoá cũng như s s ng còn c a t nư c. - Năm 1963, UNIDO ưa ra khái ni m: "Công nghi p hoá là m t quá trình phát tri n kinh t , trong quá trình này m t b ph n ngày càng tăng các ngu n c a c i qu c dân ư c ng viên phát tri n cơ c u kinh t nhi u ngành trong nư c v i k thu t hi n i. c i m c a cơ c u kinh t này là có m t b ph n ch bi n luôn thay i s n xu t ra nh ng tư li u s n xu t và hàng tiêu dùng, có kh năng m b o cho toàn b n n kinh t phát tri n v i nh p cao, mb o
8 t t i s ti n b v kinh t - xã h i". Quan ni m này ch a ng s dung hoà các ý ki n cho r ng quá trình công nghi p hoá bao trùm toàn b quá trình phát tri n kinh t - xã h i nh m t t i không ch s phát tri n kinh t mà còn c s ti n b v m t xã h i [40, tr. 51]. Nhìn chung, m i cách quan ni m v công nghi p hoá trên ây u có nhân t h p lý, nó tuỳ thu c vào hoàn c nh c th và g n v i nh ng yêu c u t ra trong phát tri n. Tuy nhiên, nh ng quan ni m này m i ch cp n khía c nh v t ch t - k thu t mà chưa cp nm tv n cũng r t quan tr ng là khía c nh cơ ch , th ch . B i ngoài m c tiêu, nh ng n i dung ch y u thì phương th c th c hi n hay cách th c, cơ ch phân b s d ng các ngu n l c cũng là m t v n h t s c quan tr ng, nh hư ng tr c ti p n s thành b i trong công nghi p hoá. T th c t y, tác gi c a lu n án cho r ng: Công nghi p hoá là quá trình chuy n bi n m t n n kinh t nông nghi p mang tính t c p, t túc khép kín v i lao ng th công là ch y u sang m t n n kinh t công nghi p, v n hành theo cơ ch th trư ng d a trên s phân công lao ng xã h i phát tri n trình cao, v i lao ng b ng máy móc, k thu t và công ngh hi n i trong t t c các lĩnh v c kinh t nh m tăng năng su t lao ng xã h i và thúc y s phát tri n kinh t - xã h i. V i quan ni m như v y, công nghi p hoá là quá trình c i bi n toàn di n n n kinh t . khía c nh v t ch t - k thu t, công nghi p hoá là quá trình chuy n bi n căn b n trình k thu t c a n n kinh t , t tình tr ng l c h u, d a vào phương pháp th công là ch y u sang n n kinh t s n xu t d a vào ti n b khoa h c - công ngh m i nh t em l i năng su t, ch t lư ng và hi u su t cao. Còn khía c nh cơ ch , th ch thì công nghi p hoá là quá trình c i bi n th ch và c u trúc c a n n kinh t theo hư ng hi u qu hơn, t n n kinh t hi n v t - t c p, t túc, khép kín sang n n kinh t d a trên nguyên t c th trư ng. C lý thuy t và th c ti n u ã ch ng minh, cơ ch th trư ng thư ng là m t phương th c t t
9 t ch c ho t ng kinh t , nó cho phép phân b các ngu n l c xã h i m t cách hi u qu . Phát tri n kinh t th trư ng không ch là i u ki n ti n mà là i u ki n không th thi u cho c quá trình công nghi p hoá không ch các nư c phát tri n i trư c mà c các nư c ang phát tri n ngày nay. n nay, các nhà nghiên c u v n chưa th ng nh t v i nhau trong vi c xác nh h th ng các tiêu chí ánh giá v công nghi p hoá b i các quan i m ư c ưa ra bao quát m t di n r ng nhưng l i thi u s phân lo i và xác nh rõ chu n m c v i t ng lĩnh v c, t ng y u t . M c dù v y, tác gi lu n án cho r ng, có th d a vào 3 nhóm tiêu chí ch y u là tăng trư ng kinh t , chuy n d ch cơ c u kinh ánh giá v trình công nghi p hoá. ây là nh ng t và phát tri n b n v ng y u t cơ b n ph n ánh tính ch t và n i dung c a quá trình công nghi p hoá, chúng v a ph n ánh t m khái quát, v a ph n ánh giác c th , o lư ng ư c c nh ng thay i v lư ng và nh ng bi n i v ch t. Nh ng tiêu chí c a t ng nhóm này bao g m: i) Nhóm tiêu chí v tăng trư ng: tăng trư ng GDP (%), tăng trư ng GDP theo u ngư i (%), GDP bình quân u ngư i; ii) Nhóm tiêu chí v chuy n d ch cơ c u: cơ c u ngành kinh t , cơ c u công nghi p (hàng ch t o và hàng phi ch t o), cơ c u xu t kh u (hàng ch t o và hàng phi ch t o), cơ c u lao ng và dân cư, cơ c u vùng (m c ô th hoá)…; iii) Nhóm tiêu chí v phát tri n b n v ng: công b ng xã h i, xoá ói gi m nghèo, t l vi c làm hay th t nghi p, giáo d c, ch t lư ng s ng, môi trư ng chính tr - xã h i - kinh t , năng l c th ch , môi trư ng t nhiên (m c hu ho i, ph c h i). Ngoài ra có th có các tiêu chí tham kh o khác: Ch s TFP; Ch s phát tri n ngư i (HDI); V trí trong b ng x p h ng năng l c c nh tranh. 1.1.1.2. Công nghi p hoá, hi n i hoá Hi n i hoá ư c hi u là toàn b các quá trình, các d ng c i bi n, các bư c quá t các trình kinh t - k thu t khác nhau ang t n t i lên trình m i cao hơn d a trên nh ng thành t u c a khoa h c - công ngh . Ngày nay, hi n
10 i hoá ư c th a nh n r ng rãi và ư c hi u theo nghĩa r ng không ch ơn thu n là hi n i hoá công nghi p mà còn là hi n i hoá n n kinh t . Do v y, khi xét v b n ch t, khái ni m hi n i hoá thư ng ư c các nhà lý lu n cho là hình th c c bi t c a s phát tri n xã h i. Th c t cho th y, công nghi p hoá luôn g n ch t v i hi n i hoá và chính hi n i hoá là ti n quy t nh s thành công c a công nghi p hoá. Các nhà kinh t h c hi n i thư ng dùng ph m trù công nghi p hoá như m t tiêu chu n phân nh xã h i truy n th ng và xã h i hi n i cũng như phân nh các th i kỳ, các d ng hi n i hoá ã và ang di n ra trong l ch s xã h i loài ngư i. Th k XX ã ch ng minh, cu c cách m ng khoa h c – công ngh ã ưa n nh ng bư c nh y kỳ di u trong s phát tri n c a l c lư ng s n xu t và ưa xã h i loài ngư i lên trình phát tri n m i. Khoa h c ã tr thành l c lư ng s n xu t tr c ti p, nó th m sâu vào t ng y u t c a l c lư ng s n xu t và thư ng xuyên t o ra nh ng bi n i v ch t trong phát tri n. Chính s phát tri n c a khoa h c và công ngh ã ánh d u và m ra nh ng bư c ngo t m i trong công nghi p hoá. Cách m ng khoa h c – công ngh là hình th c ph bi n trong s phát tri n c a l c lư ng s n xu t và i s ng xã h i. Do ó, khoa h c – công ngh là m t trong nh ng phương ti n quan tr ng nh t gi i quy t các v n xã h i, là con ư ng hi n i hoá c a các qu c gia trên th gi i. Kinh nghi m phát tri n c a các n n kinh t cho th y, b n thân công nghi p hoá ã bao hàm yêu c u t t i trình phát tri n kinh t hi n i nh t hi n có vào th i i m ti n hành. Quá trình y thúc y vi c gi i quy t nhanh chóng nh ng nhi m v mà th c ti n t ra, ng th i y nhanh s ng d ng nh ng thành t u c a nó vào s n xu t. Trình c a các ho t ng s n xu t không c nh theo m t chu n m c k thu t – công ngh c ng mà nó luôn ư c nâng cao, ư c hi n i hoá theo s ti n tri n c a th i i. Như v y, công nghi p hoá luôn ph i i ôi v i hi n i hoá.
11 Ngư i ài Loan quan ni m CNH, H H là quá trình chuy n bi n t m t xã h i trong ó n n kinh t ch y u d a vào nông nghi p sang m t xã h i hi n i, ó các ngành kinh t , c bi t là ngành công nghi p và d ch v liên t c ư c nâng c p v trình k thu t – công ngh theo s ti n tri n c a th i i, mang l i giá tr gia tăng cao, cơ c u kinh t hi n i, nh m m c ích cao nh t là t t i trình c a m t n n kinh t phát tri n. Theo quan i m c a ng ta, “CNH, H H là quá trình chuy n i căn b n toàn di n các ho t ng s n xu t, kinh doanh, d ch v và qu n lý kinh t , xã h i t s d ng lao ng th công là chính, sang s d ng m t cách ph bi n s c lao ng cùng v i công ngh , phương ti n và phương pháp tiên ti n, hi n i, d a trên s phát tri n c a công nghi p và ti n b khoa h c và công ngh , t o ra năng ng xã h i cao” [25, tr. 43]. su t lao 1.1.2. Công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t 1.1.2.1. H i nh p kinh t qu c t hai th p k cu i c a th k XX, làn sóng toàn c u hoá di n ra m nh m và tác ng nm im tc a i s ng kinh t – chính tr – xã h i trên toàn th gi i. Trong ó, toàn c u hoá kinh t v a là trung tâm, v a là cơ s và là ng l c thúc y các lĩnh v c khác c a xu th toàn c u hoá nói chung và cũng là xu th th hi n rõ nh t. i u này bi u hi n s m r ng m c và quy mô thương m i th gi i; s lưu chuy n c a các dòng v n và lao ng trên ph m vi toàn c u; s gia tăng các quá trình liên k t, h i nh p theo hư ng t do hoá làm xu t hi n hàng lo t các th ch kinh t qu c t và khu v c dư i nhi u c p ; s k t n i các n n kinh t qu c gia và khu v c thành m t m ng trên quy mô toàn c u. V m t b n ch t, toàn c u hóa kinh t xu t hi n g n li n v i xu th v n ng, phát tri n c a n n s n xu t xã h i, ư c thúc y b i l i ích c a phân công lao ng qu c t , s phát tri n m nh m c a khoa h c – công ngh và tính xã h i hoá ngày càng cao c a l c lư ng s n xu t.
12 Thu t ng h i nh p kinh t qu c t ã xu t hi n trong vài th p k g n ây. M c dù cho n nay quan ni m v h i nh p kinh t qu c t v n còn có nh ng i m chưa th ng nh t nhưng t u chung l i, có th cho r ng: H i nh p kinh t qu c t là quá trình các qu c gia th c hi n mô hình kinh t m , t nguy n tham gia vào các nh ch kinh t và tài chính qu c t , th c hi n thu n l i hoá và t do hoá thương m i, u tư và các ho t ng kinh t i ngo i khác; là s g n k t n n kinh t c a m i qu c gia vào các t ch c kinh t khu v c và th gi i, trong ó m i quan h gi a các thành viên có s ràng bu c theo nh ng quy nh chung c a các t ch c ó. Xét v b n ch t thì h i nh p kinh t qu c t là s an xen, g n bó và l thu c l n nhau gi a các n n kinh t qu c gia và n n kinh t th gi i. ó cũng là quá trình xoá b t ng bư c và toàn b các rào c n v thương m i và u tư gi a các qu c gia, góp ph n khơi thông các lu ng di chuy n ngu n l c trong và ngoài nư c, t o i u ki n cho vi c m r ng th trư ng, chuy n giao công ngh . Th c t cho th y, h i nh p kinh t qu c t xu t phát t nh ng cơ s kinh t xã h i hi n th c c a th gi i hi n i, mang tính khách quan không ph thu c vào ý chí c a m t qu c gia nào. i u ó kh ng nh h i nh p kinh t qu c t như m t t t y u mang tính th i i. H i nh p kinh t qu c t bao g m m t s n i dung ch y u như: tham gia vào h th ng phân công lao ng qu c t ; tham gia và m r ng thương m i qu c t ; tham gia vào các ho t ng tài chính qu c t v.v... Tham gia các hình th c liên k t kinh t là m t bi u hi n c a h i nh p kinh t qu c t . ó là vi c chính ph các qu c gia ký k t v i nhau các hi p nh t o nên khuôn kh chung cho s ph i h p, i u ch nh quan h kinh t gi a các nư c v i các hình th c ch y u là: Hi p nh thương m i song phương, Khu v c m u d ch t do, Liên minh thu quan, Th trư ng chung, Liên minh ti n t ... Tuy nhiên, m i hình th c trên ây cũng có nh ng i m khác cơ b n và i u ó th hi n c p và m c h i nh p.
13 Hi n nay, toàn c u hoá và h i nh p kinh t t qu c t ang di n ra ngày càng m nh m và có tác ng nhi u m t n s phát tri n kinh t c a các nư c trên th gi i. Trong b i c nh ó, các qu c gia dù giàu có ho c phát tri n n âu cũng u có xu hư ng y m nh các quan h thương m i và u tư qu c t . Nh ng qu c gia ch m tr trong h i nh p kinh t qu c t thư ng ph i tr giá b ng chính s t t h u c a mình, ngư c l i nh ng nư c v i vã h i nh p thi u s chu n b nh ng i u ki n c n thi t, không phát huy ư c n i l c ho c không ch ng h i nh p cũng ã b tr giá. H i nh p kinh t qu c t mang n nh ng cơ h i nhưng cũng t ra nh ng thách th c to l n, nh hư ng n t t c các b ph n trong n n kinh t : cá nhân, h gia ình, công ty, ngành, qu c gia và vùng lãnh th . Nh ng cơ h i do h i nh p kinh t qu c t mang l i là r t l n: Các nư c, nh t là các nư c ang phát tri n, có th ti p nh n nh ng ngu n l c v t ch t, nh ng tri th c và kinh nghi m trong ho t ng th c ti n c t m vĩ mô và t m vi mô; Có i u ki n n m b t thông tin và ti p nh n chuy n giao nh ng thành t u, nh ng t phá v khoa h c – công ngh , v t ch c và qu n lý s n xu t kinh doanh; T o kh năng m r ng th trư ng m i, m r ng quan h v i nh ng i tác m i cho các nư c khi nh ng hàng rào h n ch i v i các ho t ng thương m i và u tư qu c t ư cd b . Bên c nh ó, h i nh p kinh t qu c t cũng mang n nh ng thách th c to l n mà các nư c ph i i m t và tìm cách vư t qua nh t là s c ép bu c các qu c gia, các doanh nghi p ph i nâng cao năng l c c nh tranh trên th trư ng ngày càng kh c nghi t và nguy cơ gia tăng s b t công, b t bình ng thu nh p trong n i b t ng nư c và gi a các nư c. i v i các nư c ang phát tri n, khi n n kinh t còn y u kém, s c c nh tranh còn th p, trình qu n lý còn nhi u h n ch thì h i nh p vào n n kinh t toàn c u là m t t t y u mang tính khách quan. Nó ưa n nh ng kỳ v ng v s
14 gia tăng quy mô, nh p tăng trư ng, nâng c p các ngành kinh t ng th i có cơ h i gi i quy t v n ói nghèo và b t bình ng xã h i t vi c khai thác, s d ng có hi u qu các ngu n l c bên ngoài. Do v y, các nư c ang phát tri n m t m t c n ph i ch ng, tích c c h i nh p kinh t qu c t khai thác, t n d ng nh ng cơ h i ó nhưng m t khác cũng ph i h t s c chú tr ng t i hình th c và bư c i trong quá trình h i nh p nh m m b o các l i ích c a qu c gia c v kinh t – chính tr và xã h i c a mình. Th i gian qua, h u h t các nư c ang phát tri n u th c hi n h i nh p kinh t qu c t nhưng k t qu t ư c l i không hoàn toàn gi ng nhau. V n t ra v i các nư c này là c n ph i có phương th c và cách th c qu n lý quá trình h i nh p t ư c m c tiêu phát tri n kinh t – xã h i ra ó là y nhanh t c tăng trư ng kinh t , rút ng n kho ng cách t t h u so v i các nư c i trư c, nâng cao ch t lư ng i s ng nhân dân và kh ng nh v th c a mình trong n n kinh t th gi i. 1.1.2.2. M c tiêu c a CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t CNH, H H là m t quá trình bao trùm t t c các ngành, các lĩnh v c c a i s ng kinh t – xã h i c a m i nư c v i m c tiêu chung là thúc y tăng trư ng kinh t nhanh và b n v ng, phát tri n xã h i, c i thi n i s ng v t ch t và tinh th n c a dân cư. Trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t , m c tiêu c th c a CNH, H H là: - Th nh t, trang b và trang b l i công ngh cho t t c các ho t ng trong n n kinh t nh m t o nên s chuy n bi n căn b n v l c lư ng s n xu t d a trên vi c tăng cư ng ng d ng các thành t u khoa h c – công ngh , các tri th c m i trong s n xu t và t ch c qu n lý s n xu t, nâng cao trình c a ngư i lao ng nâng cao năng su t, ch t lư ng và hi u qu c a các ngành s n xu t, phát tri n ngành ngh m i, nâng cao s c c nh tranh c a n n kinh t .