Lực lượng khoa học của thời đại mới - Hoàng Xuân Long

84 X· héi häc sè 2 (94), 2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lùc l−îng khoa häc cña thêi ®¹i míi<br /> Hoµng Xu©n Long<br /> <br /> <br /> Nh×n l¹i lÞch sö, c¸c cuéc c¸ch m¹ng trong khoa häc vµ c«ng nghÖ th−êng ®−îc<br /> diÔn ra víi sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng lùc l−îng nhµ khoa häc nhÊt ®Þnh. ThÇn kú Hy<br /> L¹p, thÕ kû thø 6 tr−íc c«ng nguyªn, g¾n liÒn víi nh÷ng con ng−êi mµ theo c¸ch nãi<br /> cña Schuhl trong quyÓn "ThuyÕt m¸y mãc vµ triÕt häc" lµ "kiÓu ng−êi cã c¸i nh×n<br /> s¸ng sña, cã nh÷ng s¸ng kiÕn t¸o b¹o ®−îc gi¶i phãng mäi ®Þnh kiÕn". Xu h−íng ®Èy<br /> m¹nh khoa häc trªn c¬ së lý gi¶i kü thuËt diÔn ra vµo cuèi thÕ kû 16 ®i ®«i víi sù<br /> xuÊt hiÖn c¸c nhµ kü thuËt chuyÓn sang nghiªn cøu khoa häc. Galilee tõ thùc tiÔn<br /> x©y dùng c¸c vßi phun n−íc ë Florence ®· chøng minh ®−îc sù tån t¹i vµ t¸c dông<br /> cña ¸p suÊt khÝ quyÓn vµ cña ch©n kh«ng. Stevine ph¸t triÓn to¸n häc trªn c¬ së c¸c<br /> c«ng tr×nh lµm kho c¸c ®Çm lÇy ë Hµ Lan. Trong khi kü thuËt vÉn cßn mang nÆng<br /> tÝnh thùc nghiÖm nh− ë thÕ kû 18, vai trß kü thuËt trong s¶n xuÊt vÉn ®−îc n©ng lªn<br /> nhê líp nhµ s¸ng chÕ tµi n¨ng nh− J. Watt, A. Darby, J. Kay,...<br /> HiÖn t¹i, thÕ giíi còng ®ang tiÕn hµnh b−íc ph¸t triÓn ®ét ph¸ míi trong ho¹t<br /> ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ. §Æc ®iÓm cña c¸ch m¹ng lÇn nµy lµ nghiªn cøu c¬ b¶n<br /> vµ nghiªn cøu øng dông, khoa häc vµ c«ng nghÖ cã xu h−íng kÕt hîp rÊt chÆt chÏ víi<br /> nhau. ¸m chØ hiÖn t−îng diÔn ra, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· dïng c¸c kh¸i niÖm nh−<br /> "c«ng nghÖ hãa khoa häc, khoa häc hãa c«ng nghÖ", "nöa khoa häc, nöa c«ng nghÖ",<br /> "céng sinh gi÷a khoa häc thuÇn tuý vµ khoa häc øng dông", "khoa häc kiÓu<br /> Jefferson", "øng dông hãa khoa häc c¬ b¶n, c¬ b¶n hãa khoa häc øng dông". Khoa häc<br /> còng ®ang ngµy cµng mang d¸ng dÊp cña mét ngµnh kinh tÕ, víi sù tËp hîp c¸c yÕu<br /> tè cÇn thiÕt, h×nh thµnh nªn c¸c "c«ng x−ëng khoa häc" vµ c¸c "nhµ m¸y khoa häc" vµ<br /> tõ b¨ng chuyÒn cña chóng s¶n xuÊt ra hµng lo¹t s¶n phÈm khoa häc cung cÊp cho<br /> c¸c nhµ s¶n xuÊt, nhµ kinh doanh.<br /> Phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ nªu trªn, cÇn cã<br /> nh÷ng nhµ khoa häc cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn g¾n kÕt gi÷a nghiªn cøu vµ ho¹t ®éng kinh<br /> doanh. Nhµ khoa häc ph¶i ®Æt m×nh trong sù thèng nhÊt cña c¶ chu tr×nh nghiªn cøu -<br /> s¶n xuÊt (gåm c¸c kh©u: nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, ph¸t triÓn c«ng<br /> nghÖ, s¶n xuÊt). Nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c nhau ®−îc nhµ khoa häc tiÕn hµnh mét c¸ch<br /> liªn tôc, ®an kÕt, vµ nhiÒu khi ranh giíi gi÷a nh÷ng ho¹t ®éng nµy trë nªn rÊt mê<br /> nh¹t. Ph−¬ng thøc kinh doanh ®−îc kÕt hîp víi ho¹t ®éng nghiªn cøu trong v¨n hãa<br /> vµ cung c¸ch lµm viÖc cña c¸c tæ chøc khoa häc vµ c¸c nhµ khoa häc. §Æc biÖt, xuÊt<br /> hiÖn nh÷ng nhµ khoa häc cã tinh thÇn doanh nghiÖp, s½n sµng tham gia vµo lÜnh vùc<br /> s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó triÓn khai kÕt qu¶ nghiªn cøu tõ phßng thÝ nghiÖm. Hä lµ<br /> nh÷ng ng−êi cã cuéc sèng hai mÆt, võa biÕt ph¸t minh ra nh÷ng ý t−ëng cao siªu, võa<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  Hoµng Xu©n Long 85<br /> <br /> biÕt t×m kiÕm lîi nhuËn trªn th−¬ng tr−êng. ë mét khÝa c¹nh kh¸c, do ho¹t ®éng<br /> nghiªn cøu chÞu sù tæ chøc tõ phÝa doanh nghiÖp, c¸c nhµ khoa häc ph¶i lµm quen víi<br /> quan hÖ míi: tõ chç ®ãng vai trß ®èi diÖn víi doanh nghiÖp nh− ng−êi b¸n hµng cã s½n,<br /> chuyÓn sang vÞ trÝ chÞu "chi phèi" tæ chøc cña doanh nghiÖp; tõ chç tuú ý c«ng bè kÕt<br /> qu¶ nghiªn cøu cña m×nh chuyÓn sang ph−¬ng thøc sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu theo<br /> lîi Ých cña tõng doanh nghiÖp (lµ ®¬n vÞ ®Çu t− cho nghiªn cøu).<br /> Nghiªn cøu khoa häc ho¹t ®éng nh− mét ngµnh c«ng nghiÖp vµ g¾n kÕt chÆt<br /> chÏ víi s¶n xuÊt ®· ®Æt ra yªu cÇu ph¸ bá nh÷ng ranh giíi v¨n hãa th«ng th−êng<br /> gi÷a c¸c m«i tr−êng nghiªn cøu kh¸c nhau. Ngµy cµng nhiÒu c¸c ch−¬ng tr×nh<br /> nghiªn cøu míi ®−îc lËp ra bëi nh÷ng nhãm nhµ khoa häc ®a ngµnh. Kh«ng chØ cã sù<br /> t−¬ng t¸c gi÷a c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn víi nhau, gi÷a khoa häc tù nhiªn vµ<br /> khoa häc c«ng nghÖ ®Ó cïng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña s¶n xuÊt mµ cßn næi bËt c¶ mèi<br /> quan hÖ khoa häc tù nhiªn, khoa häc c«ng nghÖ víi khoa häc x· héi. Quan hÖ gi÷a<br /> nghiªn cøu khoa häc tù nhiªn, khoa häc c«ng nghÖ vµ khoa häc x· héi võa lµ ®Þnh<br /> h−íng, võa lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o g¾n kÕt bÒn v÷ng gi÷a nghiªn cøu khoa häc vµ s¶n<br /> xuÊt. Trong lÞch sö tõng cã b−íc chuyÓn tõ ho¹t ®éng nghiªn cøu c¸ nh©n sang ho¹t<br /> ®éng mang h×nh thøc tæ chøc tËp thÓ (h×nh thøc tæ chøc tËp thÓ ho¹t ®éng nghiªn<br /> cøu vµ ph¸t triÓn chØ trë thµnh h×nh thøc chiÕm −u thÕ tõ nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû<br /> tr−íc). So s¸nh, cã thÓ thÊy, b−íc chuyÓn tõ ph−¬ng thøc phèi hîp ®¬n ngµnh sang<br /> ph−¬ng thøc phèi hîp ®a ngµnh còng lµ mét qu¸ tr×nh mang tÝnh c¸ch m¹ng s©u s¾c.<br /> Trªn thùc tÕ, lùc l−îng míi ®· xuÊt hiÖn vµ ph¸t huy t¸c dông thóc ®Èy sù<br /> ph¸t triÓn ®ét ph¸ trong ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ thêi gian qua. Ng−êi ta<br /> thÊy râ ch©n dung cña nhµ khoa häc míi trong c¸c doanh nghiÖp spin - off, star - up,<br /> trong c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu vÒ hãa chÊt, ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ<br /> sinh häc,... vµ mét trong nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh lµ tr−êng hîp Koichi Tanaka - ng−êi<br /> ®o¹t gi¶i Noben hãa häc n¨m 2002, vèn mét nh©n viªn thuéc C«ng ty Shimadzu<br /> chuyªn chÕ t¹o thiÕt bÞ chÝnh x¸c vÒ y khoa, m«i tr−êng vµ ph©n tÝch.<br /> H×nh thµnh lùc l−îng khoa häc míi lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p víi nh÷ng thuËn lîi<br /> vµ khã kh¨n ®an xen nhau. ThuËn lîi bëi g¾n kÕt víi thùc tÕ sÏ gióp gi¶i quyÕt c¸c<br /> m©u thuÉn trong ho¹t ®éng khoa häc. §ã lµ m©u thuÉn ®éc ®¸o xuÊt hiÖn trong khoa<br /> häc gÇn ®©y gi÷a "tri thøc" vµ "sù hiÓu biÕt". M©u thuÉn nµy xuÊt hiÖn do sù sïng<br /> b¸i c¸c kÕt qu¶ khoa häc trong mét sè tr−êng hîp vµ mét sè tr−êng hîp kh¸c lµ do<br /> "kh«ng tiªu hãa hÕt" khèi l−îng tri thøc to lín. M«t m©u thuÉn n÷a lµ trong nghiªn<br /> cøu khoa häc, ch©n lý thuéc vÒ c¸ nh©n h¬n lµ tËp thÓ, sè Ýt h¬n lµ sè ®«ng. Nh−<br /> V.I.Vecnatxki tõng viÕt, trong mçi b−íc tiÕn cña nã, toµn bé lÞch sö khoa häc chøng<br /> minh r»ng vÒ nh÷ng lêi lÏ kh¼ng ®Þnh th× c¸ nh©n ®óng h¬n lµ tËp thÓ c¸c nhµ khoa<br /> häc, ho¹c hµng tr¨m, hµng ngh×n nh÷ng nh÷ng nhµ nghiªn cøu vÉn gi÷ quan ®iÓm<br /> truyÒn thèng1. HiÖu qu¶ cña viÖc øng dông vµo s¶n xuÊt lµ sù ®¸nh gi¸ tèt h¬n nhiÒu<br /> so víi d− luËn cña giíi khoa häc.<br /> <br /> 1<br /> Xem: ViÖn Hµn l©m khoa häc Liªn X«: Kh¸i l−îc vÒ lÞch sö vµ lý luËn ph¸t triÓn khoa häc. Nxb Khoa häc<br /> x· héi. Hµ Néi - 1975. Tr. 136.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 86 Lùc l−îng khoa häc cña thêi ®¹i míi<br /> <br /> MÆt kh¸c, mÆc dï cã nÐt v¨n hãa ®Æc thï, nh−ng v¨n hãa cña nhµ khoa häc<br /> kh¸ ®a d¹ng, biÕn ®æi tuú theo c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Theo A. Toffler: "C¸c nhµ<br /> khoa häc trong chuyªn ngµnh cã khuynh h−íng g¾n chÆt víi nhau víi nghÒ riªng cña<br /> hä, tù hä thµnh lËp nh÷ng tæ v¨n hãa thø cÊp nhá, nhê ®ã mµ hä cã thÓ t×m sù ®ång ý<br /> vµ uy tÝn, t×m sù h−íng dÉn vÒ nh÷ng viÖc nh− ¨n mÆc, ý kiÕn chÝnh trÞ vµ c¸ch<br /> sèng..."2. ChÝnh "v¨n hãa thø cÊp" nµy më ra kh¶ n¨ng g¾n kÕt gi÷a v¨n hãa nghiªn<br /> cøu vµ v¨n hãa s¶n xuÊt/kinh doanh.<br /> Quan t©m c¶ lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm vèn lµ mong muèn chung cña giíi<br /> khoa häc. Xem xÐt vÒ Newton vµ Einstein, bªn c¹nh nh÷ng nÐt riªng, ng−êi ta dÔ<br /> dµng nhËn thÊy ®iÓm chung næi bËt: c¶ hai ®Òu lµ nhµ lý thuyÕt ®iÓn h×nh, hä thùc<br /> hiÖn nh÷ng kh¸m ph¸ quan träng nhÊt khi tuæi míi ngoµi ®«i m−¬i; vµ c¶ hai ®Òu nç<br /> lùc v−¬n tay vÒ phÝa thùc nghiÖm. Newton chøng tá ¸nh s¸ng tr¾ng lµ b¶n giao<br /> h−ëng cña c¸c mÇu. ¤ng ph¸t minh ra thø to¸n häc mµ «ng cÇn. Einstein tõng dïng<br /> h×nh häc phi Euclide k× dÞ cña Riemann vµ Gaus cho lý thuyÕt hÊp dÉn h×nh häc cña<br /> m×nh. ChuyÓn ®éng Brown khi mùc tan trong n−íc hay hiÖn t−îng quang ®iÖn còng<br /> lµ ®èi t−îng quan s¸t cña «ng. NÕu nh− tr−íc kia, chØ cã mét sè Ýt ng−êi thùc hiÖn<br /> ®−îc ®iÒu ®ã, th× ngµy nay ®· cã ®iÒu kiÖn h¬n ®Ó nhiÒu nhµ khoa häc thùc hiÖn ®−îc<br /> ý muèn cña m×nh.<br /> G¾n víi s¶n xuÊt còng cã thÓ ®−îc coi lµ tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp cña nhµ khoa<br /> häc ®èi víi ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Trong lÞch sö tõng cã nhiÒu vÝ dô vÒ sù ®ãng gãp cña<br /> c¸c nhµ khoa häc th«ng qua g¾n kÕt víi s¶n xuÊt, mµ ®iÓn h×nh lµ ë cuéc c¸ch m¹ng<br /> Ph¸p tiÕn hµnh chiÕn tranh chèng l¹i liªn minh thÇn th¸nh cña c¸c vua chóa Ch©u<br /> ¢u. §øng tr−íc nguy c¬ tõ bªn ngoµi, ñy ban Cøu quèc ®· ra ®êi trªn c¬ së liªn kÕt<br /> gi÷a lùc l−îng c«ng nghiÖp vµ lùc l−îng khoa häc. Tham gia liªn kÕt cã nh÷ng nhµ<br /> khoa häc næi tiÕng lóc bÊy giê nh− L.Carnot, Monge, Berthollet, Chevreuli nh»m gi¶i<br /> quyÕt c¸c vÊn ®Ò kü thuËt vµ kinh tÕ ®Æt ra nh−: më réng s¶n xuÊt gang thÐp vµ<br /> diªm tiªu phôc vô chÕ t¹o vò khÝ, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c¸c nhu yÕu phÈm ®¶m b¶o<br /> cuéc sèng cho ng−êi d©n... Khi ph¸t triÓn kinh tÕ trë thµnh nhiÖm vô trung t©m vµ<br /> c¹nh tranh ®ang diÔn ra gay g¾t nh− hiÖn nay, th× tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp vµo s¶n<br /> xuÊt cña c¸c nhµ khoa häc cµng ®Æt ra râ rÖt h¬n bao giê hÕt.<br /> VÒ khã kh¨n, ®Ó kh¾c phôc lèi nghiªn cøu hµn l©m, coi th−êng c¸c tÝnh to¸n<br /> kinh doanh cña giíi khoa häc, cÇn cã sù ®æi míi t− t−ëng. Khi ra ®êi khoa häc thùc<br /> nghiÖm, c¸c nhµ khoa häc ®· ph¶i t¹o ra cho m×nh triÕt lý míi ®Ò cao sù tiÕn hãa vµ<br /> c¶i t¹o thÕ giíi cña kü thuËt, vµ phª ph¸n nh÷ng lý luËn kinh viÖn thuÇn tuý nh− lµ<br /> sù dËm ch©n t¹i chç. ChuÈn bÞ ph¸t triÓn kü thuËt trong c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn<br /> thø nhÊt, nh÷ng nhµ t− t−ëng cña ThÕ kû ¸nh s¸ng ®· nªu lªn khÈu hiÖu: thµnh tùu<br /> ®Ých thùc cña v¨n minh lµ tõ nh÷ng s¸ng chÕ kü thuËt chø kh«ng ph¶i tõ nh÷ng suy<br /> t− thuÇn tuý triÕt häc. G¾n kÕt chÆt chÏ nghiªn cøu khoa häc víi s¶n xuÊt hiÖn nay<br /> còng chØ cã thÓ diÔn ra thùc sù trªn c¬ së c¸c nhµ khoa häc ®−îc gi¶i phãng vÒ t−<br /> t−ëng. Ch¼ng h¹n, so s¸nh víi Mü, ng−êi ta thÊy r»ng g¾n kÕt nghiªn cøu víi s¶n<br /> <br /> 2<br /> Alvin Toffler: "Có sèc t−¬ng lai". Nhµ xuÊt b¶n Th«ng tin lý luËn. Hµ Néi - 1992. Tr. 97.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  Hoµng Xu©n Long 87<br /> <br /> xuÊt á Scotland kh«ng chÆt chÏ vµ hiÖu qu¶ b»ng lµ do c¸c nhµ khoa häc ë ®©y kh«ng<br /> x¸c ®Þnh cho m×nh tr¸ch nhiÖm tham gia vµo th−¬ng m¹i hãa kÕt qu¶ nghiªn cøu.<br /> Trong khi ë Mü vÊn ®Ò tµi chÝnh næi lªn th× ë Scotland vÊn ®Ò hµng ®Çu lµ m©u<br /> thuÉn gi÷a t×m kiÕm lîi Ých vµ nghÒ nghiÖp khoa häc. Mét trong c¸c biÖn ph¸p gi¶i<br /> phãng t− t−ëng ®−îc nhiÒu n−íc ¸p dông hiÖn nay lµ khuyÕn khÝch vµ ph¸t triÓn<br /> tinh thÇn doanh nghiÖp cña toµn x· héi, trong ®ã cã c¸c nhµ khoa häc...<br /> VÉn cã nhiÒu vÊn ®Ò thuéc vÒ b¶n chÊt sù vËt mµ khoa häc ph¶i tËp trung<br /> nghiªn cøu vµ xu h−íng thèng nhÊt trùc tiÕp gi÷a nghiªn cøu ®i s©u vµo b¶n chÊt<br /> cña thÕ giíi vËt chÊt vµ nghiªn cøu øng dông kh«ng ph¶i bao giê còng thùc hiÖn<br /> ®−îc. Khã kh¨n kh¸c mµ viÖc g¾n kÕt nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt gÆp ph¶i lµ ph©n biÖt<br /> rµo ch¾n chøc n¨ng vµ phi chøc n¨ng gi÷a chñ thÓ nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt. Cô thÓ,<br /> trong khi xãa bá rµo ch¾n phi chøc n¨ng th× cÇn duy tr× rµo ch¾n chøc n¨ng. HiÖu<br /> qu¶ cña sù g¾n kÕt phô thuéc rÊt lín vµo sù ph©n ®Þnh nµy. Còng vÝ dô so s¸nh<br /> Scotland vµ Mü, nh÷ng ph©n tÝch ®· chØ ra trong sè c¸c nguyªn nh©n h¹n chÕ doanh<br /> nghiÖp kiÓu spin off ë Scotland cã nguyªn nh©n nh−: nhµ khoa häc trë thµnh gi¸m<br /> ®èc ®iÒu hµnh, trong khi ë Mü nhµ khoa häc chØ lµm gi¸m ®èc kü thuËt kh«ng th−êng<br /> trùc; c¸c doanh nghiÖp ®−îc khuyÕn khÝch c¾t vµ t¸ch quan hÖ víi tæ chøc s¸ng lËp,<br /> trong khi ë Mü c¸c doanh nghiÖp gi÷ quan hÖ vµ tiÕp nhËn c¸c ý t−ëng vµ nh©n lùc<br /> tõ viÖn vµ tr−êng, ®ång thêi c¸c tæ chøc mÑ kh«ng g©y ¸p lùc hoÆc can thiÖp vµo<br /> c«ngt¸c qu¶n lý doanh nghiÖp. Tøc lµ kh¸ch quan vÉn cã nh÷ng c¸ch biÖt gi÷a<br /> nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, s¶n xuÊt. VÉn cÇn cã sù tÝch luü nhÊt ®Þnh<br /> cña nghiªn cøu c¬ b¶n tr−íc khi øng dông vµo s¶n xuÊt.<br /> Ngoµi ra, ®Ó nhµ khoa häc tham gia vµo s¶n xuÊt, cßn cÇn tíi nh÷ng ®iÒu kiÖn<br /> bªn ngoµi. C¸c nhµ khoa häc tham gia s¶n xuÊt th−êng thiÕu vèn, th«ng tin th−¬ng<br /> tr−êng, kinh nghiÖm ho¹t ®éng kinh tÕ - vèn lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ho¹t<br /> ®éng kinh doanh. Nh÷ng khã kh¨n nµy chØ cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng sù gióp ®ì tÝch cùc<br /> tõ bªn ngoµi víi sù s½n sµng vÒ vèn m¹o hiÓm, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña tæ chøc m«i<br /> giíi trung gian,...<br /> Cïng víi ®ßi hái c¸c nhµ khoa häc phÈm chÊt kinh doanh, quan hÖ míi gi÷a<br /> nghiªn cøu khoa häc víi s¶n xuÊt cßn yªu cÇu c¸c nhµ doanh nghiÖp ph¶i cã phÈm<br /> chÊt khoa häc. Nhµ doanh nghiÖp kh«ng chØ cÇn chó träng kÕ ho¹ch hãa qu¸ tr×nh<br /> s¶n xuÊt ng¾n h¹n, b¸m s¸t vµo thùc t¹i vµ ®i vµo gi¶i quyÕt nh÷ng sù cè kü thuËt<br /> cô thÓ, mµ cßn ph¶i tiÕp cËn ®−îc víi kiÕn thøc khoa häc cña nh÷ng tæ chøc khoa häc<br /> vµ c«ng nghÖ hµng ®Çu, ph¶i cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu giÇu trÝ t−ëng<br /> t−îng (tho¸t ly khái thùc tÕ hiÖn t¹i) vµ ph¶i t¹o ra mét m«i tr−êng thuËn lîi cho sù<br /> ®æi míi, s¸ng t¹o. Nh×n chung viÖc tiÕp nhËn c«ng nghÖ rÊt khã vµ kinh nghiÖm lµ<br /> mét nh©n tè c¬ b¶n ®Ó doanh nghiÖp tÝch luü kiÕn thøc c«ng nghÖ. H¬n n÷a, ®Æc tÝnh<br /> næi bËt cña c«ng nghÖ lµ sù bÊt ®Þnh, khã x¸c ®Þnh ®−îc kÕt qu¶, thêi h¹n ®¹t ®−îc<br /> kÕt qu¶ vµ nguån lîi thu mang l¹i. Nh− vËy rñi ro trong øng dông nhanh vµ nhiÒu<br /> kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc gÇn víi rñi ro trong ho¹t ®éng khoa häc vµ cao h¬n so<br /> víi m¹o hiÓm trong kinh doanh th«ng th−êng.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 88 Lùc l−îng khoa häc cña thêi ®¹i míi<br /> <br /> Thùc tÕ, c¸c doanh nghiÖp ®ang cè g¾ng n©ng cao kh¶ n¨ng khoa häc vµ c«ng<br /> nghÖ cña m×nh. Robert Galvin, cùu chñ tÞch - tæng gi¸m ®èc Motorola rÊt coi träng<br /> viÖc so¹n th¶o "nh÷ng b¶n ®å lé tr×nh c«ng nghÖ" ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp lín x¸c<br /> ®Þnh chiÕn l−îc c«ng nghÖ. Nh÷ng b¶n lé tr×nh nµy m« t¶ c¸c c¶i tiÕn c«ng nghÖ<br /> trong t−¬ng lai mµ kiÕn thøc khoa häc hiÖn nay cho phÐp vµ cho phÐp lùa chän c«ng<br /> nghÖ nµo cã nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn h¬n c¶. Mét vÝ dô kh¸c lµ trong nh÷ng n¨m<br /> 1970 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 1980, Ralph Gomory, lóc ®ã lµ gi¸m ®èc nghiªn cøu cña<br /> IBM, ®· thµnh lËp c¸c nhãm nghiªn cøu chuyªn tr¸ch thu thËp nh÷ng kiÕn thøc<br /> khoa häc ®Ó gióp h·ng cã ®−îc c¸c céng nghÖ hiÖn ®¹i. Nh÷ng nhãm nµy ®· khuyÕn<br /> nghÞ IBM tõ bá m¹ch nèi siªu dÉn Josephson, vèn lµ gi¶i ph¸p thay thÕ triÖt ®Ó cho<br /> c¸ch sö dông truyÒn thèng chÊt b¸n dÉn b»ng silic trong vi m¹ch... §ång thêi thiÕu<br /> phÈm chÊt khoa häc vµ c«ng nghÖ còng lµ vÊn ®Ò ch−a dÔ kh¾c phôc. Ngay ë Mü, mét<br /> trong nh÷ng nguyªn nh©n suy tho¸i kÐo dµi cña nÒn kinh tÕ ®−îc nhãm nghiªn cøu<br /> ViÖn Massachusett t×m ra lµ: ng−êi qu¶n lý xÝ nghiÖp Mü ®−îc ®µo t¹o tèt vÒ nghiÖp<br /> vô nh− mét nghÒ qu¶n lý nh−ng phÇn lín kh«ng xuÊt th©n tõ c¸n bé c«ng nghÖ nªn<br /> Ýt nh¹y c¶m víi ®æi míi c«ng nghÖ.<br /> NÕu nh− c¸c thuËn lîi gi¶i thÝch cho sù xuÊt hiÖn lùc l−îng khoa häc míi, th×<br /> khã kh¨n lµ lý gi¶i t¹i sao vÉn tån t¹i bé phËn ®¸ng kÓ c¸c nhµ khoa häc truyÒn<br /> thèng. H¬n n÷a, tån t¹i vµ duy tr× bé phËn c¸c nhµ khoa häc truyÒn thèng kh«ng chØ<br /> mang l¹i hËu qu¶ tiªu cùc, mµ cßn cã c¶ ý nghÜa tÝch cùc lµ ®ãng vai trß hËu thuÉn<br /> cho ho¹t ®éng g¾n kÕt nghiªn cøu víi s¶n xuÊt cña lùc l−îng khoa häc míi.<br /> Tõ nh÷ng ph©n tÝch vÒ t×nh h×nh chung trªn thÕ giíi, liªn hÖ víi ViÖt Nam,<br /> chóng ta cã thÓ rót ra mét sè ®iÓm h÷u Ých sau:<br /> - Sù ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ ë ViÖt Nam ®ang cÇn nh÷ng nhµ khoa<br /> häc cã kh¶ n¨ng g¾n kÕt nghiªn cøu c¬ b¶n víi nghiªn cøu øng dông, g¾n nghiªn cøu<br /> víi s¶n xuÊt. §ång thêi còng cÇn x¸c ®Þnh râ quan hÖ g¾n kÕt nghiªn cøu víi s¶n<br /> xuÊt phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ mang tÝnh c¸ch<br /> m¹ng víi c¸c g¾n kÕt kh¸c, nh− g¾n kÕt nghiªn cøu víi s¶n xuÊt ®Æt trong xu thÕ<br /> chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng. HiÖn nay, ë n−íc ta ®· xuÊt hiÖn nhiÒu quan hÖ g¾n<br /> kÕt nghiªn cøu víi s¶n xuÊt theo quan hÖ thÞ tr−êng nh− hîp ®ång nghiªn cøu gi÷a<br /> c¬ quan nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ víi bªn ngoµi, mua b¸n quyÒn së h÷u<br /> c«ng nghiÖp, chuyÓn giao tri thøc khoa häc vµ c«ng nghÖ qua ho¹t ®éng kiªm nhiÖm<br /> cña c¸n bé nghiªn cøu. §ã lµ c¸c quan hÖ kh¸ phong phó, tån t¹i tõ l©u vµ ®· trë nªn<br /> phæ biÕn, ®−îc x©y dùng mét c¸ch tù gi¸c trªn c¬ së hÖ thèng lý luËn vÒ chuyÓn ®æi tõ<br /> c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr−êng. Tuy nhiªn.<br /> kh¸c víi quan hÖ g¾n kÕt nghiªn cøu víi s¶n xuÊt theo thÞ tr−êng, nh÷ng hiÖn diÖn<br /> cña g¾n kÕt nghiªn cøu víi s¶n xuÊt hiÖn ®¹i chØ lµ c¸c dÊu hiÖn thiÕu râ rµng.<br /> Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu liªn kÕt nhiÒu bªn míi xuÊt hiÖn ë mét vµi ®Þa ph−¬ng<br /> (Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Thµnh phè H¶i Phßng) díi d¹ng s¸ng kiÕn cña ®Þa ph−¬ng<br /> t×m kiÕm c¸ch lµm míi. Nh÷ng doanh nghiÖp xuÊt th©n tõ tæ chøc khoa häc vµ c«ng<br /> nghÖ ch−a thÓ coi lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp spin-off hoÆc star-up ®Ých thùc. C¸c khu<br /> c«ng nghÖ phÇn mÒm ®Òu míi h×nh thµnh... §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng chËm trÔ, tù<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  Hoµng Xu©n Long 89<br /> <br /> ph¸t vµ h×nh thøc trong h×nh thµnh quan hÖ g¾n kÕt nghiªn cøu víi s¶n xuÊt nh»m<br /> ph¸t triÓn cña khoa häc vµ c«ng nghÖ mang tÝnh c¸ch m¹ng, cÇn ph¶i hiÓu ®óng h¬n<br /> vÒ lo¹i g¾n kÕt nµy.<br /> - G¾n kÕt nghiªn cøu c¬ b¶n víi nghiªn cøu øng dông, nghiªn cøu víi s¶n xuÊt<br /> ®ßi hái c¸c nhµ khoa häc ph¶i cã n¨ng lùc nghiªn cøu hÖ thèng, tæng hîp,... §©y lµ mét<br /> th¸ch thøc ®èi víi chñ tr−¬ng lÊy nghiªn cøu øng dông lµm chÝnh vµ th¸i ®é coi nhÑ<br /> nghiªn cøu c¬ b¶n. Bëi vËy, h¬n bao giê hÕt, cÇn ph©n biÖt gi÷a nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh<br /> øng dông kÕt qu¶ nghiªn cøu víi nhµ khoa häc nghiªn cøu øng dông mét c¸ch thùc sù,<br /> cã gi¶i quyÕt mét møc ®é nhÊt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ nghiªn cøu c¬ b¶n.<br /> - Kh«ng thÓ ®ßi hái tÊt c¶ c¸c nhµ khoa häc ph¶i chuyÓn thµnh lùc l−îng míi.<br /> HiÖn nay chØ nªn tËp trung x©y dùng mét bé phËn nhá lùc l−îng khoa häc ®ãng vai<br /> trß thóc ®Èy nh÷ng quan hÖ mang tÝnh c¸ch m¹ng. §ã lµ c¸c nhµ khoa häc ho¹t ®éng<br /> trong nh÷ng ngµnh nh− trong c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu vÒ hãa chÊt, ®iÖn tö, c«ng<br /> nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc,... nh÷ng nhµ khoa häc cã n¨ng lùc kÕt hîp c¶<br /> nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. So víi<br /> thÕ giíi, lùc l−îng nµy ë ta kh«ng thÓ cã nhiÒu. ë ®©y cÇn tr¸nh nguy c¬ g−îng Ðp më<br /> réng qu¸ møc ®Ó råi h×nh thµnh lùc l−îng khoa häc kh«ng cã gèc: c¬ b¶n kh«ng thÊu,<br /> øng dông kh«ng biÕt, s¶n xuÊt kh«ng hiÖu qu¶...<br /> Nh− vËy, ®éi ngò khoa häc n−íc ta sÏ ph©n hãa thµnh 3 lùc l−îng: bé phËn<br /> kh«ng cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu (béc lé râ n¨ng lùc yÕu kÐm tr−íc t×nh h×nh míi), bé<br /> phËn trùc tiÕp t¹o nªn ®æi míi mang tÝnh c¸ch m¹ng trong ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng<br /> nghÖ, bé phËn c¸c nhµ khoa häc truyÒn thèng. CÇn chñ ®éng duy tr× bé phËn c¸c nhµ<br /> khoa häc truyÒn thèng vµ t¹o mèi quan hÖ ®Ó bé phËn nµy hËu thuÉn tÝch cùc cho lùc<br /> l−îng khoa häc tiÕn hµnh c¸ch m¹ng trong ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ.<br /> - ViÖc khuyÕn khÝch vµ x©y dùng lùc l−îng khoa häc tiÕn hµnh c¸ch m¹ng<br /> trong ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¶i ®i ®«i víi tÝch cùc t¹o lËp c¸c ®iÒu kiÖn<br /> vÒ vèn, b¶n quyÒn, hÖ thèng m«i giíi,... Chóng ta cßn ®ang thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn nµy,<br /> vµ ®ã còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®−îc chó träng trong thêi gian tíi.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh<br /> 1. Lª H÷u Nghi· & Ph¹m Duy H¶i: T− duy khoa häc trong giai ®o¹n c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ. Nxb<br /> ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi - 1998.<br /> 2. Hoµng §×nh Phu: Xu thÕ thÕ giíi trong thËp niªn ®Çu thÕ kû 21. Nxb Khoa häc kü thuËt. Hµ Néi - 2000.<br /> 3. Ban th− ký OECD: TiÕn tíi nÒn kinh tÕ tri thøc: nh÷ng xu thÕ gÇn ®©y vµ ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch cña<br /> OECD. B¸o c¸o tr×nh bµy t¹i héi th¶o OECD - IPS vÒ "Thóc ®Èy nÒn kinh tÕ tri thøc ë ch©u ¸". Singapore -<br /> 21-22/11/2002.<br /> 4. Tæng luËn Khoa häc - kü thuËt - kinh tÕ, sè 12/99: NÒn kinh tÕ häc hái vµ chÝnh s¸ch ®æi míi.<br /> 5. Tæng luËn Khoa häc - kü thuËt - kinh tÕ, sè 1/99: Qu¶n lý c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn.<br /> 6. World Bank (1998): Know lege for develement. The World Bank. Washington.<br /> 7. Bé Th−¬ng m¹i Mü: ChÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh ®Çu t− vµo khoa häc- c«ng nghÖ cña c¸c n−íc trªn thÕ<br /> giíi. (Th¸ng 12/2001) (http:// WWW.ta.doc.gov/reports).<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />