made in japan - chế tạo tại nhật bản: phần 2

PHONG CÁCH NHẬT BẢN VÀ MỸ<br /> Sự khác biệt<br /> <br /> ôi đã có lần than phiền với một người bạn Mỹ là vào thời buổi này khó có thể<br /> tìm thấy thứ gì đó thực sự do Mỹ chế tạo. Anh ta đã trả lời: “Tại sao anh không<br /> chọn một vài luật sư của nước chúng tôi. Đó là sản phẩm chính cống do Mỹ<br /> chế tạo đấy”. Cả hai chúng tôi đều phá lên cười vì câu nói đùa đó, nhưng câu<br /> chuyện thực sự lại không buồn cười đến vậy.<br /> <br /> T<br /> <br /> Trong suy nghĩ của tôi, luật sư đã trở thành một biểu tượng, vừa thể hiện cho sự<br /> khác nhau trong tác phong quản lý, kinh doanh giữa người Nhật và người Mỹ, vừa<br /> nói lên sự yếu kém trong hệ thống tư pháp của Mỹ. Tôi đã có dịp nói hết sức thẳng<br /> thắn về vấn đề luật sư tại nhiều buổi gặp gỡ trên đất Mỹ, kể cả ở trường Quản trị<br /> John F. Kennedy tại Đại học Harvard.<br /> Người Mỹ biết là hầu hết các vấn đề pháp luật đều liên quan đến các quan hệ<br /> giữa các công ty tư nhân với nhau, giữa các công ty đó với chính phủ và các cơ quan<br /> chức năng của nó như Uỷ ban Chứng khoán và Uỷ ban Thương mại Công bằng.<br /> Người Mỹ dường như cho đó là việc bình thường, đơn giản, nhưng tôi thì không thể<br /> nghĩ như vậy. Những vấn đề pháp luật có tác động lớn đến cách thức tiến hành kinh<br /> doanh và cả cách nhìn của các nhà kinh doanh về vai trò của họ trong xã hội Mỹ.<br /> Dường như các nhà kinh doanh Mỹ nghĩ rằng việc cứ phải ngoái cổ lại nhìn xem có<br /> ai định kiện cáo gì mình không là chuyện đương nhiên. Họ luôn phòng thủ phía<br /> sau thay vì tiến lên phía trước và tính cho tương lai xa hơn. Sự thâm nhập của giới<br /> luật sư và tâm lý tham chiếu pháp luật vào nhiều mặt đời sống kinh doanh của Mỹ<br /> lại trái ngược với triết lý và tác phong quản lý của Nhật Bản. Tuy nhiên, vì công việc<br /> kinh doanh của Nhật đang ngày càng được quốc tế hóa, chúng tôi, những người<br /> Nhật cũng phải quan tâm hơn đến vấn đề pháp lý. Tôi hy vọng chúng tôi sẽ không<br /> đi theo con đường như của Mỹ. Tôi vẫn thích hệ thống pháp luật của Nhật hơn mặc<br /> dù tôi cũng học được nhiều điều từ hệ thống pháp luật của Mỹ. Tôi không cho là tất<br /> cả những gì chúng tôi đang áp dụng ở Nhật đều tốt, bởi thực tế không hẳn như vậy.<br /> Nhưng tôi tin việc hiểu rõ được sự khác nhau giữa hai hệ thống này có thể giúp làm<br /> sáng tỏ một số quan niệm sai lầm.<br /> Tôi đã gặp ông Graham Allison - hiệu trưởng Trường Kennedy thuộc Đại học<br /> Harvard tại Hội nghị Shimoda, hội nghị thường niên tại Nhật của giới trí thức, kinh<br /> doanh và các giới khác của Nhật và Mỹ. Tên hội nghị Shimoda được đặt theo tên<br /> thành phố Shimoda của Nhật, nơi Mỹ đặt tòa lãnh sự đầu tiên. Các hội nghị này là<br /> <br /> cơ hội lớn cho cả hai nước trao đổi, phân tích và bầy tỏ quan điểm nhằm tăng sự<br /> hiểu biết hay đơn giản chỉ là cơ hội để làm quen với nhau. Qua các cuộc trao đổi<br /> giữa tôi và ông Hiệu trưởng Allison, có thể do tôi đã rất hào hứng nói về chủ đề luật<br /> sư nên ông ta đã mời tôi đến thuyết trình tại trường và trong thư mời ông có giao<br /> cho tôi một chủ đề khá thách thức: “Vai trò của luật sư trong việc cản trở những nỗ<br /> lực kinh doanh ở Mỹ”.<br /> Khi bắt đầu nghiên cứu chủ đề mình sắp thuyết trình, tôi phát hiện ra nhiều nhà<br /> kinh doanh đã và đang tỏ ra lo ngại về những rắc rối mà giới luật sư gây ra cho công<br /> việc kinh doanh nói riêng và cho xã hội Mỹ nói chung. Cách đây vài năm, một<br /> người bạn tôi là John Opel làm việc cho hãng IBM có viết một bài báo với tựa đề<br /> “Xã hội chuộng kiện cáo của chúng ta”. Vì thế, tôi không phải là người duy nhất cho<br /> rằng giới luật sư và việc kiện cáo đã trở thành những vật cản lớn đối với công việc<br /> kinh doanh và đôi khi còn tồi tệ hơn. Có lần, một người bạn Mỹ cho tôi biết có<br /> những vụ kiện tai nạn giao thông, luật sư can thiệp và lấy 65% số tiền bảo hiểm hay<br /> tiền thắng kiện, chỉ để lại cho nạn nhân 35%. Đây quả là tình huống khá kinh ngạc<br /> theo quan điểm của người Nhật Bản chúng tôi. <br /> Ở Mỹ hiện có hơn 500.000 luật sư và theo tôi biết hàng năm hơn 39.000 người<br /> thi lấy bằng luật sư. Do đó, số lượng luật sư tiếp tục gia tăng. Rất nhiều người có<br /> bằng luật học ở Mỹ mặc dù họ không định hành nghề luật. Ở Nhật, chúng tôi có<br /> khoảng 17.000 luật sư, và con số này chỉ tăng thêm khoảng 300 người một năm. Kỳ<br /> thi sát hạch cấp bằng luật học rất khó cho nên chưa đến 3% số người dự thi vượt qua<br /> kỳ thi này. Những người thi đỗ sẽ được vào học tại Viện Đào tạo Nghiệp vụ Pháp lý<br /> Quốc gia, tại đây, họ có thể lựa chọn 1 trong 3 ngành luật: công tố, thẩm phán hay<br /> luật sư.<br /> 300 người tốt nghiệp hàng năm ở Viện Đào tạo Nghiệp vụ Pháp lý Quốc gia<br /> thường được phân bổ đều cho 3 ngành: công tố, thẩm phán và luật sư. Tất nhiên,<br /> vẫn có hàng nghìn thanh niên đã học và lấy bằng luật sư đang làm cho các công ty<br /> tư nhân và giúp các công ty này giải quyết những vấn đề luật pháp giống như các<br /> luật sư ở Mỹ vậy, chỉ khác một điều họ không làm công việc tranh tụng trước tòa.<br /> Còn những người khác được đào tạo chuyên ngành luật đôi khi đảm nhiệm chức<br /> năng như một trọng tài phân giải. Tại Nhật, chúng tôi không có những công ty luật<br /> lớn như ở Mỹ, nơi hàng loạt bảng tên luật sư được ghi kín trên cửa ra vào, thậm chí<br /> trên tường ở mặt tiền của công ty. Hơn nữa, ở Nhật khi có ai đó đâm đơn kiện lên<br /> tòa án dân sự, anh ta buộc phải đóng một khoản lệ phí không hoàn lại tuỳ thuộc<br /> vào nội dung kiện. Nếu anh ta thua kiện, anh ta lại phải trả án phí. Đây là một lý do<br /> mà tại sao trước đây chúng tôi rất do dự khi kiện công ty thương mại Balcom ra tòa<br /> án Tokyo về việc vi phạm bằng sáng chế máy ghi âm. Khi đó chúng tôi không thể để<br /> bị thua kiện, vì nếu vụ kiện kéo dài án phí sẽ càng nhiều lên. <br /> Mặc dù ở Nhật chúng tôi không tích cực đào tạo luật sư nhưng các đơn từ kiện<br /> cáo vẫn chất đầy các tòa án. Phải mất nhiều năm mới có thể giải quyết hết khi phần<br /> lớn công việc này do một số ít luật sư đảm nhiệm. Tình trạng này cũng khiến người<br /> ta không muốn kiện những vụ không quan trọng lắm bởi vì họ biết khi họ kiện ra<br /> <br /> tòa thì phải mất một thời gian dài mới giải quyết xong. Chính vì thế, hầu hết các<br /> tranh chấp thông thường trong dân chúng và thậm chí nhiều trường hợp giữa các<br /> công ty đều được giải quyết dưới hình thức trọng tài phân xử. Nhưng cho dù các tòa<br /> án Nhật có nhiều đơn từ kiện cáo đến bao nhiêu đi nữa vẫn chẳng thấm vào đâu so<br /> với tình hình tòa án ở Mỹ. Theo tính toán của Opel thì vào năm 2010 ở Mỹ sẽ có<br /> gần 1 triệu trường hợp chờ kiện.<br /> Khi tại Mỹ, người ta bận bịu với việc đào tạo ngày càng nhiều luật sư thì người<br /> Nhật chúng tôi còn bận bịu hơn trong việc đào tạo ra các kỹ sư. Chúng tôi có số<br /> lượng kỹ sư tốt nghiệp đông gấp hai lần so với Mỹ, điều này cũng có nghĩa là nếu so<br /> với quy mô dân số (dân số Mỹ đông gấp hai lần dân số Nhật) thì tỷ lệ kỹ sư của<br /> chúng tôi lớn gấp bốn lần. Riêng trong lĩnh vực điện tử, số kỹ sư tốt nghiệp hàng<br /> năm tại Nhật vào khoảng 24.000, trong khi ở Mỹ con số này chỉ là 7.000.<br /> Với những số liệu như vậy, tôi đáp máy bay tới Boston (nơi tôi có kế hoạch diễn<br /> thuyết vào một ngày tháng Sáu năm 1982), sau đó đi xe hơi tới khu hành chính của<br /> đại học Havard -nơi ông Allison đang đợi. Khi nhìn xuống những người đến dự<br /> buổi thuyết trình đang ngồi ở giảng đường Faneuil, tôi chợt nghĩ trong số này chắc<br /> hẳn có rất nhiều luật sư. Hơn nữa đây lại là đất Mỹ, do vậy tốt hơn là tôi nên bắt đầu<br /> bài thuyết trình của mình bằng câu phủ nhận trách nhiệm. Tôi nói: “Trước hết, tôi<br /> muốn nói rõ với các bạn rằng những gì tôi nói ở đây chỉ là những nhận xét cá nhân<br /> chứ không phải là quan điểm có ý nghĩa pháp lý. Tôi hoàn toàn không muốn đề cập<br /> đến bất kỳ vấn đề pháp lý nào”.<br /> Những người đến dự không hề biểu lộ thái độ thù địch mà chỉ cười khúc khích<br /> trước những lời nhận định ban đầu của tôi. Dù vậy, tôi cũng không thể không nói<br /> hết những gì mình thực sự đang nghĩ trong đầu. Tôi nói đến những kinh nghiệm về<br /> các thủ tục pháp lý của Mỹ mà tôi có được khi chúng tôi thành lập công ty tại Mỹ và<br /> những gì tôi đã học được. Là người Nhật Bản, chúng tôi bắt đầu khởi nghiệp với vốn<br /> kiến thức khá ít ỏi về luật pháp Mỹ, chủ yếu là những hiểu biết xoay quanh vấn đề<br /> bằng sáng chế và những quy định có liên quan trực tiếp đến những sản phẩm của<br /> chúng tôi. Chúng tôi không hề biết gì về hợp đồng, thanh toán hợp nhất, hay các<br /> vấn đề phức tạp như làm việc với các cơ quan của chính phủ Mỹ, công việc mà bạn<br /> phải thông qua luật sư chứ không thể tự mình làm được.<br /> Tôi cũng nói rằng ngày nay trong công ty của chúng tôi có rất nhiều luật sư.<br /> Chúng tôi có quan hệ với rất nhiều hãng tư vấn luật tại Mỹ và các nơi khác, và họ<br /> cho chúng tôi những lời khuyên có ích. “Nhưng nếu chúng tôi quá nghe theo lời của<br /> các luật sư”, tôi nói, “thì chúng tôi chẳng thể làm kinh doanh được. Vai trò của luật<br /> sư là rất quan trọng đối với các thương nhân, nhưng tôi nghĩ rằng nó vẫn không thể<br /> giúp tránh khỏi nguy hiểm. Ngay cả khi các luật sư tiên liệu tất cả các tình huống<br /> rủi ro có thể xảy ra thì vẫn còn những điều không thể đoán trước được”. Tôi kể một<br /> câu chuyện vui về một anh bạn người Mỹ. Anh ta luôn sợ sẽ ngã đau khi sử dụng<br /> bồn tắm, do vậy anh ta bọc hết bồn tắm của mình bằng cao su. Nhưng cuối cùng,<br /> vào một đêm anh ta lại bị ngã gẫy chân trong phòng ngủ.<br /> Khi vấn đề đã trở nên sôi nổi, tôi bèn đưa ra quan điểm của mình: “Nếu như<br /> <br /> công ty của bạn có quá nhiều luật sư, họ phải tìm việc, đôi khi phải tạo ra việc để<br /> làm. Tôi biết có nhiều luật sư ngồi ở đây, nhưng tôi nghĩ rằng đây là một vấn đề có<br /> thực. Đôi khi các luật sư lại làm cho những vụ kiện cáo nhỏ nhặt trở nên nghiêm<br /> trọng. Ở đất nước của các bạn, người ta luôn tìm cách kiện cáo lẫn nhau”. Những vụ<br /> kiện nhỏ thường rất ít ở Nhật thì lại rất phổ biến ở Mỹ. Tôi biết hiện nay, các vụ kiện<br /> đơn giản ở tòa án Mỹ thường liên quan đến lượng tiền bồi thường rất lớn, mà tôi<br /> nghĩ, do một luật sư bên ngoài tự ra giá cho một công ty Mỹ nào đó. <br /> Theo ý kiến của cá nhân tôi, điều tồi tệ hơn là không một ai tỏ ra tin tưởng người<br /> khác trong cái không khí sặc mùi luật pháp ở Mỹ. Tôi thường nói với những trợ lý<br /> của mình rằng “Đừng bao giờ tin người khác”, nhưng ý của tôi ở đây là bạn đừng<br /> nên tin rằng người khác sẽ làm một việc theo đúng ý bạn, và do vậy, đừng có bắt<br /> người khác phải làm cho bạn hoàn toàn hài lòng. Tại Nhật, chúng tôi thường đặt<br /> niềm tin vào những người khác, nhờ vậy mà chính phủ và ngành công nghiệp có thể<br /> giữ được mối quan hệ khá thuận hòa kể từ sau chiến tranh, dẫu không hoàn toàn<br /> tránh khỏi những va chạm, tranh cãi. <br /> Tại Mỹ, các nhà kinh doanh thường không tin cậy những đồng nghiệp của mình.<br /> Nếu anh tin tưởng một đồng nghiệp của anh hôm nay thì ngày mai anh ta có thể trở<br /> thành đối thủ của mình bởi vì người ta thường xuyên chuyển từ công ty này sang<br /> công ty khác. Trước tình hình này, sự thiếu tin cậy lẫn nhau ngay trong Ban Giám<br /> đốc là điều không thể tránh khỏi. Ban quản lý không tin tưởng nhân viên của mình<br /> và nhân viên lại không tin tưởng Ban quản lý. Chính phủ không tin tưởng các tổ<br /> chức kinh doanh công nghiệp và ngược lại những tổ chức này cũng không hoàn<br /> toàn tin vào chính phủ. Ngay cả trong gia đình, người chồng đôi khi cũng không tin<br /> vợ mình và người vợ cũng có thể không tin chồng, mặc dù đó không hẳn là tính<br /> cách Mỹ. Dường như người duy nhất bạn có thể tin tưởng ở Mỹ là luật sư của mình.<br /> Những cuộc đối thoại và thư từ giữa luật sư và khách hàng đều được bảo mật theo<br /> luật. Tất cả những việc khác đều có thể bị phơi bày ở trước tòa, vậy người ta có thể<br /> tin được ai khác đây?<br /> Bản thân tôi cũng đã gặp rất nhiều khó khăn với hệ thống pháp luật Mỹ, và vì<br /> thế tôi cảm thấy mình đủ hiểu biết để nói về vấn đề này. Chúng tôi đã thành lập<br /> công ty Sony America ở Mỹ. Trở thành những công dân kinh doanh của Mỹ có<br /> nghĩa là chúng tôi phải hiểu về chính phủ Mỹ và các thủ tục pháp lý của nước này.<br /> Điều may mắn là tôi đã được một luật sư giỏi là ông Edward Rosiny hướng dẫn tận<br /> tình. Đối với tôi để nắm bắt ngay được những điều cần thiết thật không phải là việc<br /> dễ dàng, nhưng tôi đã học được cách tuân thủ vô số các thủ tục pháp luật. Tuy<br /> nhiên, tôi nghĩ là ở Mỹ có tình trạng các thủ tục pháp luật gây nên rất nhiều phiền<br /> nhiễu mà tôi xin dẫn chứng dưới đây.<br /> Năm 1968, Hiệp hội các ngành Công nghiệp Điện tử đã khiếu nại với Bộ tài<br /> chính rằng các nhà sản xuất ti vi Nhật đang bán sản phẩm của họ với giá thấp hơn ở<br /> thị trường Mỹ, tức là muốn bán phá giá hàng và việc này gây thiệt hại cho các nhà<br /> sản xuất trong nước. Công ty Sony tại Mỹ đã bị điều tra và sau đó, được chứng minh<br /> là không bán phá giá. Nhưng vì tất cả các công ty Nhật đều bị nghi ngờ, nên công ty<br /> <br /> Sony vẫn tiếp tục bị đặt dưới sự kiểm tra rất phiền nhiễu và phát sinh nhiều chi phí<br /> kéo dài suốt nhiều năm sau. Cuối cùng, tới năm 1975, công ty chúng tôi mới thoát<br /> ra khỏi cuộc điều tra về vụ này, mà thực ra chúng tôi không hiểu tại sao công ty<br /> chúng tôi bị đưa vào diện điều tra cả. Không dừng lại ở đó, vì những lý do kỹ thuật,<br /> cuộc điều tra còn kéo dài hơn 8 năm nữa mới thực sự kết thúc. <br /> Trong khi cuộc điều tra trên đang được tiến hành thì năm 1970, những nhà sản<br /> xuất ti vi của Nhật, trong đó có hãng Sony, lại trở thành bị cáo trong một vụ kiện<br /> chống độc quyền mà nguyên cáo là một hãng sản xuất ti vi của Mỹ - Công ty Liên<br /> hiệp Điện Quốc gia (NUE), chuyên sản xuất ti vi nhãn hiệu Emerson. Đơn kiện này<br /> cũng tố cáo chúng tôi bán phá giá. Những nhân viên phụ trách luật giỏi nhất của<br /> chúng tôi phối hợp với những luật sư thuê ngoài phải mất 10 năm trời gian nan mới<br /> được tòa án quận ở Philadelphia xử thắng kiện, với lập luận rằng thật không logic<br /> khi liệt Sony vào danh sách những công ty bán phá giá ở Mỹ khi Sony luôn nổi<br /> tiếng là hãng có giá bán sản phẩm cao nhất tại thị trường này. Tuy thế, cũng phải<br /> mất thêm 2 năm rưỡi nữa, bản án mới được tòa phúc thẩm khẳng định.<br /> Tôi những tưởng sự việc đến đây là kết thúc, nhưng thật ra tôi đã nhầm. Một liên<br /> minh giữa các nhà sản xuất ti vi màu và các liên đoàn của họ đã đệ đơn lên Uỷ ban<br /> Thương mại Quốc tế đòi bồi thường thiệt hại do lượng ti vi màu nhập khẩu từ Nhật<br /> tăng lên. Tổng thống Mỹ khi đó là Jimmy Carter đã không tăng thuế nhập khẩu ti<br /> vi Nhật thêm 20% như được đề nghị mà đã đàm phán một hiệp định với chính phủ<br /> Nhật Bản hạn chế nhập khẩu ti vi Nhật trong vòng 3 năm. Công ty chúng tôi cũng<br /> nằm trong phạm vi hiệu lực của hiệp định này, cho dù doanh số của chúng tôi tại<br /> Mỹ không có dấu hiệu tăng để có thể gây thiệt hại cho các nhà sản xuất trong nước<br /> của Mỹ. <br /> Khi chúng tôi chưa hết mệt mỏi vì những vụ việc trên thì kèm ngay sau đó là hai<br /> bản kiến nghị đòi đánh thuế cao hơn đối với sản phẩm của chúng tôi. Thậm chí,<br /> ngay khi Bộ Tài chính ra kết luận về những trường hợp này, nói rõ là các sản phẩm<br /> điện tử của Nhật không được chính phủ trợ giá thì hãng Zenith đã kiện lên chính<br /> phủ Mỹ đòi xem xét lại quyết định của Bộ Tài chính. Họ kháng lại quyết định và lập<br /> luận rằng khoản hoàn thuế của chính phủ Nhật cho hàng xuất khẩu của mình đã là<br /> trợ cấp rồi. Ba năm sau, Tòa án Tối cao Mỹ đã bác bỏ đơn kiện của Zenith. Tôi phải<br /> nói rằng những việc trên và còn nhiều điều khác tôi không muốn đề cập ở đây đã<br /> chứng minh rằng các công ty Mỹ đã sử dụng pháp luật để gây phiền nhiễu và thực<br /> tế đã ngăn chặn hàng nhập khẩu từ Nhật Bản. Những công ty này đã tốn hàng triệu<br /> đô la trong những trận chiến pháp lý này, nhưng họ lại không chịu cải tiến để có thể<br /> cạnh tranh được với các hãng sản xuất của Nhật. Kết quả là cay đắng và thất bại.<br /> Những người được lợi chỉ là những luật sư chứ không phải khách hàng, cũng không<br /> phải là các công ty Mỹ hay Nhật. Chính vì thế, theo tôi việc sử dụng cụm từ “gây cản<br /> trở những nỗ lực kinh doanh” trong bài thuyết trình của mình theo gợi ý của Hiệu<br /> trưởng Allison là thích hợp nhất.<br /> Một trong những điều mà tôi thấy quan tâm nhất đối với những rắc rối mà các<br /> luật sư có thể gây ra chính là trường hợp của Liên hiệp Điện Quốc gia mà tôi đã đề<br /> <br />