Mấy nhận xét về sự biến đổi nhu cầu giải trí của thanh niên Hà Nội hiện nay - Đinh Thị Vân Chi

X· héi häc sè 2 (74), 2001 71<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> MÊy nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ<br /> cña thanh niªn Hµ Néi hiÖn nay<br /> <br /> §inh ThÞ V©n Chi<br /> <br /> <br /> <br /> I. DÉn nhËp:<br /> Nhu cÇu gi¶i trÝ ®−îc hiÓu lµ nhu cÇu ho¹t ®éng trong thêi gian rçi nh»m gi¶i<br /> táa sù c¨ng th¼ng trÝ n·o, ph¸t triÓn con ng−êi mét c¸ch toµn diÖn vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ<br /> vµ thÈm mü. Víi c¸ch hiÓu nµy, gi¶i trÝ lµ d¹ng ho¹t ®éng hoµn toµn tù do mµ c¸ nh©n<br /> cã toµn quyÒn lùa chän theo së thÝch, trong khu«n khæ hÖ chuÈn mùc cña x· héi, kh«ng<br /> vô lîi, nh»m môc ®Ých gi¶i táa c¨ng th¼ng thÓ chÊt vµ tinh thÇn ®Ó ®¹t tíi sù th− gi·n,<br /> thanh th¶n trong t©m hån, vµ cao h¬n n÷a lµ ®¹t tíi nh÷ng rung c¶m thÈm mü.<br /> Nhu cÇu gi¶i trÝ, gièng nh− c¸c lÜnh vùc kh¸c trong cuéc sèng tinh thÇn cña<br /> con ng−êi kh«ng ngõng biÕn ®æi. Trong ®ã, cã nh÷ng biÕn ®æi do thêi gian, cã biÕn ®æi<br /> do ®iÒu kiÖn thùc tiÔn g©y ra, l¹i cã nh÷ng biÕn ®æi lµ hÖ qu¶ cña sù thay ®æi c¸c<br /> chuÈn mùc gi¸ trÞ x· héi. §Ó nghiªn cøu sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn<br /> Hµ Néi, chóng t«i ®· sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra b»ng b¶ng hái ®èi víi 504 thanh<br /> niªn tõ 15-30 tuæi, ®ang sinh sèng, häc tËp hoÆc lµm viÖc æn ®Þnh trong c¸c ngµnh<br /> d©n sù cã ®¨ng ký hé khÈu hoÆc ®−îc t¹m tró dµi h¹n t¹i néi thµnh Hµ Néi. Nghiªn<br /> cøu tiÕn hµnh trong n¨m 2000, kÕt qu¶ thu ®−îc cho phÐp rót ra mét sè nhËn xÐt vÒ<br /> sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi nh− sau:<br /> II. Sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi theo thêi gian:<br /> 1. Sù ®a d¹ng hãa ho¹t ®éng gi¶i trÝ:<br /> NÕu so víi c¸c thêi kú tr−íc th× nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi hiÖn<br /> nay ®· ph¸t triÓn mét c¸ch râ rÖt vÒ mÆt sè l−îng. Tr−íc ®©y, c¸c h×nh thøc gi¶i trÝ<br /> chÝnh cña hä trong c¸c thêi kú lÞch sö cã thÓ ®−îc kÓ ®Õn nh− sau:<br /> Vµo thêi kú tr−íc 1954, gi¶i trÝ c¸ nh©n trong gia ®×nh hÇu nh− kh«ng cã mµ<br /> th−êng lµ gi¶i trÝ tËp thÓ b»ng nh÷ng trß ch¬i d©n gian víi sù tham gia cña sè l−îng<br /> nhiÒu ng−êi. Nh÷ng trß ch¬i nµy kh«ng ®ßi hái ph−¬ng tiÖn hoÆc chØ cÇn nh÷ng<br /> ph−¬ng tiÖn ®¬n gi¶n. Chóng g¾n liÒn víi v¨n hãa cæ truyÒn, xuÊt ph¸t tõ cuéc sèng,<br /> nh− lµ sù m« pháng, t¸i hiÖn cuéc sèng vµ sinh ho¹t cña ng−êi n«ng d©n1. Thêi kú<br /> <br /> <br /> 1<br /> Tr−¬ng VÜnh Ký: Vµi nÐt vÒ thµnh Hµ Néi x−a (Bµi trªn m¹ng TrÝ tuÖ ViÖt Nam; Môc Lich-su@hn.fpt.vn;<br /> 08 June 1999 03:17:32 pm).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 72 MÊy nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ...<br /> 1954-1986, nh÷ng nhu cÇu riªng cña c¸ nh©n t¹m thêi bÞ l·ng quªn, nh−êng chç cho<br /> nh÷ng vÊn ®Ò chung lín lao vµ cÊp thiÕt h¬n: b¶o vÖ Tæ quèc vµ x©y dùng ®Êt n−íc.<br /> §êi sèng v¨n hãa-tinh thÇn còng ®−îc ®Þnh h−íng b»ng nh÷ng phong trµo tËp thÓ,<br /> chñ yÕu lµ v¨n nghÖ vµ thÓ thao. Gi¶i trÝ c¸ nh©n hÇu hÕt b»ng nh÷ng h×nh thøc<br /> kh«ng tèn kÐm nh− ®äc s¸ch, nghe ®µi, ch¬i thÓ thao, giao l−u víi b¹n bÌ... Giai ®o¹n<br /> cuèi th× cã thªm v« tuyÕn truyÒn h×nh víi ch−¬ng tr×nh ph¸t sãng h¹n chÕ mÊy tiÕng<br /> buæi tèi 2. Sang thêi kú §æi míi (1986- ®Õn nay) t×nh h×nh ®· thay ®æi ®¸ng kÓ. NÒn<br /> kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn t¹o ®iÒu kiÖn xuÊt hiÖn nh÷ng chñ thÓ míi ®¸p øng nhu<br /> cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn. C¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ v× thÕ ®−îc ®a d¹ng hãa, nhu cÇu<br /> gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi cã dÞp ®−îc béc lé râ h¬n.<br /> NÕu so s¸nh nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi hiÖn nay víi c¸c thêi kú<br /> tr−íc, cã thÓ ph¸c th¶o sù biÕn ®æi nµy nh− sau: c¸c h×nh thøc gi¶i trÝ tr−íc ®©y cña<br /> thanh niªn Hµ Néi th−êng lµ:<br /> - Gi¶i trÝ c¸ nh©n: chñ yÕu lµ nghe ®µi, ®äc s¸ch b¸o, giao tiÕp víi b¹n bÌ. Thêi<br /> gian cuèi cã tivi ®Ó xem vµ cassette ®Ó nghe nh¹c.<br /> - Gi¶i trÝ tËp thÓ: c¸c ho¹t ®éng thÓ thao vµ c¸c sinh ho¹t v¨n hãa nghÖ thuËt,<br /> thi tho¶ng cã du lÞch d· ngo¹i.<br /> HiÖn nay, c¸c h×nh thøc gi¶i trÝ nªu trªn míi chØ lµ mét bé phËn nhá trong c¸c<br /> kh¶ n¨ng lùa chän ®Ó thanh niªn Hµ Néi tháa m·n nhu cÇu gi¶i trÝ cña m×nh. XuÊt<br /> hiÖn rÊt nhiÒu h×nh thøc gi¶i trÝ míi, xin ®¬n cö:<br /> - Gi¶i trÝ c¸ nh©n: thanh niªn Hµ Néi hiÖn nay cã thÓ ngåi nhµ xem c¸c<br /> ch−¬ng tr×nh tivi n−íc ngoµi ph¸t qua vÖ tinh. Hä còng cã thÓ ch¬i ®iÖn tö, truy nhËp<br /> m¹ng Internet ®Ó ®äc b¸o ®iÖn tö vµ ch¬i trß ch¬i víi nh÷ng ng−êi kh«ng thÊy mÆt...<br /> - Gi¶i trÝ tËp thÓ: c¸c tô ®iÓm gi¶i trÝ më ra nh÷ng h×nh thøc phong phó vµ ®æi<br /> míi theo thêi gian: tõ cµ phª tranh, cµ phª nh¹c, tíi c©u c¸, chÌo thuyÒn, vui ch¬i cã<br /> th−ëng,... C¸c thiÕt chÕ gi¶i trÝ nhµ n−íc (nhµ v¨n hãa, c©u l¹c bé) më nhiÒu líp n¨ng<br /> khiÕu, c©u l¹c bé thÓ thao, c©u l¹c bé v¨n nghÖ,...<br /> - Bªn c¹nh ®ã, do nhu cÇu ph¸t triÓn vµ më cöa, giao l−u víi bªn ngoµi mµ<br /> nhiÒu ho¹t ®éng gi¶i trÝ míi ®· du nhËp vµo ViÖt Nam trë thµnh quen thuéc víi<br /> thanh niªn Hµ Néi: tennis, bowling,... ThËm chÝ, ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¸t triÓn còng<br /> lµm xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc gi¶i trÝ mµ tr−íc ®©y ch−a mÊy ng−êi h×nh dung tíi:<br /> kh«ng Ýt thanh niªn Hµ Néi coi “®i d¹o siªu thÞ” trong thêi gian rçi lµ mét thó gi¶i trÝ<br /> cña m×nh.<br /> 2. C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng gi¶i trÝ ®−îc −a thÝch:<br /> So s¸nh kÕt qu¶ kh¶o cøu cña chóng t«i víi n¨m 1996, thø tù −u tiªn cña<br /> thanh niªn Hµ Néi ®èi víi mét sè ho¹t ®éng gi¶i trÝ ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ:<br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> NguyÔn V¨n Trung chñ biªn : ChÝnh s¸ch ®èi víi thanh niªn (Lý luËn vµ thùc tiÔn). NXB ChÝnh trÞ Quèc<br /> gia. Hµ Néi-1996. Tr.48.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §inh ThÞ V©n Chi 73<br /> B¶ng 1: Mét sè ho¹t ®éng ®−îc thanh niªn Hµ Néi −a thÝch<br /> <br /> <br /> CÊp ®é thêi gian rçi H×nh thøc ho¹t ®éng gi¶i trÝ Tû lÖ vµ thø tù tham gia<br /> N¨m 1996 N¨m 2000<br /> Tû lÖ Thø tù Tû lÖ Thø tù<br /> <br /> Thêi gian rçi cÊp ngµy §äc s¸ch b¸o 57 1 24.40 4<br /> <br /> Xem Ti vi 50 2 33.93 1<br /> <br /> TiÕp b¹n 48 3 14.09 5<br /> <br /> Nghe nh¹c - - 29.37 2<br /> <br /> Ch¬i thÓ thao - - 26.79 3<br /> <br /> Thêi gian rçi cÊp tuÇn Xem phim, ca nh¹c... 74 1 8.13 5<br /> <br /> Tham quan, du lÞch 68 2 18.25 2<br /> <br /> §i ch¬i víi b¹n bÌ 61 3 47.82 1<br /> <br /> D¹o ch¬i 60 4 4.76 6<br /> <br /> Lµm nh÷ng viÖc −a thÝch - - 13.89 3<br /> <br /> Ch¬i thÓ thao - - 12.30 4<br /> * Nguån sè liÖu n¨m 1996: Phan Thanh T¸. Thêi gian rçi cña thanh niªn Hµ Néi. LuËn ¸n th¹c sÜ V¨n<br /> hãa häc. H. 1997. Tr. 32).<br /> <br /> V× hai mÉu ®iÒu tra cña hai n¨m kh«ng t−¬ng øng nªn kh«ng thÓ so s¸nh vÒ<br /> gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña c¸c sè liÖu, mµ chØ cã thÓ nhËn xÐt vÒ trËt tù xÕp h¹ng cña<br /> chóng. Theo c¸ch ®ã, chóng ta thÊy:<br /> N¨m 1996, ë cÊp thêi gian rçi hµng ngµy, thanh niªn th−êng −u tiªn gi¶i trÝ<br /> b»ng h×nh thøc ®äc, sau ®ã lµ ph−¬ng tiÖn nghe nh×n th«ng dông nhÊt (tivi), råi ®Õn<br /> giao tiÕp víi b¹n bÌ. §Õn n¨m 2000, trËt tù nµy cã ®¶o lén: −u tiªn hµng ®Çu lµ tivi,<br /> råi ®Õn nghe nh¹c, ch¬i thÓ thao, tiÕp theo lµ ®äc, vµ cuèi cïng lµ giao tiÕp víi b¹n bÌ.<br /> VÞ trÝ ®Çu b¶ng ®· chuyÓn tõ “®äc s¸ch b¸o” sang “xem tivi”. §iÒu ®ã cã thÓ<br /> ®−îc gi¶i thÝch b»ng sù n©ng cao chÊt l−îng c¸c ch−¬ng tr×nh gi¶i trÝ cña c¸c ph−¬ng<br /> tiÖn nµy: vÝ dô, ®èi víi tivi, chóng ta ®· cã mét ch−¬ng tr×nh riªng phôc vô gi¶i trÝ<br /> (VTV3). Tõ chç n¨m 1996, VTV3, ngoµi phim, míi chØ cã hai s©n ch¬i cho kh¸n gi¶ lµ<br /> “SV96” vµ “Trß ch¬i liªn tØnh”, th× ®Õn n¨m 2000 ®· cã mét danh môc phong phó c¸c<br /> s©n ch¬i dµnh cho mäi løa tuæi, mäi tÇng líp kh¸n gi¶ kh¸c nhau nh− “V−ên cæ tÝch”,<br /> “§−êng lªn ®Ønh Olimpia”, “ë nhµ chñ nhËt”, “Nhµ n«ng ®ua tµi”... Råi c¸c ch−¬ng<br /> tr×nh v¨n nghÖ, thÓ thao, hµi h−íc dÝ dám ®· “lÊp ®Çy” thêi gian ph¸t sãng. ChÊt l−îng<br /> c¸c ch−¬ng tr×nh còng ngµy cµng ®−îc n©ng cao, thu hót ®−îc sù chó ý cña kh¸n gi¶.<br /> Thªm vµo ®ã lµ nh÷ng phim truyÒn h×nh dµi tËp t−¬ng ®èi hay cña ViÖt Nam vµ n−íc<br /> ngoµi ®−îc ph¸t sãng liªn tôc trªn c¶ bèn ch−¬ng tr×nh (VTV1, VTV2, VTV3 vµ HTV).<br /> TiÕp theo, “nghe nh¹c” ®øng hµng thø hai cã liªn quan mËt thiÕt víi sù ph¸t<br /> triÓn cña thÞ tr−êng b¨ng ®Üa nh¹c trong mÊy n¨m cuèi thËp kû 90. Tõ chç chØ cã mét sè<br /> l−îng hÕt søc h¹n chÕ c¸c ®Üa nh¹c cña Mü, T©y ¢u víi gi¸ xÊp xØ 20USD/®Üa, tíi nay ®Üa<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 74 MÊy nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ...<br /> nh¹c Trung Quèc trµn ngËp thÞ tr−êng ViÖt Nam víi gi¸ 13.000-18.000 ®/®Üa. Kh«ng chØ<br /> ®Üa nh¹c mµ c¶ ®Üa h×nh VCD (video compact disk), LD (laser disk), thËm chÝ DVD<br /> (digital video disk) còng ®· xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, néi dung ngµy cµng phong phó<br /> vµ gi¸ c¶ ngµy cµng h¹ thÊp. Víi nh÷ng ®Üa nh¹c nµy, chÊt l−îng ©m thanh ®−îc n©ng<br /> cao v−ît bùc, viÖc lùa chän bµi, nhí bµi, ®Æt ch−¬ng tr×nh tù ®éng... rÊt thuËn tiÖn khiÕn<br /> cho nhu cÇu nghe nh¹c ®−îc ®¸p øng ngµy cµng tèt. Nh÷ng ®iÒu ®ã khiÕn ®Üa nh¹c ngµy<br /> cµng phæ biÕn t¹i c¸c gia ®×nh Hµ Néi, thay thÕ dÇn nh÷ng m¸y cassette x−a cò.<br /> Hµng thø ba lµ “thÓ thao”, h×nh thøc gi¶i trÝ nµy kh«ng chØ gióp con ng−êi th−<br /> gi·n, h−ng phÊn, mµ cßn x©y dùng cho hä mét thÕ giíi míi: luËt lÖ cña c¸c trß ch¬i t¹o<br /> ®iÒu kiÖn cho mäi ng−êi tham gia h−ëng sù b×nh ®¼ng nh− nhau, kh«ng ai ®−îc ®Æc<br /> quyÒn ®Æc lîi. XÐt vÒ khÝa c¹nh c«ng b»ng x· héi, thÕ giíi cña c¸c trß thÓ thao gi¶i trÝ lµ<br /> mét thÕ giíi thùc sù b×nh ®¼ng vµ trËt tù, mµ trong ®ã, vÞ thÕ x· héi cao ®−îc dùa theo<br /> kh¶ n¨ng thùc sù cña ng−êi tham gia, kh«ng cã bÌ c¸nh, luån l¸ch, hay tiªu cùc nµo c¶.<br /> ThÓ thao ®ång thêi lµ c¬ héi hîp lý ®Ó con ng−êi ®−îc thay ®æi vai trß x· héi cè h÷u cña<br /> m×nh: Mét ng−êi kÐm n¨ng lùc c«ng t¸c cã thÓ lµ ®éi tr−ëng cã uy tÝn cao; HoÆc mét<br /> nh©n viªn cã thÓ chØ dÉn cho “sÕp” cña m×nh... Nh÷ng ®iÒu ®ã t¹o cho con ng−êi kh¶<br /> n¨ng thÓ hiÖn m×nh ë c¸c chiÒu c¹nh kh¸c nhau, ®a d¹ng vµ toµn diÖn. Nh÷ng g× kh«ng<br /> thÓ ®¹t ®−îc trong cuéc sèng th× ng−êi ta cã thÓ ®¹t ®−îc trong thÓ thao: ra quyÕt ®Þnh,<br /> xö lý t×nh huèng, thËm chÝ ®iÒu hµnh mét tËp thÓ... §iÒu ®ã gióp hä c©n b»ng t− t−ëng,<br /> t¹o sù tù tin, rÌn luyÖn b¶n lÜnh, gióp hä høng thó h¬n víi cuéc sèng thùc cña m×nh.<br /> “§äc s¸ch b¸o” bÞ lïi tõ hµng thø nhÊt xuèng hµng thø t− cã lÏ v× sù “kÐn” ®éc gi¶<br /> cña nã. Mét mÆt, sù ®äc ®ßi hái mét tr×nh ®é häc vÊn vµ mét nÒn nhËn thøc nhÊt ®Þnh,<br /> nªn kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ ®äc mét c¸ch ®Õn n¬i ®Õn chèn. Nh÷ng ng−êi cã häc vÊn<br /> trung b×nh sÏ thiªn vÒ c¸c ph−¬ng tiÖn nghe nh×n trùc quan vµ hÊp dÉn. MÆt kh¸c, sù<br /> láng lÎo trong qu¶n lý in Ên dÉn tíi sù bïng næ c¸c Ên phÈm, ®¹t tíi kû lôc cao vÒ sè<br /> l−îng (Theo thèng kª, hiÖn nay, trªn toµn quèc cã 490 c¬ quan b¸o viÕt, 40 nhµ xuÊt b¶n,<br /> h»ng n¨m ph¸t hµnh trªn 9.000 ®Çu s¸ch3 tËp trung chñ yÕu t¹i Hµ Néi vµ thµnh phè<br /> Hå ChÝ Minh). Nh−ng cïng víi sù gia t¨ng m¹nh mÏ cña sè l−îng lµ sù gi¶m sót vÒ chÊt<br /> l−îng cña c¸c Ên phÈm, lµm gi¶m søc thu hót ®èi víi nh÷ng ®éc gi¶ “khã tÝnh” (th−êng<br /> lµ nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é nhËn thøc cao). Thªm vµo ®ã, gi¸ s¸ch b¸o l¹i cao khiÕn h×nh<br /> thøc gi¶i trÝ nµy cµng sôt gi¶m “tÝnh c¹nh tranh” trong lÜnh vùc gi¶i trÝ.<br /> ChÝnh nh÷ng nguyªn nh©n trªn ®· g©y nªn nh÷ng thay ®æi trong khu«n mÉu<br /> gi¶i trÝ cÊp ngµy cña thanh niªn Hµ Néi. HiÖn nay, khu«n mÉu nµy ®−îc nhËn diÖn<br /> bëi xu h−íng c¸ nh©n hãa, xu h−íng t¹i chç (trong gia ®×nh) vµ xu h−íng sö dông c¸c<br /> ph−¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i.<br /> ë cÊp thêi gian rçi hµng tuÇn còng cã sù thay ®æi trËt tù c¸c ho¹t ®éng gi¶i<br /> trÝ cña thanh niªn Hµ Néi trong thêi gian tõ 1996 ®Õn 2000: kh«ng ph¶i lµ: 1/ §i xem<br /> phim, ca nh¹c...; 2/ Th¨m quan, du lÞch; 3/ §i ch¬i víi b¹n bÌ; 4/ D¹o ch¬i... nh− n¨m<br /> 1996, mµ lµ: 1/ §i ch¬i víi b¹n bÌ; 2/ Th¨m quan, du lÞch; 3/ Lµm nh÷ng viÖc −a<br /> thÝch; 4/ Ch¬i thÓ thao; vµ 5/ Xem phim, ca nh¹c .<br /> <br /> 3<br /> NguyÔn Khoa §iÒm: Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÓ chÕ v¨n hãa. T¹p chÝ Céng s¶n. Sè 7/1999. Tr. 23.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §inh ThÞ V©n Chi 75<br /> Sù chuyÓn ®æi ng«i thø ®Çu b¶ng tõ “®i xem” sang “®i ch¬i víi b¹n bÌ”, bªn<br /> c¹nh nh÷ng lý do vÒ “chÊt” (chóng ta sÏ ®Ò cËp ë môc b) ph¶i ch¨ng cã thÓ ®−îc lý<br /> gi¶i bëi chÊt l−îng cña c¸c ch−¬ng tr×nh phim ¶nh, s©n khÊu, ca nh¹c... ®· kh«ng cßn<br /> ®¸p øng ®ßi hái cña kh¸n gi¶ Hµ Néi ngµy cµng khã tÝnh? D− luËn vµ c¸c ph−¬ng<br /> tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®Ò cËp kh¸ nhiÒu vÒ sù sót gi¶m<br /> chÊt l−îng cña nghÖ thuËt s©n khÊu, ®iÖn ¶nh vµ ca nh¹c ViÖt Nam. Trong khi c¬<br /> chÕ më cöa ®ang t¹o ra nh÷ng ®èi thñ c¹nh tranh tõ bªn ngoµi trµn vµo theo c¸c<br /> “kªnh” c«ng khai nh− tivi, vµ c¸c “kªnh” lËu nh− b¨ng ®Üa... Thanh niªn tíi r¹p xem<br /> biÓu diÔn hoÆc xem phim chØ khi ®¹t ®−îc Ýt nhÊt hai môc ®Ých: th−ëng thøc nghÖ<br /> thuËt vµ giao tiÕp víi b¹n bÌ. Nh−ng khi chÊt l−îng ch−¬ng tr×nh kÐm th× môc ®Ých<br /> th−ëng thøc nghÖ thuËt kh«ng ®−îc tháa m·n, mµ môc ®Ých giao tiÕp víi b¹n bÌ vèn<br /> dÜ kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ trong khu«n viªn r¹p chiÕu phim hoÆc nhµ h¸t.<br /> Khi ®ã, hai môc ®Ých cña hµnh ®éng “®i xem” ®Òu kh«ng ®¹t ®−îc, nªn sÏ bÞ t¸ch rêi,<br /> vµ ®−îc tháa m·n trong hai hµnh vi còng t¸ch rêi nhau, vÝ dô: môc ®Ých th−ëng thøc<br /> nghÖ thuËt ®−îc thùc hiÖn b»ng hµnh vi xem tivi hoÆc video t¹i nhµ, vµ môc ®Ých<br /> giao tiÕp- h×nh thøc “®i ch¬i víi b¹n bÌ”. Nh− vËy, sù gi¶m sót chÊt l−îng c¸c ch−¬ng<br /> tr×nh nghÖ thuËt biÓu diÔn vµ ®iÖn ¶nh lµ mét trong c¸c lý do gi¶i thÝch tû lÖ cao cña<br /> c¸c h×nh thøc gi¶i trÝ t¹i gia (cÊp ngµy) vµ “®i ch¬i víi b¹n bÌ” (cÊp tuÇn).<br /> “Th¨m quan, du lÞch” vÉn gi÷ vÞ trÝ thø hai trong xÕp h¹ng cña thanh niªn Hµ<br /> Néi, bëi xÐt vÒ thùc chÊt, ®i th¨m quan du lÞch cuèi tuÇn lµ b−íc ph¸t triÓn cao h¬n<br /> cña “®i ch¬i víi b¹n bÌ”. Víi thanh niªn, môc ®Ých mét chuyÕn ®i th−êng kh«ng cao<br /> sang, nghiªm tóc (nh− t×m hiÓu thiªn nhiªn hay nghiªn cøu v¨n hãa), mµ th−êng chØ<br /> lµ thay ®æi kh«ng khÝ sau mét tuÇn lµm viÖc (häc tËp) c¨ng th¼ng, gi¶i táa nguån<br /> n¨ng l−îng dåi dµo cña tuæi trÎ qua viÖc ®i bé, leo nói, ch¹y nh¶y, ch¬i trß ch¬i, vµ<br /> kÕt chÆt t×nh th©n thiÕt bÌ b¹n, t¹o thªm høng thó ®Ó b−íc vµo tuÇn lµm viÖc míi.<br /> Víi môc ®Ých ®Ëm tÝnh nh©n v¨n vµ cã ®Þnh h−íng gi¶i trÝ cao nh− vËy, thanh niªn<br /> kh«ng cÇn nh÷ng chuyÕn ®i chuÈn bÞ cÇu kú chu ®¸o, nhiÒu khi chØ theo høng, tæ<br /> chøc ®¬n gi¶n, gän nhÑ, miÔn lµ cã thêi gian ®Ó ®i cïng nhau vµi giê ®ång hå. V−íng<br /> m¾c lín nhÊt lµ thêi gian rçi ®· ®−îc gì bá ®èi víi nhiÒu ng−êi nhê lÞch lµm viÖc 5<br /> ngµy/ tuÇn, nªn ho¹t ®éng nµy gia t¨ng còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu.<br /> “Lµm nh÷ng viÖc −a thÝch” bao gåm mét lo¹t ho¹t ®éng ®a d¹ng nh− vÏ, lµm<br /> th¬, may v¸, néi trî, hoÆc “®i d¹o” siªu thÞ. Trong c¸c ho¹t ®éng nµy cã nh÷ng ho¹t<br /> ®éng nghÖ thuËt (vÏ, lµm th¬), mang tÝnh s¸ng t¹o vµ tÝnh thÈm mü cao, thùc sù lµ<br /> nh÷ng h×nh thøc gi¶i trÝ cã trÝ tuÖ vµ ®ßi hái kh¶ n¨ng c¶m thô nghÖ thuËt. Bªn c¹nh<br /> ®ã, nh÷ng ho¹t ®éng nh− may v¸, c¾m tØa hoa, néi trî (theo ý thÝch), tho¹t nh×n cã c¶m<br /> gi¸c nh− kh«ng ph¶i c¸c h×nh thøc gi¶i trÝ, nh−ng thùc ra còng lµ sù s¸ng t¹o, mang<br /> l¹i sù th− gi·n vµ nh÷ng rung c¶m thÈm mü cho chñ thÓ, thËm chÝ cho c¶ nh÷ng ng−êi<br /> xung quanh. Chóng kh¸c h¼n nh÷ng c«ng viÖc néi trî th−êng ngµy mµ chñ thÓ ph¶i<br /> thùc hiÖn v× nghÜa vô, vµ trong tr−êng hîp nµy, chóng lµ nh÷ng ho¹t ®éng gi¶i trÝ.<br /> Nh÷ng ®iÒu trªn cho thÊy khu«n mÉu gi¶i trÝ cÊp tuÇn cña thanh niªn Hµ Néi<br /> cã xu h−íng thay ®æi nghiªng vÒ nh÷ng ho¹t ®éng gi¶i trÝ tËp thÓ, ngoµi thiªn nhiªn<br /> vµ kh«ng ®ßi hái ph−¬ng tiÖn kü thuËt. Nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n th× mang tÝnh tù<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 76 MÊy nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ...<br /> do vµ chñ ®éng h¬n h¼n so víi gi¶i trÝ cÊp ngµy.<br /> Cïng víi sù ®a d¹ng hãa c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ, nhiÒu h×nh thøc gi¶i trÝ cò ®ang<br /> bÞ thay thÕ b»ng nh÷ng h×nh thøc míi. Nh÷ng trß ch¬i d©n gian ®· mÊt ®i sù hÊp dÉn<br /> ®èi víi thanh niªn, thËm chÝ dÇn dÇn biÕn mÊt khái “danh môc” lùa chän cña hä khi gi¶i<br /> trÝ. Thay vµo ®ã lµ nh÷ng h×nh thøc gi¶i trÝ míi, s«i ®éng, ån µo, ®−îc trî gióp bëi ®iÒu<br /> kiÖn vËt chÊt-kü thuËt cao hoÆc c«ng nghÖ ®iÖn tö, c«ng nghÖ tin häc hiÖn ®¹i.<br /> ë thêi gian rçi cÊp ngµy, sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ hÇu<br /> nh− kh«ng nhiÒu l¾m. Thanh niªn Hµ Néi chñ yÕu vÉn gi¶i trÝ b»ng nh÷ng thiÕt bÞ<br /> nghe nh×n t¹i gia, hoÆc lµm nh÷ng c«ng viÖc m×nh −a thÝch. Trõ mét sè m«n thÓ thao<br /> (bãng ®¸), nh×n chung ho¹t ®éng gi¶i trÝ cÊp ngµy cña hä mang tÝnh c¸ nh©n cao.<br /> Nh−ng víi ho¹t ®éng gi¶i trÝ cÊp tuÇn chóng ta cã thÓ thÊy râ sù biÕn ®æi vÒ chÊt:<br /> TÝnh tËp thÓ vµ tÝnh tù do cña ho¹t ®éng gi¶i trÝ cuèi tuÇn cã xu h−íng gia t¨ng: Nh−<br /> ®· tr×nh bµy phÝa trªn, ë cÊp thêi gian rçi cuèi tuÇn, nh÷ng ho¹t ®éng ®−îc thanh<br /> niªn Hµ Néi tham gia nhiÒu trong n¨m 2000 lµ nh÷ng ho¹t ®éng võa cã tÝnh tËp thÓ<br /> cao võa cã tÝnh tù do cao.<br /> Tõ khi kinh tÕ n−íc ta më cöa, c¸c tô ®iÓm gi¶i trÝ t− nh©n xuÊt hiÖn nhiÒu<br /> vµ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh, ®· lµm thay ®æi së thÝch vµ thãi quen gi¶i trÝ cña<br /> thanh niªn Hµ Néi. C¸c ®iÓm gi¶i trÝ t− nh©n cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh h¬n h¼n c¸c<br /> thiÕt chÕ gi¶i trÝ nhµ n−íc, nhê vµo 1/ Sù phong phó cña c¸c ho¹t ®éng, vµ 2/ Sù thay<br /> ®æi th−êng xuyªn c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng theo “mèt” vµ së thÝch cña thanh niªn.<br /> Chóng ®· dÇn dÇn giµnh ®−îc sù lùa chän cña thanh niªn, mÆc dï gi¸ c¶ cßn cao so<br /> víi thu nhËp trung b×nh cña hä. Theo kÕt qu¶ c¸c cuéc ®iÒu tra cña chóng t«i, nh÷ng<br /> ®Þa chØ lui tíi th−êng xuyªn cña thanh niªn Hµ Néi trong thêi gian rçi hÇu hÕt lµ c¸c<br /> ®iÓm gi¶i trÝ t− nh©n chø kh«ng ph¶i c¸c thiÕt chÕ gi¶i trÝ cña nhµ n−íc nh− nhµ v¨n<br /> hãa, r¹p chiÕu phim, nhµ h¸t...<br /> XuÊt hiÖn mét ph−¬ng thøc gi¶i trÝ míi, cã tÝnh “®ét ph¸” vÒ ph−¬ng thøc vµ<br /> b¶n chÊt cña ho¹t ®éng, më ra mét xu h−íng míi cña gi¶i trÝ trong t−¬ng lai. §ã lµ<br /> nh÷ng h×nh thøc gi¶i trÝ ¶o nhê c«ng nghÖ tin häc hiÖn ®¹i: Gi¶i trÝ qua m¸y tÝnh nèi<br /> m¹ng víi nh÷ng ng−êi kh«ng thÊy mÆt, víi nh÷ng h×nh thøc giao tiÕp nh− cïng ch¬i<br /> trß ch¬i, nh¾n tin, héi tho¹i b»ng bµn phÝm vµ ®µm tho¹i b»ng micro. C¸c ph−¬ng<br /> thøc giao tiÕp trªn cho phÐp ng−êi sö dông m¹ng cã thÓ cïng ch¬i, trao ®æi, t©m sù<br /> víi nhau mµ kh«ng cÇn gÆp mÆt. NhiÒu ng−êi trë nªn th©n thiÕt g¾n bã, yªu nhau,<br /> thËm chÝ nªn vî nªn chång th«ng qua m¹ng. Ph−¬ng thøc gi¶i trÝ ¶o nµy ®· trë<br /> thµnh mét c¸ch gi¶i tho¸t, ch¹y trèn cña con ng−êi hiÖn ®¹i khái tr¹ng th¸i stress<br /> hoÆc c« ®¬n mµ nhÞp sèng gÊp g¸p ngµy nay mang l¹i.<br /> II. Sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi do t¸c ®éng<br /> cña kinh tÕ thÞ tr−êng:<br /> 1. Ph©n hãa trong kh¶ n¨ng tham gia c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ:<br /> Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c thµnh viªn x· héi ph©n hãa thµnh c¸c<br /> tÇng líp x· héi kh¸c nhau; møc sèng, së thÝch ho¹t ®éng cña hä ph©n hãa thµnh c¸c<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §inh ThÞ V©n Chi 77<br /> cÊp ®é kh¸c nhau. Bªn c¹nh ®ã, kh¶ n¨ng ®Ó hä ®¸p øng c¸c nhu cÇu vËt chÊt vµ<br /> tinh thÇn cña m×nh, nh− mét ®iÒu tÊt yÕu, còng ph©n hãa theo. Sù ph©n hãa trong<br /> kh¶ n¨ng tham gia gi¶i trÝ thÓ hiÖn ë tÝnh ®a d¹ng cña c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ. Nguyªn<br /> nh©n cña sù ph©n hãa nµy cã thÓ kÓ tíi:<br /> - Ph©n hãa vÒ møc sèng, mµ nguån gèc lµ ph©n hãa thu nhËp: xÐt vÒ thùc<br /> chÊt, ®©y lµ ph©n hãa giÇu nghÌo, tiÒn ®Ò cña sù ph©n hãa ë c¸c lÜnh vùc kh¸c, trong<br /> ®ã cã gi¶i trÝ. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña ViÖn X· héi häc, hiÖn nay møc sèng cña c−<br /> d©n Hµ Néi ®−îc ph©n thµnh 5 tÇng øng víi 5 møc thu nhËp kh¸c nhau: møc giµu,<br /> víi thu nhËp trung b×nh 1.401.000 ®/ ng−êi/th¸ng; møc kh¸ 613.000®/ng−êi/th¸ng;<br /> møc trung b×nh: 445.000®/ng−êi/th¸ng; møc d−íi trung b×nh: 338.000®/ng−êi/th¸ng;<br /> møc nghÌo 226.000®/ng−êi/ th¸ng4.<br /> - Ph©n hãa trong quü thêi gian rçi c¸ nh©n: kh¸c víi thêi bao cÊp (khi c¶ x·<br /> héi lµm viÖc theo mét quy ®Þnh chung chÆt chÏ vÒ giê giÊc), hiÖn nay nÒn kinh tÕ<br /> nhiÒu thµnh phÇn t¹o ra sù kh¸c biÖt lín trong thêi gian lµm viÖc (vµ t−¬ng øng víi<br /> nã lµ thêi gian rçi) gi÷a c¸c tÇng líp x· héi c¶ vÒ ®é lín lÉn sù ph©n bè. KÕt qu¶ kh¶o<br /> cøu cña chóng t«i cho thÊy thêi gian rçi trung b×nh cña thanh niªn Hµ Néi hiÖn nay<br /> ph©n hãa thµnh nhiÒu møc kh¸c nhau: 13,49% thanh niªn kh«ng cã thêi gian rçi cÊp<br /> ngµy; 25, 79% rçi trung b×nh 1 giê/ngµy; 25,20%: 2 giê/ngµy; 19,44%: 3 giê/ngµy; vµ<br /> 16,07%: h¬n 3 giê/ngµy.<br /> - Ph©n hãa vÒ së thÝch, thÞ hiÕu vµ quan niÖm thÈm mü: tr−íc ®©y, c¸c ho¹t ®éng<br /> gi¶i trÝ cßn Ýt vµ ®−îc tËp trung qu¶n lý theo mét ®Þnh h−íng chung. Ng−êi ta chØ cã thÓ<br /> chän hoÆc kh«ng chän nh÷ng h×nh thøc gi¶i trÝ theo khu«n mÉu chung nªn hÇu nh−<br /> ch−a cã sù ph©n hãa. HiÖn nay, thanh niªn cã rÊt nhiÒu lùa chän kh¸c nhau nªn sù<br /> ph©n hãa trong së thÝch, thÞ hiÕu vµ quan niÖm thÈm mü ngµy cµng râ nÐt vµ s©u s¾c.<br /> - Sù kh«ng thèng nhÊt gi÷a 3 yÕu tè trªn (VÝ dô ng−êi cã møc sèng cao l¹i<br /> kh«ng cã thêi gian rçi hoÆc chØ thÝch nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng gi¶i trÝ “b×nh d©n”<br /> kh«ng t−¬ng xøng møc sèng cña m×nh. HoÆc ng−îc l¹i, nh÷ng ng−êi mong muèn<br /> ®−îc gi¶i trÝ b»ng nh÷ng ho¹t ®éng “cao cÊp” l¹i kh«ng cã kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn).<br /> 2. Nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi ®−îc ®¸p øng b»ng mäi nguån lùc<br /> x· héi: nÕu nh− tr−íc ®©y nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi chØ ®−îc ®¸p øng<br /> t¹i nh÷ng thiÕt chÕ v¨n hãa cña nhµ n−íc (r¹p chiÕu phim, nhµ h¸t, nhµ v¨n hãa...)<br /> víi nh÷ng ho¹t ®éng h¹n chÕ theo kÕ ho¹ch, th× hiÖn nay tham gia ®¸p øng nhu cÇu<br /> gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi cßn c¶ c¸c chñ thÓ t− nh©n, víi sè l−îng c¸c ho¹t ®éng<br /> gi¶i trÝ ®a d¹ng h¬n tr−íc nhiÒu lÇn.<br /> 3. Th−¬ng m¹i hãa mét sè ho¹t ®éng gi¶i trÝ c«ng céng dµnh cho thanh niªn:<br /> NhiÒu ho¹t ®éng cña c¸c nhµ v¨n hãa, c©u l¹c bé cã b¸n vÐ kinh doanh; C¸c ch−¬ng<br /> tr×nh ca nh¹c tuy mang danh c¸c c¬ quan v¨n hãa nhµ n−íc nh−ng thùc chÊt bÞ c¸c<br /> “«ng bÇu” lòng ®o¹n, ®· bÞ th−¬ng m¹i hãa tíi møc kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc, víi<br /> <br /> <br /> 4<br /> Nguån: Ph¹m BÝch San, NguyÔn §øc Vinh: Mét sè khÝa c¹nh biÕn ®æi cña x· héi ViÖt Nam: nghiªn cøu<br /> tr−êng hîp Hµ Néi. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 2/1998. Tr. 43.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 78 MÊy nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ...<br /> gi¸ vÐ kh«ng phï hîp víi ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng chø kh«ng chØ<br /> thanh niªn. C¸c thiÕt chÕ gi¶i trÝ nhµ n−íc, c¸c ch−¬ng tr×nh nghÖ thuËt cña c¸c c«ng<br /> ty biÓu diÔn nhµ n−íc cßn bÞ th−¬ng m¹i hãa nh− vËy, th× c¸c tô ®iÓm gi¶i trÝ t− nh©n<br /> ®Æt lêi l·i kinh tÕ lªn trªn hÕt lµ ®iÒu ®−¬ng nhiªn.<br /> 4. XuÊt hiÖn mét sè ho¹t ®éng gi¶i trÝ "c¶m gi¸c m¹nh” nh− nh÷ng “s¶n<br /> phÈm” cña sù giao l−u v¨n hãa trong thêi kinh tÕ më cöa: cã nh÷ng ho¹t ®éng, ë n−íc<br /> ngoµi lµ m«n thÓ thao gi¶i trÝ nh−ng ë ViÖt Nam ch−a cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn v×<br /> nhiÒu lý do, nh−ng thanh niªn vÉn ham thÝch, tù tæ chøc vµ tham gia mét c¸ch tù<br /> ph¸t. Thanh niªn, dï bÊt kú ë ®©u, thuéc v¨n hãa nµo, còng cã nh÷ng h»ng sè chung<br /> cña løa tuæi- trµn ®Çy sinh lùc vµ h¸o høc kh¸m ph¸ c¸i míi. Nhµ ph©n t©m häc næi<br /> tiÕng Freud ®· nãi, nÕu nguån sinh lùc trong c¬ thÓ kh«ng ®−îc sö dông hÕt, nã sÏ<br /> bïng ph¸t mét c¸ch tù ph¸t, thµnh nh÷ng ho¹t ®éng ph¸ rèi, næi lo¹n. Bëi vËy,<br /> nh÷ng trß ch¬i c¶m gi¸c m¹nh lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng thøc ®Ó thanh niªn gi¶i<br /> táa nguån n¨ng l−îng cña hä.<br /> Tãm l¹i, cã thÓ nhËn thÊy râ sù biÕn ®æi trong nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh<br /> niªn Hµ Néi theo mét sè xu h−íng chÝnh nh− sau:<br /> - Víi sù ph¸t triÓn vµ phæ biÕn réng r·i cña c¸c ph−¬ng tiÖn kü thuËt, nh÷ng<br /> ho¹t ®éng gi¶i trÝ ®¬n gi¶n tr−íc ®©y ®ang ®−îc thay thÕ dÇn b»ng nh÷ng ho¹t ®éng<br /> phøc t¹p h¬n vµ ®ßi hái trang bÞ hiÖn ®¹i. Nh÷ng ho¹t ®éng gi¶i trÝ cña thanh niªn<br /> Hµ Néi ngµy cµng phong phó h¬n vÒ h×nh thøc, ®a d¹ng h¬n vÒ thÓ lo¹i, lµ chØ b¸o<br /> tin cËy vÒ sù gia t¨ng cña nhu cÇu gi¶i trÝ.<br /> - Kh¸c víi c¸c thêi kú tr−íc, nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi hiÖn nay<br /> (vµ kh¶ n¨ng tham gia cña hä vµo c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ) kh«ng cßn thuÇn nhÊt, mµ<br /> ph©n hãa ngµy cµng râ rÖt, tõ møc sèng, thêi gian rçi, tíi së thÝch, thÞ hiÕu vµ quan<br /> niÖm thÈm mü.<br /> - Nh− mét hÖ qu¶ kh¸c cña kinh tÕ thÞ tr−êng, nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn<br /> Hµ Néi hiÖn nay ®−îc ®¸p øng b»ng mäi nguån lùc x· héi. Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc (®a<br /> d¹ng hãa c¸c ho¹t ®éng gi¶i trÝ) ®iÒu nµy dÉn tíi sù th−¬ng m¹i hãa c¸c dÞch vô gi¶i<br /> trÝ, khiÕn sù ®¸p øng nã cµng khã kh¨n h¬n ®èi víi nh÷ng thanh niªn cã thu nhËp<br /> khiªm tèn.<br /> - Sù biÕn ®æi nhu cÇu gi¶i trÝ cña thanh niªn Hµ Néi lµ mét hiÖn t−îng mang<br /> tÝnh hai mÆt: mét mÆt, nã cã xu h−íng tËp thÓ hãa; mÆt kh¸c, nã cã xu h−íng ®Ò cao<br /> tÝnh c¸ nh©n cña ng−êi tham gia gi¶i trÝ. §iÒu ®ã nghÜa lµ thanh niªn Hµ Néi thÝch<br /> gi¶i trÝ tËp thÓ víi ®iÒu kiÖn nh÷ng ho¹t ®éng ®ã kh«ng bÞ gß Ðp theo khu«n mÉu,<br /> kh«ng bÞ tæ chøc hoÆc bÞ ®iÒu khiÓn mét c¸ch chÆt chÏ bëi ai ®ã, mµ chÝnh hä lµ<br /> nh÷ng chñ thÓ s¸ng t¹o qu¸ tr×nh gi¶i trÝ cña m×nh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />