Mấy vấn đề trong các hướng nghiên cứu mới của Việt ngữ học

Mấy vấn đề trong các hướng nghiên cứu mới<br /> của Việt ngữ học<br /> NguyÔn Huy CÈn (*)<br /> Tãm t¾t: Bµi viÕt tr×nh bµy mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ nh÷ng h−íng nghiªn cøu míi<br /> cña ViÖt ng÷ häc ë ViÖt Nam hiÖn nay trªn c¸c ph−¬ng diÖn ng«n ng÷ häc x· héi,<br /> ng«n ng÷ häc t©m lý, ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc tri nhËn, ng«n ng÷ häc nh©n<br /> chñng. Trong ®ã, b−íc ®Çu nªu lªn mét sè vÊn ®Ò cÇn thiÕt ®−îc ®Èy m¹nh nghiªn<br /> cøu trong ViÖt ng÷ häc hiÖn nay d−íi gãc ®é cña c«ng t¸c th«ng tin khoa häc.<br /> Tõ khãa: Ng«n ng÷ häc x· héi, Ng«n ng÷ häc t©m lý, Ng÷ dông häc, Ng«n ng÷ häc<br /> tri nhËn, Ng«n ng÷ häc nh©n chñng, ViÖt ng÷ häc<br /> Nh− chóng ta thÊy, cïng víi sù<br /> nhËn thøc l¹i ®èi t−îng nghiªn cøu, xem<br /> xÐt l¹i quan ®iÓm ph©n biÖt ng«n<br /> ng÷/lêi nãi cña F.de Saussure vµ sù<br /> chuyÓn h−íng tõ môc tiªu “miªu t¶” ®Õn<br /> môc tiªu “gi¶i thÝch”, ng«n ng÷ häc hiÖn<br /> ®¹i ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn dµi trªn<br /> chÆng ®−êng lÞch sö cña m×nh. Chóng<br /> t«i cho r»ng, ®ã lµ mét trong nh÷ng lý<br /> do quan träng ®· lµm thay ®æi c¨n b¶n<br /> bé mÆt cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i, vµ<br /> ®iÒu nµy ®−îc thÊy kh¸ râ vµo nh÷ng<br /> thËp niªn cuèi cña thÕ kû XX - thêi kú<br /> hËu cÊu tróc.(*)ë thêi kú nµy, ng«n ng÷<br /> häc hiÖn ®¹i ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu<br /> trong viÖc nghiªn cøu chøc n¨ng giao<br /> tiÕp, tæ chøc cña th«ng b¸o, nh÷ng<br /> ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng lêi nãi, vÒ mèi<br /> quan hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ t− duy, ng«n<br /> ng÷ vµ x· héi, ng«n ng÷ vµ d©n téc,<br /> (*)<br /> <br /> TS., Nguyªn c¸n bé ViÖn Th«ng tin KHXH.<br /> <br /> ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸... Sù xuÊt hiÖn cña<br /> hµng lo¹t bé m«n liªn ngµnh nh−: ng«n<br /> ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc x· héi,<br /> ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc nh©n chñng<br /> (nh©n häc ng«n ng÷)... vµ gÇn ®©y<br /> ph−¬ng diÖn nghiªn cøu ng÷ nghÜa ®−îc<br /> ®Èy m¹nh, gióp cho ng«n ng÷ häc tri<br /> nhËn ra ®êi vµ trë thµnh mét trµo l−u<br /> cña ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i.<br /> Nh÷ng ph¸t triÓn ®ã cña ng«n ng÷<br /> häc hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi ®· t¸c ®éng<br /> ®Õn ViÖt ng÷ häc vµ thóc ®Èy sù h×nh<br /> thµnh c¸c xu h−íng nghiªn cøu míi.<br /> 1. Nh÷ng h−íng nghiªn cøu míi cña<br /> ViÖt ng÷ häc ®−îc xuÊt hiÖn vµo kho¶ng<br /> cuèi thÕ kû XX vµ ®ang trªn ®µ ph¸t<br /> triÓn tr−íc hÕt lµ do yªu cÇu cña thùc<br /> tiÔn ViÖt Nam. Bªn c¹nh viÖc t×m hiÓu<br /> vµ giíi thiÖu nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt cña<br /> ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc x· héi,<br /> ng«n ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc tri<br /> nhËn, ng«n ng÷ häc nh©n chñng, c¸c<br /> <br /> MÊy vÊn ®Ò...<br /> <br /> nhµ ViÖt ng÷ häc theo c¸c khuynh<br /> h−íng nµy cßn hy väng t×m kiÕm nh÷ng<br /> ph¸t hiÖn míi trong tiÕng ViÖt, mÆc dï<br /> nh÷ng h−íng nghiªn cøu thiªn vÒ chñ<br /> nghÜa cÊu tróc tr−íc ®ã ®· ®¹t ®−îc c¸c<br /> thµnh tùu quan träng (NguyÔn Huy<br /> CÈn, 2007-2008). Trong ®ã cã thÓ kÓ ®Õn<br /> mét trong sè nh÷ng c«ng tr×nh míi ®−îc<br /> c«ng bè vµ ®−îc d− luËn chó ý nh−: “Tõ<br /> ®iÓn ch÷ N«m dÉn gi¶i” cña NguyÔn<br /> Quang Hång (Xem: NguyÔn Quang<br /> Hång, 2014), ®©y kh«ng chØ lµ mét bé tõ<br /> ®iÓn ®å sé (2.323 trang, gåm 9.450 ch÷<br /> N«m ghi 14.519 ©m tiÕt tiÕng ViÖt vµ<br /> ng÷ liÖu rót ra tõ 124 v¨n b¶n cæ, mét<br /> khèi liÖu ®−îc trÝch vµ dÉn gi¶i lín h¬n<br /> nhiÒu c¸c tõ ®iÓn tr−íc ®ã), mµ cßn cã<br /> nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc nhÊt ®Þnh trong<br /> viÖc nghiªn cøu v¨n hãa vµ lÞch sö tiÕng<br /> ViÖt. C«ng tr×nh “Ph−¬ng ph¸p luËn vµ<br /> ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ng«n ng÷” cña<br /> NguyÔn ThiÖn Gi¸p (Xem: NguyÔn<br /> ThiÖn Gi¸p, 2012) ®· hÖ thèng hãa c¸c<br /> ph−¬ng diÖn quan träng vÒ ph−¬ng<br /> ph¸p luËn vµ c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn<br /> cøu ng«n ng÷ tõ truyÒn thèng cho ®Õn<br /> nay vµ cho thÊy mét sè vÊn ®Ò hiÖn nay<br /> trong ng«n ng÷ häc vµ c¸c khoa häc liªn<br /> ngµnh. C«ng tr×nh nµy ®· ®−îc trao gi¶i<br /> th−ëng “S¸ch hay 2014”.<br /> 2. VÒ c¸c khuynh h−íng míi trong<br /> ViÖt ng÷ häc mang tÝnh liªn ngµnh, c¸c<br /> nhµ ViÖt ng÷ häc kh«ng chØ sö dông<br /> thuÇn tuý bé m¸y kh¸i niÖm cña ng«n<br /> ng÷ häc, biÖt lËp víi c¸c ngµnh khoa häc<br /> kh¸c, mµ cßn chó ý sö dông nh÷ng<br /> ph−¬ng ph¸p, tri thøc cña c¸c ngµnh<br /> khoa häc nh− t©m lý häc, x· héi häc,<br /> d©n téc häc, v¨n ho¸ häc, nhËn thøc<br /> luËn, thèng kª häc, nhÊt lµ b×nh diÖn<br /> v¨n ho¸ - x· héi, x· héi - lÞch sö nh»m<br /> t×m kiÕm nh÷ng ®Æc tr−ng cña tiÕng<br /> ViÖt vµ ng−êi ViÖt mµ trong h−íng<br /> <br /> 23<br /> nghiªn cøu cÊu tróc luËn kh«ng cã<br /> nh÷ng ph¸t hiÖn. VÝ dô nh− trong ng«n<br /> ng÷ häc x· héi, c¸c nhµ nghiªn cøu ®i<br /> s©u t×m hiÓu nh÷ng yÕu tè v¨n hãa - x·<br /> héi ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷,<br /> coi viÖc kÕ ho¹ch hãa ng«n ng÷ thùc<br /> chÊt lµ nh÷ng t¸c ®éng, can thiÖp cña x·<br /> héi vµo c¸c chøc n¨ng ng«n ng÷<br /> (NguyÔn V¨n Khang, 2012; 2014).<br /> Nh÷ng yÕu tè x· héi - lÞch sö cã vai trß<br /> x¸c ®Þnh nh÷ng ®Æc tr−ng ng«n ng÷ v¨n hãa vµ t− duy - ng«n ng÷ cña téc<br /> ng−êi nh− trong c«ng tr×nh nghiªn<br /> cøu “T×m hiÓu ®Æc tr−ng v¨n hãa cña<br /> ng«n ng÷ vµ t− duy ë ng−êi ViÖt (trong<br /> sù so s¸nh víi c¸c d©n téc kh¸c)” cña<br /> NguyÔn §øc Tån (Xem: NguyÔn §øc<br /> Tån, 2002). Trong c«ng tr×nh sau ®ã cña<br /> m×nh (NguyÔn §øc Tån, 2010), t¸c gi¶<br /> cßn ph©n tÝch c¸c ®Æc tr−ng v¨n hãa d©n téc cña “Sù ph¹m trï hãa vµ bøc<br /> tranh ng«n ng÷ vÒ thÕ giíi” trong t− duy<br /> - ng«n ng÷ cña ng−êi ViÖt. Nh÷ng yÕu<br /> tè x· héi - lÞch sö còng chÝnh lµ céi<br /> nguån cña sù tiÕp thu vµ s¶n sinh ph¸t<br /> ng«n - lêi nãi c¸ thÓ trong qu¸ tr×nh<br /> h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ ë trÎ<br /> em (NguyÔn Huy CÈn, 2005).<br /> “Ng«n ng÷ häc tri nhËn ®−îc xem lµ<br /> mét c¸ch tiÕp cËn ng«n ng÷ dùa trªn<br /> kinh nghiÖm cña chóng ta vÒ thÕ giíi vµ<br /> c¸ch thøc mµ chóng ta tri gi¸c vµ ý<br /> niÖm hãa vÒ thÕ giíi” (NguyÔn ThiÖn<br /> Gi¸p, 2014, tr.273). ChÞu ¶nh h−ëng<br /> trùc tiÕp cña nhËn thøc luËn, nªn c¸c<br /> nghiªn cøu theo xu h−íng nµy ®· chó ý<br /> ph©n tÝch vai trß cña nhËn thøc trong<br /> ng÷ nghÜa vµ c¸c ®¬n vÞ ng÷ ph¸p, x©y<br /> dùng b¶n ®å tri nhËn ng«n ng÷ cña<br /> tiÕng ViÖt; bÞ quy ®Þnh bëi nh÷ng ®Æc<br /> thï cña tiÕng ViÖt vµ nh÷ng phæ qu¸t<br /> trong t− duy - ng«n ng÷ cña loµi ng−êi<br /> (Xem: NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008; Lý<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015<br /> <br /> 24<br /> Toµn Th¾ng, 2005; NguyÔn §øc Tån,<br /> 2010; NguyÔn Lai, 2001; TrÇn Quang<br /> C¬, 2009 ;...). Ng÷ dông häc trong khi<br /> chó träng ®Õn ph−¬ng diÖn ho¹t ®éng lêi<br /> nãi, tæ chøc héi tho¹i, ph¸t ng«n ®· xem<br /> xÐt c¸c yÕu tè cña bèi c¶nh giao tiÕp<br /> réng (x· héi - v¨n ho¸) vµ hÑp (ng÷<br /> c¶nh) t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn kiÓu lo¹i vµ<br /> c¸c hµnh vi giao tiÕp (Xem: §ç H÷u<br /> Ch©u, 2001; NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2014;<br /> NguyÔn §øc D©n, 2000;...).<br /> 3. Cã thÓ thÊy xu h−íng nghiªn cøu<br /> liªn ngµnh trong ViÖt ng÷ häc ®−îc thÓ<br /> hiÖn c¶ ë nh÷ng ph¹m vi “giao c¾t vµ<br /> t−¬ng ®ång” vÒ ®èi t−îng nghiªn cøu.<br /> §iÓn h×nh lµ trong nghiªn cøu vÒ giao<br /> tiÕp ng«n ng÷ cña ng−êi ViÖt. Mçi xu<br /> h−íng cã quan niÖm kh¸c nhau vÒ giao<br /> tiÕp nh−ng nh×n chung ®Òu quan t©m<br /> ®Õn môc ®Ých giao tiÕp, c¸c chiÕn l−îc<br /> giao tiÕp vµ c¸c yÕu tè x· héi - ng«n<br /> ng÷, t©m lý - ng«n ng÷ tham gia vµo<br /> qu¸ tr×nh nµy, vÒ quan hÖ gi÷a chñ thÓ,<br /> ng−êi sö dông ng«n ng÷ víi bèi c¶nh<br /> giao tiÕp réng vµ bèi c¶nh giao tiÕp hÑp<br /> cña ho¹t ®éng ng«n ng÷.<br /> Chóng ta thö h×nh dung nh÷ng ph¹m<br /> vi giao c¾t vµ t−¬ng ®ång trong nghiªn<br /> cøu giao tiÕp b»ng mét s¬ ®å sau ®©y:<br /> Ng«n ng÷ häc<br /> tri nhËn<br /> <br /> Ng«n ng÷ häc<br /> x· héi<br /> <br /> Ng÷ dông<br /> häc<br /> <br /> Ng«n ng÷ häc<br /> t©m lý<br /> <br /> Trong vïng “chång-lÊn”, giao nhau<br /> (chç v¹ch «), ®iÓn h×nh cña c¸c bé m«n<br /> nªu trªn lµ nghiªn cøu c¸c kiÓu lo¹i<br /> ph¸t ng«n lêi nãi vµ c¸c hµnh vi giao<br /> tiÕp. C¸c nghiªn cøu ®· b−íc ®Çu cho<br /> thÊy bøc tranh kh¸i qu¸t vÒ c¸c lo¹i<br /> h×nh giao tiÕp cña ng−êi ViÖt.<br /> Nh÷ng c«ng tr×nh ng«n ng÷ häc x·<br /> héi cña NguyÔn V¨n Khang nh−: “Ng«n<br /> ng÷ häc x· héi - nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n”<br /> (1998), “KÕ ho¹ch hãa ng«n ng÷ - Ng«n<br /> ng÷ häc x· héi vÜ m«” (2003) vµ gÇn ®©y<br /> “Ng«n ng÷ häc x· héi” (2012), “ChÝnh<br /> s¸ch ng«n ng÷ vµ lËp ph¸p ng«n ng÷ ë<br /> ViÖt Nam” (2014) lµ nh÷ng c«ng tr×nh cã<br /> nhiÒu gi¸ trÞ. LÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam,<br /> t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét c¸ch hÖ thèng<br /> c¸c ph−¬ng diÖn cña hÖ vÊn ®Ò ng«n ng÷<br /> häc x· héi vi m«, ng«n ng÷ häc x· héi vÜ<br /> m« vµ vËn dông trong nghiªn cøu ViÖt<br /> ng÷. Khi ®Æt viÖc nghiªn cøu giao tiÕp<br /> trong khung c¶nh lý thuyÕt ng«n ng÷<br /> häc x· héi, NguyÔn V¨n Khang cho<br /> thÊy, trong qu¸ tr×nh x· héi hãa ng«n<br /> ng÷ cña con ng−êi, tõ n¨ng lùc ng«n<br /> ng÷ ®Õn n¨ng lùc giao tiÕp, vÊn ®Ò cèt<br /> yÕu cña giao tiÕp trong t−¬ng t¸c ng«n<br /> ng÷ x· héi lµ sù lùa chän c¸c ph−¬ng<br /> tiÖn ng«n ng÷, sù chuyÓn m·, trén m·<br /> (NguyÔn V¨n Khang, 2012). VÊn ®Ò<br /> giao tiÕp cßn ®−îc quan t©m trong mét<br /> sè ph¹m vi kh¸c nh−: nghiªn cøu ®èi<br /> chiÕu tiÕng ViÖt víi c¸c ng«n ng÷, ng÷<br /> dông häc (§ç H÷u Ch©u, 2001)... Trong<br /> ®ã ph©n tÝch vµ so s¸nh nh÷ng ®Æc<br /> ®iÓm vµ sù kh¸c biÖt trong giao tiÕp<br /> cña ng−êi ViÖt.<br /> VÒ ph¹m vi giao tiÕp vµ v¨n hãa,<br /> ®¸ng kÓ lµ nh÷ng c«ng tr×nh cña<br /> NguyÔn Quang (2003; 2008), trong ®ã<br /> t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng tri thøc quan<br /> träng, c¬ b¶n kh«ng chØ cña ng«n ng÷<br /> <br /> MÊy vÊn ®Ò...<br /> <br /> häc mµ cßn ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò<br /> chung vÒ giao tiÕp vµ v¨n hãa, kÓ c¶<br /> “giao tiÕp phi ng«n tõ” (Lª Quang<br /> Thiªm, 2008). Tuy nhiªn, cho ®Õn nay,<br /> chóng t«i vÉn ch−a thÊy c«ng tr×nh<br /> chuyªn biÖt vÒ giao tiÕp ViÖt ng÷ häc,<br /> trong ®ã cã thÓ xem lý thuyÕt giao tiÕp<br /> cña tr−êng ph¸i t©m lý L. S. Vygotsky<br /> lµ mét trong c¸c lý thuyÕt ®¸ng chó ý.<br /> 4. ë ®©y, chóng t«i ®Ò cËp ®Õn mét<br /> sè vÊn ®Ò vÒ ng«n ng÷ häc nh©n chñng<br /> (hay “nh©n häc ng«n ng÷” - linguistic<br /> anthropology), ®©y lµ mét ngµnh khoa<br /> häc liªn ngµnh gi÷a ng«n ng÷ häc vµ<br /> nh©n häc mµ hiÖn nay cÇn thiÕt ®Èy<br /> m¹nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam (Xem<br /> thªm: NguyÔn Huy CÈn, 2008). Ng«n<br /> ng÷ häc nh©n chñng cã nh÷ng ph¹m vi<br /> nghiªn cøu t−¬ng ®ång vµ giao nhau<br /> víi c¸c bé m«n liªn ngµnh kh¸c nh−<br /> ng«n ng÷ häc x· héi, ng«n ng÷ häc t©m<br /> lý, ng«n ng÷ häc tri nhËn vµ c¶ ng÷<br /> dông häc. “Ng«n ng÷ häc nh©n chñng<br /> coi ng«n ng÷ vµ c¶ ng«n ng÷ häc lµ nÒn<br /> t¶ng cña mét khoa häc vÒ con ng−êi,<br /> bëi v× nã cung cÊp mét mèi liªn hÖ gi÷a<br /> c¸c cÊp ®é sinh häc vµ v¨n hãa - x· héi”<br /> (NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2014, tr.409). ë<br /> ViÖt Nam, NguyÔn Kim Th¶n lµ ng−êi<br /> ®Çu tiªn bµn ®Õn ng«n ng÷ häc nh©n<br /> chñng khi xem xÐt mét sè vÊn ®Ò cña<br /> ng«n ng÷ vµ d©n téc, ng«n ng÷ vµ v¨n<br /> hãa mµ sau nµy nh÷ng t¸c gi¶ kh¸c<br /> nh− NguyÔn Tµi CÈn, §ç H÷u Ch©u,<br /> TrÇn Ngäc Thªm,... trong c¸c nghiªn<br /> cøu vÒ ng«n ng÷ - v¨n hãa häc ®· bµn<br /> xung quanh vÊn ®Ò nµy. GÇn ®©y, c«ng<br /> tr×nh cña NguyÔn ThiÖn Gi¸p ®· tr×nh<br /> bµy mét c¸ch toµn diÖn nh÷ng vÊn ®Ò<br /> ng«n ng÷ häc nh©n chñng trªn thÕ giíi,<br /> nh÷ng chñ ®Ò cña ng«n ng÷ häc nh©n<br /> chñng ë ViÖt nam nh− c¸c hÖ thèng<br /> th©n téc (kinship system), c¸c thuËt<br /> <br /> 25<br /> ng÷ chØ mµu, c¸c Èn dô, ph©n lo¹i d©n<br /> gian (c¸c hÖ thèng ph©n lo¹i ®éng vËt vµ<br /> thùc vËt), c¸c xö lý kh«ng gian vµ thêi<br /> gian trong ng«n ng÷, c¸c biÓu thøc kh¸c<br /> biÖt vÒ giíi tÝnh vµ x· héi trong ng«n<br /> ng÷, cÊu tróc cña c¸c chuyÖn kÓ, mèi<br /> liªn hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ thÇn<br /> tho¹i,v.v... (NguyÔn ThiÖn Gi¸p, 2012,<br /> tr.387-399). Trong c¸c nghiªn cøu vÒ<br /> ng«n ng÷ häc nh©n chñng ë ViÖt Nam,<br /> ®¸ng chó ý lµ c«ng tr×nh cña D−¬ng ThÞ<br /> Nô “Ng÷ nghÜa cña nhãm tõ chØ th©n<br /> téc trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt”<br /> (2007) vµ c«ng tr×nh “Nh©n häc ®¹i<br /> c−¬ng” cña Khoa Nh©n häc, §¹i häc<br /> Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n thµnh phè<br /> Hå ChÝ Minh, trong ®ã ®· ®i s©u vµo<br /> ph©n tÝch c¸c nhãm tõ chØ th©n téc<br /> trong tiÕng ViÖt vµ so s¸nh víi c¸c ng«n<br /> ng÷ kh¸c còng nh− c¸c vÊn ®Ò vÒ mèi<br /> quan hÖ cña nh©n häc vµ ng«n ng÷ häc.<br /> Nh×n mét c¸ch kh¸i qu¸t, c¸c bé<br /> m«n liªn ngµnh ®· xem xÐt ng«n ng÷ ë<br /> b×nh diÖn “®éng” (ph©n biÖt víi b×nh<br /> diÖn “tÜnh” thêi kú chñ nghÜa cÊu tróc),<br /> tøc lµ nghiªn cøu ng«n ng÷ trong mèi<br /> quan hÖ, sù t−¬ng t¸c gi÷a con ng−êi<br /> víi nhau, víi thÕ giíi tù nhiªn vµ x·<br /> héi. Trong ®ã tuy cã nh÷ng ph¹m vi<br /> giao c¾t nhau, nh−ng theo chóng t«i th×<br /> kh«ng nªn cho bé m«n nµy “thèng hîp”<br /> bé m«n kia nh− ý kiÕn cña §ç H÷u<br /> Ch©u (2001); bëi chóng kh«ng chØ kh¸c<br /> biÖt nhau vÒ xuÊt ph¸t ®iÓm c¬ së lý<br /> thuyÕt mµ cßn kh¸c nhau vÒ ph¹m vi<br /> nµo ®−îc chó ý h¬n trong ®èi t−îng<br /> nghiªn cøu.<br /> 5. Nh÷ng thµnh tùu cña c¸c bé m«n<br /> cã tÝnh liªn ngµnh ë ViÖt Nam kh«ng chØ<br /> lµ viÖc giíi thiÖu mét c¸ch hÖ thèng c¸c<br /> lý thuyÕt, c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c¸c quan<br /> ®iÓm c¬ b¶n cña ng«n ng÷ häc x· héi,<br /> ng«n ng÷ häc t©m lý, ng«n ng÷ häc tri<br /> <br /> 26<br /> nhËn, ng÷ dông häc, ng«n ng÷ häc nh©n<br /> chñng mµ cßn vËn dông c¸c lý thuyÕt<br /> míi nµy vµo nghiªn cøu tiÕng ViÖt.<br /> NÕu nh− ë thêi kú ¶nh h−ëng cña<br /> chñ nghÜa cÊu tróc, ViÖt ng÷ häc cã<br /> thiªn h−íng miªu t¶ cÊu tróc cña tiÕng<br /> ViÖt trong c¸c ph¹m vi ng÷ ©m, tõ vùng<br /> - ng÷ nghÜa, ng÷ ph¸p, x¸c ®Þnh nh÷ng<br /> ®Æc tr−ng cÊu tróc cña tiÕng ViÖt chñ<br /> yÕu dùa trªn viÖc t×m kiÕm c¸c mèi<br /> quan hÖ cña c¸c ®¬n vÞ ng«n ng÷, kh«ng<br /> coi träng c¸c yÕu tè trong ho¹t ®éng<br /> ng«n ng÷, ho¹t ®éng lêi nãi. H−íng<br /> nghiªn cøu “tÜnh” nµy ®Õn nay gÇn nh−<br /> ®−îc “an bµi”, mµ ch−a thÊy xuÊt hiÖn<br /> mét lý thuyÕt nµo kh¶ dÜ lµm thay ®æi<br /> mét c¸ch c¨n b¶n c¸c quan ®iÓm cã tÝnh<br /> phæ biÕn trong ViÖt ng÷ häc nh−: x¸c<br /> ®Þnh nh÷ng ®¬n vÞ c¬ së cña hÖ thèng<br /> ng÷ ph¸p vµ hÖ thèng tõ vùng - ng÷<br /> nghÜa tiÕng ViÖt, vÒ tæ chøc ©m tiÕt, tæ<br /> chøc ®o¶n ng÷, nh÷ng ®Æc tr−ng ®iÓn<br /> h×nh cña tiÕng ViÖt, mét ng«n ng÷ ®¬n<br /> lËp - ©m tiÕt tÝnh, vÒ ng÷ ph¸p chøc<br /> n¨ng cña ViÖt ng÷ vµ lÞch sö tiÕng ViÖt<br /> (NguyÔn Huy CÈn, 2007-2008).<br /> Nh−ng nh÷ng nghiªn cøu theo xu<br /> h−íng míi cña ViÖt ng÷ häc thêi kú<br /> hËu cÊu tróc l¹i chó träng ®Õn c¸c yÕu<br /> tè ngoµi b¶n th©n hÖ thèng cÊu tróc vµ<br /> xem c¸c yÕu tè nµy nh− mét thµnh tè<br /> kh«ng t¸ch rêi hÖ thèng ng«n ng÷, vµ<br /> do vËy ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn vµ ®ãng<br /> gãp cho sù ph¸t triÓn ViÖt ng÷ häc.<br /> Nh− trong ng«n ng÷ häc x· héi th×<br /> nh÷ng yÕu tè x· héi, vÒ céng ®ång nãi<br /> n¨ng, giíi - giíi tÝnh, chÝnh s¸ch ng«n<br /> ng÷ vµ gÇn ®©y lµ c¸c yÕu tè sinh th¸i<br /> ng«n ng÷ ®−îc NguyÔn V¨n Khang vµ<br /> mét sè nhµ nghiªn cøu kh¸c tiÕn hµnh<br /> kh¶o s¸t c¶ diÖn réng vµ chiÒu s©u<br /> nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng ®Æc tr−ng vµ sù<br /> biÕn ®æi cña tiÕng ViÖt. Qua ®ã NguyÔn<br /> <br /> Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 6.2015<br /> <br /> V¨n Khang cho thÊy, sù ph¸t triÓn<br /> m¹nh mÏ cña x· héi hiÖn ®¹i ®· thóc<br /> ®Èy sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña tiÕng<br /> ViÖt. Chõng nµo mµ x· héi cã sù h×nh<br /> thµnh vµ ph©n chia c¸c giai tÇng x· héi<br /> (kh¸c biÖt vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ - v¨n<br /> hãa, chÝnh trÞ - x· héi...) th× cßn xuÊt<br /> hiÖn c¸c ph−¬ng ng÷ x· héi vµ chÝnh<br /> ®iÒu nµy t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn nh÷ng<br /> biÕn ®æi vµ sù ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt<br /> (NguyÔn V¨n Khang, 2012).<br /> Trong sù ph¸t sinh c¸ thÓ lêi nãi ë<br /> trÎ em ViÖt Nam, c¸c nghiªn cøu cña<br /> NguyÔn Huy CÈn (®−îc c«ng bè trong<br /> n−íc vµ n−íc ngoµi) ®· lÇn ®Çu tiªn cho<br /> thÊy c¬ chÕ tiÕp thu vµ s¶n sinh ph¸t<br /> ng«n - lêi nãi ®−îc x©y dùng vµ ph¸t<br /> triÓn trªn c¬ së cña “C¸c cÊu tróc nÒn<br /> t¶ng (vÒ mÆt ng÷ ©m, ng÷ nghÜa, cÊu<br /> tróc có ph¸p)”, qua c¸c giai ®o¹n ph¸t<br /> triÓn kÕ tiÕp nhau trong mèi liªn quan<br /> víi sù ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng diÖn t©m lý<br /> chung vµ ho¹t ®éng cã tÝnh ®èi t−îng<br /> cña ®øa trÎ (®èi víi tiÕng mÑ ®Î vµ c¶nh<br /> huèng giao tiÕp, m«i tr−êng x· héi vµ tù<br /> nhiªn) (NguyÔn Huy CÈn, 2001; 2005).<br /> Víi c«ng tr×nh “Ng«n ng÷ häc tri<br /> nhËn: Tõ lý thuyÕt ®Õn thùc tiÔn tiÕng<br /> ViÖt” (Xem: Lý Toµn Th¾ng, 2005), Lý<br /> Toµn Th¾ng ®· ®Æt mét dÊu mèc quan<br /> träng, khëi ®Çu cho mét h−íng nghiªn<br /> cøu míi ë ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· tiÕn<br /> hµnh x©y dùng m« h×nh tri nhËn kh«ng<br /> gian - mét ph−¬ng diÖn quan träng<br /> trong b¶n ®å tri nhËn ng«n ng÷ vµ hai<br /> h×nh thøc ph¶n ¸nh, hai c¸ch tri nhËn<br /> víi nguyªn lý “dÜ nh©n vi trung”; c¸c<br /> c¸ch mµ ng−êi ViÖt thùc hiÖn hµnh vi<br /> “ý niÖm hãa, ph¹m trï hãa” bøc tranh<br /> ng«n ng÷ vÒ thÕ giíi (Lý Toµn Th¾ng,<br /> 2001; 2005; NguyÔn Huy CÈn, 20072008). Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ<br /> ng«n ng÷ vµ t− duy, ng«n ng÷ vµ v¨n<br /> <br />