intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Mấy vấn đề về cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dân Lào giai đoạn 1893-1945

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

38
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết trình bày con đường cứu nước trong đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Lào; đóng góp của Việt kiều trong cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dân Lào; vai trò của Đảng Cộng sản Đông Dương đối với quá trình đấu tranh cách mạng của nhân dân các bộ tộc Lào...

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Mấy vấn đề về cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dân Lào giai đoạn 1893-1945

MAY V A ^ DE VE CrOC D A r TRA]\H GIA]\H<br /> DOC LAP c i l A ]\HA]\ DAN LAO GL%.I DOA]\<br /> • • •<br /> 1893-1945<br /> <br /> DO THANH BINH*<br /> NGHlfiM THI H A I Y ^ N "<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> N gay tu khi thUc dan phUdng Tay<br /> xam nhap va xam lUdc, nhan dan<br /> cae nUdc thupc dia va phu thudc da viing<br /> Ngay tu khi thUc dan xam lUdc va dat<br /> ach cai tri, nhan dan eae nUdc thudc dia da<br /> vung len dau tranh manh me de bao vp dit<br /> len da'u tranh manh me de bao vp dat nUde nude, gianh dpc lap dan tpc. Qua trinh diu<br /> va giai phdng dan tpc. Qua trinh d i u tranh tranh nay trai qua hai thdi ky; Thdi ky diu<br /> eua mdi dan tdc dien ra d mUc dp khae tranh chd'ng xam lUdc va thdi ky d i u tranh<br /> nhau, vdi nhflng sic thai khae nhau tao gianh ddc lap.<br /> nen nhflng mang mau da dang ehe bUc<br /> 0 cac nude chau A thdi ky thU nhit, tieu<br /> tranh chd'ng ehu nghia thUc dan cuo'i the ky<br /> bieu la cac cude khdi nghia ciia nhan dan<br /> XIX d i u the ky XX. Cach mang Lao la mpt<br /> An Dp (cupc khdi nghia Xipay 1857-1859),<br /> vf du diln hinh.<br /> phdng trao Thai Binh Thien Qud'e b Trung<br /> 1. Con difdng ciiu nUdc t r o n g d a u Qudc (1851-1864), cupc chien d i u cua nhan<br /> t r a n h giai p h o n g d a n toe c u a n h a n dan Viet Nam dUdi sU lanh dao cua TrUdng<br /> d a n Lao Dinh (1862) hay cupc ehien d i u ciia nhan<br /> Nhin tren binh dipn qud'e te, nam 1945 dan Khdme dUdi sU lanh dao cua Hoang<br /> la mpt th^ thach, la sU kiem nghiem ciia than Achasoa... Trong bdi canh lich sii dd,<br /> lich sii dd'i vdi cupc d i u tranh chd'ng thUc phong trao d i u tranh chdng xam lUde b Lko<br /> dan, de quo'c dl di tdi dfch dpc lap cua cac cung dien ra manh me tren k h i p d i t nUde<br /> nude thudc dia va phu thupc. ThUe te lich tu ThUdng Lao den Ha Lao. Tieu bilu ed<br /> sii cho t h i y cd nhieu con dUdng de di tdi cupc khdi nghia eiia Ong Kpo va Cdmadam<br /> dich dpc lap, t h i n g ldi ciia cich mang Lac (1901-1937), khdi nghia ciia nhan dan<br /> la mpt minh ehflng ve sfl xac dinh chfnh Xavanakhet dUdi sU lanh dao eua Phd Ca<br /> xac con dUdng da'u tranh giai phdng dan tpc Dupt (1901-1902) rdi cupc khdi nghia eua<br /> cua nhan dan eae bd tdc Lao. Chau Pha Patchay (1918-1922)... Nhflng<br /> <br /> <br /> *GS. TS. Trudng Dai hpc Su pham Ha Npi<br /> " Th.S. TrUdng Dai hpc Su pham Thai Nguyen<br /> W&y van de vi cugc dau tranh. 63<br /> <br /> cupc khdi nghia ciia cac dan tdc d Lao deu lUit ra ddi d chau A n h i m mue tieu ddc lap,<br /> nhim mue tieu chd'ng ap bUe, bde lot, chd'ng df n chu. Cude d i u tranh do giai cap tU san<br /> sfl thdng tri ciia thUe dan Phap. Cac cupc be ac do cic si phu cip tien lanh dao da tao<br /> ndi day nay mang tinh q u i n ehung tU Bic nen mdt ludng gid mdi, md ra mpt dUdng<br /> den Nam, quy md d i u tranh dien ra kha hi dng mdi cho phong trao giai phdng dan<br /> rpng ldn va trong mpt thdi gian dai. tdu di den thanh cdng.<br /> PhUdng phap va hinh thfle da'u tranh ehu<br /> Dudi anh hUdng cua Cach mang thang<br /> yeu la vu trang khdi nghia, dung ldi danh<br /> M (di Nga, phdng trao dau tranh giai phdng<br /> du kich, cd khi dUng tap kich ca cfl diem<br /> da a tpc tren the gidi cd sU thay ddi ldn lao<br /> quan sU eua dich. Ben canh vipe ehien dau,<br /> npi dung each mang va phUdng hUdng diu<br /> lanh tu mpt sd cupc khdi nghia quan tam<br /> trt.nb. Do vay, d khu vUe chau A trong<br /> den xay dung can eU dia, cham lo san xuit,<br /> nhflng nam dau t h e k y XX, ben canh phong<br /> nang eao hieu biet cua dan thdng qua viec<br /> trr 0 tu san dang dien ra sdi ndi, d nhieu<br /> md ldp hpe day chfl cho dan... Dieu dd cho nude xuat hien phong trao vd san vdi sU ra<br /> thiy t i m nhin xa va sU chuin bi cho tran dd; eiia mdt loat cae Dang Cong San. (Dang<br /> ehien lau dai eiia cac lanh tu khdi nghia. Cong San Inddnexia nam 1920, Dang Cong<br /> Tuy nhien, mpt dieu de nhan t h i y cac cupc San Trung Quo'c nam 1921, diu nhflng<br /> khdi nghia d Lao ket cue deu that bai, mac na -n 30 d Viet Nam va nhieu nUdc khae).<br /> du r i t quyet lipt nhUng deu d mUe dp tU<br /> phat, thieu td chUe chat che. Su nghipp Nhu vay, trong eudc dau tranh gianh<br /> gianh dpc lap dan tpc khdng t h i thUe hipn dpc lap, mdi dan tdc cd sU lUa chpn nhflng<br /> dupe bdi "cdc tdng ldp tu trUdng, tgc trUdng con dudng di den dpc lap khae nhau, phu<br /> lanh dgo cdc cuoc khdi nghia dd vdi bdn hdp vdi hoan canh cua dan tpc minh.<br /> chat giai cdp cua hg vd nhiing diiu kien 6 Trung Qudc,Viet Nam, lich sfl dUde<br /> lich svt hgn che luc bdy gid, nen khdng the chUng kien eudc vung day eua cae giai ting<br /> di ra dUdng ldi, phUcfng thUc ddu tranh trong xa hpi vao nhflng nam eud'i the ky<br /> ddng ddn" (1). Dd cung la ban ehe ehung XIX d i u the ky XX. NhUng mdi lin vung<br /> eiia phong trao d i u tranh chd'ng xam lUde day la mpt lin that bai. Tfl phong trao Thai<br /> eua nhan dan cac nUde thupc dia thdi ky Binh Thien Quo'c eho den Cach mang Tan<br /> nay. Hdi d Trung Qud'e hay con dUdng cflu nUde<br /> Su xam nhap ciia chii nghia tU ban ciia eu Phan Bdi Chau, cu Phan Chu Trinh<br /> phUdng Tay vao cic nUde thude dia da d i n rdi cude khdi nghia Yen Bai d Vipt Nam<br /> den sU bien ddi ldn lao ve kinh te - xa hdi. deu ehUng minh r i n g giai cip ncng dan,<br /> d khu vUe chau A, xa hdi bi phan boa, giai cap tu san d nhflng nUde nay khdng cd<br /> nhflng giai t i n g mdi x u i t hipn va tham gia kha nang dUa each mang dan tpc dan ehu<br /> vao ddi sd'ng ehinh tri ma tieu bieu n h i t la di den t h i n g ldi cudi cung. Con dUdng giai<br /> ting ldp tu san dan tpc. T i n g ldp tU san phdng dan tpc thUe sU chi ed the la con<br /> nay vUa cd mdi lien he vdi kinh te de qud'e, dUdng vd san dUdi sU lanh dao eua Dang<br /> vUa tiep thu tU tudng tU do phUdng Tay Cong San.<br /> cung vdi ndi day dflt eiia ngUdi dan m i t VUa la nUdc ldng gieng lai cung trong<br /> nude. Tfl cudi the ky XIX, dae bipt nhflng bdi canh soi dpng ehung cua khu vfle chau<br /> nam d i u the ky XX, phong trao tU san lin A, sU chuyen bien ve con dUdng cflu nUde<br /> 64 Rghi&i cijru Lich siSr. sg 9+10.2008<br /> <br /> eiia Viet Nam va Trung Quo'c diln ra manh giai cip tu san (tU san mai ban va tU san<br /> me, rat rd net, nhUng d Lao lai khdng cd sU dan tpc), t i n g ldp t i l u thUdng... thi b Lko,<br /> chuyen bien theo quy dao nhU vay (d day ve cd ban v i n tdn tai hai giai cip chfnh ciia<br /> chi dd'i sanh vdi Viet Nam). Su khae biet dd xa hpi phong kien la ndng dan va quy tpc<br /> cd can nguyen tU dieu kien phat trien kinh phong kien. Chinh sach khai thac cua Phap<br /> te - xa hpi eua Lao. Va ehinh nd tao nen net ddi vdi Lao mang tinh cha't nho hep, tuy<br /> khae bipt eiia each mang Lao. nhien, cung da lam nay sinh them nhflng<br /> thanh p h i n xa hpi mdi nhU: cdng nhan, tU<br /> ThUe dan Phap hoan thanh qua trinh<br /> san, tieu tU san thanh thi (chu yeu la ngUdi<br /> xam lUdc Lao vao nam 1893 va nam 1899<br /> Viet), NhUng so" lUdng nay qua nho h6 va<br /> Lao chfnh thUc trd thanh mpt xU trong<br /> yeu dt, nen hp khdng t h i dam dUdng dUpc<br /> "Lien bang Ddng DUdng" thupc Phap. Tren<br /> sU menh lich sii va tao nen nhflng trao lUu<br /> 80 nam eai tri Ddng Dudng thUe dan Phap<br /> tu tUdng ldn nhu d Viet Nam va mot sd<br /> da hai l i n tien hdnh khai thac thupc dia<br /> nUde k h i c trong khu vUc.<br /> vdi quy md ldn (Khai thac thupe dia l i n thfl<br /> nhat 1897-1914; khai thac thupc dia lan Quy tpc phong kien Lao trd thanh eong<br /> thU hai 1918-1939). Chfnh cupc khai thae cu die lUc eua Phap thdng qua vipe thUc<br /> thupc dia nay da du nhap phUdng thfle san hien chfnh sach "hdp tac vdi ngUdi ban xii"<br /> xua't tu ban vao Ddng DUdng va lam bien ma Phap ap dung tren toan coi Ddng<br /> ddi ldn ve cd eau kinh te cung nhU cd ciu xa Dudng. So' lUdng thanh p h i n giai cip nay<br /> hpi eiia cac nUdc trong "Lien bang". Tuy khong nhieu so vdi dan sd Lao. O day cin<br /> nhien, vdi ban chit thuc dung, sU d i u tU ban den giai cip vd san d Lao. Do dae diem<br /> vd'n eua Phap tap trung chu yeu vao Viet dia hinh ciia Lao nen ndng dan Lao sdng b<br /> Nam, rieng dd'i vdi Lao va Campuchia chi nhflng khu vUc xa thanh thi. Bipn phap<br /> dupe coi nhu "vung d i t bai" ciia Viet Nam khai thae kinh te ciia Phap ap dung b Lko<br /> trong con m i t ciia ngUdi Phap. it tac dpng den ndng dan Lao vi th^ hp<br /> khdng bi phan h o i manh me (nhU b Vipt<br /> Khi tim hieu ve tinh hinh kinh te Lao<br /> Nam) de bd sung vao dpi ngu vd san. Cdng<br /> dudi thdi thupe Phap, cac nha nghien cflu<br /> nhan d Lao chu yeu la cdng nhan mo. Mot<br /> dung cum tU "khu vUe san rieng" hay "khu<br /> dac diem cin chu y la giai cip vd san b Lko<br /> vUe kinh te du trU" de chi thUe trang kinh<br /> cd gd'e gae tU ngUdi Lao r i t ft, chu yeu la<br /> te eiia Ldo. ThUe te cung cho thay; "Ldo la<br /> ngudi Viet (chiem ty le 1/3 den 3/4). Trong<br /> thugc dia cua Phdp, nhiing sii thd'ng tri cua<br /> khi kha nang lao dpng n i t ra tU ndng thdn<br /> thiic ddn Phdp dd khdng ldm thay ddi bao<br /> bd sung cho cae ddn dien, h i m md khdng<br /> nhieu tinh chat kinh te tU nhien cua Ldo,<br /> dang ke, thUc dan Phap bupe phai dieu<br /> md chi dem lgi cho nen kinh te dd nhiing<br /> dpng lao ddng thUa tU Viet Nam sang la<br /> thdnh phdn kinh te'tU bdn rieng biet" (2),<br /> dicu ta't yeu. Do vay, c i u thanh giai cip vo<br /> Neu nhu d Viet Nam, tUdng Ung vdi sU san d Lao khdng the mang dac trUng giai<br /> bien ddi kinh te trong qua trinh khai thac cip cua rieng dan toe Lao ma nd phai mang<br /> eua tu ban Phap, ve mat xa hpi, nhflng giai dac diem la mot bp phan ciia giai cip vo<br /> cap eua xa hpi phong kien nhu giai cap dia san Ddng Duong. Day chfnh la san phim<br /> chii, giai cap ndng dan da hi phan hoi sau ma thue dan Phap da tao nen b Lko trong<br /> sic bd sung vao nhflng giai tang mdi xuat nhflng nam thang "khai hoa" a viing da't<br /> hipn trong xa hpi nhU giai cap cdng nhan. nay.<br /> IH^Y v ^ d^ vi cugc dau franh. 65<br /> <br /> TU dac diem tren eho thiy, giai cip vd T/iii" hai, trong khoang thdi gian tU<br /> san d Lad la mpt bo phan giai cip vd san b thang 8 den t h i n g 10 tren d i t Lao, lUc<br /> Ddng DUdng, mpt bp phan giai cip vd san lUdng each mang phai dd'i mat vdi nhieu ke<br /> qudc te nen nd cd diy dii tfnh chat dai dipn thu; quan Trung Hoa dan qud'e va quan<br /> cho mdt lUc lUdng san x u i t tien tien. Anh mang danh nghia quan dpi Ddng minh<br /> da cd mat tai Lao.<br /> Nam 1939, Chien tranh the gidi thU hai<br /> bung nd. Phat xit DUc mau chdng md rpng Thiil ba, trong bdi canh dd, npi bd cac lUc<br /> chien tranh toan chau au. O Ddng Nam A, lUdng dan tdc Lao cd sU phan hda sau sic<br /> sU kipn quan Nhat t i n cdng vao Lang Sdn theo nhflng xu hudng khae nhau:<br /> (Viet Nam) vao t h i n g 7 nam 1940 chinh<br /> - Xu hudng doan ket dan tpc, kien quyet<br /> thfle danh d i u sU can thifp cua Nhat vao<br /> p h i t dpng quin ehung dUng len khdi nghia<br /> Ddng DUdng. Ke thu ciia nhan dan Lao ndi<br /> gianh chinh quyen, tuyen bd ddc lap eiia<br /> rieng va nhan dan Ddng DUdng ndi ehung<br /> lUc lUdng each mang.<br /> liic nay la quan phipt Nhat va thUe dan<br /> Phap. Chfnh tinh the nay cung dien bien - Xu hudng mud'n ed dpc lap dan tpc,<br /> tinh hinh qudc te da tao nen nhflng tinh nhUng bing con dudng thUdng thuyet,<br /> hudng dac biet d Lao. tranh thii sU ung hp ciia Ddng minh (Anh,<br /> My). Thai dp dd'i vdi thUe dan Phap khdng<br /> Su kipn Nhat tien hanh dao chinh Phap<br /> dflt khoat rd rang.<br /> d§m 9/3/1945 va vipe quan phipt Nhat<br /> tuy§n bo' d i u hang quan Ddng Minh vd - Mud'n Phap quay trd lai va cdng nhan<br /> dieu ki^n ngay 15/8/1945 da tao nen thdi ed Lao dpc lap trong Khdi lien bipp Phap<br /> ehung, thdi cd ngan nam ed mpt doi vdi cac Tuy vay, Iflc lUdng each mang Lao lai ed<br /> nUdc Ddng DUdng. Qua qua trinh chuin bi nhflng nhan td thuan ldi: Cd Dang Cong<br /> lau dai, nhan dan Vipt Nam dudi sU lanh San Ddng DUdng lanh dao - mdt Dang tre<br /> dao ciia Dang Cdng San Ddng DUdng da trung nhUng cd ea 15 nam chuan bi cho<br /> chdp thdi cd ti§'n hanh tdng khdi nghia tren cude d i u tranh gianh ehinh quyen; Nude<br /> toan quo'c, t^o nen "ludng dipn" thang T i m Lao lai n i m sat Viet Nam - mpt nUde cd<br /> tU Bic vao Nam. Ngay 2/9/1945, Viet Nam phong trdo each mang sdi ndi, da nhanh<br /> tuyen bd dpc lap. Nude Viet Nam Dan ehii chdng lam cupc Cach mang thang Tam<br /> Cong hoa ra ddi, nhan dan Vipt Nam vdi tU thanh cdng lap nen nUde Vipt Nam Dan<br /> thcf la chii nhan ciia d i t nUdc ddn quan dpi ehu Cong hoa. Tinh hinh iy da tac dpng<br /> Ddng Minh vao giai giap quan dpi Nhat. tfch cUe vao each mang Lao. Luc lUdng each<br /> 6 Lao tien trinh each mang gianh va mang Lac da tranh thu thdi cd, phat dpng<br /> tuyen bd dpc lap trong hoan canh khae bipt quin ehung vung len khdi nghia, gianh<br /> 80 vdi Vipt Nam: dupe chinh quyen b cac tinh li (Vieng Chan,<br /> Xavanakhpt, Kham Mudi, MUdng Phudn,<br /> Thii nhdt, nhan dan Lao khdi nghia Hiia Phan, Pae San...). Dudi ap lUc eua<br /> gianh chfnh quyen d cae dd thi, nhUng d quin ehung va sU van dpng eua lUc lUdng<br /> vving ndng thdn rdng ldn v i n edn tdn tai Lao yeu nUde, Chinh phu Lam thdi Lao<br /> phin ldn tan quan cua Phap. Day la dieu Itxala da dUde thanh lap. Ngay 12/10/1945<br /> ba't lpi cho each mang Lao.<br /> 66 R g h i ^ curu Lich sit. s6 9+10.2008<br /> <br /> (xipxoong tula) - ngay Lao tuyen bd' ddc lap den Lad do 'lUe day" chU khdng phai do<br /> da di vao lich sii nhU mdt bUde ngoat can "lUc hut". Tai sao ed hipn tUdng trai quy<br /> ban trong phong trao d i u tranh gianh dpc luat nhu vay? Dd chfnh la do chinh sach cai<br /> lap d i n tpc, dan chu ciia nhan dan Lao. tri va khai thac eua Phap dd'i vdi xU sd nay<br /> Trai qua q u i trinh van dpng eiia lich sii, phuc vu cho mue dich thUc dan cua hp.<br /> con dudng eUu nUde, gianh dpc lap cua NgUdi Viet den Lao dUdi thdi Phap thupc<br /> nhan dan cac bp tpc Lao lUa chpn, dd la con dupe phan thanh hai loai: Di eU tU phat do<br /> dUdng each mang vd san. Cach mang Tula dieu kipn lam an thuan ldi hdn. Mae dii<br /> Lao thanh cdng khdng phai la mot sU "an thien nhien Lac k h i c nghiet, dia hinh hiem<br /> may" hay "an theo" bdi thdi cd chi tao ra trd, nhUng viec Phap sap nhap Lao vao<br /> kha nang t h i n g ldi, neu khdng cd sUc manh khd'i Ddng DUdng da hinh thanh mpt dia<br /> thUe lUe thi khdng t h i ed thanh qua each ban thd'ng n h i t va tao dieu kien cho ngUdi<br /> mang (Cung dUng trUde cd hpi gianh dpc dan ehuyin ddi dia ban sinh sdng de dang;<br /> lap, nhUng each mang Campuchia khdng Hinh thfle thU hai la di cU cd td ehUc. Hinh<br /> thanh cdng). Tuy nhien, cung cin nhan thUe nay phuc vu eho mue dich khai thae<br /> tha'y r i n g t h i n g ldi cua cich mang Lao thupc dia cua P h i p . Do dae diem dan eU<br /> nam 1945 la ket qua ciia tinh doan ket dan eiia Lao nen P h i p thUe sU khd khan trong<br /> tpc Lao va dan tpc Viet. v i n de tim kiem ngudn nhan lUe phuc vu<br /> eho cupc khai t h i c thupc dia l i n 1 va lin 2<br /> 2. D o n g g o p ciia Viet k i e u t r o n g<br /> d xfl Lao. De khic phuc tinh trang dd, Phap<br /> cuoc d a u t r a n h g i a n h doc lap c u a<br /> da dUa ngUdi Vipt sang lao ddng tai Lao.<br /> nhan dan Lao<br /> NgUdi Vipt sang Lao dam trach cae ehflc<br /> NgUdi nUdc ngoai (ngUdi Viet) gdp phan nang khae nhau: Mot bp phan lam cdng<br /> gianh ddc lap d Lao la mpt hipn tUdng dae ehUc, phuc vu bp may hanh chfnh ciia<br /> bipt trong lich sii phat trien ciia eae nUdc Phap. Sd' lupng nay kha ddng. Tinh den<br /> tren tren the gidi. De t h i y dUde sU ddng thdi dilm nam 1937, ngUdi Vipt chiem 47%<br /> gdp eiia ngUdi Viet dd'i vdi each mang Lao, Sd vi tri cic cdng chUe cao cip ngUdi ban xfl<br /> trUde het cin lam ro ve sU ed mat eua ngUdi<br /> trong bp may hanh chinh tai Lao (3). Mpt<br /> Viet tren vung d i t nay.<br /> bp phan ngUdi Viet k h i c sang Lao lam eu<br /> Qua trinh di eU eiia ngUdi Viet den Lao li, phu lam dudng va phuc vu trcng cac<br /> dien ra trong sud't chieu dai lich sii. Su cd ham md. Ddi sd'ng cua hp khd cUc dUdi sfl<br /> mat eua ngUdi Viet sinh sd'ng tai Lao trUde giam sat chat che cua cac vien quan ly<br /> nam 1893 xuat phat tU nhu ciu ca nhan ngudi Phap. Hp sinh sd'ng chii yeu d cae do<br /> do lam an buon ban hocie la lanh nan do thi cua Lac. Do khdng ban che vipe di cU va<br /> tinh hinh chfnh tri trong nUdc bat dn. So' cin nhan lUe phuc vu cho khai thic xU Lao<br /> lUdng nay r i t nhd va khdng ed so lieu eua Phap nen nam 1942 lUdng ngUdi Viet<br /> ehinh xac. Nam d Lao len tdi eon sd 40.000 ngUdi (4).<br /> Hien tUdng di cU eiia ngUdi Viet den Lao Nhu vay, trong thdi ky thupe Phap, ngUdi<br /> tang len theo thdi gian tU khi vung d i t nay Viet chiem ti le khdng nho trong dan so'<br /> thude ve thUc dan Phap. De cap tdi vin de Lao. Day la mpt dae diem xa hpi Lao thupe<br /> nay cac nha nghien cUu ddng thuan trong P h i p ed quan hp tdi sU van dpng ciia each<br /> quan diem khi nhan xdt r i n g ; NgUdi Viet mang Lao.<br /> nr^Y vin ili vi cuQc ddu h>anh. 67<br /> <br /> NgUdi Vi$t sdm dinh eU va sdng hoa "ngUdi Vi^t da gifl vai trd ndng cdt ban<br /> ddng vdi ngUdi Lao. K§' thUa truyen thdng d i u va la xiic tac quan trpng. Vipe tuyen<br /> cua mpt dan tpc anh hung, yeu dpc lap, tu truyen va td ehflc cung dUdc tien hanh<br /> do, ngUdi Vipt da sat canh ciing nhan dan trUde tien trong Viet kieu. Phai nhan thiy<br /> cac bp tpc Lao chdng lai chinh sach thuoc r i n g ban d i u dd la phUdng thUe ddn gian<br /> dia cua thuc dan Phap. va thuan ldi n h i t " (5). D i u nam 1930,<br /> Dang Cdng San Viet Nam ra ddi, den<br /> Nude Lao, n i m cl phfa Tay Bic ban<br /> thang 10/1930 ddi ten thanh Dang Cong<br /> dao Ddng DUdng, g i n t r u n g tam luc dia<br /> San Dong DUdng tren tinh t h i n qud'e te vd<br /> Ddng Nam A, n i m an ngfl tren true dUdng<br /> san, gin ket each mang ba nUde Lao, Vipt<br /> tu phfa Tay sang phia Ddng, hai d i u cua<br /> Nam va Campuchia hUdng tdi mue tieu<br /> nhflng viing d i n cU ddng due, cd nen van<br /> ehung giai phdng dan tpc. Viet kieu b Ldo<br /> hoa lau ddi la Xiem (Thai Lan) va Vipt<br /> ddng nin hg la cdu ndi quan trgng giUa<br /> Nam. Ddng thdi, Lao cung ehung dUdng<br /> phong trdo cdch mgng Ldo vdi Dang Cong<br /> bien gidi vdi Trung Qudc, mpt nUde ldn b<br /> Sdn Ddng DUOng. Nhflng td ehflc eua Hpi<br /> khu vUc chau A. Quan sat tren ban dd khu<br /> each mang thanh nien b hko chuyen<br /> vUc thi vung d i t Lao n i m b trung tam<br /> thanh cac chi bp Dang. Vipt kieu d Lao<br /> mang ludi cdng san dUdc hinh thanh tU<br /> theo ddi sat sao tinh hinh chinh tri b trong<br /> nhflng nam 20 ciia t h i ky XX. Thdng qua<br /> nUde, hudng Ung phong trao X6 viet Nghp<br /> con dudng nay, lanh ty Nguyin Ai Qudc va<br /> - Tinh, cae phong trao bai cdng da dien ra<br /> cac ddng chf ciia NgUdi da dem chii nghia<br /> b cac khu mo, bai thi , bai khoa d eae do<br /> Mac - Lenin d§'n vdi nhflng ngUdi yeu nUde,<br /> thj. Ngay tU "eud'i thang 3/1931 cd quan<br /> ti§'n bp va xay dUng nen phong trao each<br /> an ninh Phap da xac dinh rd rang Dang<br /> mang Lao.<br /> Cong san Ddng DUdng da md boat dpng<br /> Nam 1924, ddng chf Nguyen Ai Qudc ve sang Lao..." (6). Nam 1932, ban chip<br /> Quang Chau (Trung Qudc) gay ditng cd sd, hanh Dang Cong san toan Xfl Ai Lao dUde<br /> sang lap hat nhan van dpng each mang thanh lap (gpi la XU uy). NhUng sU kipn<br /> Ddng DUdng hudng theo chan ly ciia thdi nay bi mat tham Phap phat hipn va khiing<br /> dai. To' chUc Hdi Vipt Nam each mang bd. Nhieu cd sd Dang bj tan vd, p h i n ldn<br /> thanh nien ra ddi, boat dpng rpng k h i p cac dang vien bi b i t va tu day. Sau ddt<br /> khdng chl doi vdi nhan dan trong nUde ma khiing bd tring, dUde sU ho trd eua Qudc<br /> ca vdi nUdc ngoai. Thanh vien ciia hoi da t l Cong san, ban lanh dao Dang d nUde<br /> din Xiem va hoat dpng manh me trong ngoai chinh thUe dUde thanh lap tai<br /> eong ddng ngUdi Vipt sdng cl vung Ddng Bic Macac (Trung Qudc). Theo tinh t h i n eua<br /> Xiem, ndi giap bien vdi Lao. TU dd, ngUdi hpi nghi ban lanh dao Dang ngoai nUde<br /> Viit yiu nUdc d Ldo dd bdt mdi lien lac vdi hpp tu 14 den 26/6/1934 va ngay 7/9/1934<br /> td chiic cdch mgng bin Xiem. XU uy Ailao l i n 2 dUde thanh lap dam<br /> Do chfnh sach cai tri niia vdi cua thUe trach vai trd lanh dao each mang Lao. TU<br /> dan Phap nen dac dilm eua xa hpi Lao la cudi nam 1938 d i u nam 1939, thUe dan<br /> 81^ phin hda giai cip chUa hoan ehinh. Giai Phap va tay sai da md nhilu ddt dan ap<br /> cip cdng nhan Lao chUa du manh, do dd va khiing bd d i m mau. Mpt lin nfla Xfl uy<br /> chUa thuc sU dam dUdng dU(?c sfl mpnh Ai Lao tan vd, each mang Lao di vao giai<br /> lich 8ii thdi dai cua minh. Chinh vi the doan thoai trao.<br /> 68 Rghi&n cuu Lich sir. s6 9+10.2008<br /> <br /> Nhin lai phong trao each mang b Lko trong nhflng nam thang chien tranh each<br /> trong nhflng nam 30 cua t h e k y XX ta nhan mang, gdp p h i n dUa each mang Lao gianh<br /> tha'y Viet kieu da gdp p h i n dUa chii nghia t h i n g ldi, ddng thdi cung md dUdng cho sU<br /> Mic- Lenin den d i t Lao. Nhflng cd sd Dang phat trien lien minh chien d i u Viet- Lao.<br /> d i u tien da dUdc gay dung. Mac du lien Lien minh vUa mang tfnh dan tpc, vUa<br /> tiep bi thUc dan Phap khung bd', song mang tfnh giai cip vo san t h i hipn tinh<br /> phong trao khdng ngUng dUdc phuc hdi va t h i n quo'c te trong sing, m l u mvfc, thuy<br /> p h i t trien. Qua dd, q u i n ehung dUde tap ehung. ,<br /> dUdt lam quen vdi d i u tranh each mang.<br /> 3. Vai tro cua D a n g Cong san Dong<br /> Cung vdi sU van dpng ciia each mang Diidng doi vdi qua trinh dau tranh<br /> Ddng DUdng, tfnh den thdi diem trUde each m a n g ciia n h a n dan cac bo toe<br /> t h i n g 8/1945 b Lao lUc lUdng chfnh tri va Lao.<br /> vu trang da cd bUdc phat triln manh. Ve<br /> T h i n g ldi cua each mang do nhieu nhan<br /> phfa Viet kieu, Td'ng hdi Viet kieu da thanh<br /> td tao thanh, nhUng trUde het la do c6<br /> lap ddn vi vu trang d i u tien liy ten la Viet<br /> dudng ldi dung din. Cich mang Lao la mpt<br /> Nam dgc lap qudn (11/5/1945). Thang<br /> bd phan khang kbit eiia cich mang Ddng<br /> 6/1945, lUc lupng nay da dUdc dieu dpng ve<br /> Dudng va each mang the' gidi, vi the thing<br /> cac can cU d Vieng Chan, Tha Khet,<br /> ldi ciia each mang Lao nam 1945 g i n chat<br /> Xavanakhet chuin hi lUc lUdng. Ve phia<br /> vdi sU dao Dang Cong San Ddng DUdng.<br /> Lad, nhdm ngUdi Lao yeu nUde luu vong d<br /> Thai Lan dUde sU iing he cua Seri Thai Do hoan canh lich sii (nhU da de cap b<br /> cung da xay dUng lUc lUdng cua minh, phan tren) nen trong q u i trinh v^n dpng each<br /> cdng ngUdi ve nUde xay dUng ed sd. Vin de mang dl tap hdp q u i n ehung. Dang bp cdng<br /> dat ra cin thd'ng n h i t hanh dpng gifla hai san d Lao nhan rd q u i n ehung d dd thi bao<br /> lUc lUdng khi thdi ed each mang den. Tren gdm dan tdc Lao va dan tpc Viet, tuy khae<br /> tinh t h i n Lao- Viet doan ket, Viet kieu d nhau ve dan tpc nhUng cung ehung tren dia<br /> Lao tdn trpng quyen quyet dinh ciia quan ban hoat dpng, cung da'u tranh chdng ke<br /> chUe Lao. Khi nhan dUde sU iing hp ciia thu ehung la de qudc Phap va phong kiln.<br /> hoang than Phet Xarat va sU tan thanh eua Khi tinh the each mang x u i t hipn, liin<br /> dng Pha nha Kham Mao (tinh trUdng tinh minh chien ddu ddn tgc Ldo - Viet da dUdc<br /> Vieng Chan) vao cudi thang 8/1945, Viet hinh thanh tao nen mui giap cdng manh<br /> E e u td ehflc mit tinh ldn tai Chd Mdi me lat do che dp ap bflc gianh dpc lap.<br /> (trung tam ciia Vieng Chan). Tai cupc mft<br /> Trong qua trinh each mang. Dang Cong<br /> tinh nay, dng Pha nha Kham Mao thay mat<br /> san Ddng DUdng da khdo ldo ket hdp chat<br /> ehinh quyen Lao tuyen bd Lao - Viet doan<br /> che ldi ich dan tpc vdi ldi ich giai cip khdng<br /> ket chd'ng ke thu ehung. TU dd, boat dpng<br /> chi gifla ngudi Lao, ngUdi Vipt ma cdn vdi<br /> ciia Viet kieu tren d i t Lao la hdp phap.<br /> nhan dan T h i i Lan yeu nUdc. Hoat dpng<br /> Vipt kieu d Lao da sat canh cung nhan dan<br /> eua Dang Cong san Xiem va sU iing hd ciia<br /> Lao gianh dpc lap ngay 12/10/1945.<br /> nhflng ngUdi yeu nUde Thdi thudc phong<br /> Do dac diem ciia xa hpi Lao nen lUdng trao Seri Thai da gdp p h i n thuc diy "sU<br /> Viet kieu chiem ti lp kha ddng trong dan phat trien eiia chu nghia cdng san d Ddng<br /> cU. Hp da ddng gdp cdng sflc cua minh Bic Xiem nhU mdt hau cU cua Dang Cong<br /> Way van di vi cuOc da'u franh. 59<br /> <br /> san Ddng DUdng" (7) hau t h u i n eho each 9, nhan dan Lao gianh dUde chfnh quyen d<br /> mang Lao. Khdu hieu chien lUdc "Vd sdn Kham Mudn, Xavanakhpt, Xieng Khoang,<br /> tdt cd cdc nUdc vd cdc ddn tgc bi dp biic Sim NUa, Phong Xaly va cudi cung la<br /> dodn kit lgi!" dd dUOc Ddng Cdng sdn Ddng Luong Prabang" (9). Rieng Ludng Prabang,<br /> Duong van dung phu hdp vdi thiic ted nUdc chfnh quyen thUe sU thupe ve lUc lUdng<br /> Ldo vd khu vUc. each mang khi vua Xixavangvdng tuyen bd<br /> Trong tien trinh cdch mgng, Ddng dd loi thoai vi ngay 15/11/1945 (Sau ngay Lao<br /> dung mdu thudn hdng ngu dich phdt trien tuyen bddpe lap 12/10). NhU vay, qua trinh<br /> liic lUOng cdch mgng; chdp thdi ccf, kien khdi nghia thang Tam Lao la qua trinh<br /> quyi't phdt dgng qudn chdng ndi day khdi gidnh quyin ldm chu tii trung Ucfng rdi lgi<br /> nghia xoa bo bd mdy chinh quyen de qudc tiep tuc gidnh chinh quyin d nhiing dia<br /> vd phong kien nhdm gidnh chinh quyen vi phUcfng khde. Day la dac diem each mang<br /> tay nhdn ddn. Lao khae vdi each mang thang Tam cua<br /> Vipt Nam vi each mang thang Tam d Viet<br /> Dieu nay the hipn r i t rd trong thdi ky<br /> Nam di tU khdi nghia tUng phin, giai<br /> khdi phuc phong trao each mang nam<br /> phdng tUng vung thanh lap can cU dia each<br /> 1942-1944. Dang nhan t h i y va ldi dung<br /> mang va chinh quyen each mang d dia<br /> mau t h u i n gifla thUe dan P h i p va quan<br /> phUdng mdt thdi gian trUde khi tinh the<br /> phipt Thai Lan dl tao dieu kien dUa phong<br /> trUe tiep each mang xuit hipn tien len tong<br /> trao quin ehung Viet kieu b Thai Lan boat<br /> khdi nghia giai phdng ea nUdc bing bao lUc<br /> dpng cdng khai khdng chi la hoat ddng ai<br /> each mang ket hdp ea lUc lUdng chfnh tri<br /> hflu tUdng trd ma cdn td ehUe xay dUng lUc<br /> va lUe lupng vu trang, ket hdp ca dd thi va<br /> lUdng vu trang d ehien khu Na-khon, Xa-<br /> ndng thdn.<br /> con (Thai Lan) va p h i t trien cae td ehflc<br /> cflu qudc d Lao. Cupc dao ehinh dem ngay Su khae bipt nay la sU sang tao cua each<br /> 9/3/1945 da chim dUt nhflng thang ngay mang Lao dl di tdi dieh ddc lap. Song ehinh<br /> "ddng sang di mdng" gifla quan phipt Nhat nd cung phan anh sU hgn che md Ddng<br /> va thfle dan Phap. Su kipn Nhat h i t cing chUa khde phuc dUOc trong qud trinh xdy<br /> Phap tao nen tinh the each mang tren toan diing liic lUcfng cdch mgng Id xdy diing lien<br /> Ddng DUdng la mpt thu^n ldi ldn cho each minh cdng- ndng d Ldo.<br /> mang d Lao. Khi tinh the each mang trUe 6 Vipt Nam, Dang da xay dUng khdi lien<br /> tiep xuit hipn, lUc lUdng chfnh tri da qua minh cdng ndng vflng manh, khi thdi ed<br /> r^n luypn d i u tranh ket hdp vdi lUe lUdng each mang trUe tiep x u i t hipn ca nUde n h i t<br /> vu trang khdi nghia gianh chfnh quyen b t l ndi day lat dd chinh quyen dieh. Vay tai<br /> nhflng dia ban xung yeu (8). Cac dia sao lai cd ban che nay d Lao? ThUe tien<br /> phUdng mau chdng gianh chfnh quyen tU khach quan chUng minh r i n g ndng dan va<br /> tay quan phipt Nhat (Vieng Chan, cac dan tdc thilu so' d Lao da kien cUdng,<br /> Xavanakhpt...) va anh dung ehien d i u b i t k h u i t chdng phong kien ngoai xam,<br /> chd'ng thuc dan Phap khi ehung quay trd chdng Phap bing nhflng cupc khdi nghia vu<br /> lai chilm dd tbi . trang vdi quy md ldn trUdc khi cd Dang. Sfl<br /> Cupc tdng khdi nghia thang Tam Lao da ban che nay ed t h i giai thieh d khia canh<br /> nd ra trUdc bet d thu dd rdi nhanh chdng do dac dilm eiia xa hdi Lao thude Phap nen<br /> lan rpng k h i p ndi. "TU 23/8 den cuoi thang sU eiu thanh giai cip vd san d Lao phin<br /> 70 Rghito eiru Lich sir. s6 9+10.2008<br /> <br /> ldn l i ngUdi Vipt va ho sdng chu yeu b khu Rut kinh nghipm tfl han ch^ nay, sau<br /> vUc thanh thi cua Lao. nam 1945, trong thdi ky khang chiln chd'ng<br /> Phap, Dang da chii trUdng vfin dpng quin<br /> Do ehua lien minh dUdc vdi giai ca'p chiing ndng dan va xay dUng cftn cfl 6 ndng<br /> ndng dan nen trong tien trinh each mang thdn tao nen hau phUdng viing chic cho<br /> dl nhan t h i y nhflng b i t ldi ma each mang each mang Lao.<br /> Lao phai ddi mat:<br /> Nam 1945, la mot moc lich sii dac bi$t<br /> Thd! nhdt, can cii each mang phai xay quan trpng doi vdi khu vUc Dong Nam A, bdi<br /> dUng b nUde ngoai (b Thai Lan) trong khi day la khu vUc d i u tien tren the gidi tiln<br /> dd vung ndng thdn va rUng niii rdng ldn la hanh khdi nghia, t i & cdng manh me vao h$<br /> nhflng ndi xay dUng can cfl tdt cho each thdng thupc dia cua chii nghia de quoc sau<br /> mang khdng dUdc phat huy. khi Chien tranh thS' gidi thfl Hai k i t thiic.<br /> Thanh qua each mang Lao dUiJc coi la hi$n<br /> ThU hai, each mang chi phat trien b cac tUdng dac bipt trong lich sii phong trao each<br /> dd thi, khdng cd sU lien he gifla thanh thi mang the gidi va khu vUc. Tai sao each<br /> vdi ndng thdn. Khi Nhat dao ehinh Phap, mang lai thanh cong 6 mpt nUdc khi x6t vl<br /> ndng thdn - ndi khdng ed ed sd each mang lUc lupng chfnh trj va tinh hinh kinh t^ xa<br /> trd thanh ndi tru i n ly tudng ciia thUc dan hpi khdng c6 nhiJng ylu to cin vk dii nhU<br /> Phap. Khi cd cd hpi, nong thdn lai la ndi ma mpt sd nUdc khae trong khu v^Jc? Chiing tdi<br /> ke thu dung d l bao vay lUe lUdng each cho r i n g nhflng vfi'n de da trinh bay cl tren<br /> mang b dd thi. da gdp p h i n giai dap cau hoi nky.<br /> <br /> <br /> <br /> CHU THtCH<br /> (1). Cayxon Phdmvihan (1979), M^t vdi kinh (6), (7). Geoffrey C. Gunn (1988), Political<br /> nghiim chinh vd mdt sd vdn di vi phUcfng hUdng struggles in Laos (1930-1954). Edition Duang<br /> mdi cua cdch mgng Ldo. Nxb Si^ Th$it, Hi Ndi, tr. Kamol. Siam Square, Bangkok, Thailan ( Ban<br /> 140. tiifng Anh), tr. 42, 62.<br /> (2). Xedop, Su phdt triin kinh tdcua Ldo td sau (8). Dia bin xung ylfu chfnh li cic dd thj. Dd<br /> chien tranh the gidi thd hai den nam 1958, Nxb Sil thj li cic trung tfim chinh trj cila ca nU6c, li ndi<br /> Thit Hi Npi 1961 ( Ban tig'ng Nga). chfnh quyln djch m^nh nhUng cung li ndi li^c<br /> (3), (4). Vu Thi VSn Anh (2007), Nguyen nh&n lupng cich m^ng phit thin nhi't. NhQng dja bin<br /> vd cdc dot di d&n cda ngUcfi Viet den Ldo, T^p chi xung yiu li Vi§ng Chin, Thi Kh?t, Savanakh6t...<br /> [Bao cio tdng keft thcii k^ 1930-1946, Tu h$u vi6n<br /> Nghign ciiu Dong Nam A, so 2, tr. 39, 41.<br /> nghien cflu ljch sii Qufin Si;( Vi$t Nam, tr. 79]<br /> (5). LUdng Ninh, Ddt nUdc Ldo lich sd vd van<br /> hoa, Nxb. Chfnh trj Qudc gia. Hi Npi, 1996, tr. (9). Vi$n nghien cliu D6ng Nam A, Lich svt<br /> 197. Ldo, Nxb. Khoa hpc Xi h$i, Hi N§i, 1997, tr. 238.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
3=>0