Mô hình tử vong ở Việt Nam: Kết quả nghiên cứu điều tra nguyên nhân tử vong bằng phương pháp phỏng vấn

T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 9/2012<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> M« h×nh tö vong ë ViÖt nam: KÕt qu¶<br /> tõ nghiªn cøu ®iÒu tra nguyªn nh©n tö vong<br /> b»ng ph­¬ng ph¸p pháng vÊn<br /> PGS. TS. NguyÔn ThÞ Kim Chóc, TS. NguyÔn Ph­¬ng Hoa1,<br /> TS. Ng« §øc Anh, TS. Chalapati Rao2<br /> <br /> §Æt vÊn ®Ò<br /> ViÖt Nam ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn dÞch theo cña nghiªn cøu trªn, víi viÖc ¸p dông réng<br /> nh©n khÈu häc, víi viÖc gi¶m tû lÖ sinh vµ hai ra toµn quèc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n tö vong b»ng<br /> thËp kû qua, t¨ng ®¸ng kÓ sè trÎ em sèng sãt [1, ph­¬ng ph¸p pháng vÊn. Nghiªn cøu nµy sÏ ®­a<br /> 2]. Xu thÕ vÒ nh©n khÈu häc ®· cho thÊy sè ra sè liÖu tö vong tæng thÓ còng nh­ c¸c nguyªn<br /> ng­êi cã tuæi ngµy cµng t¨ng ®ång thêi g¸nh nh©n tö vong, ®ång thêi nhÊn m¹nh vÒ ph­¬ng<br /> nÆng bÖnh tËt ®ang dÞch chuyÓn tõ c¸c bÖnh l©y ph¸p nghiªn cøu ®Ó xem xÐt kh¶ n¨ng ¸p dông<br /> truyÒn sang c¸c bÖnh kh«ng l©y truyÒn [3]. Sè ph­¬ng ph¸p nµy vµo thùc tÕ cña ViÖt Nam<br /> liÖu chÝnh x¸c vÒ m« h×nh tö vong sÏ lµ mét trong viÖc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n tö vong.<br /> trong nh÷ng yÕu tè gi¸m s¸t sù chuyÓn ®æi nµy<br /> vµ gãp phÇn vµo viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch dùa Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> vµo b»ng chøng nh»m h¹n chÕ nh÷ng tr­êng<br /> hîp tö vong cã thÓ tr¸nh ®­îc ®èi víi ng­êi lín. Nghiªn cøu dùa trªn khung mÉu cña ®iÒu tra<br /> Tuy nhiªn nguån sè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ PCS. §¬n vÞ mÉu (EA) ®­îc ®Þnh nghÜa theo<br /> tæng c¸c tr­êng hîp tö vong còng nh­ c¸c ®¬n vÞ mÉu cña ®iÒu tra nh©n khÈu häc n¨m<br /> nguyªn nh©n tö vong hiÖn nay ë ViÖt Nam ch­a 1999. Mçi ®¬n vÞ cã kho¶ng 100 hé gia ®×nh.<br /> cã. [4] Sè liÖu vÒ tö vong còng nh­ nguyªn nh©n N¨m 2007, tæng sè cã 3.840 EA thuéc 64 tØnh /<br /> tö vong chØ ®­îc thÊy ë nghiªn cøu t¹i c¬ së thùc thµnh trong c¶ n­íc, chiÕm kho¶ng 2% tæng d©n<br /> ®Þa Ba V×, víi quÇn thÓ nghiªn cøu kho¶ng sè ®­îc chän vµo mÉu nghiªn cøu.<br /> 50.000 d©n, c¸ch Hµ Néi kho¶ng 70 km vÒ phÝa Nghiªn cøu PCS ®­îc tiÕn hµnh vµo th¸ng T­<br /> T©y [5, 6]. Sè liÖu nµy kh«ng ®¹i diÖn cho ViÖt n¨m 2007, c¸c tr­êng hîp tö vong ®­îc thu thËp<br /> Nam v× cì mÉu nhá vµ chØ thùc hiÖn ë mét vïng tõ ngµy 1/4/2006 ®Õn 31/3/2007. Víi mçi tr­êng<br /> ®Þa lý. hîp tö vong, PCS ®Òu cung cÊp giíi, tuæi cña<br /> §Ó gi¸m s¸t d©n sè vµ nh©n khÈu häc ë ViÖt ng­êi tö vong, ngµy tö vong còng nh­ ®Þa chØ hé<br /> Nam, Tæng côc thèng kª (GSO) h»ng n¨m, tõ gia ®×nh cña ng­êi tö vong. Theo ®Þa chØ ®ã,<br /> n¨m 2000 ®Òu tiÕn hµnh ®iÒu tra vÒ thay ®æi d©n nghiªn cøu viªn sÏ pháng vÊn ng­êi nhµ cña<br /> sè (PCS) víi cì mÉu ®¹i diÖn cho toµn quèc [2]. ng­êi tö vong theo bé c©u hái cña Tæ chøc Y tÕ<br /> KÕt qu¶ tõ nh÷ng ®ît ®iÒu tra n¨m 2004, 2005, ThÕ giíi vÒ x¸c ®Þnh nguyªn nh©n tö vong b»ng<br /> vµ 2006 cho thÊy tö lÖ tö vong toµn quèc ®­îc ph­¬ng ph¸p pháng vÊn. [8] Bé c©u hái ®· ®­îc<br /> b¸o c¸o theo hÖ thèng chÝnh thèng thÊp, chØ ®¹t chØnh söa cho phï hîp víi t×nh h×nh cña ViÖt<br /> kho¶ng 39% ®Õn 59 % [7]. N¨m 2007, mét Nam trªn c¬ së kinh nghiÖm nghiªn cøu t¹i c¬ së<br /> nghiªn cøu nh»m t¨ng c­êng sù ®Çy ®ñ cña sè thùc ®Þa dÞch tÔ häc Ba V× [5, 6].<br /> liÖu tö vong ®· ®­îc thùc hiÖn, víi viÖc ¸p dông<br /> x¸c ®Þnh nguyªn nh©n tö vong b»ng ph­¬ng 1<br /> Bé m«n Y häc Gia ®×nh - Tr­êng §¹i häc Y Hµ Néi<br /> ph¸p pháng vÊn. Nghiªn cøu nµy lµ b­íc tiÕp 2<br /> Tr­êng §¹i häc Tæng hîp Queensland - Australia<br /> <br /> <br /> 19<br /> Nghiªn cøu chÝnh s¸ch<br /> <br /> <br /> <br /> N¨m tr­êng §¹i häc Y trong c¶ n­íc tham<br /> gia thùc hiÖn nghiªn cøu nµy, bao gåm §¹i häc<br /> Y Hµ Néi, §¹i häc Y Th¸i Nguyªn, §¹i häc Y<br /> HuÕ, §¹i häc Y D­îc thµnh phè Hå ChÝ Minh<br /> vµ §¹i häc Y CÇn Th¬. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc<br /> nghiªn cøu, 64 tØnh/thµnh ®­îc chia thµnh 5 ®Þa<br /> bµn, t­¬ng øng víi c¸c tr­êng Y ®· nªu tªn ë<br /> trªn. ViÖc pháng vÊn nguyªn nh©n tö vong ®­îc<br /> thùc hiÖn tõ th¸ng 9 n¨m 2007 ®Õn th¸ng 4 n¨m<br /> 2008 (trõ th¸ng TÕt Nguyªn ®¸n vµ th¸ng 2 n¨m<br /> 2008). C¸c nghiªn cøu viªn pháng vÊn c¸c hé<br /> gia ®×nh vµ ®iÒn vµo mÉu ®· x©y dùng tr­íc. [8].<br /> C¸c b¸c sÜ cña 5 tr­êng ®¹i häc tiÕn hµnh chÈn<br /> ®o¸n, ph©n lo¹i nguyªn nh©n tö vong dùa theo<br /> m· ph©n lo¹i quèc tÕ ICD, phiªn b¶n 10.<br /> Ph©n tÝch thèng kª<br /> H×nh 1: Th¸p d©n sè cña ViÖt Nam<br /> Ph­¬ng ph¸p Preston-Coale [9] ®· ®­îc ¸p tõ PCS 2007.<br /> dông ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ®Çy ®ñ cña sè liÖu tö<br /> vong tõ GSO PCS. KÕt qu¶ nµy còng ®­îc dïng<br /> ®Ó hiÖu chØnh tö vong theo tuæi vµ ®­a vµo b¶ng Sè liÖu tö vong<br /> sèng cña mçi vïng sinh th¸i trong c¶ n­íc. Tuæi Sè liÖu PCS cña n¨m 2007 PCS ®­a ra 7124<br /> thä ­íc tÝnh cña c¸c vïng ®­îc tÝnh to¸n víi tr­êng hîp tö vong. Dùa trªn sè liÖu ®ã, chóng<br /> 95% kho¶ng tin cËy, sö dông ph­¬ng ph¸p tèi tiÕn hµnh pháng vÊn hé gia ®×nh vÒ nguyªn<br /> Chiang Silcock [10]. nh©n tö vong. ¦íc tÝnh sè liÖu tö vong ®¹t 69%<br /> (60%-75%) ®èi víi nam vµ 54% (45%-62%)<br /> KÕt qu¶ ®èi víi n÷. (B¶ng 1). Sè liÖu ®¹t h¬n 100% ®èi<br /> H×nh 1 ®­a ra cÊu tróc tuæi vµ giíi cña ®èi víi c¶ hai giíi ë vïng cao nguyªn râ rµng lµ<br /> t­îng nghiªn cøu. Cã thÓ thÊy tû lÖ sinh gi¶m kh«ng chÝnh x¸c vµ ®­a ra gi¶ thiÕt lµ d©n c­<br /> trong hai thËp kû qua ë tû lÖ nhãm ng­êi trÎ vµ vïng nµy kh«ng æn ®Þnh. Víi lý do ®ã, chóng t«i<br /> còng thÊy ®­îc ë th¸p d©n sè cña tÊt c¶ c¸c vïng ®· kh«ng sö dông sè liÖu cña khu vùc cao<br /> sinh th¸i. nguyªn ®Ó tÝnh to¸n b¶ng sèng.<br /> B¶ng 1: §é ®Çy ®ñ vÒ tö vong so víi thùc tÕ, theo vïng, theo giíi, ®iÒu tra cña GSO n¨m 2007<br /> Nam N÷<br /> Vïng Compl. U5MR Adult e0 Compl. U5MR Adult e0<br /> C¶ n­íc 69,0 23,0 266 66,4 54,2 26,9 118 73,7<br /> §ång b»ng SH 69,4 17,9 237 67,8 55,2 12,6 127 76,0<br /> T©y B¾c 68,4 39,0 340 60,7 45,7 50,7 134 69,3<br /> §«ng B¾c 66.2 51,2 346 60,0 62,3 77,0 114 68,7<br /> B¾c Trung bé 74,6 21,9 302 66,7 58,4 29,9 79 75,5<br /> Nam Trung Bé 64,4 24,4 278 67,3 53,8 26,0 114 74,6<br /> Cao nguyªn 134,9 - - - 119,9 - - -<br /> T©y Nam 73,5 10,0 228 69,1 60,8 10,4 97 76,4<br /> §B s«ng Cöu Long 60,2 23,5 259 65,9 45,2 29,9 153 69,9<br /> <br /> <br /> 20<br />  T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 9/2012<br /> <br /> <br /> <br /> Compl.: §é ®Çy ®ñ cña sè liÖu tö vong (%)<br /> U5MR: Tö vong trÎ em d­íi 5 tuæi trªn 1.000 trÎ ®Î sèng<br /> Adult: Tö vong ng­êi tr­ëng thµnh (15-59 tuæi) trªn 1.000 ng­êi<br /> e0: Tuæi thä ­íc tÝnh tõ khi sinh.<br /> <br /> Nguyªn nh©n tö vong<br /> X¸c ®Þnh nguyªn nh©n tö vong b»ng ph­¬ng ph¸p pháng vÊn ®· thùc hiÖn ®­îc trªn 6.798 tr­êng<br /> hîp tö vong (®¹t 95%). Nguyªn nh©n chÝnh cña c¸c tr­êng hîp kh«ng pháng vÊn ®­îc lµ do c¸c hé<br /> gia ®×nh ®· di chuyÓn chç ë, hoÆc ®Þa chØ, tªn cña ng­êi tö vong kh«ng ®­îc ghi chÝnh x¸c. ChØ cã<br /> 10 hé gia ®×nh tõ chèi kh«ng hîp t¸c.<br /> B¶ng 2 ®­a ra c¸c bÖnh g©y tö vong nhiÒu nhÊt.<br /> <br /> B¶ng 2: C¸c bÖnh chÕt cao nhÊt<br /> <br /> Nam N÷<br /> STT Nguyªn nh©n N % Nguyªn nh©n N %<br /> 1 C¸c bÖnh hÖ tuÇn hoµn 628 15,4 C¸c bÖnh hÖ tuÇn hoµn 517 19,0<br /> 2 Tai n¹n giao th«ng 328 8,0 Cao huyÕt ¸p 140 5,1<br /> 3 BÖnh ®­êng h« hÊp d­íi cÊp tÝnh 209 5,1 BÖnh ®­êng h« hÊp d­íi cÊp tÝnh 127 4,7<br /> 4 Ung th­ gan 179 4,4 Viªm phæi 102 3,7<br /> 5 Ung th­ phæi 166 4,1 Tai n¹n giao th«ng 86 3,2<br /> 6 Cao huyÕt ¸p 156 3,8 Ung th­ gan 75 2,8<br /> 7 Lao 141 3,5 BÖnh thiÕu m¸u tim côc bé 74 2,7<br /> 8 C¸c bÖnh vÒ gan 136 3,3 C¸c bÖnh vÒ tim kh¸c 72 2,6<br /> 9 BÖnh thiÕu m¸u tim côc bé 129 3,2 BÖnh ®­êng tiªu hãa 71 2,6<br /> 10 C¸c nguyªn nh©n ngo¹i sinh 125 3,1 BÖnh hÖ thÇn kinh 64 2,3<br /> Kh«ng x¸c ®Þnh 19 6,4 Kh«ng x¸c ®Þnh 16 7,7<br /> Nguyªn nh©n kh¸c 109 36,7 Nguyªn nh©n kh¸c 62 29,7<br /> Tæng 297 Tæng 209<br /> <br /> Bµn luËn<br /> Nghiªn cøu nµy lÇn ®Çu tiªn ®­a ra nguyªn sù c¶i thiÖn râ rÖt vÒ t×nh tr¹ng søc kháe cña<br /> nh©n tö vong ë ViÖt Nam b»ng viÖc ¸p dông ng­êi d©n ViÖt Nam qua hai thËp kû qua (Khi so<br /> ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nguyªn nh©n tö vong s¸nh víi c¸c sè liÖu nghiªn cøu tr­íc). Sè liÖu<br /> th«ng qua pháng vÊn. MÆc dï cßn nhiÒu khã cña nghiªn cøu nµy cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ m«<br /> kh¨n trong viÖc ®¶m b¶o chÊt l­îng cña sè liÖu h×nh tö vong t¹ mét huyÖn cña ViÖt Nam (Ba V×)<br /> nghiªn cøu th× còng vÉn ®­a ra toµn c¶nh vÒ m« ë thêi ®iÓm n¨m 1999 mÆc dï còng ¸p dông<br /> h×nh tö vong cña toµn quèc. Nghiªn cøu nµy c¸ch tiÕp cËn pháng vÊn hé gia ®×nh ®Ó x¸c ®Þnh<br /> còng ®­a ra tuæi thä ­íc tÝnh tõ khi sinh vµ chØ ra nguyªn nh©n tö vong [5]. MÆc dï bÖnh cña hÖ<br /> <br /> 21<br /> Nghiªn cøu chÝnh s¸ch<br /> <br /> <br /> <br /> thèng tuÇn hoµn, c¸c bÖnh ung th­, tai n¹n ë c¶ thiÕt ë bÊt kÓ mét ®Þa bµn nµo trong c¶ n­íc.<br /> hai nghiªn cøu ®Òu lµ ba nguyªn nh©n g©y tö Tuy nhiªn viÖc sö dông sè liÖu tõ GSO, cô thÓ<br /> vong nhiÒu nhÊt th× trong nghiªn cøu nµy, c¸c lµ c¸c ®iÒu tra biÕn ®éng d©n c­ h»ng n¨m còng<br /> bÖnh nhiÔm trïng, chÕt chu sinh vµ s¬ sinh cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Thø nhÊt, sè liÖu tö<br /> kh«ng n»m trong 10 bÖnh g©y tö vong nhiÒu vong thÊp h¬n thùc tÕ. Thø hai, viÖc thùc hiÖn<br /> nhÊt. Sù kh¸c biÖt nµy cã ý nghÜa quan träng. pháng vÊn sau sau khi cã sè liÖu cña GSO lµm<br /> Tuy nhiªn, chóng ta còng ph¶i l­u ý mét ®iÒu lµ chËm thêi gian tiÕp cËn víi sù viÖc nªn cã thÓ cã<br /> nghiªn cøu n¨m 1999 chØ thùc hiÖn víi mét cì nh÷ng sai sè do nhí l¹i. Mét ph­¬ng ¸n ®­a ra lµ<br /> mÉu nhá.. cã thÓ thùc hiÖn pháng vÊn nguyªn nh©n tö vong<br /> VÒ tæng thÓ, 10% ®èi víi nam vµ 15% ®èi víi ë c¸c ®iÓm chän mÉu (lµ 192 x· ë 16 tØnh ®¹i diÖn<br /> n÷ c¸c tr­êng hîp kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc nguyªn cho c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau trong c¶ n­íc).<br /> nh©n tö vong theo ph­¬ng ph¸p pháng vÊn. ë tuyÕn x·, c¸c tr­êng hîp tö vong sÏ ®­îc ghi<br /> §iÒu nµy còng lµ mét vÊn ®Ò khi ¸p dông nhËn tõ hÖ thèng chÝnh thèng cña ñy ban nh©n<br /> ph­¬ng ph¸p nµy v× khã cã thÓ chÈn ®o¸n ®­îc d©n x· ®ång thêi phèi hîp víi c¸c thµnh phÇn<br /> tÊt c¶ c¸c tr­êng hîp chØ do sù kÓ l¹i cña ng­êi kh¸c ë céng ®ång, vÝ dô céng t¸c viªn d©n sè.<br /> nhµ cña ng­êi ®· tö vong.<br /> ViÖc kÕt hîp víi Tæng côc Thèng kª ®Ó biÕt<br /> KÕt luËn<br /> ®­îc c¸c tr­êng hîp tö vong råi tõ ®ã pháng vÊn<br /> nguyªn nh©n tö vong lµ c¸ch lµm cã nhiÒu ­u Nghiªn cøu nµy chøng minh mét ®iÒu quan<br /> ®iÓm. Tr­íc hÕt sÏ tiÕt kiÖm ®­îc nguån lùc. träng lµ ë ViÖt Nam, chóng ta cã thÓ thùc hiÖn<br /> Thø n÷a, sè liÖu cña GSO cung cÊp lµ sè liÖu viÖc x¸c ®Þnh nguyªn nh©n tö vong b»ng ph­¬ng<br /> chÝnh thèng cña nhµ n­íc. Ngoµi ra, viÖc tiÕn ph¸p pháng vÊn. Tuy nhiªn vÊn ®Ò cÇn quan t©m<br /> hµnh nghiªn cøu do 5 tr­êng Y trong c¶ n­íc lµ c¸ch thøc chän mÉu còng nh­ viÖc thùc hiÖn<br /> tham gia t¹o nªn mét m¹ng l­íi lµm viÖc, thèng cô thÓ trong thùc tÕ. CÇn cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ<br /> nhÊt ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu, x©y dùng lùc chÊt l­îng c«ng cô nghiªn cøu còng nh­ sè liÖu<br /> l­îng c¸n bé nghiªn cøu cã ®ñ n¨ng lùc vÒ x¸c cña nghiªn cøu ®Ó ®ãng gãp vµo viÖc thiÕt lËp<br /> ®Þnh nguyªn nh©n b»ng ph­¬ng ph¸p pháng vÊn mét hÖ thèng khai tö th­êng qui, hiÖu qu¶ vµ<br /> ®Ó cã thÓ ®¶m ®­¬ng ®­îc c«ng viÖc nµy khi cÇn bÒn v÷ng ë ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. Ministry of Health, Demographic Surveillance Survey 2002: Hanoi.<br /> 2. General Statistic Office, The 2007 population change and family planning survey: Major findings.<br /> 2008, Statistics Publishing House: Hanoi.<br /> 3. Omran A. Epidemiologic transition: a theory of the epidemiology of population change. Milbank<br /> Memorial Fund Quarterly, 1971. 49: 509-538.<br /> 4. Huy TQ, Johansson A, and Long NH. Reasons for not reporting deaths: a qualitative study in rural<br /> Vietnam. World Health Popul, 2007. 9(1): 14-23.<br /> 5. Huong DL MH, Byass P. Applying verbal autopsy to determine cause of death in rural Vietnam.<br /> Scand J Public Health, 2003. 31(suppl, 62): 19-25.<br /> 6. Minh HV HD, Wall S, Nguyen TK, Byass P. Cardiovascular disease mortality and its association<br /> <br /> 22<br />  T¹p chÝ<br /> <br /> <br /> ChÝnh s¸ch Y tÕ - Sè 9/2012<br /> <br /> <br /> <br /> with socioeconomic status: findings from a population-based cohort study in rural Vietnam,1999-<br /> 2003. Prev Chronic Dis. 2006. 3(3): A89.<br /> 7. General Statistic Office, Assessment of completeness of mortality data in 2004, 2005, and 2006<br /> population change survey. 2007, Statistics Publishing House: Hanoi.<br /> 8. WHO, Verbal autopsy standards. Ascertaining and Attributing Cause of Death. 2007: Geneva.<br /> 9. Preston S, Coale AJ, Trussell J, and Weinstein M. Estimating the completeness of reporting of adult<br /> deaths in populations that are approximately stable. Popul Index, 1980. 46(2): 179-202.<br /> 10. Schoen R. Calculating life tables by estimating Chiang's alpha from observed rates. Demography,<br /> 1978. 15(4): 625-635.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 23<br />