Module Giáo viên mầm non 19: Giáo dục mầm non theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm

Chia sẻ: Lục Duật Thành | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:39

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu "Module Giáo viên mầm non 19: Giáo dục mầm non theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm" nhằm giúp bạn đọc phân tích được cơ sở khoa học của quan điểm lấy trẻ em làm trung tâm trong quản trị cơ sở giáo dục mầm non. Xây dựng được bản kế hoạch xây dựng môi trường, tổ chức các hoạt động giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm và hỗ trợ cán bộ quản lý trong cơ sở giáo dục mầm non quản trị các hoạt động giáo dục theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Module Giáo viên mầm non 19: Giáo dục mầm non theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG TRỊ TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM Biên soạn: ThS. Nguyễn Thị Trầm Ca ThS. Nguyễn Thị Kim Thái ThS. Nguyễn Văn Thẩm Đơn vị: Khoa Giáo dục Mầm non - Trƣờng CĐSP Quảng Trị Năm 2023 1
MỤC LỤC A. MỤC TIÊU ..................................................................................................... ……1 B. ĐẶT VẤN ĐỀ ......................................................................................................... 1 C. NỘI DUNG .............................................................................................................. 2 PHẦN LÝ THUYẾT ................................................................................................... 3 1. QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM TRONG QUẢN TRỊ CƠ SỞ GIÁO DỤC MẦM NON .............................................................................. 3 1.1. Một số vấn đề lý luận chung ................................................................... 3 1.2. Tinh thần/quan điểm/chiến lƣợc của giáo dục lấy trẻ em làm trung tâm ........................................................................................................................... 7 1.3. Vai trò của giáo viên trong giáo dục lấy trẻ làm trung tâm................. 8 2. VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM TRONG QUẢN TRỊ CƠ SỞ GIÁO DỤC MẦM NON ....................................... 9 2.1. Tổ chức xây dựng môi trƣờng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ................ 9 2.1.1. Ý nghĩa của môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ........................... 9 2.1.2. Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm ............................. 10 2.2. Chỉ đạo chƣơng trình giáo dục mầm non theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm ........................................................................................................................... 14 2.3. Tổ chức các hoạt động giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm 22 2.3.1. Cơ sở xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động giáo duch theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm .............................................................................................. 22 2.3.2. Nguyên tắc xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động giáo duch theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm .................................................................................... 22
2.3.3. Các bước xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động giáo duch theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm .................................................................................... 23 2.3.4. Nhiệm vụ của giáo viên trong việc xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm .................................................. 23 2.4. Đánh giá hoạt động giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm .... 24 2.4.1. Quan điểm về đánh giá thực hiện chương trình giáo dục ...................... 24 2.4.2. Mục đích đánh giá thực hiện chương trình giáo dục .............................. 24 2.4.3. Yêu cầu về đánh giá thực hiện chương trình giáo dục ........................... 25 2.4.4. Quy trình các bước đánh giá chương trình giáo dục .............................. 26 PHẦN THỰC HÀNH ……………………..……………..…………………..…...31 CÂU HỎI ÔN TẬP ……………………………………….………………..34 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 35 CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM .................................................................................... 36
MODULE 19 GIÁO DỤC MẦM NON THEO QUAN ĐIỂM LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM A. MỤC TIÊU Sau khi học xong module này, ngƣời học sẽ: - Phân tích được cơ sở khoa học của quan điểm lấy trẻ em làm trung tâm trong quản trị cơ sở giáo dục mầm non - Vận dụng được quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong việc đề xuất các biện pháp điều chỉnh thực tiễn tổ chức môi trường giáo dục, thực hiện các hoạt động chăm sóc, giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm. - Xây dựng được bản kế hoạch xây dựng môi trường, tổ chức các hoạt động giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm và hỗ trợ cán bộ quản lý trong cơ sở giáo dục mầm non quản trị các hoạt động giáo dục theo quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. B. ĐẶT VẤN ĐỀ Giáo dục trẻ em là cách để phát triển hạt giống tương lai của đất nước, đầu tư cho trẻ cũng chính là đầu tư cho quốc gia. Bởi vậy các phương pháp giáo dục cho trẻ luôn không ngừng được cải thiện, đổi mới nhằm đáp ứng với sự thay đổi và phát triển của thời đại. Đặc biệt giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là phương pháp đang ngày càng nhận được sự nhiều quan tâm và áp dụng rộng rãi. Phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là việc tạo cơ hội, điều kiện bằng nhiều cách khác nhau để giúp trẻ chủ động học tập và phát triển toàn diện về trí tuệ, thể chất và các mối quan hệ. Mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng với tính 1
cách, sở thích và năng lực đặc biệt. Chính vì vậy, giáo dục như thế nào để các em phát huy được hết khả năng cá nhân chính là nhiệm vụ của thầy cô giáo, người hướng dẫn và những nhà giáo dục. Phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm đã được nghiên cứu và ra đời như lời giải cho bài toán đó. Phương pháp này giảng dạy trẻ dựa trên nhu cầu, hứng thú và sở thích riêng của từng em nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục. Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm còn kết hợp với các hoạt động giải trí để giúp các em có được tinh thần thoải mái nhất để học tập, vui chơi và phát triển toàn diện. Là cán bộ quản lý, phải luôn quan tâm và xây dựng kế hoạch giáo dục, tác động có định hướng, có mục đích vào chương trình chăm sóc và giáo dục theo hướng lấy trẻ làm trung tâm nhằm tạo điều kiện cho trẻ được trải nghiệm, học tập, vui chơi, sinh hoạt phù hợp với sở thích, nhu cầu và năng lực của trẻ. C. NỘI DUNG Module Giáo dục mầm non theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm gồm có các nội dung cơ bản sau: 1. Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong quản trị cơ sở giáo dục mầm non. 2. Vận dụng quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong quản trị cơ sở giáo dục mầm non. - Tổ chức xây dựng môi trường giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm. - Chỉ đạo thực hiện chương trình giáo dục mầm non theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm. - Tổ chức các hoạt động giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm. - Đánh giá hoạt động giáo dục theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm. 2
PHẦN LÝ THUYẾT (10 tiết) 1. QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM TRONG QUẢN TRỊ CỞ SỞ GDMN 1.1. Một số vấn đề lý luận chung Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm (LTLTT) được triển khai rộng rãi trong giáo dục (GD) nói chung và giáo dục mầm non (GDMN) nói riêng, bắt đầu từ các nghiên cứu của các nhà tâm lí học, giáo dục học Liên Xô (cũ). Đến nay, giáo dục LTLTT trở thành quan điểm cơ bản trong xây dựng và thực hiện, đánh giá việc thực hiện Chương trình GDMN của các nhà quản lí giáo dục, cũng như định hướng cho giáo viên mầm non (GVMN) trong xây dựng kế hoạch giáo dục, tổ chức môi trường giáo dục, tổ chức hoạt động giáo dục cho trẻ trong trường mầm non. Thực tiễn các nước có nền GDMN tiên tiến cho thấy: khi áp dụng quan điểm giáo dục LTLTT một cách hiệu quả sẽ dẫn đến kết quả phát triển toàn diện của trẻ em và chất lượng GDMN từng bước được khẳng định và đáp ứng yêu cầu của xã hội trong thời đại mới. Nhà sư phạm nổi tiếng người Tiệp Khắc J.A.Kômenski cho rằng: Giáo dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng đắn, phát triển nhân cách… Hãy tìm ra những biện pháp để phát huy tính tích cực của người học và cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn. J.J. Rousseau - nhà triết học Khai sáng đề xướng những quan điểm giáo dục tiến bộ: Điều cốt lõi của giáo dục là khiến mỗi cá nhân phải cảm thấy thích thú và có lợi khi tiếp nhận nó. Ông đòi hỏi quá trình giáo dục không được áp đặt trẻ về phía người lớn mà căn cứ vào đặc điểm tự nhiên của trẻ. Trẻ học không chỉ sách vở mà quan trọng nhất là qua trải nghiệm cuộc sống và môi trường xung quanh. John Dewey là một nhà giáo dục cấp tiến. Quan điểm giáo dục của ông thể hiện: Giáo dục nên LTLTT; Giáo dục cần có sự chủ động của người học và tính 3
tương tác; Giáo dục phải gắn với xã hội và đời sống của trẻ. John Dewey tin rằng, con đường dẫn tới giáo dục chất lượng là phải hiểu rõ trẻ em, xây dựng những trải nghiệm cho trẻ. Giáo viên phải quan sát trẻ, xác định xem trẻ quan tâm và sẵn sàng cho những trải nghiệm nào để có trách nhiệm đầu tư vào lập kế hoạch và tổ chức các hoạt động học tập cho trẻ. Ông kêu gọi các bậc cha mẹ và giáo viên hãy tìm cách thích ứng với biến động của xã hội, phải sẵn sàng thay đổi cách giáo dục theo thời cuộc. Lí thuyết của John Dewey cho đến ngày nay vẫn là một định hướng cho công cuộc cải cách giáo dục. Đối với giáo dục của Việt Nam ngày nay, nội dung triết lí giáo dục của John Dewey vẫn là những giá trị đầy tính thời sự khi Đảng, nhà nước, Bộ GD-ĐT đang tiếp tục đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. [7] Quan điểm giáo dục LTLTT cũng xuyên suốt trong tư tưởng của Maria Montessori: Nếu bạn muốn dạy học thì bạn phải hiểu rõ về người bạn muốn dạy, một thước đo chính xác về giáo dục đó chính là hạnh phúc của đứa trẻ. Bà tin rằng mọi đứa trẻ đều có thể học được, nếu trẻ không chịu học thì đó là vì người lớn chưa chịu lắng nghe đúng mức và quan sát kĩ càng. Hãy dành thời gian để quan sát và suy nghĩ cẩn thận để xây dựng môi trường và chương trình dạy học cho trẻ. Điểm chính trong lí thuyết của bà là xây dựng môi trường LTLTT và giáo viên có trách nhiệm tạo ra môi trường đó cho trẻ. Lev Vygotsky với khái niệm “Vùng phát triển gần (ZPD)” cho rằng, trẻ có thể tự thực hiện những hoạt động của chính trẻ và người lớn chỉ giữ vai trò xác nhận những kiến thức trẻ đã biết và hỗ trợ trẻ mở rộng tư duy đến cấp độ tiếp theo. Sự trợ giúp của giáo viên hay các bạn đồng lứa được gọi là “bắc giàn”. Để bắc giàn tốt, giáo viên cần có sự quan sát sắc sảo để lập kế hoạch giảng dạy và khích lệ sự nỗ lực của trẻ cũng như ghép cặp để trẻ học hỏi lẫn nhau. Hoạt động dạy và hoạt động học là hoạt động hợp tác giữa thầy và trò. Lí thuyết của ông đến nay vẫn đóng vai trò quan trọng đối với giáo dục thế kỉ XXI, tạo cơ sở 4
khoa học vững chắc cho dạy học tương tác và dạy học phát triển, giáo dục hướng vào người học, phát triển tối đa tiềm năng của người học qua đó người học được phát triển toàn diện. Thế kỉ XX, J. Piaget tin rằng, trẻ chỉ học khi sự tò mò của chúng được thỏa mãn. Trẻ có vai trò tích cực trong sự phát triển nhận thức của mình thông qua sự tương tác qua lại tích cực với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Chơi là con đường chính để học tập, là hình thức cơ bản giúp trẻ phát triển khả năng suy nghĩ và sự giao tiếp tích cực. Như vậy, đòi hỏi giáo viên phải khai thác các tình huống và các vật liệu trong môi trường để khuyến khích trẻ chơi. Những công trình nghiên cứu của Piaget cũng cho thấy, ông đề cao tính tích cực của người học, trẻ có vai trò chủ chốt trong việc tự khai tâm, chấp nhận sự khác biệt cá nhân trong phát triển. Ông quan tâm đến quá trình của tư duy hơn là sản phẩm cuối cùng trẻ tạo được và người thầy là người tạo điều kiện thuận lợi quan sát, hướng dẫn trẻ xây dựng nên kiến thức của chính mình. Lí thuyết của ông có tầm ảnh hưởng sâu rộng đối với nền giáo dục thế giới thế kỉ XX. Howard Gardner (Giáo sư Trường Đại học Harvard - Mĩ) đã tiếp thu và mở rộng tư tưởng của Piaget và thuyết “Đa trí thông minh” của ông ảnh hưởng mạnh mẽ đến giáo dục MN trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Ông đề ra khái niệm trường học hướng vào từng cá nhân học sinh, giáo dục học sinh theo năng lực nhận thức và kiểu cách nhận thức của từng cá nhân, chứ không dùng một chuẩn mực chung sàng lọc ra một loại nhân tài. Thuyết đa trí thông minh đã mang lại một cái nhìn nhân bản và cần thiết nhằm kêu gọi nhà trường và giáo viên coi trọng sự đa dạng về trí tuệ ở mỗi học sinh, giúp đỡ, khơi gợi tiềm năng, tạo điều kiện học tập theo các hướng khác nhau để tối ưu hóa khả năng riêng biệt của người học. Trên cơ sơ lí thuyết phải được hiện thực hóa thông qua thực nghiệm và hòa hợp với thực tiễn nên những tư tưởng tiến bộ của các nhà Giáo dục học trên khắp thế giới, nhiều chương trình giáo dục ra đời và được đánh giá mang lại hiệu quả cao: Cách tiếp cận “Lên kế hoạch - Làm - Đánh giá” của chương trình High Scope (Mĩ); Cách tiếp cận Reggio 5
Emilia xuất phát từ Italy; Phương pháp tiếp cận Montessori; Cách tiếp cận dự án của Lilian Katz (Mĩ); Thuyết đa trí thông minh của Howard Gardner… [7]. Những công trình nghiên cứu của các nhà tâm lí học, giáo dục học trên thế giới cho thấy: để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động học tập của người học thì giáo dục nói chung và giáo dục trong nhà trường nói riêng phải chú trọng “LTLTT”, đề cao vai trò của người học, qua việc phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên. Những thành công trong việc ứng dụng vào thực tiễn của các nhà giáo dục học trên thế giới sẽ là những bài học quý giá cho việc tiếp tục nghiên cứu áp dụng quan điểm giáo dục LTLTT vào thực tiễn Việt Nam một cách hiệu quả. Các tác giả ỏ Việt Nam như Nguyễn Kỳ, Đăng Vũ Hoạt, Nguyễn Thị Ánh Tuyết, và nhiều nghiên cứu khác … đã làm nổi bật bản chất của dạy học tích cực lấy người học làm trung tâm, phát huy tính độc lập nhận thức của học sinh, gia tăng sự tương tác đa chiều trong hoạt động dạy học, khảo sát và đánh giá thực trạng sử dụng các PPDH lấy người học làm trung tâm ở một số trường học. Đây là đóng góp lớn của các tác giả khi khẳng định được việc dạy học phải hướng vào người học. Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm (LTLTT) được triển khai rộng rãi trong giáo dục (GD) nói chung và GDMN nói riêng, bắt đầu từ các nghiên cứu của các nhà tâm lí học, giáo dục học Liên Xô (cũ). Đến nay, giáo dục LTLTT trở thành quan điểm cơ bản trong xây dựng và thực hiện, đánh giá việc thực hiện Chương trình GDMN của các nhà quản lí giáo dục, cũng như định hướng cho giáo viên mầm non (GVMN) trong xây dựng kế hoạch giáo dục, tổ chức môi trường giáo dục, tổ chức hoạt động giáo dục cho trẻ trong trường mầm non (MN). Thực tiễn các nước có nền GDMN tiên tiến cho thấy: khi áp dụng quan điểm giáo dục LTLTT một cách hiệu quả sẽ dẫn đến kết quả phát 6
triển toàn diện của trẻ em và chất lượng GDMN từng bước được khẳng định và đáp ứng yêu cầu của xã hội trong thời đại mới. 1.2. Tinh thần/quan điểm/chiến lƣợc của giáo dục lấy trẻ làm trung tâm Mỗi con người đều có sự khác biệt về: Điều kiện sống, hoàn cảnh, thể chất, năng lực, ngay cả trẻ em cũng vậy. Mỗi trẻ đều có một sự khác biệt về hoàn cảnh, môi trường sống, điều kiện gia đình và học tập. Chính vì thế, mỗi trẻ em là một cá thể riêng biệt khác nhau về thể chất, mối quan hệ xã hội, trí tuệ, tình cảm, tâm lý, … Điều này đồng nghĩa với việc từng trẻ sẽ có hứng thú, cách học và trình độ học tập khác nhau. Chính vì thế, người lớn cần chú ý những điều xảy ra trong suốt thời thơ ấu của trẻ. Vì nó có thể ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến tương lai của trẻ. Những trải nghiệm đầu đời của trẻ cần phải phù hợp với mức độ phát triển. Đồng thời phải xây dựng dựa trên những cơ sở mà trẻ đã được biết và có thể thực hiện được. Chính vì vậy, chúng ta phải cẩn trọng, không được dạy những gì quá khó đối với trẻ. Để thực hiện việc giáo dục lấy trẻ làm trung tâm cần: – Cần dựa trên những khả năng, nhu cầu, hứng thú, khả năng và thế mạnh của trẻ. Từ đó có thể xây dựng các kế hoạch giáo dục phù hợp với từng đứa trẻ. – Cần đặt niềm tin vào những đứa trẻ và tin rằng mọi trẻ đều có thể tiến bộ và thành công. 7
– Có nhiều phương pháp để dạy học có hiệu quả cho trẻ. Trong đó, phương pháp được áp dụng nhiều nhất là các hoạt động vui chơi. Vì vui chơi sẽ làm cho trẻ có thể khám phá, tưởng tượng, sáng tạo, và tương tác với bạn bè… – Xây dựng các kế hoạch dựa trên những gì mà trẻ đã được biết và có thể làm được. Các kế hoạch giáo dục trẻ phải phản ánh được từng mức độ phát triển của mỗi đứa trẻ. Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm nhìn nhận và tôn trọng người học, tin tưởng vào khả năng thành công của người học, nhu cầu, năng lực, thế mạnh của người học để thiết kế hoạt động giáo hợp, hiệu quả. Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm không chỉ nhìn nhận khả năng của nhân và dựa vào đó để phát triển hoạt động giáo dục mà còn cần đảm mình đẳng giữa các thành viên trong lớp nhằm tạo điều kiện để trẻ tham gia vào các hoạt động như nhau, hỗ trợ cho trẻ được phát triển năng lực bình đẳng là hướng tới sự công bằng, do đó, bình đẳng không có nghĩa công bằng một cách máy móc mà cần xét tới những đặc điểm, khả năng củ nhân trong từng bối cảnh cụ thể. [8] 1.3. Vai trò của giáo viên trong giáo dục lấy trẻ làm trung tâm Giáo viên thay vì chỉ truyền đạt tri thúc, chuyển sang tổ chức các hoạt động phù hợp nhằm cung cấp cho người học phương pháp thu nhận thông tin một cách hệ thống, có tư duy phân tích và tổng hợp. Khi đó, giáo viên phải hiểu được nhu cầu của người học cần gì và có thể học như thế nào hiệu quả nhất để cung cấp thông tin, định hướng mục tiêu học tập, tổ chức, hướng dẫn người học chủ động tư duy, nhận thức, thực hành, sáng tạo trong quá trình tiếp nhận tri thức. Điều này đòi hỏi giáo viên phải tìm kiếm, lựa chọn các phương pháp giáo dục phù hợp với trẻ. Trong khi trẻ hoạt động, vai trò của giáo viên vô cùng quan trọng. Giáo viên cần di chuyển xung quanh các góc hoạt động của trẻ thật hợp lý để: 8
 Quan sát  Lắng nghe  Trò chuyện với trẻ  Đôi khi tham gia hoạt động cùng trẻ Kết luận: Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là quan điểm chỉ đạo xuyên suốt, thống nhất trong mọi hoạt động giáo dục trẻ trong trường mầm non để đảm bảo việc thực hiện chương trình giáo dục mầm non có hiệu quả, có chất lượng và tất cả trẻ được hưởng lợi từ chương trình này. Quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm được thể hiện trong tất cả các yếu tố của quá trình giáo dục. Từ việc xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp giáo dục cho đến những hoạt động cụ thể của người giáo viên như lập kế hoạch, xây dựng môi trường giáo dục, … Mọi hoạt động đều hướng tới từng trẻ cũng như từng nhóm trẻ để tạo cơ hội cho các em được học tập trong điều kiện cụ thể nhằm hỗ trợ chúng phát triển ở tất cả các lĩnh vực. Thực tiễn giáo dục mầm non của Việt Nam hiện nay đòi hỏi nhà quản lí cần hiểu đúng, hiểu sâu sắc và vận dụng vào thực tiễn quan điểm giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong công tác chỉ đạo và hỗ trợ chuyên môn cho GVMN. Việc hỗ trợ chuyên môn của nhà quản lí cần rất cụ thể, sát thực, linh hoạt, không áp đặt. Cần khuyến khích sự sáng tạo của giáo viên, tôn trọng giáo viên (bởi giáo viên là người hiểu trẻ rõ nhất). 2. VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM GIÁO DỤC LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM TRONG QUẢN TRỊ CƠ SỞ GDMN 2.1. Tổ chức xây dựng môi trƣờng giáo dục lấy trẻ làm trung tâm 2.1.1. Ý nghĩa của môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm 9
Môi trường giáo dục (MTGD) lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm có ý nghĩa quan trọng đối với các đối tượng tham gia hoạt động giáo dục (HĐGD) cho trẻ. Cụ thể: - Đối với trẻ: MTGD góp phần quan trọng hình thành, phát triển nhân cách con người; kích thích trẻ hoạt động tích cực, chủ động và độc lập hơn trong quá trình khám phá thế giới xung quanh. MTGD an toàn, có sự bố trí các khu vực chơi và học trong lớp và ngoài trời có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển thể chất của trẻ; thỏa mãn nhu cầu nhận thức, mở rộng hiểu biết của trẻ; tạo cơ hội cho trẻ được chia sẻ nhu cầu, nguyện vọng cởi mở, thân thiện giữa cô với trẻ, giữa trẻ với trẻ và giữa trẻ với môi trường xung quanh; tạo điều kiện để trẻ được lắng nghe, được tôn trọng, bảo vệ, để trẻ hiểu nhau hơn, để đảm bảo quyền được học tập và vui chơi của trẻ. Môi trường bên trong và bên ngoài lớp học đều rất quan trọng, giúp trẻ tham gia vào các hoạt động, các loại trò chơi khác nhau trong môi trường mà trẻ đang tham gia các HĐGD. Có thể nói, MTGD là người giáo viên thứ hai trong công tác tổ chức, hướng dẫn trẻ hoạt động, nhằm thoả mãn nhu cầu vui chơi và hoạt động của trẻ, thông qua đó nhân cách của trẻ được hình thành và phát triển toàn diện; tạo điều kiện cho trẻ có cơ hội tự khám phá một cách tích cực, chủ động để trải nghiệm và phát triển toàn diện; phát huy tối ưu những tiềm năng sẵn có của trẻ để hình thành những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống; khuyển khích trẻ: Tự trọng - Sáng tạo - Tự tin - Tự lực - Năng động - Linh hoạt - Hợp tác - Chia sẻ. - Đối với giáo viên: MTGD là phương tiện, là điều kiện để GV tác động đến sự phát triển phù hợp với từng trẻ và từng lứa tuổi một cách hiệu quả, giúp GV hướng dẫn trẻ thực hiện các HĐGD; giúp GV thể hiện được vai trò quản lí trẻ trong lớp học, biết cách ủng xử với trẻ trong các tình huống trong các hoạt động; tạo được không khí vui vẻ, thoải mái cho trẻ hoạt động trong môi trường mang tính mở sáng tạo và không là rào cản đối với trẻ. 10
- Đối với cha mẹ trẻ và cộng đồng: MTGD thu hút được sự tham gia của cha mẹ trẻ và sự đóng góp của cộng đồng xã hội để thỏa mãn mong đợi của họ đối với sự phát triển của trẻ trong từng giai đoạn, trong từng thời kỳ. 2.1.2. Xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm 2.1.2.1. Mục tiêu Theo Thuyết đa trí tuệ của Howard Gardner, mỗi đứa trẻ có những thế mạnh riêng. Trên cơ sở đó, việc thiết kế MTGD nhằm phát huy tối đa các năng lực của trẻ, tạo cơ hội cho trẻ khám phá năng lực của mình qua việc học tập với âm nhạc, vận động, được nói lên suy nghĩ của mình, được tương tác với bạn bè và được học tập trong môi trường thiên nhiên giúp trẻ bộc lộ những điểm mạnh, điểm yếu của mình và tự rút ra được cách thức tham gia HĐGD phù hợp nhất với bản thân. [8] Mục tiêu xây dựng môi trường lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm là: - Giúp trẻ tự do thế hiện cái tôi của mình: “Mặc dù vốn kiến thức kinh nghiệm của trẻ còn hạn chế, nhưng trẻ có nhiều cơ hội để bộc lộ sự sáng tạo mang tính chủ quan của mình. Điều quan trọng là phải xem cái gì là cái mới chủ quan của trẻ. - Giúp trẻ hình thành và phát triển những xúc cảm tình cảm thẩm mỹ ở trẻ: Giúp trẻ tự tin, được sáng tạo và trải nghiệm cảm xúc khi nhìn thấy cá đẹp, yêu cải đẹp và cố gắng tạo ra cải đẹp trong khuôn khổ vốn kinh nghiệm ít ỏi của mình. - Giúp phát triển ngôn ngữ và trí tuệ cho trẻ qua các hoạt động. Thông qua hoạt động chơi, trẻ được tiếp xúc với thế giới xung quanh, xác lập được quan hệ của mình với hoàn cảnh và với người khác; trẻ được giao lưu, trao đổi, trình bày ý kiến của mình và thỏa sức tưởng tượng. 2.1.2.2. Nội dung xây dựng môi trường giáo dục 11
Xây dựng MTGD lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm theo yêu cầu phát triển năng lực phải đảm bảo các nội dung sau: - MTGD đảm bảo mọi hứng thú, nhu cầu, kỹ năng, thế mạnh của mỗi trẻ đều được hiểu, đánh giá đúng và được tôn trọng, mỗi trẻ đều có cơ hội tốt nhất để thành công. - MTGD tổ hợp những điều kiện tự nhiên, xã hội cần thiết trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ ở trường MN, nhằm góp phần thỏa mãn nhu cầu vui chơi và hoạt động của trẻ. Qua đó, nhân cách của trẻ được hình thành và phát triển toàn diện, tạo điều kiện cho trẻ được hoạt động tích cực, tìm tòi, học hỏi, khám phá thế giới xung quanh trẻ. - MTGD tạo điều kiện cho trẻ có cơ hội được tích cực, chủ động tham gia vào góc chơi, được tự mình khám phá và trải nghiệm với những tình huống, được tư duy cảm xúc, được tự do trao đổi các ý tưởng, tự do chìm đắm trong những ý tưởng riêng của trẻ với các bạn; Trẻ được tạo điều kiện tự trải nghiệm, tự mình hoạt động theo cách riêng của mình (trẻ được tự làm việc gì đó, được mắc sai lầm)... để giúp trẻ vừa lĩnh hội kinh nghiệm sống vừa phát triển tính sáng sạo và hoàn thiện dần các phẩm chất nhân cách khác. - MTGD tạo ra được một bầu không khí thoải mái, vui vẻ, khuyến khích trẻ tự đánh giá và bày tỏ cảm xúc của mình trong các hoạt động học tập và hoạt động vui chơi, thể hiện khả năng của mình dưới sự tổ chức, hướng dẫn của GV nhằm đem lại hiệu quả giáo dục cao nhất. 2.1.2.3. Yêu cầu xây dựng môi trường giáo dục Xây dựng MTGD lấy hoạt động của trẻ làm trung tâm là xây dựng môi trường vật chất, môi trường tâm lí xã hội nhằm tạo cơ hội, điều kiện cho trẻ được “học bằng chơi, học thông qua chơi” bằng nhiều cách khác nhau; luôn tôn trọng hứng thú, nhu cầu, khả năng, thế mạnh của mỗi trẻ, thúc đẩy phát triển mọi tiềm năng của trẻ, tạo cơ hội để trẻ phát triển toàn diện và hài hòa. 12
Yêu cầu cần đạt là: - Đảm bảo an toàn về mặt tâm lý cho trẻ: Giúp trẻ thường xuyên được giao tiếp, thể hiện mối quan hệ thân thiện giữa trẻ với trẻ, giữa trẻ với những người xung quanh; GV có hành vi, cử chỉ, lời nói, thái độ đối với trẻ và những người khác luôn mẫu mực để trẻ noi theo. - Môi trường vật chất trong lớp, ngoài lớp đáp ứng nhu cầu, hứng thú chơi của trẻ: Tạo điều kiện cho tất cả các trẻ có thể học thông qua chơi. Tận dụng các không gian để cho trẻ hoạt động phù hợp, linh hoạt, đa dạng, phong phú; các góc hoạt động trong lớp và ngoài lớp mang tính mở, giúp trẻ dễ dàng tự lựa chọn và sử dụng sự vật, đồ vật, đồ chơi để thực hành, trải nghiệm. - Tạo điều kiện, cơ hội cho trẻ hoạt động, trải nghiệm, khám phá dưới nhiều hình thức, nhiều cách khác nhau để phát triển toàn diện: Có nhiều học liệu cho trẻ chủ động lựa chọn và sử dụng sáng tạo hoạt động trải nghiệm, khám phá, hợp tác, chia sẻ ý kiến theo nhiều cách khác nhau trong môi trường an toàn. 2.1.2.4. Nguyên tắc xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm - Thiết kế môi trường giáo dục phải hướng vào việc phát triển toàn diện của trẻ nhằm đạt được mục tiêu giáo dục mầm non và mục tiêu cuối độ tuổi, đồng thời phù hợp với mục đích tổ chức các hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ; đảm bảo tính thẩm mỹ, an toàn tạo cho trẻ cảm giác được yêu thương, tôn trọng vàđáp ứng các nhu cầu chính đáng. - Bố trí, sắp xếp các khu vực chơi, hoạt động trong lớp và ngoài trời phù hợp với chủ đề, thuận tiện cho việc sử dụng của giáo viên và trẻ. Cần quy hoạch không gian hiện có của nhà trường để phân bố diện tích cho các hoạt động phù hợp với độ tuổi, sở thích, khả năng... của trẻ và phù hợp hoạt động chung của lớp, hoạt động nhóm hoặc cá nhân. 13
- Đảm bảo đủ và đa dạng các loại vật liệu, thiết bị, đồ dùng, đồ chơi phù hợp với từng chủ đề; thể hiện được rõ nét văn hóa các dân tộc để tạo cơ hội tham gia, vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học của trẻ vào việc xây dựng môi trường và kích thích sự phát triển toàn diện cho trẻ. - Luôn tạo cơ hội và mở rộng quan hệ giao tiếp xã hội giữa trẻ với nhiều người giúp trẻ tự tin, tích cực, hứng thú với các hoạt động giáo dục phát triển toàn diện; sưu tầm và sáng tạo thêm trò chơi bằng cách thường xuyên thay đổi cách chơi, luật chơi để khích lệ trẻ tham gia, chủ động chơi- tập - thử nghiệm với các loại thiết bị, đồ dùng, đồ chơi; khuyến khích trẻ tự tạo ra đồ chơi, trò chơi theo ý tưởng riêng của mình; tổ chức cho trẻ tham gia các hoạt động chơi tự do, hội thi, lễ hội... để trẻ được trải nghiệm và “tập làm”. - Tập trung tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cha mẹ học sinh và cộng đồng về ý nghĩa của việc xây dựng môi trường giáo dục trong trường mầm non; tạo nhiều cơ hội cho gia đình và cộng đồng được tham gia vào các hoạt động của nhà trường; xây dựng mối quan hệ tích cực đối với gia đình trẻ, phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng trong chăm sóc, giáo dục trẻ; tôn trọng sự khác biệt và nhu cầu của mỗi gia đình để có những phối hợp với từng gia đình trong chăm sóc, giáo dục trẻ bằng nhiều hình thức, phương pháp nhằm thu hút các bậc cha mẹ và cộng đồng tham gia hiệu quả vào công tác xây dựng môi trường giáo dục trong trường mầm non. 2.2. Chỉ đạo thực hiện chƣơng trình giáo dục mầm non theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm Chương trình giáo dục mầm non là bản thiết kế tổng thế về kế hoạch hành động sư phạm gồm các thành tố cơ bản cấu thành có mối liên quan chặt chẽ và ảnh hưởng lẫn nhau, từ mục tiêu giáo dục, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục đến đánh giá kết quả giáo dục, các điều kiện cần và đủ để thực hiện chương trình. 14
Đứng trên quan điểm lấy người học làm trung tâm, chương trình giáo dục được định nghĩa là “Tất cả các hoạt động mà người học cần thực hiện, để theo học hết khoá học và đạt được mục đích tổng thể”. Như vậy chương trình giáo dục không chỉ là bản liệt kê nội dung cần giảng dạy mà là toàn bộ quá trình đi đến đích của người học. Khóa học được sơ đồ hóa như một cái cây với nhiều nhánh rẽ và nhiều con đường tới đích, ngắn, dài khác nhau. Từ đó người học có thể chủ động lựa chọn con đường đến đích sao cho phù hợp với năng lực và điều kiện của bản thân. Chương trình giáo dục lấy người học làm trung tâm chuyển trọng tâm từ nội dung giáo viên muốn dạy sang nội dung học sinh cần học, và vai trò giáo viên thay đổi từ chỗ là nguồn chủ yếu truyền thụ kiến thức sang giúp điều phối quá trình học tập của học sinh. Việc tổ chức hoạt động dạy học sao cho thuận lợi nhất đối với người học dù cho việc quản lý có thể phức tạp và tốn kém hơn. Trãi qua nhiều thế kỷ phát triển, cùng với quan điểm lấy người học làm trung tâm, chương trình giáo dục theo đó, không được nhấn mạnh ở nội dung mà nhấn mạnh vào “những kiến thức mà người học thu nhận được”. Nghĩa là chương trình quan tâm hơn tới sự phát triển năng lực của người học, giúp người học tự chiếm lĩnh tri thức, tự phát hiện vấn đề nảy sinh trong cuộc sống và giải quyết những vấn đề đó trên thực tế. 6 Dựa trên quan điểm đó, các nhà khoa học giáo dục cho rằng, chương trình cần thiết kế theo hướng: - Từng bước giúp học sinh tham gia vào việc quyết định nội dung và phương pháp học tập. - Kết hợp nội dung học với kinh nghiệm sống và hoàn cảnh của người học. - Đưa ra càng nhiều tình huống, vấn đề, bối cảnh thực tế trong khi dạy càng tốt. Quan điểm tiếp cận trẻ làm trung tâm được thể hiện rõ trong Chương trình Giáo dục mầm non được xây dựng theo quy định của Luật Giáo dục 2019, ban 15
hành theo Thông tư 01 /2021/ VBHN-BGDĐT ngày 13 tháng 04 năm 2021 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo: “Chương trình giáo dục mầm non bảo đảm kết nối chặt chẽ giữa các độ tuổi nhà trẻ và mẫu giáo với nhau, liên thông với Chương trình giáo dục phổ thông. Chương trình thể hiện quan điểm giáo dục toàn diện, tích hợp, lấy trẻ làm trung tâm với phương châm giáo dục “chơi mà học, học bằng chơi”.” Để phát triển chương trình giáo dục mầm non hiện nay, cần nắm được quan điểm tiếp cận chương trình giáo dục mầm non hiện nay: Hiện nay ở nhiều nước trên thế giới, trong khu vực, chương trình giáo dục trẻ được xây dựng theo cách tiếp cận tích hợp. Chương trình giáo dục tích hợp ở bậc mầm non có những đặc thù: + Mục tiêu chương trình nhằm hình thành ở trẻ những phẩm chất, năng lực chung giúp trẻ có khả năng giải quyết được những tình huống, hoàn cảnh có ý nghĩa đối với chúng. + Chương trình nhấn mạnh đến việc kết hợp các lĩnh vực như thể chất,nhận thức, ngôn ngữ, tình cảm đạo đức xã hội và thẩm mỹ; kết hợp các nội dung giáo dục cụ thể theo chủ đề giáo viên và trẻ quan tâm. + Quan điểm khi xây dựng chương trình tích hợp nhìn nhận đứa trẻ là trung tâm còn giáo viên là người tổ chức, tạo cơ hội cho trẻ hoạt động tích cực, sáng tạo; hướng dẫn, giúp đỡ trẻ trong việc học và chơi. Ví dụ, trẻ em được tham gia vào việc lựa chọn chủ đề, quyết định nội dung chơi, có cơ hội được bộc lộ khả năng của bản thân. + Chương trình giáo dục tích hợp không xuất phát từ việc phân chia thành các môn học đơn lẻ mà được đan cài, lồng ghép, tích hợp vào nhau theo các chủ đề gần gũi trên cơ sở lấy hoạt động chủ đạo là hoạt động công cụ. + Chương trình giáo dục phù hợp với nhu cầu và khả năng của lứa tuổi và của từng cá nhân trẻ, đồng thời tạo cơ hội cho trẻ được học tập theo phương pháp tích hợp. 16
+ Chương trình giáo dục mầm non hiện nay là chương trình khung, mang tính chất định hướng, cho phép đáp ứng sự đa dạng của các vùng miền và các đối tượng trẻ khác nhau. Trên cơ sở Chương trình giáo dục mầm non, giáo viên có thể chủ động, linh hoạt xây dựng kế hoạch giáo dục cho phù hợp với khả năng của trẻ, điều kiện thực tiễn của địa phương, vùng miền và cả với trẻ có nhu cầu đặc biệt. Đặc biệt, phát triển Chương trình giáo dục mầm non còn được xây dựng dựa trên quan điểm “Lấy trẻ làm trung tâm của quá trình giáo dục”. Theo quan điểm này, giáo viên giúp trẻ được thể hiện vai trò chủ thể của hoạt động, được trực tiếp trải nghiệm dựa theo nhu cầu và hứng thú của bản thân trẻ. Thực chất của giáo dục tích hợp theo chủ đề dựa trên quan điểm “Lấy trẻ làm trung tâm của quá trình giáo dục” chính là nhằm khai thác tiềm năng vốn có của trẻ. Theo đó, giáo dục cần dựa vào đặc điểm của từng cá nhân, phù hợp với nhu cầu, nguyện vọng, hứng thú và khả năng trên tinh thần tự do, tự nguyện và tích cực tham gia các hoạt động của trẻ. Giáo viên linh hoạt vận dụng các phương pháp khác nhau, tạo điều kiện cho trẻ được tự học thông qua hoạt động chủ đạo của từng độ tuổi. Khuyến khích trẻ sử dụng các giác quan để tìm hiểu, khám phá, tích cực tham gia vào hoạt động. Chẳng hạn, trong hoạt động vui chơi, trẻ có thể tự lựa chọn góc chơi, lựa chọn bạn chơi, lựa chọn chủ đề chơi, đưa ra ý tưởng chơi, tự sắp xếp và thoả thuận, đánh giá lẫn nhau. Giáo viên giúp trẻ thiết lập môi trường chơi, tạo ra các tình huống cho trẻ giải quyết, đa dạng các cách chơi và nâng dần mức độ khó. Đặc biệt, giáo viên quan sát và chỉ giúp trẻ hay tác động khi thực sự cần thiết để qua đó hình thành các phẩm chất, hành vi đạo đức đúng mực. Để hoạt động của trẻ có hiệu quả, giáo viên cần hiểu được các mức độ khác nhau trong khả năng của mỗi trẻ. Đưa ra yêu cầu quá cao hoặc quá thấp với khả năng của trẻ đều không mang lại ý nghĩa với trẻ. Vì thế, khi phát triển 17