Mối quan hệ giữa đặc điểm hình thái và tình trạng dinh dưỡng của học sinh Đà Nẵng

T¹p chÝ Y - d-îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò H×NH TH¸I HäC-2017<br /> <br /> MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI VÀ TÌNH TRẠNG<br /> DINH DƢỠNG CỦA HỌC SINH ĐÀ NẴNG<br /> Mai Văn Hưng*<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu tiến hành trên 432 học sinh (HS) Trường Chuyên Lê Quý Đôn, thành phố Đà<br /> Nẵng, các chỉ số hình thái (theo tuổi) được đo bao gồm: cân nặng, chiều cao, vòng đầu, vòng<br /> cổ, vòng cánh tay trái duỗi, vòng ngực, vòng bụng qua rốn, vòng mông (cân nặng/tuổi, chiều<br /> cao/tuổi, vòng đầu/tuổi, vòng cổ/tuổi, vòng cánh tay trái duỗi/tuổi, vòng ngực/tuổi, vòng<br /> bụng/tuổi, vòng mông/tuổi). Kết quả: sự tăng trưởng của một số chỉ số hình thái HS Trường<br /> Chuyên Lê Quý Đôn, Thành phố Đà Nẵng tuân theo quy luật tăng trưởng của người Việt Nam,<br /> tuy nhiên còn một tỷ lệ nhỏ HS bị còi và 6,9% HS bị thừa cân béo phì. Phần mềm WHO<br /> AnthroPlus và SPSS 11.5 là phần mềm rất hữu ích trong nghiên cứu đánh giá sự phát triển cơ<br /> thể HS và mối tương quan giữa các chỉ số hình thái. Vì vậy, nếu điều kiện về cơ sở hạ tầng<br /> công nghệ thông tin cho phép, các cơ sở y tế, trường học có thể sử dụng rộng rãi phần mềm<br /> này trong theo dõi, đánh giá và quản lý tình trạng dinh dưỡng của HS.<br /> * Từ khóa: Hình thái; Tăng trưởng; Dinh dưỡng; Học sinh.<br /> <br /> Relationship between Nutrition Status and Morphological Characters<br /> of Students in Danang<br /> Summary<br /> A study was conducted on 432 students in Le Quy Don high school for gifted students,<br /> Danang City to evaluate anthropometric indexes, including weight-for-age, height-for-age, head<br /> circumference-for-age, neck circumference-for-age, mid-upper arm circumference-for-age,<br /> chest circumference-for-age, abdomen circumference-for-age, and hip circumference-for-age.<br /> Results showed that: The development of these anthropometric parameters of the Le Quy Don<br /> high school for gifted students, Danang City follows rules of body growth of Vietnamese people.<br /> However, there were a minor rate of stunted students and 6.9 percents of overweight and obese<br /> pupils. WHO AnthroPlus and SPSS version 11.5 are useful tools to assess growth of students.<br /> The findings of this study suggest that the WHO AnthroPlus software could be extensively used<br /> in health organizations, schools to evaluate and monitor malnutrition status of students.<br /> * Keywords: Anthropometric; Growth; Nutrition; Students.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hiện nay, tình trạng dinh dưỡng của<br /> trẻ em Việt Nam là một vấn đề rất quan<br /> trọng. Không chỉ ở các vùng núi, nông<br /> <br /> thôn mà ngay các thị trấn, thành phố lớn,<br /> vấn đề này cũng được nghiên cứu rất<br /> nhiều. Tình trạng dinh dưỡng ảnh hưởng<br /> trực tiếp đến thể chất, trí tuệ của HS.<br /> <br /> * Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> Người phản hồi (Corresponding): Mai Văn Hưng (hunggmv@vnu.edu.vn)<br /> Ngày nhận bài: 20/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 15/08/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 23/08/2017<br /> <br /> 13<br /> <br /> T¹p chÝ y - d-îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò H×NH TH¸I HäC-2017<br /> Chế độ dinh dưỡng và thói quen sinh<br /> hoạt không hợp lý có thể gây nên tình<br /> trạng suy dinh dưỡng hoặc béo phì và<br /> các bệnh liên quan đối với HS. Xuất phát<br /> từ thực trạng này, đề tài của chúng tôi<br /> nghiên cứu một số chỉ số hình thái của<br /> HS Trường Chuyên Lê Quý Đôn, thành<br /> phố Đà Nẵng nhằm mục đích: Tìm hiểu<br /> sự tăng trưởng của các chỉ số này, tình<br /> trạng dinh dưỡng của HS và mối tương<br /> quan giữa các chỉ số hình thái với nhau.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> đầu/tuổi, vòng cổ/tuổi, vòng cánh tay trái<br /> duỗi/tuổi, vòng ngực/tuổi, vòng bụng qua<br /> rốn/tuổi, vòng mông/tuổi.<br /> Các phương pháp hình thái, phỏng<br /> vấn chính thức theo bộ câu hỏi được sử<br /> dụng để thu thập số liệu. Số liệu về hình<br /> thái của HS được xử lý bằng phần mềm<br /> WHO AnthroPlus.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Các kích thƣớc hình thái của HS<br /> trong nghiên cứu.<br /> <br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 432 HS Trường Chuyên Lê Quý Đôn,<br /> thành phố Đà Nẵng, tuổi từ 16 - 18.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Các chỉ số hình thái được đo bao gồm<br /> cân nặng/tuổi, chiều cao/tuổi, vòng<br /> <br /> * Cân nặng:<br /> Trong các điều tra cơ bản về hình thái<br /> người, trọng lượng cơ thể là một thông số<br /> quan trọng. Cân nặng liên quan đến<br /> nhiều kích thước khác nên thường được<br /> sử dụng để đánh giá sự phát triển cơ thể.<br /> <br /> Bảng 1: Cân nặng theo tuổi và giới tính.<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Tuổi<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 60<br /> <br /> 13,9%<br /> <br /> 59,1<br /> <br /> 9,1<br /> <br /> 92<br /> <br /> 21,3%<br /> <br /> 49,4<br /> <br /> 5,2<br /> <br /> 17<br /> <br /> 84<br /> <br /> 19,4%<br /> <br /> 61,6<br /> <br /> 11,4<br /> <br /> 72<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 50,6<br /> <br /> 6,2<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 5,3%<br /> <br /> 65,5<br /> <br /> 9,4<br /> <br /> 101<br /> <br /> 23,4%<br /> <br /> 50,3<br /> <br /> 5,9<br /> <br /> Cân nặng của HS trong nghiên cứu<br /> tuân theo quy luật tăng trưởng cân nặng<br /> của người Việt Nam. So sánh với nghiên<br /> cứu của Bộ Y tế, cân nặng trung bình của<br /> HS trong nghiên cứu cao hơn hẳn (nam:<br /> 59,1 kg, 61,6 kg, 65,5 kg so với 45,33 kg,<br /> 48,03 kg, 49,71 kg; nữ: 49,4 kg, 50,6 kg,<br /> 50,3 kg so với 42,13 kg, 42,98 kg, 43,84<br /> kg của Bộ Y tế), khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê (p < 0,001). Điều này có thể lý<br /> giải do tốc độ phát triển kinh tế của khu<br /> 14<br /> <br /> vực này nhanh hơn so với năm khảo sát<br /> của Bộ Y tế và so với trung bình cả nước.<br /> * Chiều cao:<br /> Giống cân nặng, chiều cao đứng là<br /> kích thước quan trọng trong nghiên cứu<br /> về hình thái người, nó có ý nghĩa trong<br /> việc đánh giá về thể lực cũng như tầm<br /> vóc con người. Chiều cao thay đổi theo<br /> lứa tuổi, giới tính, đồng thời cũng chịu<br /> những ảnh hưởng nhất định của môi<br /> trường bên ngoài.<br /> <br /> T¹p chÝ Y - d-îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò H×NH TH¸I HäC-2017<br /> Bảng 2: Chiều cao đứng theo tuổi và giới tính.<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Tuổi<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 60<br /> <br /> 13,9%<br /> <br /> 169,1<br /> <br /> 6,1<br /> <br /> 92<br /> <br /> 21,3%<br /> <br /> 158,2<br /> <br /> 5,0<br /> <br /> 17<br /> <br /> 84<br /> <br /> 19,4%<br /> <br /> 169,9<br /> <br /> 5,6<br /> <br /> 72<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 158,7<br /> <br /> 4,8<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 5,3%<br /> <br /> 172,5<br /> <br /> 4,3<br /> <br /> 101<br /> <br /> 23,4%<br /> <br /> 159,7<br /> <br /> 5,0<br /> <br /> Chiều cao của HS trong nghiên cứu tuân theo quy luật tăng trưởng chiều cao của<br /> người Việt Nam và cao hơn so với chiều cao nghiên cứu của Bộ Y tế (nam: 169,1 cm,<br /> 169,9 cm và 172,5 cm so với 160,29 cm, 162,73 cm và 163,45 cm; nữ: 158,2 cm,<br /> 158,7 cm và 159,7 cm so với 152,45 cm, 152,87 cm và 152,77 cm của Bộ Y tế), khác<br /> biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,001). Từ đó có thể nhận định chất lượng cuộc sống và<br /> giáo dục sẽ giúp thay đổi tầm vóc của người Việt Nam.<br /> * Vòng đầu:<br /> Bảng 3: Vòng đầu theo tuổi và giới tính.<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Tuổi<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 60<br /> <br /> 13,9%<br /> <br /> 53,5<br /> <br /> 4,4<br /> <br /> 92<br /> <br /> 21,3%<br /> <br /> 54,0<br /> <br /> 4,0<br /> <br /> 17<br /> <br /> 84<br /> <br /> 19,4%<br /> <br /> 55,4<br /> <br /> 3,5<br /> <br /> 72<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 53,2<br /> <br /> 3,2<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 5,3%<br /> <br /> 53,4<br /> <br /> 4,7<br /> <br /> 101<br /> <br /> 23,4%<br /> <br /> 52,7<br /> <br /> 4,6<br /> <br /> Vòng đầu nam và nữ trong nghiên cứu thấp hơn nghiên cứu của Bộ Y tế (nam: 53,5 cm,<br /> 55,4 cm, 53,4 cm so với 54,02 cm, 54,36 cm, 54,62 cm; nữ: 54,0 cm, 53,2 cm, 52,7 cm<br /> so với 53,26 cm, 53,29 cm, 53,33 cm của Bộ Y tế) (p < 0,05).<br /> * Vòng cổ:<br /> Bảng 4: Vòng cổ theo tuổi và giới tính.<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Tuổi<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 60<br /> <br /> 13,9%<br /> <br /> 35,6<br /> <br /> 4,3<br /> <br /> 92<br /> <br /> 21,3%<br /> <br /> 31,4<br /> <br /> 3,1<br /> <br /> 17<br /> <br /> 84<br /> <br /> 19,4%<br /> <br /> 36,3<br /> <br /> 3,2<br /> <br /> 72<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 32,0<br /> <br /> 3,0<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 5,3%<br /> <br /> 36,4<br /> <br /> 5,7<br /> <br /> 101<br /> <br /> 23,4%<br /> <br /> 32,1<br /> <br /> 3,4<br /> <br /> So sánh với nghiên cứu của Bộ Y tế [2], vòng cổ trung bình của HS trong nghiên<br /> cứu thấp hơn, tuy nhiên trong nghiên cứu của Bộ Y tế chỉ đề cập đến trung bình cộng<br /> của nhóm tuổi từ 15 - 19 mà không có số liệu cụ thể ở từng độ tuổi, đây có thể là<br /> nguyên nhân gây ra khác biệt giữa nghiên cứu của chúng tôi và Bộ Y tế.<br /> 15<br /> <br /> T¹p chÝ y - d-îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò H×NH TH¸I HäC-2017<br /> * Vòng cánh tay trái duỗi:<br /> Vòng cánh tay trái duỗi là một kích thước dễ xác định và đã được sử dụng rộng rãi<br /> trên thế giới để đánh giá nhanh tình trạng dinh dưỡng của trẻ. Nghiên cứu của<br /> Stevens và CS cho biết so với kích thước bề dày lớp mỡ dưới da tại cơ tam đầu cánh<br /> tay thì vòng cánh tay trái duỗi là một kích thước đáng tin cậy hơn khi đánh giá về tình<br /> trạng dinh dưỡng của trẻ, bởi việc xác định bề dày lớp mỡ dưới da tại cơ tam đầu<br /> cánh tay thường đem lại các kết quả rất sai lệch, đặc biệt ở các bé trai [6].<br /> Bảng 5: Vòng cánh tay trái duỗi theo tuổi và giới tính.<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Tuổi<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 60<br /> <br /> 13,9%<br /> <br /> 25,6<br /> <br /> 4,1<br /> <br /> 92<br /> <br /> 21,3%<br /> <br /> 23,8<br /> <br /> 3,4<br /> <br /> 17<br /> <br /> 84<br /> <br /> 19,4%<br /> <br /> 27,4<br /> <br /> 7,2<br /> <br /> 72<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 25,0<br /> <br /> 5,2<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 5,3%<br /> <br /> 24,8<br /> <br /> 2,8<br /> <br /> 101<br /> <br /> 23,4%<br /> <br /> 24,6<br /> <br /> 4,2<br /> <br /> Kết quả của chúng tôi cao hơn so với nghiên cứu của Bộ Y tế (nam: 25,6 cm, 27,4<br /> cm, 24,8 cm so với 21,37 cm, 22,04 cm, 22,57 cm; nữ: 23,8 cm, 25,0 cm, 24,6 cm so<br /> với 21,03 cm, 21,27 cm, 21,75 cm của Bộ Y tế), khác biệt có ý nghĩa (p < 0,001). Vòng<br /> cánh tay trái duỗi của nam 17 tuổi (27,4 cm) cao hơn 18 tuổi (24,8 cm), khác biệt<br /> không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05), vòng cánh tay trái duỗi của nữ 17 tuổi (25 cm)<br /> cao hơn 18 tuổi (24,6 cm), khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Điều này có<br /> thể giải thích do thời điểm nghiên cứu của chúng tôi, tình trạng dinh dưỡng của HS<br /> được cải thiện rất nhiều so với thời điểm nghiên cứu của Bộ Y tế.<br /> * Vòng ngực bình thường:<br /> Vòng ngực bình thường được đo qua mũi ức khi hít thở bình thường, kích thước<br /> này thường được phối hợp với chiều cao đứng và cân nặng để tính các chỉ số phát<br /> triển cơ thể<br /> Bảng 6: Vòng ngực bình thường theo tuổi và giới tính.<br /> Tuổi<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 60<br /> <br /> 13,9%<br /> <br /> 83,2<br /> <br /> 6,6<br /> <br /> 92<br /> <br /> 21,3%<br /> <br /> 82,9<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 17<br /> <br /> 84<br /> <br /> 19,4%<br /> <br /> 86,3<br /> <br /> 7,1<br /> <br /> 72<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 82,9<br /> <br /> 6,4<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 5,3%<br /> <br /> 85,3<br /> <br /> 9,9<br /> <br /> 101<br /> <br /> 23,4%<br /> <br /> 83,9<br /> <br /> 6,3<br /> <br /> So với nghiên cứu của Bộ Y tế [2], vòng ngực trung bình của HS trong nghiên cứu<br /> của chúng tôi cao hơn (nam: 83,2 cm, 86,3 cm, 85,3 cm so với 71,44 cm, 73,25 cm,<br /> 75,08 cm; nữ: 82,9 cm, 82,9 cm, 83,9 cm so với 69,18 cm, 69,83 cm, 72,61 cm của Bộ<br /> Y tế), khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,001). Điều này cũng phù hợp với tính quy<br /> luật của tăng trưởng chiều cao, bởi sự tăng trưởng vòng ngực và chiều cao có tương<br /> quan thuận với nhau.<br /> 16<br /> <br /> T¹p chÝ Y - d-îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò H×NH TH¸I HäC-2017<br /> * Vòng bụng qua rốn:<br /> Vòng bụng qua rốn liên quan đến độ béo, gày của cơ thể và thể tạng con người.<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy: vòng bụng qua rốn của HS trong nghiên cứu tăng theo<br /> quy luật chung, tuy nhiên mức tăng không nhiều.<br /> Bảng 7: Vòng bụng qua rốn theo tuổi và giới tính.<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Tuổi<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 60<br /> <br /> 13,9%<br /> <br /> 72,4<br /> <br /> 9,4<br /> <br /> 92<br /> <br /> 21,3%<br /> <br /> 67,8<br /> <br /> 5,3<br /> <br /> 17<br /> <br /> 84<br /> <br /> 19,4%<br /> <br /> 76,1<br /> <br /> 9,1<br /> <br /> 72<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 68,8<br /> <br /> 7,1<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 5,3%<br /> <br /> 74,8<br /> <br /> 8,7<br /> <br /> 101<br /> <br /> 23,4%<br /> <br /> 67,6<br /> <br /> 6,6<br /> <br /> So với nghiên cứu của Bộ Y tế, kết quả của chúng tôi cao hơn. Vòng bụng qua rốn<br /> của nam 17 tuổi (76,1 cm) cao hơn nam 18 tuổi (74,8 cm), khác biệt không có ý nghĩa<br /> thống kê (p > 0,05); vòng bụng của nữ 17 tuổi (68,8 cm) cao hơn nữ 18 tuổi (67,6 cm)<br /> (p > 0,05). Có thể do điều kiện kinh tế và giáo dục của vùng phát triển nên thể tạng của<br /> HS lớn hơn so với trung bình trong nghiên cứu của Bộ Y tế.<br /> * Vòng mông:<br /> Giống với vòng bụng qua rốn, vòng mông to nhất (vòng mông) cũng là một kích<br /> thước được sử dụng để đánh giá độ béo, gày và thể tạng của cơ thể.<br /> Bảng 8: Vòng mông theo tuổi và giới tính.<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Tuổi<br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> 16<br /> <br /> 60<br /> <br /> 13,9%<br /> <br /> 86,2<br /> <br /> 8,4<br /> <br /> 92<br /> <br /> 21,3%<br /> <br /> 88,1<br /> <br /> 5,4<br /> <br /> 17<br /> <br /> 84<br /> <br /> 19,4%<br /> <br /> 91,6<br /> <br /> 8,6<br /> <br /> 72<br /> <br /> 16,7%<br /> <br /> 89,8<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 5,3%<br /> <br /> 88,2<br /> <br /> 9,2<br /> <br /> 101<br /> <br /> 23,4%<br /> <br /> 88,7<br /> <br /> 5,4<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cao hơn so với nghiên cứu của Bộ Y tế. Vòng<br /> mông của nam 17 tuổi (91,6 cm) cao hơn nam 18 tuổi (88,2 cm), khác biệt không có ý<br /> nghĩa thống kê (p > 0,05); vòng mông của nữ 17 tuổi (89,8 cm) cao hơn nữ 18 tuổi<br /> (88,7 cm), khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Điều này có thể giải thích do<br /> nền kinh tế trong thời điểm nghiên cứu của chúng tôi phát triển hơn so với thời điểm<br /> nghiên cứu của Bộ Y tế, đời sống được cải thiện nên chỉ số đo của HS trong nghiên<br /> cứu cũng cao so với nghiên cứu của Bộ Y tế.<br /> 2. Tình trạng dinh dƣỡng của HS trong nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu của Mercedes de Onis và CS cho thấy, mặc dù tỷ lệ trẻ bị còi đang<br /> giảm ở hầu hết các quốc gia đang phát triển, nhưng ở một vài quốc gia thuộc nhóm<br /> này, tỷ lệ còi vẫn đang tăng [4].<br /> 17<br /> <br />