Một số biện pháp phát huy tính tự lực của sinh viên khi thực hành thí nghiệm Vật lí đại cương

Kiều Thị Khánh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 87(11): 141 - 144<br /> <br /> MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT HUY TÍNH TỰ LỰC CỦA SINH VIÊN<br /> KHI THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM VẬT LÍ ĐẠI CƢƠNG<br /> Kiều Thị Khánh*<br /> Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Thực hành thí nghiệm vật lí đại cương là một phần quan trọng của môn vật lí đại cương ở chương<br /> trình học trong giai đoạn đầu của sinh viên các trường đại học và cao đẳng kỹ thuật. Thực hiện<br /> modul thí nghiệm này sinh viên phải phát huy tối đa tính tích cực, tự lực của bản thân.<br /> Nhằm góp phần nâng cao chất lượng thực hành vật lí đại cương nói riêng và các môn học khác nói<br /> chung, bài báo này đề cập đến một số biện pháp phát huy tính tự lực của sinh viên khi thực hành<br /> thí nghiệm vật lí đại cương ở trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp – ĐH Thái Nguyên.<br /> Từ khóa: Thí nghiệm vật lí, vật lí đại cương, tích cực, tự lực, hoạt động nhận thức.<br /> <br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Với việc đào tạo theo tín chỉ, người học sẽ phải<br /> làm việc nhiều hơn nhất là việc phải nghiên cứu<br /> tài liệu và chuẩn bị bài trước khi đến lớp.<br /> Dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự lực, sáng<br /> tạo, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ<br /> năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn không<br /> còn là vấn đề quá mới mẻ. Xu hướng dạy học này<br /> đã trở thành xu thế chung của các nhà trường trên<br /> thế giới và trở thành yêu cầu bắt buộc đối với các<br /> nhà trường Việt Nam.<br /> Có nhiều tác giả đã nghiên cứu về vấn đề phát huy<br /> tính tích cực, tự lực trong dạy học. Nhưng cho đến<br /> nay chưa có đề tài nào nghiên cứu về việc phát huy<br /> tính tích cực, tự lực khi thực hành thí nghiệm vật lí<br /> đại cương cho sinh viên trường ĐHKTCN-ĐHTN.<br /> NỘI DUNG<br /> Hiện trạng công tác thí nghiệm vật lí đại cương<br /> Sinh viên tự nghiên cứu tài liệu ở nhà, chuẩn bị<br /> nội dung ra giấy và nộp cho giáo viên trước khi<br /> vào lớp. Sau đó, giáo viên hướng dẫn sinh viên<br /> làm thí nghiệm và xử lí số liệu. Qua quá trình<br /> hướng dẫn sinh viên tiến hành thí nghiệm, chúng<br /> tôi nhận thấy một số vấn đề sau:<br /> - Nhiều sinh viên chưa tự giác nghiên cứu tài liệu<br /> trước khi đến lớp hoặc chuẩn bị bài một cách đối<br /> phó nên lúng túng khi tiến hành thí nghiệm và xử lí<br /> số liệu.<br /> <br /> <br /> <br /> - Ý thức thực hành của một số sinh viên chưa cao<br /> và do dụng cụ thí nghiệm mỗi bài chỉ<br /> có một bộ nên nhiều sinh viên còn ỷ lại trông chờ<br /> vào một vài người trong nhóm tiến hành thí nghiệm<br /> rồi chép số liệu.<br /> - Một số sinh viên lấy số liệu ở lớp nhưng về nhà<br /> không xử lý được nên mượn bài của bạn để chép<br /> kết quả.<br /> - Nhiều sinh viên không vận dụng được kiến thức lí<br /> thuyết vào giải thích kết quả thí nghiệm.<br /> Theo kết quả điều tra của chúng tôi có tới khoảng<br /> 30% sinh viên không thể tự mình làm được thí<br /> nghiệm mặc dù đã có tài liệu hướng dẫn thí nghiệm.<br /> Có nhiều nguyên nhân dẫn tới hiện trạng trên và<br /> theo chúng tôi một trong những nguyên nhân đó là<br /> do sinh viên chưa tích cực, tự lực trong quá trình<br /> học tập của mình. Từ đó bài báo đề cập đến một số<br /> giải pháp nhằm phát huy tính tích cực, tự lực của<br /> sinh viên khi thực hành thí nghiệm vật lí đại cương<br /> góp phần nâng cao chất lượng học tập.<br /> Một số biện pháp phát huy tính tự lực của sinh<br /> viên khi thực hành thí nghiệm vật lí đại cƣơng.<br /> [1], [2], [3]<br /> Tính tự lực trong hoạt động nhận thức<br /> * Tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động<br /> nhận thức của người học đặc trưng ở khát vọng học<br /> tập, sự cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá<br /> trình nắm vững kiến thức.<br /> <br /> Tel: 0989 879291<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 141<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Kiều Thị Khánh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 87(11): 141 - 144<br /> <br /> * Tính tự lực nhận thức là năng lực, nhu cầu học<br /> tập và tính tổ chức học tập cho phép người học tự<br /> học.<br /> <br /> - Giảm tỉ lệ thuyết trình trên lớp, dành nhiều thời<br /> gian hơn cho người học tự lực, tự nghiên cứu, thảo<br /> luận, giải đáp thắc mắc.<br /> <br /> Cơ sở hình thành tính tích cực là tính tự giác, tính<br /> tích cực phát triển đến một mức nào đó thì thành<br /> tính tự lực.<br /> <br /> - Tăng cường tìm kiếm và xây dựng các bài thí<br /> nghiệm qua các kênh thông tin.<br /> <br /> Vai trò của tính tự lực của người học rất quan trọng,<br /> nó tạo điều kiện để người học tiếp thu tốt kiến thức<br /> mới, đồng thời phát triển được tư duy và biến các<br /> kiến thức vừa tiếp thu được thành vốn kiến thức<br /> riêng của mình.<br /> Biểu hiện của tính tự lực trong hoạt động nhận thức<br /> - Sự chú ý học tập của người học, sự hăng hái,<br /> nhiệt tình tham gia vào giải quyết các vấn đề học<br /> tập.<br /> - Thường xuyên có những thắc mắc, đòi hỏi người<br /> dạy phải giải thích cặn kẽ các vấn đề chưa rõ.<br /> - Người học chủ động, linh hoạt sử dụng các kiến<br /> thức, kĩ năng hoạt động để nhận thức các vấn đề<br /> mới.<br /> - Người học mong muốn được đóng góp những<br /> thông tin, kiến thức mới tìm hiểu được ở các nguồn<br /> tài liệu khác nhau.<br /> - Biết vận dụng các kiến thức lí thuyết vào trong<br /> thực tiễn.<br /> - Có quyết tâm, ý chí vươn lên trong học tập, có<br /> khả năng sáng tạo trong giải quyết các vấn đề học<br /> tập.<br /> Các biện pháp phát huy tính tự lực nhận thức của<br /> người học<br /> Muốn phát huy được tính tự lực nhận thức thì trước<br /> hết và quan trọng nhất là phải rèn luyện cho người<br /> học năng lực tư duy độc lập. Bởi lẽ, tư duy độc lập<br /> là tiền đề của tự lực.<br /> Ngoài ra cần phải phối hợp với một số biện pháp<br /> cụ thể sau:<br /> * Đối với người dạy:<br /> - Tự bồi dưỡng năng lực chuyên môn, năng lực<br /> nhận thức của bản thân để có kinh nghiệm thực tiễn<br /> trong việc hướng dẫn người học tự lực nhận thức.<br /> <br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> - Đổi mới phương pháp hướng dẫn và tổ chức thí<br /> nghiệm theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận<br /> thức của người học.<br /> - Có thể ứng dụng các phần mềm dạy học vào giờ<br /> học nhằm tăng hiệu quả giờ học.<br /> * Đối với sinh viên<br /> - Cần xác định thái độ học tập đúng đắn.<br /> - Bồi dưỡng cho người học phương pháp kĩ năng tự<br /> học, tự nghiên cứu.<br /> - Xây dựng kế hoạch, thời gian biểu tự học và<br /> nghiêm túc thực hiện.<br /> - Rèn luyện cho người học khả năng tự kiểm tra, tự<br /> đánh giá trong học tập.<br /> - Hướng dẫn người học tìm nguồn tài liệu tham<br /> khảo, tìm kiếm các trang Web phục vụ cho quá<br /> trình học tập.<br /> Phát huy tính tự lực của sinh viên khi thực hành thí<br /> nghiệm vật lí đại cương<br /> Ở bài báo này chúng tôi minh họa việc phát huy<br /> tính tự lực của sinh viên qua hướng dẫn thí nghiệm<br /> bài: “Xác định gia tốc trọng trường bằng con lắc<br /> thuận nghịch”<br /> * Yêu cầu sinh viên trước buổi thí nghiệm:<br /> - Tự nghiên cứu bài thí nghiệm qua tài liệu hướng<br /> dẫn để nắm được: mục đích thí nghiệm, cơ sở lí<br /> thuyết, các bước tiến hành thí nghiệm…<br /> - Trả lời các câu hỏi liên quan tới bài như: Thế nào<br /> là con lắc vật lí? Thế nào là con lắc thuận nghịch?<br /> Khi nào con lắc vật lí trở thành con lắc thuận<br /> nghịch? Dùng con lắc vật lí có đo được gia tốc<br /> trọng trường không? Vì sao dùng con lắc thuận<br /> nghịch để đo gia tốc trọng trường mà không dùng<br /> con lắc vật lí?...câu trả lời dựa vào tài liệu hướng<br /> dẫn hoặc khai thác trên mạng internet.<br /> - Tìm hiểu ngoài cách tiến hành như trong tài liệu<br /> hướng dẫn ra còn có các cách tiến hành nào khác<br /> 142<br /> <br /> http://www.lrc-tnu.edu.vn<br /> <br /> Kiều Thị Khánh<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> không? Nếu có thì trong các cách trên ta nên chọn<br /> cách nào? Vì sao?<br /> * Buổi thí nghiệm:<br /> - Sinh viên trình bày mục đích thí nghiệm, cơ sở lí<br /> thuyết, các bước tiến hành thí nghiệm trước khi thí<br /> nghiệm.<br /> - Sinh viên phải tự mình lắp ráp bộ thí nghiệm, tiến<br /> hành thí nghiệm theo nhóm.<br /> - Giáo viên chia nhóm sinh viên để có thể tiến hành<br /> bài thí nghiệm theo các cách khác nhau. Cách thứ<br /> nhất, tìm vị trí chu kì thuận bằng chu kì nghịch<br /> thông qua vẽ đồ thị. Cách thứ hai, thông qua đo<br /> từng chu kì thuận, nghịch khi thay đổi vị trí của gia<br /> trọng từng khoảng cách nhỏ 1mm  2mm. Từ đó,<br /> cho sinh viên nhận xét về ưu nhược điểm của các<br /> cách trên và rút ra cách tối ưu nhất.<br /> - Trong quá trình thí nghiệm giáo viên đặt các câu<br /> hỏi liên quan tới bài thí nghiệm để sinh viên thảo<br /> luận như: công thức tính mômen quán tính của một<br /> vật rắn có trục quay cố định? Nội dung và biểu thức<br /> định lí Huyghen – Steiner? Biểu thức tính gia tốc<br /> trọng trường bằng con lắc vật lí? Biểu thức tính gia<br /> tốc trọng trường bằng con lắc thuận nghịch?...Giáo<br /> viên phân tích câu trả lời của sinh viên để sinh viên<br /> củng cố và khắc sâu kiến thức. Đối với những câu<br /> trả lời hoặc những phương án thí nghiệm có tính<br /> sáng tạo giáo viên có những hình thức khen thưởng<br /> hợp lí nhằm khích lệ, động viên các em.<br /> - Sinh viên trong nhóm thay nhau làm thí nghiệm<br /> đảm bảo ai cũng tự mình làm thí nghiệm ít nhất một<br /> lần.<br /> - Các kết quả thí nghiệm của nhóm thu thập sẽ được<br /> xử lí ngay tại lớp; sinh viên thảo luận, nhận xét và<br /> giải thích kết quả thí nghiệm sau khi đối chiếu với<br /> kết quả lí thuyết dưới sự giám sát của giáo viên.<br /> * Sau buổi thí nghiệm<br /> - Sinh viên phải hoàn thiện bài báo cáo theo mẫu<br /> trong tài liệu thí nghiệm; buổi thí nghiệm tiếp theo<br /> phải nộp bài của buổi trước.<br /> - Chuẩn bị bài của buổi thí nghiệm kế tiếp.<br /> Thực nghiệm sƣ phạm<br /> Để đánh giá được chất lượng thực hành vật lí sau<br /> khi đã vận dụng các biện pháp nêu trên:<br /> Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên<br /> <br /> 87(11): 141 - 144<br /> <br /> Thứ nhất, chúng tôi đã tiến hành lựa chọn hai<br /> nhóm đối chứng và hai nhóm thực nghiệm có<br /> trình độ tương đương (mỗi nhóm 15 sinh viên).<br /> Thứ hai, chúng tôi dựa trên căn cứ để đánh giá:<br /> - Về mặt định tính: dựa vào các biểu hiện của tính<br /> tự lực trong hoạt động nhận thức.<br /> - Về mặt định lượng: đánh giá dựa trên kết quả của<br /> bài báo cáo và của bài kiểm tra (gồm có 01 câu hỏi<br /> lí thuyết phép đo và sai số; 01 bài tập tính toán, xử<br /> lí số liệu; 01 bài thực hành thí nghiệm) sau khi sinh<br /> viên đã hoàn thành các bài thí nghiệm<br /> Cách xếp loại như sau:<br /> Điểm số<br /> <br /> Điểm chữ<br /> <br /> 8,5 ÷10<br /> 7 ÷ 8,4<br /> 5,5 ÷ 6,9<br /> 4 ÷ 5,4<br />