Một số kết quả nghiên cứu về nghề khai thác cá thu bằng câu vàng huyện Kiên Hải, tỉnh Kiên Giang

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2011<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> MỘT SỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ NGHỀ KHAI THÁC CÁ THU<br /> BẰNG CÂU VÀNG HUYỆN KIÊN HẢI, TỈNH KIÊN GIANG<br /> THE INITIAL RESEARCH ON THE MACKEREL<br /> LONGLINE FISHERY IN KIEN HAI DISTRICT, KIEN GIANG PROVINCE<br /> Hoàng Văn Tính<br /> Khoa Khai Thác - Trường Đại học Nha Trang<br /> TÓM TẮT<br /> Nghề câu vàng khai thác cá thu của tỉnh Kiên Giang không phát triển mạnh như nghề lưới kéo, lưới rê,<br /> song có hiệu quả kinh tế cao và ổn định.<br /> Kết quả nghiên cứu bước đầu cho thấy, tàu thuyền nghề khai thác cá thu bằng câu vàng tại tỉnh Kiên<br /> Giang có công suất từ 30 - 250 cv; vốn đầu tư ngư cụ khoảng 25 - 35 triệu đồng trên một vàng câu, có thể<br /> sản xuất kiêm nghề với câu mực. Sản lượng cá thu khai thác được trong một chuyến biển (20 - 30 ngày) từ<br /> 800 - 1500 kg. Ngoài ra, còn khai thác được một số loài cá khác như cá Kiếm, cá Dũa… Thu nhập của ngư<br /> dân từ 4 triệu - 7 triệu đồng/chuyến biển. Hiện nay, ngư dân xã An Sơn, huyện Kiên Hải rất quan tâm phát<br /> triển loại nghề này.<br /> Từ khóa: Cá thu, Câu vàng<br /> ABSTRACT<br /> The mackerel longline fishery in Kien Giang is not drastic development like trawl fisheries, gill net.<br /> However, the mackerel longline fishery has high and stable efficiency.<br /> The initial results represent that fishing vessel of mackerel longline fishery in Kien Giang has engine<br /> power of 30-250 Hp; the invested capital is about 25-35 millions VND per unit of fishing gear; it can combine<br /> with Flying Squid Jigging. The yield of mackerel is from 800 - 1500 kg per trip (20-30 days). Besides, it can<br /> catch other fishes as Swordfish, Mahi-mahi. The income fishermen from 4 - 7 millions VND per trip. Nowadays,<br /> fishermen at An Son commune - Kien Hai district care about development of this fishing method.<br /> Keyword: Mackerel, Longline<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> An Sơn là xã của huyện Kiên Hải thuộc<br /> quần đảo Nam Du, được bao bọc bởi nhiều đảo<br /> nhỏ tạo nên khu neo đậu khá lý tưởng cho tàu<br /> thuyền và gần ngư trường khai thác nên giảm<br /> được chi phí hành trình. Ngư nghiệp là ngành<br /> sản xuất chính của địa phương. Giá trị sản phẩm<br /> của ngành Ngư nghiệp năm 2008 chiếm 87%<br /> tổng giá trị sản phẩm.<br /> Câu là nghề phát triển nhất của nghề khai<br /> thác hải sản xã An Sơn, trong đó có nghề câu<br /> <br /> 18 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Hình 1. Cá thu được kéo lên tàu<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2011<br /> <br /> vàng khai thác cá thu. Đối tượng khai thác chính của nghề là cá thu (cá thu ngàng - Acanthocybium<br /> solandri, cá thu chấm - Scomberomorus guttatus, cá thu vạch - Scomberomorus commerson), nên<br /> ngư dân địa phương còn gọi là nghề câu thu. Ngoài ra, còn câu được một số loài khác như cá Kiếm,<br /> cá Nục Heo (cá Dũa)…<br /> Hiện nay, khai thác cá thu bằng câu vàng ít địa phương sử dụng, nhưng ở An Sơn cho hiệu quả<br /> kinh tế khá cao so với nhiều nghề khai thác khác. Hơn nữa, cá thu là một trong số ít các loài cá có<br /> giá trị kinh tế cao, chủ yếu phục cho lĩnh vực xuất khẩu. Cá thu đánh bắt được bằng nghề câu chất<br /> lượng cao hơn so với nghề lưới rê. Đấy là những lý do chúng tôi thực hiện nghiên cứu bước đầu<br /> loại nghề này của địa phương.<br /> <br /> Hình 2. Đang kéo ca kiếm lên tàu<br /> <br /> Hình 3. Cá dũa khai thác bằng câu vàng<br /> <br /> II. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Tài liệu nghiên cứu:<br /> - Tài liệu điều tra số liệu thứ cấp: sổ đăng kiểm tàu thuyền nghề cá của ngư dân; sổ thống kê số<br /> lượng tàu, sản lượng khai thác của Chi cục Khai thác và Bảo vệ nguồn lợi thủy sản tỉnh Kiên Giang,<br /> của UBND xã An Sơn.<br /> - Tài liệu điều tra số liệu sơ cấp: phiếu điều tra được xây dựng với các nhóm thông tin cần tìm<br /> hiểu theo các nội dung nghiên cứu: tàu thuyền và trang thiết bị, cấu trúc ngư cụ, lao động, kỹ thuật<br /> và mùa vụ khai thác, ngư trường khai thác, hiệu quả kinh tế.<br /> Nội dung và phương pháp nghiên cứu:<br /> Tùy thuộc vào nội dung tìm hiểu sử dụng phương pháp nghiên cứu phù hợp. Cụ thể:<br /> - Nghiên cứu về cấu trúc ngư cụ: ngư dân và khảo sát trực tiếp trên ngư cụ.<br /> - Nghiên cứu về kỹ thuật khai thác: khảo sát thực tế sản xuất trên biển kết hợp phỏng vấn trực<br /> tiếp thuyền trưởng, nghiên cứu các tài liệu chuyên ngành.<br /> - Nghiên cứu về mùa vụ khai thác: phỏng vấn trực tiếp thuyền trưởng, báo cáo tổng kết.<br /> - Nghiên cứu về ngư trường khai thác: khảo sát thực tế sản xuất trên biển kết hợp phỏng vấn<br /> trực tiếp thuyền trưởng, báo cáo tổng kết, tài liệu khác.<br /> - Nghiên cứu về tàu thuyền và trang thiết bị: dựa vào tài liệu lưu trữ, phỏng vấn và khảo sát trực<br /> tiếp.<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 19<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2011<br /> <br /> - Nghiên cứu về hiệu quả kinh tế: phỏng vấn và khảo sát trực tiếp<br /> Địa điểm nghiên cứu: xã An Sơn, huyện Kiên Hải, tỉnh Kiên Giang.<br /> III. Kết quả nghiên cứu<br /> 3.1. Tàu thuyền nghề câu thu<br /> - Số lượng tàu thuyền: câu thu là một trong hai nghề có số lượng tàu nhiều nhất tại xã An Sơn.<br /> Điều tra theo số liệu thống kê của xã, tàu thuyền nghề câu thu giai đoạn 2005 - 2008, thể hiện ở<br /> bảng 1.<br /> Bảng 1. Tàu thuyền nghề cá và câu thu xã An Sơn<br /> (Đơn vị tính: Tàu)<br /> Nghề Khai Thác<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 2009 (*)<br /> <br /> Câu Mực<br /> <br /> 26<br /> <br /> 25<br /> <br /> 27<br /> <br /> 59<br /> <br /> 31<br /> <br /> Câu Thu<br /> <br /> 25<br /> <br /> 21<br /> <br /> 19<br /> <br /> 35<br /> <br /> 30<br /> <br /> Lưới Vây<br /> <br /> 6<br /> <br /> 4<br /> <br /> 6<br /> <br /> 8<br /> <br /> 10<br /> <br /> Lưới Thưng (Rê cước)<br /> <br /> 7<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4<br /> <br /> 7<br /> <br /> 4<br /> <br /> Lưới Rê<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 2<br /> <br /> 10<br /> <br /> 5<br /> <br /> Lưới Kéo<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4<br /> <br /> Bóng Mực<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 7<br /> <br /> Các nghề khác<br /> <br /> 25<br /> <br /> 10<br /> <br /> 15<br /> <br /> 49<br /> <br /> 6<br /> <br /> Tổng Số<br /> <br /> 97<br /> <br /> 73<br /> <br /> 71<br /> <br /> 175<br /> <br /> 97<br /> <br /> (Nguồn: UBND xã An Sơn; Chi cục KT & BVNL Thủy sản tỉnh Kiên Giang<br /> (*) Số liệu tàu công suất từ 45 CV trở lên)<br /> <br /> Bảng 1 cho thấy, nghề khai thác cá của xã An Sơn chủ yếu là các nghề có tính chọn lọc và rất<br /> thân thiện với môi trường: nghề câu, nghề lưới vây, nghề lưới rê, ngư cụ bẫy. Nghề lưới kéo phát<br /> triển mạnh ở tỉnh Kiên Giang (số lượng tàu lưới kéo chiếm 23,8% số tàu cá của tỉnh), song không<br /> được phát triển tại xã An Sơn. Số tàu lưới kéo xã An Sơn năm 2008 chỉ chiếm 2,3% số lượng tàu cá<br /> toàn xã. Số tàu câu thu chiếm 20% số tàu cá toàn xã.<br /> Năm 2008, số tàu cá của xã An Sơn có sự tăng đột biến, chủ yếu là tàu công suất nhỏ, thống<br /> kê theo chương trình hỗ trợ dầu của Chính phủ.<br /> Số liệu ở bảng (1) cũng cho thấy, câu thu là một trong hai nghề có số lượng tàu thuyền tăng<br /> nhanh. Điều đó phần nào thể hiện hiệu quả sản xuất của nghề so với các loại nghề khai thác hiện tại<br /> của xã An Sơn nói riêng và tỉnh Kiên Giang nói chung.<br /> - Qui mô và trình độ công nghệ: tàu câu thu xã An Sơn có công suất từ 30 - 250 cv, chủ yếu<br /> nhóm tàu từ 30 - 50 cv; năm 2008 chiếm 71,4% số tàu câu thu. Năm 2009, số tàu của nghề câu thu<br /> có công suất từ 45 cv trở lên chiếm 30,9% số tàu cá cùng nhóm công suất toàn xã.<br /> Tàu không trang bị máy khai thác. Điều này đồng nghĩa sản xuất trên tàu là thủ công. Công đoạn<br /> thả câu, thu câu đều thực hiện bằng tay không có máy móc hỗ trợ.<br /> Trang bị máy điện hàng hải: nghề câu thu hoạt động khai thác ở vùng xa bờ nên các tàu trang<br /> bị máy định vị, máy đàm thoại để xác đinh vị trí câu và trao đổi thông tin về ngư trường, thông tin về<br /> thời tiết, thông tin về thị trường…<br /> <br /> 20 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2011<br /> <br /> Hình 4. Tàu câu thu xã An Sơn<br /> <br /> 3.2. Lao động nghề câu thu<br /> Điều tra số lượng lao động nghề câu thu theo số liệu thông kê của xã và tổng hợp thu được kết<br /> quả bảng 2.<br /> Bảng 2: Lao động nghề câu thu xã An Sơn giai đoạn 2005 - 2008<br /> (Đơn vị tính: Người)<br /> Năm<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> Số lượng lao động<br /> <br /> 150<br /> <br /> 126<br /> <br /> 114<br /> <br /> 210<br /> <br /> Bình quân (Người/tàu)<br /> <br /> 6<br /> <br /> 6<br /> <br /> 6<br /> <br /> 6<br /> <br /> 2009<br /> <br /> 6<br /> <br /> (Nguồn: UBND xã An Sơn, Chi cục KT & BVNL Thủy sản tỉnh Kiên Giang)<br /> <br /> Trình độ văn hóa của người lao động: phỏng vấn trực tiếp theo mẫu điều tra 60 lao động thì số<br /> người có trình độ văn hóa Trung học phổ thông chiếm tỷ lệ 3,3%, Trung học cơ sở 20%, trình độ Tiểu<br /> học 76,7%. Điều này thể hiện những kiến thức nghề nghiệp ngư dân có được chủ yếu là kinh nghiệm<br /> tích lũy được qua thực tiễn sản xuất và lưu truyền từ thế hệ trước sang thế hệ sau.<br /> 3.3. Cấu tạo vàng câu thu Các tàu công suất khác nhau, cấu tạo ngư cụ giống nhau, chỉ khác<br /> về chiều dài vàng câu. Cấu tạo và các bộ phận chính của vàng câu được mô tả qua hình (3.2) và<br /> bảng (3).<br /> <br /> Hình 5. Cấu tạo tổng quát vàng câu<br /> <br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 21<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Hình 6. Đèn báo hiệu<br /> <br /> Soá 1/2011<br /> <br /> Hình 7. Lưỡi câu<br /> <br /> Hình 8. Khóa xoay liên kết dây thẻo<br /> và dây triên<br /> <br /> Bảng 3: Các bộ phận của vàng câu<br /> STT<br /> <br /> Thành phần<br /> <br /> Vật liệu<br /> Quy cách<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Chiều dài (m)<br /> <br /> Ghi chú<br /> <br /> 1<br /> <br /> Dây triên<br /> <br /> PEφ1,5 mm<br /> <br /> 1<br /> <br /> 15000 - 30.000<br /> <br /> 2<br /> <br /> Dây thẻo<br /> <br /> PAφ1,2 mm<br /> <br /> 1000 - 2000<br /> <br /> 3,5<br /> <br /> Cước đơn<br /> <br /> 3<br /> <br /> Lưỡi câu<br /> <br /> Thép không gỉ<br /> <br /> 1000 - 2000<br /> <br /> 4<br /> <br /> Dây mí<br /> <br /> Thép φ1 mm<br /> <br /> 1000 - 2000<br /> <br /> 0,1<br /> <br /> Thép<br /> <br /> 5<br /> <br /> Dây phao ganh<br /> <br /> PEφ2 mm<br /> <br /> 330 - 660<br /> <br /> 2,5<br /> <br /> 6<br /> <br /> Phao ganh<br /> <br /> PVC φ10 cm<br /> <br /> 330 - 660<br /> <br /> 0,38<br /> <br /> 7<br /> <br /> Khóa xoay<br /> <br /> Inox<br /> <br /> 1000 - 2000<br /> <br /> 8<br /> <br /> Phao cờ<br /> <br /> Tre hoặc gỗ<br /> <br /> 10 - 20<br /> <br /> 3,5<br /> <br /> 9<br /> <br /> Dây phao cờ<br /> <br /> PEφ5 mm<br /> <br /> 10 - 20<br /> <br /> 3,0<br /> <br /> 10<br /> <br /> Đèn báo hiệu 3V<br /> <br /> Màu trắng<br /> <br /> 10 - 20<br /> <br /> 11<br /> <br /> Vật nặng liên kết phao cờ<br /> <br /> Xi măng<br /> <br /> 10 - 20<br /> <br /> Phao nhựa<br /> <br /> 3.4. Tổ chức sản xuất<br /> 3.4.1. Khai thác cá mồi<br /> Nghề câu thu xã An Sơn sử dụng mồi câu do tàu tự khai thác tại ngư trường hoặc mua của tàu<br /> làm nghề khác, song chủ yếu là mồi tàu tự đánh bắt. Mồi thường dùng là các loài cá ngân, cá nục,<br /> cá chỉ vàng, cá trích, cá chuồn. Cá chuồn được khai thác bằng lưới rê chuồn. Cá ngân, cá nục, cá<br /> chỉ vàng, cá trích khai thác chủ yếu bằng câu cần và được nuôi sống trong hầm bảo quản. Thực tế<br /> khai thác cho thấy: Mồi sống có hiệu quả đánh bắt cao hơn mồi chết, nên được ưu tiên dùng nhiều<br /> hơn và các tàu rất quan tâm đến bảo quản mồi câu.<br /> Hỗ trợ khai thác cá mồi bằng câu cần là thiết bị chà nổi di động tàu mang theo. Chà là dây PE<br /> dài 30- 40m buộc lá dừa (hình 9).<br /> Thời điểm câu cá mồi thường vào lúc rạng sáng từ 5h – 7h hoặc 15h – 18h. Trước khi câu cá<br /> mồi phải thả chà di động (hình 9) để tập trung cá. Đầu cuối cùng của dây chà buộc vào tàu. Sau khi<br /> thả xong chà 15 - 20 phút, tiến hành câu.<br /> <br /> 22 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br />