Một số khía cạnh pháp lý về bảo vệ người tiêu dùng trong chuyển đổi số tại Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Tô Nhiễm | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã có những quy định đặc thù dành riêng cho người tiêu dùng khi giao dịch trên không gian mạng hoặc nền tảng số, chú trọng đến các quyền bảo vệ thông tin, các điều khoản không công bằng hay quấy rối người tiêu dùng thông qua tin nhắn rác,... nhằm đảm bảo tính hiệu quả của việc thực thi pháp luật bảo vệ người tiêu dùng trong bối cảnh chuyển đổi số của Việt Nam hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo bài viết dưới đây để biết thêm chi tiết!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một số khía cạnh pháp lý về bảo vệ người tiêu dùng trong chuyển đổi số tại Việt Nam hiện nay

MỘT SỐ KHÍA CẠNH PHÁP LÝ VỀ BẢO VỆ NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG CHUYỂN ĐỔI SỐ TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY Nguyễn Ngọc Quyên1 Tóm tắt: Thời đại công nghệ số phát triển hiện nay đã giúp ích rất nhiều cho người tiêu dùng tiếp cận với đa dạng hàng hoá, dịch vụ, thông tin minh bạch, công khai hơn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ, đặc biệt là nguy cơ về việc bị đánh cắp, sử dụng thông tin sai mục đích, có thể gây thiệt hại cho người tiêu dùng về tài sản, sức khoẻ cũng như các dạng rủi ro khác gây ra cho người tiêu dùng trong quá trình chuyển đổi số. Do đó, để đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã có những quy định đặc thù dành riêng cho người tiêu dùng khi giao dịch trên không gian mạng hoặc nền tảng số, chú trọng đến các quyền bảo vệ thông tin, các điều khoản không công bằng hay quấy rối người tiêu dùng thông qua tin nhắn rác,…nhằm đảm bảo tính hiệu quả của việc thực thi pháp luật bảo vệ người tiêu dùng trong bối cảnh chuyển đổi số của Việt Nam hiện nay. Từ khoá: người tiêu dùng, bảo vệ người tiêu dùng, chuyển đổi số, an ninh mạng, an toàn thông tin mạng. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Chuyển đổi số là một chủ đề sôi động và được yêu thích hiện nay của các nhà khoa học trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Vậy chuyển đổi số được định nghĩa như thế nào và nó có tác động đến đâu đối với người tiêu dùng cũng là những câu hỏi cần phải được trả lời để cho thấy tính dự đoán trước của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 trong việc điều chỉnh các vấn đề liên quan tới quyền lợi của người tiêu dùng trong quá trình chuyển đổi số này. Chuyển đổi số được hiểu là sự tích hợp công nghệ kỹ thuật số vào tất cả các lĩnh vực, thay đổi căn bản cách vận hành và mang lại giá trị cho người dùng. Chuyển đổi số (Digital transformation) được hiểu là ứng dụng những tiến bộ về công nghệ số như điện toán đám mây (cloud), dữ liệu lớn (Big data),... vào mọi hoạt động của tổ chức, doanh nghiệp nhằm đưa lại hiệu suất cao, thúc đẩy phát triển doanh thu và thương hiệu2. Do đó, chuyển đổi số không chỉ hiểu đơn thuần là việc số hoá các dữ liệu thông tin mà phải hiểu đây là quá trình thay đổi toàn bộ cách thức vận hành nhờ công nghệ số hoá. Doanh nghiệp là các chủ thể tiếp cận với chuyển đổi số một cách chủ động và tích cực, từ cách quản trị nội bộ cho tới khâu quản lý bán hàng, sự tác động tới người tiêu dùng của quá trình chuyển đổi số bắt đầu từ việc các doanh nghiệp tận dụng cách xử lý dữ liệu để đem tới những trải nghiệm tốt hơn và mang tính “cá nhân hoá” cao hơn cho người tiêu dùng, từ đó kéo theo sự thay đổi thói quen tiêu dùng. Với lí do phải sử dụng một lượng lớn thông tin để đem tới lợi ích cho người tiêu dùng mà cá nhân, tổ chức kinh doanh đã tiến hành thu thập và xử lý dữ liệu một cách thiếu cẩn trọng đã dẫn tới những rủi ro không đáng có cho người tiêu dùng về thông tin cá nhân. Bên cạnh đó, tận dụng sự phát triển của công nghệ mà doanh nghiệp có thể cung cấp những thông tin mang tính “gây nhầm lẫn” tới 1 Đại học Luật Hà Nội 2 https://vnpt.com.vn/tu-van/chuyen-doi-so-la-gi.html
210 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYỂN ĐỔI SỐ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM người tiêu dùng “mục tiêu”, khiến cho họ quyết định việc mua bán hàng hoá, dịch vụ một cách nhanh chóng. Những tác động tiêu cực mà chuyển đổi số mang tới cần phải được pháp luật giải quyết để đem lại sự công bằng cho người tiêu dùng. Do đó, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã có những quy định mới về vấn đề này, cụ thể như sau: 2. QUY ĐỊNH VỀ BẢO VỆ THÔNG TIN NGƯỜI TIÊU DÙNG Vấn đề bảo vệ thông tin cá nhân trong đó có thông tin người tiêu dùng đã được Đảng và Nhà nước ta quan tâm đặc biệt thể hiện ở việc ban hành hàng loạt các quy định có liên quan tới bảo mật thông tin cá nhân hay dữ liệu cá nhân. Thông tin của người tiêu dùng rất đa dạng, được tổ chức, cá nhân kinh doanh thu thập, sử dụng, lưu trữ, chuyển giao nhằm phục vụ nhiều mục đích khác nhau như: hoàn thành giao dịch, thanh toán, cung cấp các dịch vụ đi kèm sau bán hàng, xúc tiến thương mại, khảo sát ý kiến… , đây là một tài sản rất quý giá và quan trọng đối với tổ chức, cá nhân kinh doanh. Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 lần đầu tiên đưa ra khái niệm về “thông tin của người tiêu dùng”, theo đó: “Thông tin của người tiêu dùng bao gồm thông tin cá nhân của người tiêu dùng, thông tin về quá trình mua, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ của người tiêu dùng và thông tin khác liên quan đến giao dịch giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh”. Có thể chia thông tin của người tiêu dùng ra làm hai loại chính: một là thông tin cá nhân của người tiêu dùng và hai là thông tin liên quan đến giao dịch của người tiêu dùng. Có thể hiểu Thông tin cá nhân của người tiêu dùng là bất kỳ thông tin nào gắn liền hay có thể giúp xác định được danh tính của người tiêu dùng đó. Thông tin cá nhân gồm các thông tin mà người tiêu dùng thường xuyên cung cấp khi tham gia các giao dịch như: thông tin về địa chỉ nhà riêng, số điện thoại, hồ sơ y tế, tài khoản email, số tài khoản ngân hàng, số chứng minh thư/căn cước công dân,.... Không dừng lại ở bảo vệ thông tin cá nhân, Luật năm 2023 đã có bước tiến đáng kể trong việc quy định cả các thông tin khác liên quan tới giao dịch của người tiêu dùng với tổ chức, cá nhân kinh doanh cũng được coi là đối tượng cần bảo vệ đó là các thông tin liên quan đến việc mua sắm của người tiêu dùng, ví dụ như: thói quen mua sắm, sản phẩm yêu thích, tần suất mua sắm, khả năng tài chính… Trong thời đại công nghệ 4.0 với sự trợ giúp đắc lực từ Dữ liệu lớn (Big Data), khả năng thu thập và xử lý một khối lượng thông tin khổng lồ đã trở nên dễ dàng hơn nhiều với các doanh nghiệp, từ các thông tin tưởng chừng như riêng rẽ đã được tổng hợp và cho ra kết quả về xu hướng, thói quen tiêu dùng của cá nhân cũng như đám đông người tiêu dùng mục tiêu, vì vậy các thông tin trong quá trình mua bán, sử dụng hàng hoá, dịch vụ cũng trở thành đích nhắm đến của các doanh nghiệp khi thu thập, sử dụng và mua bán các dữ liệu này. Cách định nghĩa của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 về “thông tin của người tiêu dùng” là tập hợp các thông tin gắn với cá nhân người tiêu dùng và các thông tin liên quan tới giao dịch mua sắm của người tiêu dùng đã mở rộng phạm vi điều chỉnh của vấn đề bảo vệ thông tin, đảm bảo thực thi hiệu quả quyền về thông tin của người tiêu dùng. Quyền được bảo vệ thông tin của người tiêu dùng đã được ghi nhận tại Khoản 1 Điều 6 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010 như sau: “Người tiêu dùng được bảo đảm an toàn, bí mật thông tin của mình khi tham gia giao dịch, sử dụng hàng hóa, dịch vụ, trừ trường hợp cơ quan nhà nước có thẩm quyền yêu cầu.”. (i) Chủ thể chịu trách nhiệm bảo vệ thông tin người tiêu dùng: Trong quá trình thu thập, lưu trữ, xử lý, sử dụng,…thông tin của người tiêu dùng có thể chỉ duy nhất một chủ thể sẽ kiểm
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYỂN ĐỔI SỐ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM 211 soát tất cả quy trình này hoặc rất nhiều chủ thể tham gia vào các công đoạn khác nhau, ví dụ doanh nghiệp trực tiếp giao dịch với người tiêu dùng nhưng lại thuê một bên thứ ba để xử lý các thông tin liên quan và chuyển giao cho một bên khác nữa để lưu trữ… Cũng có trường hợp người tiêu dùng mua bán hàng hoá, dịch vụ qua website thương mại điện tử, người tiêu dùng cung cấp thông tin cho doanh nghiệp kinh doanh website thương mại điện tử, sau đó thông tin về đặt hàng như số lượng, loại hàng hoá,… sẽ được chuyển giao cho bên bán còn thông tin về địa chỉ, số điện thoại, …thì lại được chuyển giao cho bên giao hàng, thông tin về lịch sử mua hàng lại được chuyển giao cho bên xử lý dữ liệu… Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã quy định cụ thể về chủ thể chịu trách nhiệm bảo vệ thông tin người tiêu dùng tại Điều 15 như sau: Thứ nhất, về nguyên tắc, dù tổ chức, cá nhân kinh doanh tự mình hoặc ủy quyền, thuê bên thứ ba thực hiện việc thu thập, lưu trữ, sử dụng, chỉnh sửa, cập nhật, hủy bỏ thông tin của người tiêu dùng thì đều phải bảo đảm an toàn, an ninh thông tin của người tiêu dùng. Thứ hai, trong trường hợp tổ chức, cá nhân kinh doanh ủy quyền hoặc thuê bên thứ ba thực hiện việc thu thập, lưu trữ, sử dụng, chỉnh sửa, cập nhật, hủy bỏ thông tin của người tiêu dùng thì phải được người tiêu dùng đồng ý đối với công việc này. Việc ủy quyền hoặc thuê bên thứ ba phải được thực hiện bằng văn bản, trong đó quy định rõ phạm vi, trách nhiệm của mỗi bên trong việc bảo vệ thông tin của người tiêu dùng. Thứ ba, trong trường hợp người tiêu dùng thực hiện giao dịch thông qua bên thứ ba thì bên thứ ba có trách nhiệm bảo vệ thông tin của người tiêu dùng. Có thể thấy các trường hợp nêu trên đã đưa ra cái nhìn tổng quát về các trường hợp mà thông tin của người tiêu dùng sẽ thuộc trách nhiệm bảo vệ của chủ thể nào. Từ trường hợp tổ chức, cá nhân kinh doanh tự mình cho tới trường hợp uỷ quyền, thuê bên khác kiểm soát, xử lý thông tin đều được pháp luật dự liệu và cụ thể hoá bằng quy định nêu rõ chủ thể chịu trách nhiệm và mức độ chịu trách nhiệm đối với vấn đề bảo vệ thông tin. Quy định này đã triệt để xử lý các trường hợp né tránh, đùn đẩy trách nhiệm của các bên khi xảy ra sự cố về thông tin của người tiêu dùng. (ii) Trách nhiệm xây dựng quy tắc bảo vệ thông tin của người tiêu dùng Điểm mới trong quy định về bảo vệ thông tin đó chính là việc Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 bắt buộc tổ chức, cá nhân kinh doanh khi thực hiện một trong các hoạt động là thu thập, lưu trữ, sử dụng thông tin của người tiêu dùng phải xây dựng quy tắc bảo vệ thông tin áp dụng chung cho tất cả người tiêu dùng. Đồng thời, quy tắc bảo vệ thông tin này phải được công khai theo hình thức niêm yết ở vị trí dễ nhìn thấy tại trụ sở, địa điểm kinh doanh và đăng tải trên trang thông tin điện tử, phần mềm ứng dụng (nếu có), tạo điều kiện để người tiêu dùng tiếp cận trước hoặc tại thời điểm thu thập thông tin. Nội dung của quy tắc bao gồm: (i) Mục đích thu thập thông tin; (ii) Phạm vi sử dụng thông tin; (iii) Thời hạn lưu trữ thông tin và (iv) Biện pháp bảo vệ thông tin, bảo đảm an toàn thông tin của người tiêu dùng1. Việc quy định tổ chức, cá nhân kinh doanh phải xây dựng quy tắc bảo vệ thông tin cũng góp phần làm 1 Điều 16 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023
212 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYỂN ĐỔI SỐ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM tăng ý thức trách nhiệm, tạo sự cẩn trọng của các bên khi tiến hành thu thập, xử lý thông tin của người tiêu dùng. (iii) Trách nhiệm thông báo khi thu thập, sử dụng thông tin của người tiêu dùng Trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh trong việc thông báo cho người tiêu dùng về mục đích hoạt động thu thập, sử dụng thông tin của người tiêu dùng trước khi thực hiện đã được quy định tại Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010 và Luật 2023 đã bổ sung, cụ thể hoá trách nhiệm này tại Điều 17: Thứ nhất, phương thức thông báo cho người tiêu dùng phải rõ ràng, công khai và bằng hình thức phù hợp với người tiêu dùng. Thứ hai, nội dung cần cung cấp cho người tiêu dùng gồm mục đích, phạm vi thu thập, sử dụng thông tin và thời hạn lưu trữ thông tin của người tiêu dùng. Thứ ba, thời điểm thực hiện trách nhiệm thông báo là trước khi thực hiện thu thập thông tin của người tiêu dùng. Thứ tư, phải thiết lập phương thức để người tiêu dùng bày tỏ sự đồng ý hoặc không đồng ý cung cấp thông tin, nếu đồng ý thì xác nhận phạm vi thông tin đồng ý cung cấp cụ thể. Trách nhiệm thông báo là trách nhiệm mở đầu cho quá trình xử lý thông tin của người tiêu dùng sau này, xác nhận sự đồng ý của người tiêu dùng với mục đích, phạm vi thu thập, sử dụng và thời hạn lưu trữ thông tin. Sau khi được người tiêu dùng đồng ý, tổ chức, cá nhân kinh doanh mới có căn cứ để tiến hành các hoạt động tiếp theo trong quy trình xử lý thông tin. (iv)Trách nhiệm trong việc sử dụng thông tin của người tiêu dùng Sau khi được người tiêu dùng đồng ý cung cấp thông tin, tổ chức, cá nhân kinh doanh sẽ tiến hành thu thập và sử dụng thông tin của người tiêu dùng theo mục đích và phạm vi đã thông báo. Luật năm 2010 chỉ quy định ngắn gọn như trên còn Luật năm 2023 đã chi tiết hơn về trách nhiệm này, theo đó, trong trường hợp có sự thay đổi mục đích, phạm vi sử dụng thông tin đã thông báo cho người tiêu dùng thì tổ chức, cá nhân kinh doanh phải thông báo lại và được người tiêu dùng đồng ý về việc thay đổi trước khi sử dụng thông tin. Đây được coi là quy định mở rộng, bổ sung cho quy định về trách nhiệm thông báo khi thu thập, sử dụng thông tin của người tiêu dùng. (v) Trách nhiệm bảo đảm an toàn, an ninh thông tin của người tiêu dùng Trách nhiệm bảo đảm an toàn thông tin của người tiêu dùng được hiểu là hoạt động bảo vệ thông tin không bị tấn công, lấy cắp hay phá hoại…của tổ chức, cá nhân kinh doanh. Ngoài các quy định cụ thể về nghĩa vụ phải thực hiện khi thu thập, sử dụng, xử lý thông tin của người tiêu dùng, tổ chức, cá nhân kinh doanh còn phải bảo đảm các thông tin này được bảo mật và toàn vẹn, ngăn chặn các nguy cơ đối với bảo đảm an toàn thông tin, rò rỉ, mất cắp thông tin… Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 quy định về trách nhiệm bảo đảm an toàn thông tin của người tiêu dùng tại Điều 19 như sau: tổ chức, cá nhân kinh doanh phải bảo đảm an toàn, an ninh thông tin của người tiêu dùng và có biện pháp ngăn ngừa các hành vi gây mất an toàn thông tin sau đây: Đánh cắp hoặc tiếp cận thông tin trái phép; Sử dụng thông tin trái phép; Chỉnh sửa, cập nhật, hủy bỏ thông tin trái phép.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYỂN ĐỔI SỐ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM 213 (vi) Trách nhiệm kiểm tra, chỉnh sửa, cập nhật, hủy bỏ, chuyển giao, ngừng chuyển giao thông tin của người tiêu dùng Trong quá trình thu thập, xử lý thông tin của người tiêu dùng, người tiêu dùng có quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân kinh doanh thực hiện việc kiểm tra, chỉnh sửa, cập nhật, hủy bỏ, chuyển giao hoặc ngừng chuyển giao thông tin của mình cho bên thứ ba. Tổ chức, cá nhân kinh doanh khi nhận được yêu cầu của người tiêu dùng phải có trách nhiệm thực hiện yêu cầu đó hoặc cung cấp cho người tiêu dùng công cụ, thông tin để tự thực hiện theo quy định tại Điều 20 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023. Khi người tiêu dùng phát hiện thông tin của mình có sự sai sót, nhầm lẫn, ví dụ sai địa chỉ giao hàng, số điện thoại,… có thể ảnh hưởng tới việc thực hiện giao dịch thì có quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân kinh doanh chỉnh sửa hoặc tự mình chỉnh sửa thông tin đó kịp thời, đảm bảo cho tính chính xác của thông tin. Bên cạnh đó, trường hợp người tiêu dùng biết về việc thông tin của mình bị mua bán trái phép bởi tổ chức, cá nhân kinh doanh thì họ hoàn toàn có quyền yêu cầu huỷ bỏ và ngừng chuyển giao thông tin, tổ chức, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm đáp ứng các yêu cầu hợp lý, bảo đảm an toàn thông tin của người tiêu dùng. Thêm nữa, khi hết thời hạn lưu trữ thông tin, tổ chức, cá nhân kinh doanh phải hủy bỏ thông tin của người tiêu dùng. Nội dung quy định rất hợp lý khi bắt buộc thông tin hết thời hạn lưu trữ cần được huỷ bỏ chứ không phải hết thời hạn thì tổ chức, cá nhân kinh doanh hết trách nhiệm với thông tin và có thể bỏ mặc thông tin của người tiêu dùng. Tuy nhiên với tổ chức, cá nhân kinh doanh, thông tin của người tiêu dùng bây giờ đã trở thành một tài sản giá trị và họ không dễ gì từ bỏ do đó dẫn tới thực trạng đặt thời hạn lưu trữ thông tin quá dài và điều đó dẫn tới nguy cơ thông tin không được lưu trữ an toàn, dễ bị đánh cắp hoặc mất mát. Do đó cần bổ sung nguyên tắc về thời gian lưu trữ thông tin sao cho đảm bảo thời gian đó là cần thiết và tối thiểu phải có để thông tin được sử dụng đúng mục đích. 3. TRÁCH NHIỆM TRONG GIAO DỊCH TỪ XA Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã định nghĩa tại Điều 3 Khoản 5 như sau: Giao dịch từ xa là giao dịch được thực hiện trên không gian mạng, phương tiện điện tử hoặc phương tiện khác mà người tiêu dùng không được kiểm tra, tiếp xúc trực tiếp với sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ trước khi tham gia giao dịch. Phương thức giao dịch từ xa ngày càng trở nên phổ biến và chiếm tỉ lệ lớn trong cuộc sống của người tiêu dùng, nhờ sự trợ giúp của công nghệ và các ngành phụ trợ, thương mại điện tử đã phát triển nhanh chóng trong thời gian gần đây và xu hướng này được dự đoán tiếp tục tăng lên trong các năm tới. Do đó, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mới được ban hành đã có những quy định liên quan tới bảo vệ người tiêu dùng trong giao dịch từ xa và đặc biệt là trên không gian mạng. (i) Trách nhiệm cung cấp chính xác và đầy đủ cho người tiêu dùng các thông tin sau đây: a) Tên, địa chỉ, số điện thoại, phương thức liên hệ khác (nếu có) của tổ chức, cá nhân kinh doanh hoặc của đại diện của tổ chức, cá nhân kinh doanh tại Việt Nam (nếu có); b) Số giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp hoặc mã số doanh nghiệp hoặc tài liệu tương đương khác đối với tổ chức kinh tế; mã số thuế cá nhân đối với cá nhân;
214 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYỂN ĐỔI SỐ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM c) Đo lường, số lượng, khối lượng, chất lượng, công dụng, giá, nguồn gốc, xuất xứ, thời hạn sử dụng của sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; d) Chi phí giao hàng (nếu có); đ) Phương thức, thời hạn thanh toán; thời gian, địa điểm, phương thức bán, cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; điều kiện và phương thức đổi, trả sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; e) Thời gian có hiệu lực của đề nghị thực hiện giao dịch; g) Thông tin về các khoản phí, chi phí, thuế giá trị gia tăng, cách thức tính phí, chi phí có thể phát sinh và các điều kiện giao dịch chung áp dụng trong quá trình cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cho người tiêu dùng; h) Chi tiết về công dụng, cách thức sử dụng, bảo hành của sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; i) Quyền của người tiêu dùng quy định tại khoản 3 Điều 38 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; k) Quy trình xử lý việc đổi, trả sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ hoặc chấm dứt thực hiện hợp đồng đã giao kết; l) Quy trình tiếp nhận và giải quyết phản ánh, yêu cầu, khiếu nại của người tiêu dùng. So với các quy định hiện hành, nội dung thông tin trên là quy định mới, nhằm bảo đảm người tiêu dùng nắm được thủ tục, thời gian thực hiện giải quyết khiếu nại của người tiêu dùng tại tổ chức, cá nhân kinh doanh, góp phần hạn chế tình trạng tổ chức, cá nhân kinh doanh cố tình kéo dài thời gian giải quyết khiếu nại, gây tâm lý bức xúc cho người tiêu dùng. Để nhấn mạnh trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh trong các giao dịch trên không gian mạng, Luật quy định trường hợp giao dịch được thực hiện trên không gian mạng, tổ chức, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm thực hiện quy định của Luật này, pháp luật về thương mại điện tử1 và quy định khác của pháp luật có liên quan. (ii) Trách nhiệm về giao kết hợp đồng Luật quy định khi giao dịch từ xa với người tiêu dùng, tổ chức, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm xây dựng công cụ và thực hiện biện pháp bảo đảm: a) Cung cấp chính xác, đầy đủ nội dung hợp đồng để người tiêu dùng nghiên cứu trước khi giao kết hợp đồng; b) Người tiêu dùng trao đổi, làm rõ nội dung hợp đồng và xác nhận đồng ý giao kết hợp đồng; c) Người tiêu dùng xem lại và tải về hợp đồng đã có xác nhận ký kết của người tiêu dùng. Quy định tại điểm a) nhằm bảo đảm người tiêu dùng nhận được bản hợp đồng có đầy đủ các thông tin chi tiết, cụ thể liên quan đến giao dịch của người tiêu dùng, hạn chế hành vi tổ chức, cá nhân kinh doanh chỉ cung cấp hợp đồng với các điều khoản mẫu, không có giá trị áp dụng cho giao dịch cụ thể của người tiêu dùng, dẫn đến người tiêu dùng không được cung cấp thông tin đầy đủ trước khi ký hợp đồng. 1 Luật Giao dịch điện tử 2023 20/2023/QH15; Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16 tháng 5 năm 2023 của Chính phủ về thương mại điện tử; Nghị định số 85/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 53/2013/NĐ-CP.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYỂN ĐỔI SỐ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM 215 Quy định tại điểm c) nhằm bảo đảm người tiêu dùng nhận được bản hợp đồng có giá trị ký kết giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh, có giá trị tham khảo khi xảy ra tranh chấp giữa các bên. Trường hợp giao dịch từ xa mà có nhiều bên tham gia thì Luật cũng quy định rõ trong trường hợp này nội dung hợp đồng phải xác định rõ chủ thể, quyền và nghĩa vụ của từng chủ thể tham gia trong giao dịch. Quy định này nhằm giúp người tiêu dùng có thông tin đầy đủ về các bên tham gia giao dịch, hiểu quyền, trách nhiệm của từng bên. Trường hợp tổ chức, cá nhân kinh doanh cung cấp không chính xác hoặc không đầy đủ thông tin cho người tiêu dùng, người tiêu dùng có quyền: - Thỏa thuận lựa chọn cách thức xử lý hợp đồng với tổ chức, cá nhân kinh doanh; - Trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày giao kết hợp đồng, đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng đã giao kết và thông báo cho tổ chức, cá nhân kinh doanh. Người tiêu dùng không phải trả bất kỳ chi phí nào dưới mọi hình thức để chấm dứt thực hiện hợp đồng, trừ chi phí đối với phần sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ đã sử dụng. Tổ chức, cá nhân kinh doanh phải hoàn trả cho người tiêu dùng khoản tiền đã thanh toán tương ứng với phần sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ chưa sử dụng trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày người tiêu dùng tuyên bố đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng. Quá thời hạn này, tổ chức, cá nhân kinh doanh phải trả lãi đối với số tiền chậm trả theo lãi suất do hai bên thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật về dân sự. Việc hoàn trả được thực hiện theo phương thức mà người tiêu dùng đã thanh toán, trừ trường hợp người tiêu dùng đồng ý thanh toán bằng phương thức khác. Trường hợp việc chấm dứt thực hiện hợp đồng gây thiệt hại cho người tiêu dùng thì tổ chức, cá nhân kinh doanh phải bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật về dân sự. - Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền tuyên bố hợp đồng vô hiệu hoặc hủy bỏ hợp đồng theo quy định của pháp luật về dân sự. (iii) Trách nhiệm trong giao dịch trên không gian mạng Giao dịch trên không gian mạng là một loại giao dịch từ xa. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của giao dịch trên không gian mạng, nhiều vấn đề có nguy cơ vi phạm quyền lợi người tiêu dùng đã xuất hiện. Do vậy, Luật quy định một điều về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh với người tiêu dùng trong giao dịch trên không gian mạng, bao gồm: Thứ nhất, xác định rõ tổ chức, cá nhân kinh doanh kinh doanh trên không gian mạng bao gồm: (i) tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ thông qua hệ thống thông tin tự mình thiết lập hoặc thông qua nền tảng số; và (ii) tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số trung gian. Thứ hai, xác định trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh kinh doanh trên không gian mạng, cụ thể: + Tổ chức, cá nhân kinh doanh kinh doanh trên không gian mạng có trách nhiệm thực hiện trách nhiệm tương ứng trong trường hợp cung cấp dịch vụ liên tục (ví dụ: cung cấp dịch vụ tài khoản xem phim trực tuyến,…). + Ngoài trách nhiệm chung nêu trên, tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số trung gian có trách nhiệm sau đây:
216 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYỂN ĐỔI SỐ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM a) Chỉ định, công bố công khai đầu mối liên hệ, người đại diện được ủy quyền phối hợp với cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; b) Xây dựng, công bố công khai quy chế hoạt động của nền tảng số trung gian cho người tiêu dùng, trong đó phân định rõ trách nhiệm của các bên tham gia giao dịch. Nội dung này nhằm xác định rõ giới hạn phạm vi trách nhiệm của các bên có liên quan đến giao dịch, ví dụ: bên đơn vị vận chuyển, bên chủ sở hữu nền tảng số trung gian; bên vận hành,… c) Cung cấp thông tin về tổ chức, cá nhân kinh doanh hoạt động trên nền tảng số trung gian khi người tiêu dùng giao dịch với tổ chức, cá nhân kinh doanh đó có yêu cầu. Hiện chính sách thông tin của một số sàn đang để ẩn thông tin của người bán. Trong trường hợp phát sinh tranh chấp, theo quy định tại điểm này, người tiêu dùng có quyền yêu cầu và tổ chức, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm cung cấp thông tin về người bán hoạt động trên sàn. d) Cho phép người tiêu dùng phản hồi, đánh giá về tổ chức, cá nhân kinh doanh, sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ do tổ chức, cá nhân kinh doanh bán, cung cấp, đồng thời hiển thị đầy đủ, chính xác kết quả phản hồi, đánh giá, trừ trường hợp phản hồi, đánh giá đó vi phạm quy định của pháp luật, trái đạo đức xã hội; đ) Hiển thị đầy đủ, minh bạch thông tin sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ do tổ chức, cá nhân kinh doanh bán, cung cấp, bao gồm các nội dung bắt buộc thể hiện trên nhãn hàng hóa theo quy định của pháp luật về nhãn hàng hóa, trừ các thông tin có tính chất riêng biệt theo sản phẩm, bao gồm: ngày, tháng, năm sản xuất; thời hạn sử dụng; số lô sản xuất; số khung, số máy; tiêu chuẩn kết quả cần đạt được trong cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; e) Chỉ định, công bố công khai đầu mối tiếp nhận và giải quyết phản ánh, yêu cầu, khiếu nại của người tiêu dùng liên quan đến sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, nội dung thông tin trên nền tảng số trung gian; tiếp nhận và giải quyết phản ánh, yêu cầu, khiếu nại của người tiêu dùng đối với tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số trung gian; g) Có biện pháp cho phép hiển thị ưu tiên đánh giá, phản ánh, kiến nghị của tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng hoặc tổ chức đánh giá tín nhiệm theo quy định của pháp luật; h) Trực tiếp lưu trữ thông tin hoặc cung cấp giải pháp lưu trữ thông tin về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ và các giao dịch liên quan, cho phép người tiêu dùng truy cập, truy vết, tải, lưu trữ và in hóa đơn, chứng từ, tài liệu liên quan đến giao dịch trên nền tảng số trung gian mà mình quản lý; i) Minh bạch hoạt động quảng cáo trên không gian mạng theo quy định của pháp luật trong trường hợp có hoạt động quảng cáo; k) Cung cấp báo cáo về các hoạt động kiểm duyệt nội dung đã thực hiện theo yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền; l) Duy trì tài khoản báo cáo trực tuyến và cung cấp thông tin, dữ liệu cập nhật đến thời điểm được yêu cầu báo cáo để phục vụ hoạt động thanh tra, kiểm tra của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật;
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC CHUYỂN ĐỔI SỐ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM 217 m) Xác thực danh tính tổ chức, cá nhân bán sản phẩm, hàng hóa, cung cấp dịch vụ trên nền tảng số trung gian của mình; n) Chịu trách nhiệm với người tiêu dùng theo quy định của pháp luật về thương mại điện tử trong trường hợp tổ chức, cá nhân kinh doanh trong nước và nước ngoài bán, cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cho người tiêu dùng trên lãnh thổ Việt Nam; o) Thực hiện trách nhiệm khác theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan. + Tương tự như vậy, tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số lớn có trách nhiệm thực hiện trách nhiệm của tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số trung gian và các trách nhiệm sau: a) Thiết lập kho lưu trữ quảng cáo có sử dụng thuật toán để hướng đến người tiêu dùng, nhóm người tiêu dùng cụ thể; b) Đánh giá định kỳ hoạt động kiểm duyệt nội dung, việc sử dụng hệ thống thuật toán và quảng cáo hướng đến người tiêu dùng, nhóm người tiêu dùng cụ thể; c) Đánh giá định kỳ việc thực hiện quy định xử lý tài khoản giả, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo, các giải pháp tự động toàn bộ hoặc tự động một phần. Có thể thấy, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023 đã bổ sung nhiều trách nhiệm đặc thù đối với tổ chức, cá nhân kinh doanh kinh doanh trên không gian mạng, trong đó, đặc biệt nhấn mạnh trách nhiệm của tổ chức thiết lập vận hành nền tảng số trung gian và tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số lớn. Nhiều trách nhiệm mới đã được bổ sung cho các nhóm chủ thể này, nổi bật như trách nhiệm chỉ định đầu mối làm việc với cơ quan nhà nước; đầu mối tiếp nhận, giải quyết khiếu nại; minh bạch thông tin quảng cáo, thông tin đánh giá của người tiêu dùng trên nền tảng và chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật về thương mại điện tử thay cho người bán trong trường hợp người bán là người nước ngoài,… Bên cạnh đó, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đối với giao dịch trên không gian mạng bổ sung quy định tổ chức, cá nhân kinh doanh trên không gian mạng có hành vi vi phạm bị xử lý theo quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và quy định khác của pháp luật có liên quan có trách nhiệm cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền thông qua hệ thống thông tin, báo cáo theo quy định của pháp luật1. Quy định này nhằm tăng cường hiệu quả cung cấp thông tin cảnh báo cho người tiêu dùng trong quá trình lựa chọn, đánh giá tổ chức, cá nhân kinh doanh để thực hiện giao dịch trên không gian mạng. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010 2. Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 3. Luật An ninh mạng 2015 4. Luật An toàn thông tin mạng 2015 5. Nghị định 13/2023/NĐ-CP của Chính phủ ngày 17/4/2023 về Bảo vệ dữ liệu cá nhân 6. Quy định về bảo vệ dữ liệu chung của Liên minh châu Âu (GDPR). 1 Điểm b khoản 2 Điều 40 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023.