Một số rào cản trong hoạt động thể lực ở bệnh nhân tăng huyết áp tại xã trường Yên, huyện Chương Mỹ, Hà Nội

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2015<br /> <br /> MỘT SỐ RÀO CẢN TRONG HOẠT ĐỘNG THỂ LỰC Ở<br /> BỆNH NHÂN TĂNG HUYẾT ÁP TẠI XÃ TRƢỜNG YÊN,<br /> HUYỆN CHƢƠNG MỸ, HÀ NỘI<br /> Nguyễn Hồng Trang*; Hà Trần Hưng**; Vũ Thị Thanh Huyền***<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: khảo sát một số rào cản trong hoạt động thể lực (HĐTL) ở bệnh nhân (BN) tăng<br /> huyết áp (THA). Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 206 BN THA tại<br /> xã Trƣờng Yên, huyện Chƣơng Mỹ, Hà Nội năm 2013. Kết quả: tuổi trung bình 68,0 ± 1,1. BN<br /> nghiên cứu chủ yếu đƣợc phát hiện THA trong khoảng thời gian từ 3 - 5 năm (52,4%). Khoảng<br /> 1/3 số BN THA có mức độ HĐTL ở mức tích cực. 30% cho rằng tập thể lực mất thời gian và<br /> bản thân bị mệt; 33% thấy HĐTL là yếu tố gây mệt mỏi; 28,1% cho rằng địa điểm tập xa nhà;<br /> 18,5% cho rằng dụng cụ tập không phù hợp và có ít địa điểm tập 15%. Kết luận: mức độ HĐTL<br /> ở BN THA tƣơng đối thấp và bị ảnh hƣởng từ một số rào cản nhƣ bản thân ngƣời bệnh cũng<br /> nhƣ yếu tố gia đình và xã hội.<br /> * Từ khóa: Tăng huyết áp; Hoạt động thể lực; Rào cản.<br /> <br /> Barries of Physical Activity among Hypertensive Patients at<br /> Truongyen Commune, Chuongmy District, Hanoi<br /> Summary<br /> Objective: To assesss some barriers of physical activity among hypertensive patients. Subjects<br /> and methods: 206 hypertensive patients at Truongyen commune, Chuongmy District, Hanoi were<br /> surveyed cross-sectionally from January to June 2013. Results: Mean age was 68.0 ± 1.1. The<br /> patients in the study had duration of hypertension from three to five years (accounting for<br /> 52.4%). Approximately a third subjects had positive level of physical activity. 30% of subjects<br /> thought that physical activity takes time and themselves were tired; 33% considered physical<br /> activity as factors causing fatigue; 28.1% said that places for doing physical activity was far from<br /> home; 18.5% said that training tools were not suitable and 15% said that there were not enough<br /> training places. Conclusion: The level of physical activity in hypertensive patients was relatively<br /> low and had been influenced by some barriers such as the patients themselves as well as some<br /> factors from families and society.<br /> * Key words: Hypertension; Physical activity; Barriers.<br /> * Trường Đại học Y tế Công cộng<br /> ** Trường Đại học Y Hà Nội<br /> *** Bệnh viện Lão khoa Trung ương<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Thị Thanh Huyền (vuthanhhuyen11@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 10/03/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 15/04/2015<br /> Ngày bài báo được đăng: 08/05/2015<br /> <br /> 29<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2015<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tỷ lệ mắc bệnh THA ngày càng tăng,<br /> tạo ra các thách thức cho Ngành Y tế ở<br /> cả nƣớc đã và đang phát triển, do tăng<br /> gánh nặng bệnh tật và chi phí. Theo phân<br /> tích dữ liệu toàn cầu năm 2006, uớc tính<br /> trên thế giới có khoảng 972 triệu ngƣời<br /> THA [6], dự đoán con số này sẽ tăng lên<br /> 1,56 tỷ ngƣời vào năm 2025 [6]. Một<br /> trong những biện pháp phòng và điều trị<br /> THA là thay đổi lối sống theo hƣớng tích<br /> cực, làm giảm nguy cơ phát triển bệnh,<br /> bao gồm kiểm soát cân nặng, giảm uống<br /> rƣợu, không hút thuốc và tăng HĐTL [7].<br /> Theo Tổ chức Y tế Thế giới, HĐTL đƣợc<br /> định nghĩa là bất kỳ hoạt động nào của hệ<br /> cơ xƣơng trong cơ thể làm tiêu hao năng<br /> lƣợng [2]. Các bằng chứng lâm sàng cho<br /> thấy HĐTL giúp giảm huyết áp tâm thu ở<br /> BN THA [1, 2, 7]. Chính vì vậy, Tổ chức<br /> Y tế Thế giới khuyến cáo nên HĐTL với<br /> cƣờng độ trung bình ít nhất 30 phút/ngày.<br /> Mặc dù HĐTL giúp ngăn ngừa và điều trị<br /> THA, đa số cá thể vẫn không thể đạt<br /> đƣợc mức khuyến cáo này. Các rào cản<br /> về HĐTL bao gồm tâm lý, thể lực và tình<br /> trạng bệnh có ảnh hƣởng đến việc HĐTL<br /> ở ngƣời khỏe mạnh lẫn ngƣời THA. Vì<br /> vậy, để áp dụng HĐTL ở BN THA không<br /> chỉ đơn giản là giải thích, đề nghị BN tập<br /> luyện mà còn phải xem xét đến ảnh<br /> hƣởng của tâm lý, xã hội, thể chất và<br /> mức độ bệnh trong việc tập luyện. Tại<br /> Việt Nam, hầu hết các nghiên cứu về<br /> THA tập trung vào thực trạng và yếu tố<br /> nguy cơ, tuân thủ điều trị, chủ yếu là tuân<br /> thủ điều trị dùng thuốc hoặc lồng ghép<br /> vào những nghiên cứu về quản lý BN<br /> THA [1, 2]. Một vài nghiên cứu cũng bắt<br /> đầu quan tâm đến các khuyến cáo khác<br /> <br /> 30<br /> <br /> nhƣ tuân thủ chế độ ăn, luyện tập [5, 6].<br /> Tuy nhiên các nghiên cứu về rào cản<br /> trong HĐTL ở BN THA vẫn còn hạn chế.<br /> Mục tiêu của nghiên cứu này: Khảo sát<br /> một số rào cản trong HĐTL của BN THA<br /> tại xã Trường Yên, huyện Chương Mỹ,<br /> Hà Nội năm 2013.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> BN THA (đƣợc chẩn đoán theo Quyết<br /> định số 3192/QĐ/BYT ngày 31/8/2010<br /> của Bộ trƣởng Bộ Y tế) [5] đang điều trị<br /> và quản lý tại Trạm Y tế xã Trƣờng Yên,<br /> huyện Chƣơng Mỹ, Hà Nội đƣợc lựa<br /> chọn vào nghiên cứu từ tháng 01 - 2013<br /> đến 06 - 2013.<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn: BN có trong danh<br /> sách quản lý BN THA tại trạm y tế xã,<br /> đã uống thuốc điều trị THA tại trạm y tế,<br /> đang sinh sống trên địa bàn xã, có khả<br /> năng trả lời phỏng vấn và đồng ý tham<br /> gia nghiên cứu.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ: ngƣời từ chối tham<br /> gia nghiên cứu, ngƣời không đủ tỉnh táo<br /> để trả lời câu hỏi nghiên cứu.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Mô tả cắt ngang.<br /> * Cỡ mẫu nghiên cứu: áp dụng công<br /> thức tính cỡ mẫu cho nghiên cứu mô tả:<br /> Z2(1 – α/2).p.(1 - p)<br /> n=<br /> d2<br /> Trong đó: Z(1 – α/2) = 1,96 (với độ tin cậy<br /> 95%, α = 0,05), p: tỷ lệ BN tuân thủ chế<br /> độ HĐTL (theo nghiên cứu của Nguyễn<br /> Thị Hải Yến [6] là 21,9%); p = 0,219, d: độ<br /> chính xác tuyệt đối của p (chọn d = 0,06),<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2015<br /> <br /> Chọn mẫu theo phƣơng pháp ngẫu<br /> nhiên hệ thống. Lập danh sách BN đang<br /> đƣợc quản lý tại Trạm Y tế xã Trƣờng Yên,<br /> dựa theo hồ sơ quản lý bệnh tại trạm y tế<br /> (483 BN, tính đến tháng 2 - 2013). Tính<br /> khoảng cách k = 2,356 (làm tròn 2). Chọn<br /> BN đầu tiên trong danh sách là một số<br /> ngẫu nhiên k bằng 1. Chọn BN tiếp theo<br /> bằng cách lấy số thứ tự của đối tƣợng<br /> đầu cộng hệ số k (k = 2). Nếu BN không<br /> đủ tiêu chẩn, chọn BN có thứ tự ngay<br /> sau đó. Chọn đến khi đủ đối tƣợng nghiên<br /> cứu thì dừng lại.<br /> <br /> 3 - 6 MET và hoạt động > 6 MET đƣợc<br /> coi là gắng sức ở mức độ nhiều [8]. Hoạt<br /> động tích cực gồm một trong hai tiêu chí<br /> sau đây: (a) Cƣờng độ hoạt động mạnh ít<br /> nhất trên 3 ngày và tích lũy ít nhất 1.500<br /> MET-phút/tuần; (b) Đi bộ kết hợp với hoạt<br /> động cƣờng độ vừa phải trong 7 ngày<br /> hoặc hoạt động mạnh, tích lũy ít nhất<br /> 3.000 MET-phút/tuần. Hoạt động trung<br /> bình gồm một trong ba tiêu chí sau đây:<br /> (a) ≥ 3 ngày hoạt động cƣờng độ mạnh ít<br /> nhất 20 phút mỗi ngày; (b) ≥ 5 ngày có<br /> hoạt động cƣờng độ trung bình và/hoặc đi<br /> bộ ít nhất 30 phút mỗi ngày; (c) ≥ 5 ngày<br /> có kết hợp của đi bộ, hoạt động trung<br /> bình, tích lũy ít nhất 600 MET-phút/tuần.<br /> Hoạt động thấp tức là không có hoạt<br /> động nào hay một số hoạt động trong thời<br /> gian rảnh rỗi: đọc báo, xem ti vi, chơi cờ...<br /> <br /> Phỏng vấn trực tiếp đối tƣợng nghiên<br /> cứu theo bộ câu hỏi về HĐTL đƣợc thiết<br /> kế sẵn dựa trên bộ câu hỏi về HĐTL quốc<br /> tế đã chuẩn hóa cho Việt Nam (International<br /> physical activity questionnaire - IPAQ) [8] và<br /> thực tế HĐTL tại xã Trƣờng Yên.<br /> <br /> * Phân tích xử lý và số liệu: sử dụng<br /> phần mềm SPSS 16.0. Thống kê mô tả<br /> phân bố tần số các biến số, thống kê<br /> phân tích: xác định mối liên quan giữa<br /> mức độ HĐTL và đặc điểm của đối tƣợng<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> q = (1 - p) = 1 - 0,219 = 0,781, n: cỡ mẫu<br /> nghiên cứu tối thiểu. Thay số vào công<br /> thức tính đƣợc: n = 182,5. Thực tế phỏng<br /> vấn đƣợc 220 ngƣời, tuy nhiên khi kiểm<br /> tra lại số phiếu thấy có 206 phiếu hợp lệ<br /> đạt tiêu chuẩn nghiên cứu.<br /> * Kỹ thuật chọn mẫu:<br /> <br /> * Đánh giá HĐTL:<br /> Đánh giá HĐTL bằng năng lƣợng chuyển<br /> hóa tƣơng đƣơng (metabolic equivalents<br /> - MET). MET là tỷ lệ của HĐTL. Cụ thể,<br /> thể hiện tỷ lệ trao đổi chất khi nghỉ ngơi.<br /> Một đơn vị MET là chi phí năng lƣợng<br /> đang ngồi yên lặng (1 kcal/kg/giờ) và oxy<br /> hấp thu khoảng 3,5 ml/kg/phút. Nhƣ vậy,<br /> hoạt động nghỉ tƣơng đƣơng 1 MET, các<br /> hoạt động nhẹ nhàng tƣơng đƣơng với<br /> giá trị từ 1 - 3 MET, hoạt động có cƣờng<br /> độ trung bình tƣơng đƣơng với giá trị từ<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm chung của đối tƣợng<br /> nghiên cứu.<br /> Tổng số có 206 đối tƣợng nghiên cứu<br /> (89 BN nam chiếm 43,2%, 117 BN nữ =<br /> 56,8%). Tuổi trung bình 68,0 ± 1,1, tuổi<br /> cao nhất 91, tuổi thấp nhất 40. BN trong<br /> nghiên cứu chủ yếu đƣợc phát hiện THA<br /> trong khoảng thời gian từ 3 - 5 năm<br /> (52,4%). 21,4% phát hiện < 3 năm, 26,2%<br /> có tiền sử phát hiện THA > 5 năm.<br /> <br /> 31<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2015<br /> <br /> 2. Mức độ HĐTL chung.<br /> 45%<br /> 40%<br /> 35%<br /> 30%<br /> 25%<br /> 20%<br /> 15%<br /> <br /> 39,8%<br /> 33,0%<br /> 27,2%<br /> <br /> 10%<br /> 5%<br /> 0%<br /> H§TL tÝch cùc<br /> <br /> H§TL trung b×nh<br /> <br /> H§TL thÊp<br /> <br /> Biểu đồ 1: Tỷ lệ HĐTL của đối tƣợng<br /> nghiên cứu (n = 206).<br /> Khoảng 1/3 số đối tƣợng nghiên cứu<br /> có mức độ HĐTL ở mức tích cực, 27,2%<br /> hoạt động ở mức trung bình và có đến<br /> 39,8% hoạt động thấp (hay thiếu hoạt<br /> động). Nhƣ vậy, tỷ lệ HĐTL đầy đủ ở<br /> nhóm đối tƣợng này là 60,2%. Hoạt động<br /> đầy đủ ở đây bao gồm hoạt động tích cực<br /> và hoạt động trung bình, có chi phí tiêu<br /> hao năng lƣợng > 600 MET-phút/tuần<br /> tƣơng đƣơng với mức độ tập luyện là đi<br /> <br /> bộ tốc độ trung bình 30 phút/ngày trong 7<br /> ngày. Mức độ hoạt động ở đây đƣợc chia<br /> theo phân loại HĐTL của Tổ chức Y tế<br /> Thế giới (2008) thành 3 mức: hoạt động<br /> tích cực, hoạt động mức độ trung bình và<br /> hoạt động mức độ thấp, trong đó hoạt<br /> động mức độ thấp khi có chi phí tiêu hao<br /> năng lƣợng < 600MET-phút/tuần và là<br /> một trong 4 yếu tố nguy cơ của bệnh<br /> không lây nhiễm hiện nay.<br /> Để xác định mối liên quan giữa thực<br /> trạng HĐTL với đặc điểm thuộc yếu tố cá<br /> nhân, yếu tố xã hội, chúng tôi đề xuất<br /> chia HĐTL thành 2 nhóm: nhóm hoạt<br /> động đầy đủ (bao gồm nhóm hoạt động<br /> tích cực và trung bình) và nhóm hoạt<br /> động không đầy đủ (thiếu hoạt động).<br /> Theo thống kê, tần số và tỷ lệ các nhóm<br /> nhƣ sau: hoạt động đầy đủ: 124 BN<br /> (60,2%): thiếu hoạt động: 82 BN (39,8%).<br /> 2. Một số rào cản khi tham gia HĐTL<br /> của đối tƣợng nghiên cứu.<br /> * Do bản thân đối tượng nghiên cứu:<br /> <br /> Bảng 1: Yếu tố rào cản khi tham gia HĐTL từ bản thân đối tƣợng nghiên cứu (n = 206).<br /> YẾU TỐ RÀO CẢN BN<br /> <br /> KHÔNG CÓ Ý KIẾN<br /> <br /> KHÔNG ĐỒNG THUẬN<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Mất nhiều thời gian<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,4<br /> <br /> 61<br /> <br /> 29,7<br /> <br /> 144<br /> <br /> 69,9<br /> <br /> Bản thân thấy mệt<br /> <br /> 4<br /> <br /> 1,9<br /> <br /> 60<br /> <br /> 29,1<br /> <br /> 142<br /> <br /> 69,0<br /> <br /> HĐTL quá sức với tôi<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,5<br /> <br /> 27<br /> <br /> 13,1<br /> <br /> 178<br /> <br /> 86,4<br /> <br /> Xấu hổ khi luyện tập<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,4<br /> <br /> 32<br /> <br /> 15,6<br /> <br /> 173<br /> <br /> 84,0<br /> <br /> Về phía bản thân đối tƣợng nghiên<br /> cứu, một số rào cản ảnh hƣởng đến tham<br /> gia HĐTL nhƣ: mất nhiều thời gian, bản<br /> thân bị mệt, thấy quá sức và thấy xấu hổ<br /> khi luyện tập trƣớc mọi ngƣời. Qua kết<br /> 32<br /> <br /> ĐỒNG THUẬN<br /> <br /> quả trên, chúng tôi thấy khoảng 30% cho<br /> rằng tập thể lực mất thời gian và bản thân<br /> bị mệt. Khoảng 15% thấy quá sức và xấu<br /> hổ khi tập luyện. Phần lớn đối tƣợng (70 85%) cho rằng đây không phải là yếu tố<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2015<br /> <br /> rào cản khi tham gia HĐTL. Nghiên cứu<br /> về mối liên quan giữa HĐTL ở ngƣời lớn<br /> của Owen (1999) đã kết luận ngƣời lớn<br /> tham gia vào HĐTL là mối quan hệ tổng<br /> hòa giữa yếu tố cá nhân, xã hội và môi<br /> trƣờng [9]. Về yếu tố cá nhân, trong đó<br /> một số yếu tố nhân khẩu học đƣợc xác<br /> định có liên quan đến HĐTL. Theo báo<br /> cáo của Trost, Owen và CS [9]: yếu tố<br /> nhân khẩu học liên quan đến hoạt động<br /> thể chất, bao gồm tuổi, giới, trình độ học<br /> <br /> vấn và thực trạng kinh tế-xã hội. Đối với<br /> nghiên cứu xác định tỷ lệ thiếu HĐTL ở 9<br /> khu vực nông thôn và hệ thống giám sát<br /> nhân khẩu học (HDSS) tại 5 nƣớc châu Á<br /> [10] đã chỉ ra tỷ lệ thiếu HĐTL dao động<br /> từ 13% trong Chililab HDSS lên 58% trong<br /> Filabavi HDSS tại Việt Nam. Phần lớn<br /> những ngƣời đƣợc hỏi, cả nam và nữ đều<br /> không hoạt động trong thời gian giải trí<br /> của họ. Phụ nữ, ngƣời lớn tuổi và trình độ<br /> giáo dục cao có liên quan đáng kể với HĐTL.<br /> <br /> * Do yếu tố khách quan từ gia đình:<br /> Bảng 2: Yếu tố rào cản cho tham gia HĐTL từ gia đình đối tƣợng nghiên cứu (n = 206).<br /> YẾU TỐ RÀO CẢN<br /> TỪ GIA ĐÌNH<br /> <br /> RẤT ĐỒNG Ý<br /> <br /> ĐỒNG Ý<br /> <br /> KHÔNG ĐỒNG Ý<br /> <br /> RẤT KHÔNG<br /> ĐỒNG Ý<br /> <br /> KHÔNG<br /> Ý KIẾN<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> HĐTL gây mệt mỏi<br /> <br /> 6<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> 62<br /> <br /> 30,1<br /> <br /> 133<br /> <br /> 64,6<br /> <br /> 5<br /> <br /> 2,4<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> Mất nhiều tiền<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,5<br /> <br /> 23<br /> <br /> 10,7<br /> <br /> 150<br /> <br /> 73,3<br /> <br /> 32<br /> <br /> 15,5<br /> <br /> Bạn đời không thích<br /> bản thân HĐTL<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,5<br /> <br /> 17<br /> <br /> 8,3<br /> <br /> 167<br /> <br /> 81,1<br /> <br /> 15<br /> <br /> 7,3<br /> <br /> Chiếm thời gian cho<br /> gia đình<br /> <br /> 6<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> 30<br /> <br /> 14,6<br /> <br /> 157<br /> <br /> 76,2<br /> <br /> 13<br /> <br /> 6,3<br /> <br /> Gia đình không<br /> khuyến khích HĐTL<br /> <br /> 3<br /> <br /> 1,4<br /> <br /> 14<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> 173<br /> <br /> 84,0<br /> <br /> 14<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> Với các yếu tố khách quan đến từ phía<br /> gia đình đối tƣợng nghiên cứu gồm yếu<br /> tố HĐTL gây mệt mỏi, mất nhiều tiền,<br /> bạn đời không thích bản thân HĐTL, các<br /> thành viên trong gia đình không khuyến<br /> khích HĐTL và tập luyện chiếm mất thời<br /> gian dành cho gia đình. Trong các yếu tố<br /> này yếu tố gây mệt mỏi chiếm tỷ lệ cao<br /> nhất (33%), tiếp đến là chiếm thời gian<br /> dành cho gia đình (17,5%), mất nhiều<br /> tiền (11,2%), bạn đời không thích bản<br /> thân HĐTL (8,8%) và cuối cùng là các<br /> <br /> 0,0<br /> 6<br /> <br /> 2,8<br /> 0,0<br /> <br /> 2<br /> <br /> 1,0<br /> <br /> thành viên trong gia đình không khuyến<br /> khích tập luyện (8,3%). Tuy nhiên, các<br /> yếu tố này thực sự cũng chƣa phải là rào<br /> cản cho việc tham gia HĐTL của đối<br /> tƣợng nghiên cứu, vì phần lớn đều<br /> không đồng ý với những ý kiến trên (65 90%). Để đánh giá sơ bộ những yếu tố<br /> thuộc về bản thân cá nhân tham gia<br /> nghiên cứu và một số yếu tố khách quan<br /> khác liên quan đến tham gia HĐTL (trong<br /> đó có yếu tố khách quan từ phía gia đình<br /> và yếu tố liên quan đến địa điểm tập),<br /> <br /> 33<br /> <br />