Một số vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam - Tư tưởng Hồ Chí Minh: Phần 2

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:159

Thêm vào BST

Báo xấu

182
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Tư tưởng Hổ Chi Minh và một số vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam bao gồm một số bài viết và chuyên luận khoa học được sắp xếp theo chủ đề của Tiến sĩ Phạm Hồng Chương giúp bạn đọc hiểu hơn về tư tưởng của Người đối với cách mạng Việt Nam. Phần 2 sau đây với các chủ đề: Về chính trị, về kinh tế, về ngoại giao, về quốc tế, đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào cuộc sống. Mời bạn đọc tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một số vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam - Tư tưởng Hồ Chí Minh: Phần 2

QUYỂN L ự c CỦA NHÂN DÂN K hẳng định địa vị của n h â n d â n và việc th ể hiện nó trong thực tiễn là thước đo về một nển d ân chủ, một th iế t c h ế d ân chủ đích thực h ay giả dôì. HỒ Chí M inh viết; "Nưóc ta là nước d ân chủ. Đ ịa vị cao n h ấ t ỉà dân, vì d ân là chủ"’. Q u an niệm địa vị cao n h ấ t là d ân và Ngưòi dã giải thích ngắn gọn là vì d ân là chủ. Theo Hồ C hí M inh, địa vị là chủ, được quyết đ ịnh bởi mọi quyền h à n h và lực lượng là của dân, mọi công việc là do d â n v à do đó th à n h q u ả c ủ a n ền d â n ch ủ với địa vị cao n h ấ t là n h â n d ân th ì mọi lợi ích là cưa d ân chứ không th u ộc c ủ a m ột th iể u sô nào. Đó l à cơ sỏ căn b ản n h ấ t, là x u ấ t p h á t điểm để Hồ Chí M inh d ư a quan điểm vê' d ân chủ vào thực tiễn cuộc sống. Vị t h ế c h ín h tr ị là c h ủ v à với h à n h đ ộ n g v à t r á c h n h iệ m c ủ a người là m c h ủ - k h ô n g p h ả i chỉ n ê u t r ê n n h ữ n g k h ẩ u h iệ u m à p h ả i được th ự c h iệ n đ ầy đ ủ tro n g th ự c tiễn, Trước hết, vị th ế chính trị đó được k h ẳ n g định q ua Tuyên ngôn độc lập do Hổ Chí M inh soạn thảo, trong đó, các giá trị về d â n ch ủ g ắn liền vói độc lập, tự do của Tổ 1. Hồ C hi M inh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr. 515. 174
quốc, bao h àm cả nội dung về bình đ ẳ n g và công bằng xã hội. N h ú ng nội d u n g th ể hiện các giá trị về d ân chủ lại được k h ả n g đ ịn h b ằ n g m ột H iến p h á p thâ'm đ ậ m tư tưỏng d ân chủ Hồ C h í M inh và cùng c h ín h Ngưòí lại sán g lập n hà nước d ần chủ ở nưâc ta. N gay từ n ă m 1941, k h i xây dựng Chương trìn h của M ặt tr ậ n Việt M inh, Hồ Chí M inh đ ã th iế t k ế chế độ dân chủ cộng hoà cho nưốc ta sau khi cuộc cách m ạng do nhân d â n thực h iện th ắ n g lợi, Một chưdng trìn h cách m ạng n h ằ m thực h iệ n n hữ ng mục tiêu d ân chủ làm thức dậy vai trò làm chủ đ ấ t nưâc của mỗi ngưòi d â n đã làm nên th á n g lợi của Cách m ạ n g T h án g Tám . Vdi th ắ n g lợi c ủ a cuộc cách m ậng do n h â n d â n tiế n h àn h , Hồ Chí M inh đ ă tu yên bô’ trước to àn t h ế giới qua Tuyên ngôn độc lập vể sự ra đòi của nưốc V iệt N am mói - nưóc Việt N am D ân chủ Cộng hoà - với tiêu chí p h ấ n đ ấ u n h ằ m vào mục tiêu chung của to àn th ể n h â n d â n Việt Nam: Độc lập - Tự do - H ạn h phúc. C ần p h ả i nói rõ rằng, nội dung trong tiêu chí đó không n h ữ n g chỉ rõ mục tiêu lâ u dài của d â n tộc Việt N am mà còn th ể h iện nhữ ng giá trị chung, nguyện vọng c ủ a các d á n tộc tr ê n t h ế giới: độc lập cho các d ân tộc, tự do, h ạ n h phúc cho n h â n d â n và tiến bộ xã hội. Mục tiêu đó th ể hiện nội d u n g lớn n h ấ t của d ân ch ủ ở nước ta đó là 8ự g ắn bó c h ặ t chẽ giữa độc lập d ân tộc với chủ ng h ĩa xã hội. Lời nói đ ầ u trong H iến pháp đ ầu tiên của nưốc Việt N am mới, do Hồ Chí Minh ỉàm- Trưỏng b an soạn thảo n ăm 1946, n êu rõ: việc "bảo toàn lã n h thổ, giành độc lập hoàn to à n và k iế n th iế t quốc gia trê n n ền tả n g d ần chủ", Như 175
vậy, d â n c h ủ l à n ề n t ả n g c h o cá c h o ạ t đ ộ n g c ủ a chè clộ mối: b ả o t ồ n l â n h t h ổ v à k i ế n t h i ế t quôc gia. T i ê u c h í n ù y lại đưỢc k h ẳ n g đ ị n h t r o n g Đ iề u t h ứ n h ấ t ở C h ư ơ n g I c ủ a H iên pháp: "Nưốc V i ệ t N a m là m ộ t nước d â n c h ủ cộ n g hoà". Q u y ề n lưc c ủ a n h â n d â n c ũ n g được k h ả n g đ i n h ngay 0 C h ư ơ n g I, Đ i ề u t h ứ n h ấ t c ủ a H i ế n p h á p n ă m 1946: " T ấ t c ả q u y ề n b í n h t r o n g nước là c ủ a t o à n t h ế n h â n d â n V i ệ t N a m , k h ô n g p h â n b i ệ t n ò i giôVig, g á i trai, g i à u n g h è o , g i a i c ấ p , t ô n g i á o ”'. C h ư ơ n g II c ủ a H i ế n p h á p n ă m 1 9 4 6 n ê u lê n n h ữ n g n g h í a v ụ v à q u y ể n lợi c ủ a cô n g d â n . N g o à i s ự b ì n h đ ẳ n g v ề n g h ĩ a v ụ t r o n g việc b ả o v ệ T ổ quôc> H i ế n p h á p n ê u rõ ’T ấ t cả c ô n g d â n V i ệ t N a m đ ể u n g a n g q u y ể n về m ọi p h ư ơ n g d iệ n : c h í n h t rị, k i n h tế, v ă n h o á " (Đ iể u 6); đểu bình đ ẳ n g trước pháp luật, đểu được th a m gia chính q u ý ể n v à c ô n g cuộ c k i ế n qưôc" (Đ iể u 7) v à cá c q u y ề r t ự do k h á c . Đ i ể u đ ặ c b i ệ t t r o n g H i ế n p h á p n ă m 1946 CUL nước t a còn đư ợ c t h ể h i ệ n ỏ Đ i ể u 17: c h ế độ d â n c h ủ của n ư ớ c V i ệ t N à m mới b ả o v ệ cho " n h ữ n g n g ư ờ i n g o ạ i quôc t r a n h đấ^u cho d â n c h ủ v à t ự do m à p h ả i t r ô n t r á n h t h ì đ i 2ỡc t r ú n g ụ t r ê n đ ấ t V i ệ t N a m ”. T i n h t h ầ n đó đ ư ợ c g h i n h ế n v à o H i ế n p h á p k h ả n g đ ị n h c h ế độ m ới ỏ n ư ớ c t a k h ô n g chỉ t h ự c h i ệ n v à b ả o vệ n ề n d â n c h ủ n h â n d â n ở n ư ớ c ca m à 1. Cần chỉ rõ rằng, vấn để này trong Hiến pháp năn 1959 đưdc ghi ỏ Điều 4, Hiến pháp năm 1980 ghi ò Điều 6, ổế\ Hiến pháp nàm 1992 ghi ỏ Điều 2. 176
côn Cf Urách nhiệm , nghĩa vụ bảo vệ n h ữ n g ngưòi nưốc ngoài Dhiấn đâ u cho lý tưỏng d ân chú. H ièn p h á p ĩ ì ả m 1946 t u y ê n bố: " N g h ị v i ệ n n h â n d â n là cơ quí.n có quyền cao n h ấ t nước Việt N am D ân chù Cộng hoà"' (ũiiểu 22), n ó "giải q u y ế t m ọ i v ấ n đ ê c h u n g cho t o à n quôc" cứ quyển "kiểm soát và phê bìn h C h ín h phủ". Đây là mộ: qiuan niệm hoàn toàn mới của Hồ Chí M inh khi coi cớ q u in đại diện d ân cử là một cơ q u a n h à n h động chứ không chỉ là cơ quan chỉ chuyên thảo lu ận n h ư các nưóc d â n c i ủ p h ư ơ n g T â y . Việc g h i rõ t r o n g H i ế n p h á p v ề Q u ốc h ộ i CC q u y ể n c a o n h ấ t n h ư n g k h ô n g p h ả i l à cơ q u a n được g i a o tat c ả q u y ề n lực c ủ a n h â n d â n t h ể h i ệ n rõ r ệ t v a i t r ò c h ủ thế c ù a n h â n d â n đôi với c h ế độ. H i ế n p h á p n ă m 1946 c ủ n g 4uy định n hữ ng quyển rõ r ệ t và cụ th ể đối vối Quốc hội,. C h ủ t ị c h nước, C h í n h p h ủ , t o à á n v à c h í n h q u y ể n cấp tỉnbi. T o àn bộ q u y ể n lưc ỏ v à c h ỉ ở n h â n d â n m à thô i. Đ i ể u đó tthẵ h iện rõ k h á i niệm d ân chủ Hổ Chí Minh: "tất cả quy'ê'r h à n h v à lực l ư ợ n g đ ề u ớ nơi d â n " , ”đ ị a vị c a o n h ấ t ỉ à diâii vì d â n l à chủ". ỈPìiắi biểu tạ i ph iên bế m ạc kỳ họp th ứ h a i Quốc hội khojá I của nưỏc Việt N am mới, sa u khi thông q u a Hiến phá^p đ ẩ u t i ê n c ủ a n ư ớ c V i ệ t N a m D â n c h ủ C ộ n g h o à , H ồ Chíí Miĩỉh đẵ chỉ rõ: "Sau khi nước n h à mới tự do được 14 thám g đâ làm th à n h đưỢc b ản Hiến pháp đ ầ u tiên trong ịchi «ử nước n h à . B ả n H i ế n p h á p dó còn ỉà m ộ t v ê t tí c h lịchi sà ỉìiến p h á p đ ầu tiên trong cõi Á Đông n ày nữa. Bản HiêVn p t ố p đó c h ư a h o à n t o à n n h ư n g n ó đ ẵ l à m n ê n t h e o mộtt boèn cản h thực tế. H iến pháp đó tu yên bố với th ế giới 177
nư ỗc V i ệ t N am đ ã độc lập. H i ế n p h á p đó t u y ê n bô' với t h ế giới biết d â n tộc Việt N am đã có đủ mọi quyển tự do... H iến p h á p đó đã n êu m ột tin h th ầ n đoàn k ế t c h ặt chẽ giữa các d â n tộc Việt N am và một tin h th ần liêm khiết, cồng bình của các giai cấp"’, Nội du n g giai c ấp và v ấn đề đoàn k ế t d â n tộc luôn là n hữ ng đ ịnh hướng m à Hồ C hí M inh đ ặ t ra trong quá. trin h xây dựng Hiến pháp và p h á p lu ậ t trong các thời kỷ tiến lên c ả a đ ấ t nưóc v à d ân tộc. Ngưòi viết: "Hiến p h á p bảo đảm được quyền tự do d ân chủ cho các tầ n g ỉớp n h â n dân, trê n cơ sở công nông liên m inh và do giai cấp công n h â n lãn h đạo. Nó phải t h ậ t sự bảo đ ả m nam n ữ bìn h q u y ền và d ân tộc bìn h đẳng..."^ và "Pháp luật của t a là p h á p lu ậ t d ân chủ vì nó bảo vệ quyển tự do dân chủ rộng râi cho n h â n d â n lao động"^. Tư tưởng dân ch ủ Hồ C hí M inh th ể hiện s â u sắc tư tưởng n h â n văn của con người Việt Nam, th ể h iện triế t lý phưdng Đông và cũng chính t ư tưởng đó tạ o n ên sức m ạ r h Việt N am trong cả xây dựng đâ't nước nói chung cũng như trong quá trìn h hoàn thiện n ề n d ân chủ của nước nhà. Hồ Chí M inh viết: "Nghĩ cho cùng v ấn để tư p h á p cũng n h ư mọi v ấn đề khấc, trong lúc n à y là v ấn để ô đòi và làm ngứòi. ở đòi và làm người là ph ải thương nước thưdng 1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr. 440. 2. Sđd, t.8, tr.322. 3. Hồ Chí Minh: N hà nưởc và pháp luật, Nxb. Pháp lý, Hà Nội, 1985, tr. 85, 178
dến, lỉiương n h â n loại khổ đau, bị áp bức”‘. Đó ìà sự thể hién đ:ỉc biệt vể dân ch ủ theo tư tưởng Hồ Chí M inh trong lĩrh vực chính trị mà trước hết là sự k h ẳ n g định vị trí của n?ân dân trong chế độ d ân chủ. Hồ Chí M inh không n hữ ng đã chỉ r a địa vị của n h â n dán nói chung m à còn chỉ r a r ấ t cụ th ể quyền d ân chủ của từng giai tần g trong xã hội- Đôì vối công nhân, Người khẳng định; "Công n h â n có quyền thực sự trong xí nghiệp", "từ làm chủ tư liệu sản xuất, họ phải được ỉàm chủ việc quản lý kinh tế, làm chủ việc p h â n phôi sản phẩm lao động"^. Đối với lực lượng đông đảo n h ấ t trong xã h ạ là nông dân, Hồ C hí M inh đã n êu lên một lu ậ n điểm rấ: quan trọng là; "Bao giờ ở nông thôn nông d ân th ậ t sự nắm chính quyển, nông d â n được giải phóng th ì mới là dân chủ thực sự"^. Người đ á n h giá r ấ t cao vai trò của trí thức trong tiến trình d ân chủ hoá ỏ nước ta, rằ n g "lao động trí óc có nhiệm vụ r ấ t q u a n trọng trong sự nghiệp k h á n g chiến, kiến quốc, trong công cuộc hoàn th à n h dàn chủ mới để tiến đến chủ nghĩa xã höi'”*... Hồ Chí M in h đặc biệt q u a n tâ m tối v ấn đề gisi phóng p h ụ nữ. k h ẳ n g định vị trí b ìn h đẩng của phụ nC trong việe th am gia vào các công việc xã hội và đề cao vai trò chủ n h â n của đ ấ t nước của th a n h , th iế u niên. 1. Hồ Chí Minh: Nhà nước và pháp luật, Sđd, tr. 99. 2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.l2, tr. 568. 3. Sđd, t.7, tr-25. 4. Sđd, t.6, tr.203. 179
Nưâc ta là một quốc gia da d ân tộc, Hồ Chí Minh chi rõ, v ấn để làm chủ của n h â n d àn phải hao gổm t ấ t cả dồDỊí bào các d ân tộc thiểu sô' và cho r ằ n g phải "làm cho các dân tộc an h em d ần d ần tự q u ả n lý lấy mọi công việo CỦH m ình, để m au chóng p h á t triể n kinh tế và vản hoá của m ình, dể th ự c hiện các d ân tộc binh đằng về mọi mật"'. K hầng đ ịnh vị tri là chủ và làm chủ cúa n h ã n dân trong Hiến p h á p và pháp lu ậ t là sự đảm bảo đầu tiên cho việc thực h à n h d ân chủ trong fính vực chính tr ị ỏ mọt nưôc ch ư a t r ả i qua n ền d ân chủ tư sản, q uá độ đi ỉên chú nghỉa xã hội như nưốc ta. Điểu đó cho th ấ y q u a n điểm lý luận, lý tưởng chính trị, c h u ẩn mực chính trị pháp quyền... là xây dựng rrtặt tin h th ẩ n của h ệ thống chính Irị ớ nước ta. N hũng q u a n điểm của Hồ Chí M inh về xây dựng một H iến pháp d ân chủ, xác đ ịnh quyển làm chủ của n h á n d â n là n h ũ n g quan điểĩÀ căn bản cho xây dựng m ặt v ậ t c h ất của hệ thống chính trị d ân chủ ỏ nước ta th ể hiện trước h ế t q u a việc xây dựng n h à nước. 1. Hổ Chí M inh: Toàn tập, Sđd, t.7, Ir. a43. 180
XÂY D ựN G NHÀ NƯỚC DÂN CHỦ ♦ Sinh thòi, Hỗ C hí M inh chưa d ù n g k h á i niệm hệ thôr.g c h ín h tr ị. T u y n h iê n , tro n g q u á t r i n h chỉ đạo th ự c tiễ n x ây d ự n g c h ế độ d â n c h ủ mới ỏ nưóc ta , nội d ư n g c ủ a k h á i n iệm đó đ ã được t h ể h iệ n r ấ t rõ n é t. B ằ n g thực tiễ n t h iế t lập. xây d ự n g và p h á t triể n n ền d â n ch ủ mới, Hồ C h í M inh đ ã cho th ấ y h ệ th ố n g ch in h Lrị của c h ế độ d â n c h ủ n h â n dân , vể m ậ t v ậ t c h ất, được c ấu th à n h từ các cơ q u a n c ủ a N h à nước, các tổ chức và các d ả n g p h á i c h ín h trị, tro n g đó v ấ n để c ản b ả n là sự I h iế t iập n h à nưóc c ủ a d â n , do d â n , vì đ á n v à v ận h à n h nó tro n g th ự c tiễ n . N h à nước, t r ụ cột c ủ a h ệ thôVig c h ín h trị d â n c h ủ , p h à i do ch ín h n h â n d â n x ây d ự n g n ên th ô n g q u a b ầ u cử tự do và n h â n d â n có q u y ề n cũng n b ư các đ iều k iệ n c ầ n th iê t để giám s á t, k iểm t r a mọi h o ạ t động của N h à nước. Tư tưỏng Hồ C hí M inh về xây dựng n h à nước d ân chủ ’ 1. T ro tiịỊ H ổ C h í M in h toàn tập: C ụ m t ừ n h à nước d â n chủ x u ấ t h iệ n 10 l ầ n , c ụ m t ừ chính quyền d ă n chủ x u â ”t h i ệ n 1 1 lẩn. 181
th ể h iện ỏ n hữ ng v ấn đề cơ b ản sau đây: M ột là, n h à nước do dân, quyển bính thuộc VỂ n h â n dân. N g a y s a u C á c h m ạ n g T h á n g T á m , H ồ C h í M in h đ ã thực h iện ngay quyền làm chủ của n h â n d ân trong lĩnh vực chính trị th ô n g q u a tổ chức, xây dựng n h à nưốc d ân chủ mói ỏ nưóc ta. Người đã sử d ụ n g k ế t hỢp các hìn h thức: d ân chủ đ ạ i diện vdi việc b ầ u r a N ghị viện (Quốc hội); d ân chủ trự c tiếp với n h iề u h ìn h thức linh h o ạt như trong chế độ to àn d â n phúc quyết (Hiốn pháp n ă m 1946), sự kiểm điểm tự phê b ình và tiếp t h u phê b ình trưốc toàn d â n dœ vói c án bộ ch ín h quyền cấp cơ sở tro n g từ ng thòi gian; c h ế độ b án trực tiếp trong cách tổ chức và hoạt động của các cd q u a n h à n h chính và cơ q u a n tư p h á p trong th ể c h ế b ầu cử hội đồng n h â n d ân các cấp. N h ũ n g định chê n à y là cơ sỏ đ ể Hồ C hí M inh tổ chức bộ m áy n h à nước d ân chủ ỏ nước ta. N gày 3-9-1945, chỉ m ột ngày s a u T uyên ngôn độc lập, tro n g phiên họp c ủ a C h ín h p h ủ lâm thời, k h i n ê u ra n h ữ n g n h iệ m v ụ cấ p b ách củ a N h à nưôc V iệ t N am D ân chủ Cộng hoà, Hồ C hí M in h đã chỉ rõ: "Trước chúng ta đã bị c h ế độ q u â n ch ủ chuyên c h ế cai trị, rồi đến c h ế độ th ự c d â n k h ô n g k é m p h ầ n ch u y ên chế, n ên nưốc ta khô n g c6 h iến p h á p ... C h ú n g t a p h ả i có m ộ t H iế n p h á p d â n chủ. Tôi đ ể n ghị C h ín h p h ủ tổ chức c à n g sớm càng h a y cuộc Tông tu y ể n cử với c h ế độ p h ổ thông đầu 182
p h iế u " ‘- Tổng tu y ể n cử là một b iểu h iệ n q u y ền d â n chủ c h ín h trị cùa n h â n dân, đảm bảo c h ế độ d à n chủ, tự do. C h ín h sách b ầ u cử và ứ n g củ là v ấ n để cốt tử đ àm bảo tín h hỢp hiến tro n g xây dựng bộ m áy n h à nước. C hính s á c h (ìó là tự do h ay h ạ n chế, b ìn h đ ẳ n g h a y p h â n biệt, giá h a y th ậ t, áp đ ặ t h ay tự do lự a chọn, là n h ữ n g c h u ẩn mực để xem xét m ột bộ m áy chính q u y ển có th ự c sự là của d ân hay không. IIỒ Chí M in h đ ã chỉ r a tín h c h ấ t của n h iệ m vụ nàv: "Tổng tu y ể n cử là m ộ t dịp cho to àn th ể quôc dân. tụ do lựa chọn n h ữ n g người có tài, c6 đủc, để gánỉh vác công việc nưốc nhà. T rong cuộc Tổng tu y ể n cử, h ễ l à n h ữ n g n g ư ò i m u ô n lo v iệ c n ư ớ c t h ì đ ể u có q u y ể n r a ứng cử; hễ là công d â n th ì đều có quyền đi b ầ u cử. Không chÌỄu gái trai, g iàu nghèo, tôn giáo, nòi giông, giai cấp, đ ả n g p h á i , h ễ ì à c ô n g d â n V i ệ t N a m t h ì đ ể u có h a i q u y ể n đó. Vì lẽ đó, cho n ên Tổng tuyển cử tức là tự do, bìn h đ ẳ n g ; tức là d â n chủ, đoàn kết. Do T ổng tu y ể n cử mà to à n d án b ầu r a Quốc hội. Quôc hội sẽ cử r a C hính phủ. C h ín h p h ù đó t h ậ t là C hinh p h ủ c ủ a to àn dân"*. Ngưồi còn n h ấ n m ạnh: "C hế độ tu y ể n cử của c h ú n g t a thực hiện d â n ch ủ đồng thờ i th ự c hiện sự đ o à n k ế t to à n d â n ”® và với "Một Quốc hội được b ầu r a b ằ n g p h ổ th ô n g đ ầu phiếu dã b ả o đảm cho đ ấ t nước một H iến p h á p d â n chủ"^ Tổng '1,2. Hồ Chí Minh; Toàn tập, Sđd, t.4, tr. 8, 133- 3. Sđd, t.9, tr,591, ‘i .S đ d .t . 4 ,tr. 46Ö. 183
tu y ể n cử tức là tự do, b ìn h đẳng, tức là d â n chù và đ o à n k ế t tro n g tổ chức r a n h à nước là một b ảo d â m cho N h à nưóc ta th ể h iệ n b ản c h ấ t giai cấ^p lại v ừ a đ ạ i diộn c h o q u y ề n lợ i c ủ a t o à n d â n tộc. Đó l à t ư t ư ờ n g Hồ C h í M in h tro n g xây dựng n h à nước d â n chủ, n h à nước của d â n tộc ở nước ta và c h ín h đ iều đó đ ã làm c h o N|fưòi t h à n h công d ù ở tro n g n h ữ n g điều k iệ n khó k h ă n nhà'c c ủ a nước nhà. S a u cách mạng, b ằ n g việc dộng viên n h â n d â n v ào sinh h o ạt chính trị trọng đại n h ấ t của dâ't nưỏc là tô’ chức th à n h công cuộc Tổng tu y ển cử b ầ u ra Quôc hội khoá ĩ nước Việt Nam D ân chủ Cộng hoà, cđ q u a n qu y ền lực cao n h ấ t của đ ấ t nước, đ ạ i biểu cho ý chí của to à n d ân và Quô’c hội đã cử ra Chính p h ủ chính thức, đ ã k h ả n g định sự r a đồi của chế độ xã hội mới dựa trê n n ề n tả n g d â n chủ. Thông qua N h à nưốc do m ình cử ra, quyền lực c ủ a n h â n d â n trở th à n h quyền lực m ang tín h n h à nưốc với ch ủ th ể là n h â n dân. Do vậy, quyền lực n h à nước có cội nguồn từ n h â n dân, x u ấ t p h á t từ n h â n dân, n h â n d â n tạo lập nên bộ m áy n ầ à nước và uỷ quyền cho N h à nước th a y m ật m ình thực hiện quyền lực. Tính châ't d ân chủ c ủ a Nhà nước t a đxíỢc th ể hiện thông q ua việc tổ chức nó. Từ th à n h quả đó của c h ế độ d ân chủ, Hồ C hí Minh k h ẳ n g định: "C hính p h ù n à y tỏ rõ cái tin h t h ầ n quổc d â n ỉiên hiệp, là một C hính p h ủ chú trọng thực t ế và sẽ nỗ lực làm việc, để tr a n h th ủ quyền độc lập và th ố n g n h ấ t lãnh th ổ cùng xây dựng m ột nưóc Việt N am mới. C h ín h phủ 184
này là Chính phủ loàn quốc, có dủ n h â n tà i Trung, Nam, Bắc t ì i a m g ia " ^ Như vậy, lần đầu liê n Irong lịch sử d ân tộc, với sự k:ện toàn d ân th a m gia cuộc Tống tu y ể n cử xây dựng cơ q ia n đại diện quyên lực cao n h ấ t của m ìn h là Quỏc hội vì cử ra C hính phủ. quyển lực dã thuộc vể n h â n d ân trê n tliực tiễn theo tư tưởng d ân chủ Hồ C hí M inh. N hà nước n.ói ra dời sa u Cách m ạ n g T h án g T ám n ảm 1945 là n h à niớc dân chủ m ang b ả n c h ất của giai cấp công nhân, Bản chất nàv được biểu h iện trước h ế t là N h à nưốc ta được d ị t dưói sự lãn h đạo của Đ ảng Cộng s ả n và tín h c h ất dân cliủ được th ề hiện d ự a trê n n ền tả n g là khối đoàn kết toàn dân mà nòng côt là khôi liên m in h công nhân, nông dAn, trí thức. Do đó, d ân chù trong chính trị là bảo đ ảm quyền tự do, b;nh đẳng trong b ầu cử và ứ ng cừ cùa n h â n d ân vào các cơ quan đại điện là N hà nưốc. J^à người r ấ t am h iểu cớ cấu tổ chức của các h ìn h thức dán chủ tư sản điển h ìn h là Mỹ, Tây Âu và cũng hiểu rõ cơ cấu tố chức nển d ân ch ủ vô sản của c h ế độ Xôviẽt nhưng Hồ Chí M inh tổ chức N h à nước Việt N am (qua hai Hiến piiáp năm 1946 và n ăm 1959) m ang đậm d ấ u ấ n d ân tộc và sắc thái phương Đông, đồng thòi th â u th á i kinh nghiệm tô chức nhà nước trong mấy thẻ ký của n ền d ân chủ tư sản phương Tây cũng n h ư kinh nghiệm của c h ế dộ d án chủ 1. Jiổ Chí Mmh: Toàn tập, Sđd, t.4, tr, 430. 185
Xôviết để tạo ra m ột cđ cấu quyển lực thống n h ấ t h à i hoằ, các bộ p h ậ n hợp tá c và k h ế ước lẫ n n h a u Lrong tổ chức N h à nước V iệt N a m mới, Đó là sự p h â n công r à n h m ạch giữa các loại q u y ền kh ác n h a u (lặp pháp, h à n h p h áp , tư pháp) v à các c ấp qu y ền k h á c n h a u (tru n g ương, địa phương, cơ sỏ) dư ổi sự th ô n g n h ấ t quyển lực vào Quốc hội- H iế n p h á p n ă m 1946 đ ă n êu nguy ên tắc: "Trong k h i xéL xử, các th ẩ m p h á n chỉ tu â n theo p h á p lu ậ t, các cơ q u a n k h ác k h ô n g được can thiệp" và H iến p h á p n ă m 1959 cũng xác n h ậ n : "Khi x é t xử. to à á n có q u y ề n độc lậ p . v à c h ỉ t u â n th e o p h á p lu ậ t", c ầ n nói r õ r ằ n g n h ữ n g q u a n điểm về tổ chức n h à nưóc với sự p h â n công q u y ền lực th ể h iện tư tư ỏ n g Hồ C h í M inh thông q u a H iến p h á p n ă m 1946 và n ă m 1959 đ ến n ay đã được ch ín h th ứ c nói tới tro n g C ương lĩn h x â y d ự n g đ ấ t nước trong thời k ỳ q u á đ ộ lên ch ủ n g h ĩa x ã hội. N h ư vậy, để đ ầ n chủ trong chính trị p h ả i h ìn h th à n h m ột th iế t c h ế n h à nưóc để thực hiện và bảo vệ quyền làm chủ của n h â n dân. H a i là, n h à nước vì dân. Hồ C hí M inh đ ã n êu lên một loạt n h ữ n g lu ận điểm vể xây dựng một n h à nưóc d â n chủ, Đó !à các quan điểm về b ản chất, về mục tiêu, về nội dung chức trách và n h iệm vụ của n h à nưóc vì dân. Ngưòi viết; "C h ín h q u y ể n d â n chủ có n g h ĩa là c h ín h q u y ề n do đ ầ n ỉàm chủ", vì " C h ín h q u y ề n từ xã đ ế n C h ín h p h ủ T r u n g ương do d â n cử ra". "N hiệm vụ c ủ a c h ín h q u y ề n d â n ch ủ là phục v ụ n h â n 186
d án ; tổ chức, giáo dục, động v iên n h â n d ầ n xây d ự n g cuộc «ống mối”'. K hông chỉ xác đ ịnh vị tri là chủ của n h â n d án đôi vối N hà nước, Hồ Chí M inh còn giải thích r ấ t cụ th ể mốì quan hệ giữa N h à nưóc vổi n h â n dân: "Chính p h ủ cộng hoà d ân chủ là gì? L à đ ày tó ch u n g của dân, từ C h ủ tịch toàn quốc đôn làng. D ân là chủ th ì Chính p h ủ p h ải là đày 'tâ. Làm việc ngày nay k h ô n g phải là để t h ă n g q uan, p h á t tà i, Nếu C hính p h ủ làm h ạ i d â n thì dân có quyền đuổi C hính phủ. N hưng d â n d ù n g đày tớ làm việc cho m ình, th ì p h ải giúp dỡ C h ín h phù. N ếu C hính phủ sai thì p h ả i p h ê bình, phê bình n hư ng không phải là chửi"^. N ét đặc b iệ t của tư tưởng d ân ch ủ Hồ Chí M inh trong lĩnh vực ch ín h t r ị là ỏ chỗ, khi xác định nhiệm vụ của N hà nước tr ê n t ấ t cà các lĩnh vực n h ằ m phục vụ lợi ích của nhân d â n , N gười đ ã n ê u lê n m ộ t n h iệ m v ụ r ấ t q u a n trọ n g k hác !à "N hà nước ta p h ải p h á t triểĩi quyền d ân chủ và sinh h o ạt chính trị của toàn dân để p h á t huy tín h sáng tạo và tích cực của n h â n dân, làm cho mọi ngưòi công d ân Việt N am th ự c sự th am gia quản lý công việc N h à nước, ra sức xây dựiig chủ ng h ĩa xã hội và đ âu tr a n h thực hiện thông n h ấ t nitớc nhà.,."^. Đây là một lu ậ n điểm r ấ t mới về chức trách, n hiệm vụ của n h à nưâc d ân ch ủ theo tư tưởng Hồ Chí Minh; n h â n dân dùng q u y ln là ch ủ để tổ chức ra n h à nước và bên cạnh nhiệm vụ đảm bảo mọi diều kiện 1,2. Hồ Chi Minh: Toàn tập, Sđd, t.io , tr.606. 3, Sđd, 1.5. tr.60. 187
cho việc phục vụ lợi ích của n h â n d â n như đảm bảo a n ninh của đấL nưốc, p h á t trien kinh tế, văn hoá xã hội..,, n h à nưỏc d á n c h ủ còn có nhiệm vụ p h ả i p h á t triể n quyền d àn c h ủ và các s in h hoạt chính trị c ủ a n h ả n dân. Q u an điểm Lrên của Hồ Chí M inh phán ánh lín h tâ't yêu k h á ch q u a n của p h á t t n ể n xã hội, chỉ rõ mòl iiên hệ và p h ụ th u ộc q u a lại giữa n h à nước xã hội chủ ngh ĩa và dâĩi chủ. T rong sự tác động qua lại đó có những m á\i th u ầ n do n h ữ n g nhu cầu xã hội mới thường xuyên n ảv sinh với n h ữ n g k h ả năng hiện có để thoả m ân nhữ ng n h u c ầu đó; do tìn h trạ n g hiểu b iết của cư dân vể chính trị và pháp luật; do th iếu sót về vân hoá quản lý hoặc n h ũ n g biểu h iện k h ác n h a u bỏi tác động cúa xu hướng kỹ trị vào cơ cấu bị q u a n liêu hoá làm cho bộ m áy n h à nưổc xa ròi n h à n dân. C hê độ xă hội ch ủ nghĩa, với tư cách là một hệ thông đang p h á t triển có k h á nảng giải quyết các m âu th u ẫ n đó m à khô ng tạo ra sự căng th ẳ n g xã hội, loại trừ m â u th u ẫ n . T h e o H ồ C h í M in h , m ộ t tro n g n h ữ n g v ấ n d ề chiến lược là p h ải p h á t triển quyền d ân chủ và sinh ho ạt chính trị cùa n h â n dân. Sự p h á t triển đó cho phép N hà nưốc, một m ặt, n ắ m b ắ t đưỢc các m âu th u ẫ n đang hinh t h à n h đ ể g i ả i q u y ế t , m ặ t k h á c , t ạ o r a s ự t á c đ ộ n g th ư ò n g xuyên làm cho N h à nưốc luòn ỏ trong tiến trin h tự điểu chỉnh giúp cho nó Jigày càng hoàn Lhiện hơn, thực hiện ngày càng tố t hơn nhiệm vụ, chức trá c h của n h à nước d ân c h ủ xã hội c h ủ nghĩa. M ặt khác, sự p h á t triể n quyền dân chủ và sinh h o ạ t chính trị của n h â n d ầ n là ngày càng p h á t 188
h u y lính chủ lìộng th a m gia của n h â n d á n vào các công việc của ílấ t nước. Hồ Chí M inh nói; "N hà nước t a p h á t h u y d ân c h ù đ ến cao độ, đó là do tín h c h ấ t N h à nước t a là n h à nưóc c ủ a n h à n dân. Có p h á t huy d â n ch ủ đ ến cao độ tlù mói động viên được t ấ t cả lực lượng của n h â n d â n đưa cách m ạng tiế n lên"'. Rõ ràng, Hồ Chí M inh đã không chì n ê u rõ n h iệm vụ cúa n h à nước d ân chủ mà còn chỉ ra một phương thức tôt n h ấ t n h ằ m đ ảm bảo cho N hà nước không bị lạc h ậ u và xơ cứng trưốc sự p h á t trie n d ân tr í và n h ữ n g y êu cầu ngày c àn g cao c ủ a n h â n d â n trong việc th a m gia vào các sinh h o ạ t của đ ấ t nước. Đó cũng là m ột giài p h á p n h ằ m n â n g cao tính n ă n g động c ủ a n h à nước xã hội chủ nghĩa, nó đòi hỏi N hà nưâc phải luôn chú ý tới sự p h á t triể n tr ê n mọi lĩn h vực c ủ a đ ấ t nước và trê n th ế giới, m à trước h ế t là sự p h á t triển d â n chủ ở nưốc ta. Làm t h ế nào để n h â n d ân giao quyền m à khô n g m ất quyển, các cơ q u a n n h à nước đưỢc giao quyền m à không tiếm quyền d ân và p h ả i thực hiện tốt n h iệm vụ phục vụ n h â n dAn, p h á t triể n quyền d ân chủ và s in h h o ạ t c h ín h trị c ủ a n h â n d â n —? H ồ C h í M i n h đ ã x á c đ ị n h rấ t rõ m ố i q u a n hệ giũa dại d iện quyền lực của n h â n d â n với n h â n dân, chì r a CÖ c h ế v à p h ư ơ n g p h á p h o ạ t đ ộ n g để c h í n h q u y ể n t h ự c h iện iôl n hiệm vụ của mìnii. Ngưòí nói: "Chính p h ủ la là ch ín h p h ủ c ủ a n h â n dân, chỉ có một mục đích là ra sức L Hổ Chí M inh: Toàn tập, Sđd, t. 9, tr. 592. 189
phụng sự lợi ích của n h â n dân. C hính p h ủ r ấ t mong đồng bào giúp đõ, đôn đốc, kiểm soát và phê bìn h để làm trọ n nhiệm vụ của m ình là ngưòi đày tó tru n g th à n h tậ n tu ỵ của n h â n dân "’, Q u a n điểm đó chỉ r a sự tác động q u a lạ i g iũ a n h â n d â n • N h à nước tr ê n t ấ t cả các lĩn h vực của đời sôn g xã h ộ i, đ ồ n g t h ò i chỉ r õ v a i t r ò , t r á c h n h i ệ m l à m ch ủ c ủ a n h â n d â n đô’i với các h o ạ t động của n h à nước d â n chủ . Việc giúp đS, đôn đốc, k iểm so á t, và p h ê b ìn h các h o ạ t đ ộ n g c ủ a N h à nưổc được th ự c h iệ n c h ứ n g tỏ v a i trò , tr á c h n h iệ m đó. M ặ t k h á c, N h à nước p h ả i tạ o r a n h ữ n g đ iều k iện đ ể th ự c h iệ n đ ầy đ ủ v a i trò, tr á e h n h iệ m c ủ a n h â n dân. T ạo r a n h ũ n g đ iểu k iện th ự c t ế để n h â n d â n th ự c h iệ n đ ầy đ ủ vai trò, tr á c h n h iệ m c ủ a m ìn h là b iệ n p h á p tô't n h ấ t để p h á t h u y tín h tíc h cực c h ín h tr ị tro n g n h â n đ á n . V ì t h e o H ồ C h í M ì n h , k h á n g chiến, k i ế n quốc, h ay đổi mối và xây d ự n g đ ấ t nước đ ể u là sự n g h i ệ p c ù a d â n v à t r á c h n h i ệ m c ủ a d â n , m ọ i lự c l ư ợ n g v à q u y ề n h ạ n đ ể u ồ n ơ i d â n . N gười đ ã g iải th íc h : " C h ế độ c ủ a ta là c h ế độ d â n chủ . N h â n d â n là ch ủ . C h ín h p h ủ là đ à y tớ c ủ a n h â n d â n . N h â n d â n có q u y ể n đôn đốc và p hê b ìn h C h ín h phủ. C h ín h p h ủ th ì việc to việc nhỏ đ ểu n h ằ m mục đích phục v ụ lợi íc h c ủ a n h â n dân . Vì vậy, n h â n d â n lại có n h iệ m v ụ giúp đỡ C h ín h p h ủ , th eo đ ú n g k ỷ lu ậ t c ủ a C h ín h p h ủ và là m đ ú n g c h ín h sá c h c ủ a C h ín h p h ủ , đ ể C h ín h p h ủ là m trò n p h ậ n sự 1. Hồ Chí M inh: Toàn tập, Sđd, t.7, tr. 361 190
m à n h â n d â n đă giao phó"^ C iúp đổ, đôn đốc, kiểm soát, và phê b ình của n h ẫ n dân đôi với chính quyền là phương thức tốt n h ấ t n h ằ m làm cho h o ạt động cùa chính quyền n h â n d â n ngày một hiệu quả hơn. M ột m ặt, các yếu tố này sẽ làm cho N h à nước m au chóng n ắ m b ắ t được các n h u cầu, nguyện vong của n h â n d â n trê n các lĩnh vực, th ú c đẩy n h a n h chóng các hoạt động, kiểm so á t và điểu chĩnh các h o ạt động của N hà nước đú n g theo hướng phục vụ lợi ích của n h â n dân. M ặt khác, dưói tác động thưòng xuyên của vai trò và trách nhiệm của -nhân d ân sẽ làm cho N hà nước tr á n h khỏi q u á trìn h q u a n liêu hoá, điểu chỉnh xu hướng xa ròi n h â n d ân của N h à nưóc, là m gia tă n g b ản chất d ân chủ của n h à nước xẵ hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, Hồ Chí M inh cũng chì rõ tầ m quan trọng của v ấ n đề n h â n d ân có nhiệm vụ giúp đd C hính phủ, theo đú n g kỷ lu ậ t và làm đúng chính sách của C hính p h ủ để C hính p h ủ làm trò n p h ậ n sự m à n h â n d ân giao phó. Sự tác động tương hỗ này làm gia tă n g b ản c h ất n h â n dân của N h à nước tr ê n thực tiễn đồng thòi tă n g cưòng trách nhiệm ch ín h trị của n h â n d ân và ngăn ngừa sự coi thưòng lu ậ t p h á p và ch ín h quyền n h à nước. Phương th ứ c đó dược duy trì k h i chính quyển tỏ rõ n ă n g ỉực c ủ a m ìn h trong thực hiện nhiệm v ụ vì lợi ích của n h â n dân , tro n g xây dựng và p h á t triể n n ền d ân chủ của đ ấ t nưốc. NgưỢc lại, khi "N hân d â n có quyển đôn đỗc và 1. HỒ Chí Minh: Toàn íập, Sđd, t.7, tr. 368. 191
phê bình C hính p h ủ ”' n hư ng không giúp đd, không đon đốc. không kiểm soát, không phè bình là lúc trong xã hội xuà't hiện th á i độ th ò ơ chính trị hoặc k h ông th ừ a n h ậ n trê n thực t ế người đại diện lợi ích của m ình nởa, th ậ m chí còn đối lặp, thì v ấn đề tồn t.ại của chính quyền đã được quyết dịnh. C hính từ mòi quan hệ đặc biệt giữa chinh quyến - n h â n d ân được xác địn h r ấ t rõ rà n g như vậy đã làm rõ b ản chất chính trị của n ền dân chủ ỏ nước ta trong xây dựng một n h à nưốc c ủ a dân, do dân, vì d ân th eo tư tưởng Hổ Chí Minh. N h â n d â n có quyển b ầ u ra đại biểu của m ìn h đồng thòi cũng có quyền bãi miễn những đ ạ i biểu đc'. Đ ây là biểu hiện quyền lực tối cao của n h â n đân . Q uyền .ực đó được k h ẳ n g định trong thực tiễn làm cho Quôc hội níớc ta xứng đáng là cơ quan đại diện quyền lực cao n h ấ t củi to àn đẳn.’ Hồ Chí M inh nêu rõ: "N hân d ân có quyền bãi m iễn đại biểu Quốc hội và đại biểu hội đồng n h â n d â i n ế u những đại biểu ấy tỏ ra không xứng đáng vói sự tín ih iệ m của n h â n dân"*. T rên mức độ cao hơn, theo Hồ Chí Æ n h , n ế u k h ô n g là m t r ò n n h i ệ m v ụ c ủ a n g ư ò i đ à y tớ - r u n g th à n h và tậ n tu ỵ c ủ a n h â n d â n và "N ếu C h ín h p h i là m hại dân, th ì thì d â n có quyền đuổi C hính phủ". NgLÒi c h ì ra r ế t cụ th ể rằng, "từ Chủ tịch nưổc đến giao thôiìí v iên cũng vậy, n ếu không làm được viộc cho dân, th ì d â n lh ỗ fì| 1. HỒ Chí Minh: Toàn tập, S đ d , t,7, tr. 368. 2. Sđd, t.9, tr,591. 192
C iin liến nữa". Điều dó thế’ hiện dịa vỊ làm i;hủ của n h ả n d.ìn ỏ lình vực chính trị, troag xây dựng n h à nước cùa dân, dj dân, vì dàn. Thiết lặp n h à nước dán chủ d ầ u liên ớ Đông N am Á - tr.ột kiổu nhà nưâc hoàn toàn mâi, chưa từ ng fió trong lịch sứ cỉân tộc và cũng chưa có mô h ìn h trê n t h ế giới lúc đó, Hồ Chí Minh đ ã nhìn th ấ y ngay sự khó k h à n trong xây dựng n h â nước d â n chủ mới từ m ột nước thuộc địa, n ử a phong kiến, nghèo n à n lạc h ậ u với đ a s ố cư dân ở trong tin h trạng m ù chữ, lại th iếu m ột tru y ền thông d ân chủ Lheo quan niệm hiện đại. C hính vì vậy, ngay từ khi thiết lập nhà nước d ân chủ n h â n d ân ở nước ta, Người đã nói rõ: "Chúng ta đều chưa quen kỷ lu ậ t h à n h chính... Chắc chắn rà n g ;húng ta sẽ phạm k h u y ế t điểm, n h ư n g chúng t a sẽ s ứ a chữa, c h ú n g t a có c a n đ ả m s ủ a c h ữ a k h u y ế t đ iểm ". Do đó, củng vói 8ự nhá'n m ạ n h nhiệm vụ giúp đỡ, kiểm soát, phê b.nh của n h â n d ằn đôĩ với chính quyền, Hồ Chí Minh cũn:g :ấ t chú ý hoàn thiện các điểu kiện để không ngừng n â a g :.ao châ't lượng thực hiện vai trò làm chủ của n h â n dân: cối vỏi N hà nước để p h á t triể n quyển d ân chủ và sinh h o ạ t (h ìn h t r ị c ủ a t o à n d â n . L u ậ n đ i ể m n à y c ủ a H ồ C h í M irth không n h ữ n g chỉ rõ đó là phương thức trọng yếu n liằm p h á t huy b án c h ất của n ền d â n chủ xẵ hội chủ ngkầa tăn g cường hiệu lực của N hà nưàc trước 8ự p h á t triểm :ủa xã hội mà còn nêu lên một giải pháp làm tăn g h iệ u