Một số vấn đề lí luận về kĩ năng định hướng thời gian của trẻ 5-6 tuổi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết giới thiệu khái quát khái niệm về thời gian, định hướng thời gian, kỹ năng định hướng thời gian của trẻ 5-6 tuổi; các kĩ năng thành phần thuộc kĩ năng định hướng thời gian; sự hình thành kĩ năng định hướng thời gian của trẻ; cơ sở sinh lý và tâm lý của sự hình thành kĩ năng định hướng thời gian ở trẻ và các đặc điểm định hướng thời gian của trẻ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Một số vấn đề lí luận về kĩ năng định hướng thời gian của trẻ 5-6 tuổi

TẠP CHÍ KHOA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC HOA LƯ ISSN 2615-9538 Website: http://hluv.edu.vn/vi/tckh MỘT SỐ V N Đ LÍ LUẬN V KĨ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CỦA TRẺ 5-6 TUỔI Vũ Thị Di u Thuý1 Ngày nhận bài: 16/10/2023 Ngày chấp nhận đăng: 21/12/2023 Tóm tắt: Bài viết giới thiệu khái quát khái niệm về thời gian, định hướng thời gian, kỹ năng định hướng thời gian của trẻ 5-6 tuổi; các kĩ năng thành phần thuộc kĩ năng định hướng thời gian; sự hình thành kĩ năng định hướng thời gian của trẻ; cơ sở sinh lý và tâm lý của sự hình thành kĩ năng định hướng thời gian ở trẻ và các đặc điểm định hướng thời gian của trẻ. T khóa: Kĩ năng, định hướng thời gian, thời lượng, khoảng thời gian. SOME THEORETICAL ISSUES ABOUT TIME ORIENTATION SKILLS OF 5-6 YEARS OLD CHILDREN Abstract: The article briefly introduces the concept of time, time orientation, and time orientation skills of 5-6 years old children; component skills of time orientation skills including; the formation of children's time orientation skills; the physiological and psychological basis of the formation of time orientation skills in children and the characteristics of children's time orientation. Key words: Skills, time orientation, length of time, duration 1. GIỚI THI U Không gian và thời gian gắn liền với vật chất, là phương thức tồn tại của vật chất, mọi hoạt động của con người đều diễn ra trong không gian và thời gian. Thời gian là một trong nh ng y u tố điều chỉnh các quan hệ xã hội của con người. Các nghiên cứu trong và ngoài nước về k năng định hướng thời gian của tr đã làm rõ: Tr 5-6 tuổi c󿿿 thể bi t cc thước đo thời gian và ước lượng thời gian, sử dụng một số t chỉ thời gian và mối liên hệ, mối quan hệ thời gian, lập k hoạch th c hiện nhiệm vụ trong khoảng thời gian phù hợp. Tuy vậy, các nghiên cứu trên ít đề cập đ n k năng mô tả các mối liên hệ, mối quan hệ thời gian; k năng lập k hoạch, th c hiện k hoạch, rút kinh nghiệm và vận dụng kinh nghiệm về việc th c hiện nhiệm vụ trong thời gian qui định vào tình huống mới [1, tr.9-19]. Do vậy, bài vi t bổ sung làm rõ lí luận về k năng định hướng thời gian của tr làm cơ s cho việc giáo dục k năng định hướng thời gian cho tr . 2. NỘI DUNG 2.1. M t số khái niệm 2.1.1. Thời gian Thời gian là hình thức tồn tại cơ bản của vật chất, trong đ󿿿 vật chất vận động và phát triển liên tục, không ng ng bắt đầu t một thời điểm, theo một trình t t quá khứ đ n hiện tại rồi đ n tương lai và k t thúc một thời điểm, do vậy nó diễn ra với một tốc độ trong một thời lượng 1 Khoa Sư phạm Tiểu học Mầm non, Trường Đại học Hoa Lư; Email: vtdthuy@hluv.edu.vn 72
nhất định [1, tr.21]. Thời gian có các dấu hiệu cơ bản sau: Thời điểm là mốc thời gian, là khoảnh khắc thời gian gắn với một s kiện, hiện tượng nào đ󿿿, t thời điểm bắt đầu đ n thời điểm k t thúc cho ta bi t khoảng thời gian diễn ra hành động, s kiện, hiện tượng. Thời lượng là số lượng thời gian được xc định bằng phần bắt đầu và k t thúc một s kiện [20]. M i s kiện, hiện tượng, hành động đều diễn ra với một tốc độ nhất định trong thời gian giúp con người định hướng thời gian của s kiện, hiện tượng... đ󿿿. 2.1.2. Định hướng thời gian Định hướng thời gian là quá trình cảm nhận thời gian diễn ra s kiện t môi trường bên ngoài vào trong ý thức con người, giúp con người ước lượng được thời gian, xc định mối quan hệ thời gian diễn ra các s kiện, t đ󿿿 th c hiện nhiệm vụ phù hợp với thời gian qui định [1, tr.21]. 2.1.3. Kỹ năng định hướng thời gian của trẻ 5-6 tuổi - K năng K năng không chỉ chỉ đơn thuần là m t k thuật hành động mà n󿿿 còn là biểu hiện của năng l c c nhân, đòi hỏi s tham gia của nhận thức, thi độ. Vậy, kĩ năng là năng lực thực hiện có hiệu quả hành động trên cơ sở biết tri thức, phương thức thực hiện hành động và sự vận dụng tri thức, kinh nghiệm phù hợp với điều kiện hoàn cảnh của con người. K năng thể hiện tính đúng đắn, tính thành thạo, tính linh hoạt và tính hiệu quả của việc triển khai hành động trong th c tiễn; đây là tiêu chuẩn để xc định mức độ phát triển của k năng [1, tr.23]. - K năng định hướng thời gian của tr 5-6 tuổi Kĩ năng định hướng thời gian của trẻ 5-6 tuổi là năng lực thực hiện có hiệu quả hành động định hướng thời gian trong đó trẻ xác định được khoảng thời gian diễn ra sự kiện, mối liên hệ và quan hệ thời gian diễn ra các sự kiện để lựa chọn và thực hiện nhiệm vụ phù hợp với thời gian qui định [1, tr.23]. 2.2. Các kĩ năng thành phần thu c kĩ năng định hướng thời gian c a trẻ 5-6 tuổi Theo T.D. Richterman, tr 5-6 tuổi c󿿿 cc k năng định hướng thời gian gồm: xc định, đo lường thời gian, biểu thị chính xc thời gian trong lời n󿿿i, cảm nhận thời lượng để điều chỉnh và lập k hoạch hoạt động kịp thời, thay đổi nhịp điệu hành động tuỳ thuộc vào thời gian cho phép [3]. D.M. Penkova cũng xc định các k năng định hướng khoảng thời gian ngắn của tr gồm k năng cảm nhận các khoảng thời gian, lập k hoạch hoạt động trong khoảng thời gian này và hoàn thành đúng thời gian mà không cần quan st đồng hồ [4]. R.O. Borisovna quan niệm k năng định hướng thời gian của tr thể hiện 3 biểu hiện: - S phản ánh các khoảng thời gian và khả năng tổ chức các hoạt động trong thời gian; - Hiểu các t biểu thị thời gian; - Hiểu được chu i s kiện trong thời gian [5]. T k năng xc định các khoảng thời gian có theo dõi đồng hồ, tr hình thành k năng cảm nhận và ước lượng các khoảng thời gian, so sánh được các khoảng thời gian đ󿿿 để l a chọn nhiệm vụ, th c hiện nhiệm vụ trong thời gian qui định. T nh ng nghiên cứu trên, tác giả xc định các k năng thành phần thuộc k năng định hướng thời gian của tr 5-6 tuổi như sau: 2.2.1. Kĩ năng xác định và ước lượng các khoảng thời gian K năng xc định các khoảng thời gian và mối quan hệ thời gian có các biểu hiện sau: - K năng xc định khoảng thời gian, bao gồm: + Xác định được khoảng thời gian diễn ra s kiện: Tr bi t xc định thời điểm bắt đầu và thời điểm k t thúc s kiện trên dụng cụ đo thời gian, ví dụ xc định vị trí của cc kim đồng hồ để xc định thời lượng và diễn đạt bằng lời n󿿿i về thời lượng của khoảng thời gian diễn ra s kiện đ󿿿. + Chỉ được dấu hiệu của khoảng thời gian đ𿿿 diễn ra s kiện trên dụng cụ đo thời gian: Tr chỉ được hướng di chuyển, vị trí di chuyển t thời điểm bắt đầu đ n thời điểm k t thúc s kiện của phương tiện chỉ thời gian trên dụng cụ đo thời gian. Ví dụ kim đồng hồ, mức ct trong đồng 73
hồ cát, mức nước trong đồng hồ nước; tờ lịch của lịch bloc, ô ngày trên lịch để bàn, lịch tờ… + Diễn đạt bằng lời n󿿿i về dấu hiệu của thời gian trên dụng cụ đo thời gian: Tr d ng lời n󿿿i mô tả hướng di chuyển, vị trí di chuyển t thời điểm bắt đầu đ n thời điểm k t thúc s kiện trên dụng cụ đo thời gian, ví dụ: Khi cát chảy h t t ngăn trên xuống ngăn dưới là h t 1 phút (ho c 2 phút, 3 phút...); khi kim phút dịch được 1 nấc là h t 1 phút… - K năng cảm nhận và ước lượng các khoảng thời gian. T việc th c hiện nhiều lần các nhiệm vụ tạo xúc cảm khác nhau, trong đ󿿿: có nhiệm vụ tr không c󿿿 hứng thú, c󿿿 nhiệm vụ b󏿿nh thường và tạo ít hứng thú, c󿿿 nhiệm vụ dễ tạo hứng thú cho tr ; tr ước lượng thời lượng của khoảng thời gian m i lần th c hiện nhiệm vụ này, t đó tr dần nhận ra tính khch quan của thời gian, thời gian trôi qua không phụ thuộc vào xúc cảm của tr , việc ước lượng thời gian s chính xc hơn [1, tr.23-24]. 2.2.2. Kĩ năng so sánh và xác định mối quan hệ, mối liên hệ thời gian Tr quan sát các s kiện diễn ra trong nh ng khoảng thời gian nhất định và so sánh thời gian diễn ra cc s kiện đ󿿿, mô tả bằng lời n󿿿i về cc mối quan hệ, mối liên hệ thời gian, gồm: - Bi t xc định mối liên hệ thời điểm: Tr mô tả mối liên hệ về thời điểm bằng cc t ng : cùng lúc (bằng nhau), trước – sau, đầu tiên – ti p theo – cuối c ng. Ví dụ: Quan sát 3 bạn nhảy bao bố t 1 điểm xuất phát di chuyển đ n vạch đích, tr bi t nhận xét: Bạn A và bạn B cùng về đích và về trước bạn C, bạn C về đích sau bạn A và bạn B; ho c: Bạn A về đích đầu tiên, ti p theo là bạn B, bạn C về đích cuối cùng. - Bi t xc định mối quan hệ thời lượng: Tr mô tả mối quan hệ thời lượng bằng cc t ng : mất thời gian như nhau, mất ít thời gian hơn – mất nhiều thời gian hơn, mất ít thời gian nhất – mất nhiều thời gian hơn – mất nhiều thời gian nhất. Ví dụ: Quan sát 3 bạn nhảy bao bố t 1 điểm xuất phát di chuyển đ n vạch đích, tr nhận xét: Bạn A và bạn B nhảy h t ít thời gian hơn bạn C, bạn C h t nhiều thời gian hơn bạn A và bạn B; ho c: Bạn A nhảy h t ít thời gian nhất, bạn B nhảy h t nhiều thời gian hơn, bạn C nhảy h t nhiều thời gian nhất. - Bi t xc định mối quan hệ tốc độ: Tr mô tả mối quan hệ tốc độ bằng cc t ng : nhanh bằng nhau, nhanh hơn – chậm hơn, nhanh nhất - chậm hơn – chậm nhất [1, tr.24]. Ví dụ: Quan sát 3 bạn nhảy bao bố t 1 điểm xuất phát di chuyển đ n vạch đích, tr nhận xét: Bạn A và bạn B nhảy nhanh hơn bạn C, bạn C nhảy chậm hơn bạn A và bạn B; ho c: Bạn A nhảy nhanh nhất, bạn B nhảy chậm hơn, bạn C nhảy chậm nhất. 2.2.3. Kĩ năng thực hiện nhiệm vụ phù hợp với thời gian qui định K năng th c hiện nhiệm vụ ph hợp với thời gian qui định gồm cc biểu hiện sau: - Bi t lập k hoạch th c hiện nhiệm vụ: Tr chọn nhiệm vụ phù hợp với thời gian cho phép, xc định được trình t th c hiện nhiệm vụ, xc định tốc độ th c hiện m i nhiệm vụ phù hợp thời gian qui định để hoàn thành các nhiệm vụ được giao. Ví dụ, khi chơi “Cắp cua bỏ giỏ”, tr t xác định khả năng chơi cắp sỏi để chọn cắp 1 trong 3 đám sỏi trong thời gian quy định là 1 phút; xác định được trình t cắp sỏi: Hai bàn tay úp vào nhau, các ngón tay đan vào nhau, 2 ng󿿿n trỏ du i ra làm “càng cua”, cắp t ng hòn sỏi bỏ vào giỏ, ti p tục cho đ n khi h t thời gian. Dưới đây là hình ảnh 1 tr chơi trò chơi “cắp cua” đám sỏi ít sỏi nhất. 74
- Bi t điều chỉnh tốc độ th c hiện nhiệm vụ ph hợp thời gian qui định: Khi th c hiện các nhiệm vụ theo yêu cầu, tr bi t th c hiện nhiệm vụ đơn giản nhất tốc độ chậm nhất, tăng tốc độ nhanh hơn nhiệm vụ phức tạp hơn, tăng tốc độ nhanh nhất nhiệm vụ phức tạp nhất. Ví dụ, khi chơi “Cắp cua bỏ giỏ”, tr cắp cua đám sỏi ít nhất với tốc độ chậm nhất, đám sỏi nhiều hơn với tốc độ nhanh hơn, đám sỏi nhiều nhất với tốc độ nhanh nhất. - Bi t vận dụng kinh nghiệm về việc sử dụng thời gian: Sau khi th c hiện các nhiệm vụ trong thời gian qui định, tr bi t nêu được lí do hoàn thành hay chưa hoàn thành m i nhiệm vụ và rút ra kinh nghiệm, xác định được cách điều chỉnh tốc độ th c hiện nhiệm vụ đ󿿿 để hoàn thành nhiệm vụ trong khoảng thời gian qui định và vận dụng kinh nghiệm vào việc th c hiện nhiệm vụ mới, tình huống mới. Ví dụ, sau khi chơi trò chơi “Cắp cua bỏ giỏ”, tr rút kinh nghiệm điều chỉnh tốc độ cắp sỏi nên vận dụng được kinh nghiệm đã có vào trò chơi khác như điều chỉnh tốc độ x p hoa t lá trong hình ảnh sau: Bông hoa 1 Bông hoa 2 Bông hoa 3 Trên đây là nh ng k năng thành phần thuộc k năng định hướng thời gian trong đ󿿿 k năng xc định các khoảng thời gian là cơ s của k năng ước lượng thời gian, k năng ước lượng thời gian là cơ s của k năng xc định mối quan hệ và mối liên hệ thời gian, k năng th c hiện nhiệm vụ ph hợp với khoảng thời gian qui định. K năng th c hiện nhiệm vụ ph hợp với thời gian qui định lại chính xc ho cc k năng xc định, ước lượng thời gian và k năng xc định cc mối quan hệ, mối liên hệ về thời gian. Nhà giáo dục cần căn cứ vào tính đúng đắn, tính thành thạo, tính linh hoạt và tính hiệu quả của việc triển khai th c hiện các k năng này trong th c tiễn để đnh gi mức độ phát triển k năng định hướng thời gian của tr 5-6 tuổi [1, tr.25]. 2.3. Cơ sở hình th𿿿nh kĩ năng định hướng thời gian c a trẻ 5-6 tuổi * Về cơ s sinh lí: Các nhà sinh lí chỉ ra rằng t khi lọt lòng mẹ, tr đ𿿿 c󿿿 thể cảm nhận và phân biệt các khoảng thời gian. Cơ thể người không c󿿿 cơ quan riêng cho việc cảm nhận thời gian mà cần s phối hợp của các giác quan, cc bộ phận cơ thể dưới s chỉ đạo của hệ thần kinh. K năng ước lượng, đnh gi thời gian, điều chỉnh tốc độ th c hiện nhiệm vụ trong thời gian qui định được h󏿿nh thành trên cơ s thành lập phản xạ c󿿿 điều kiện với thời gian, tức là qua việc l p đi, l p lại nhiều lần cc trải nghiệm giống nhau trong khoảng thời gian như nhau giúp tr h󏿿nh thành phản xạ chính xc về xc định ho c sử dụng thời gian. S phối hợp của cc gic quan (nhất là thính gic, thị gic), cơ quan vận động và ngôn ng trong quá trình trải nghiệm thời gian giúp cho k năng định hướng thời gian tr ngày càng chính xc hơn [1, tr.25-27]. * Về cơ s tâm lí: Các nhà tâm lí tập trung nghiên cứu thời gian tâm lí qua cảm giác, tri giác và hành vi của con người để xc định và ước lượng các khoảng thời gian. T tr c giác ban đầu về thời gian, tr có thể tri giác khoảng thời gian, tốc độ và tính k tục khách quan của s vật, hiện tượng. Bậc thang phản ánh cảm tính về thời gian h󏿿nh thành trước và là cơ s cho bậc thang phản ánh logic – khái niệm về thời gian, qua đ󿿿 pht triển k năng định hướng thời gian. Nhờ ph񯿿p đo lường mà tr nhận bi t s sắp x p, nối ti p của các giai đoạn diễn ra s kiện, t đ󿿿 h󏿿nh thành biểu tượng khoảng thời gian, trình t thời gian t “trước” đ n “sau”, tốc độ diễn ra s kiện trong thời gian... làm chính xác hoá khái niệm thời gian. Theo J. Piagiet, các khái niệm 75
thời gian bắt nguồn t tr c giác, s phối hợp gi a cảm nhận bằng cc gic quan và tư duy logic giúp tr hiểu r hơn về thời gian, tr học về các mối quan hệ thời gian t người lớn [1, tr.27]. Việc đnh gi thời gian của tr phụ thuộc vào kinh nghiệm sống, trạng thi cảm xúc; sự chú ý, hứng thú, động cơ hoạt động, trí nhớ, trạng thái tâm lí... Hầu h t các trải nghiệm trong cuộc sống đều mới m với tr , tr phải tham gia rất nhiều hoạt động trong một thời điểm, chúng luôn phải sắp x p lại thông tin để hiểu nó, do vậy cùng một khoảng thời gian như nhau nhưng tr cảm thấy n󿿿 dường như lâu hơn so với cảm nhận của người lớn. Cảm giác sợ hãi làm cho thời gian bị chậm lại… Như vậy, s h󏿿nh thành k năng định hướng thời gian của tr diễn ra theo ba giai đoạn: Giai đoạn 1 - Trải nghiệm xc định và ước lượng thời lượng của khoảng thời gian Tr sử dụng các gic quan để xc định một khoảng thời gian nhất định c󿿿 theo d i dụng cụ đo thời gian, t đ󿿿 h󏿿nh thành khi niệm về đơn vị thời gian. Sau khi xc định được khoảng thời gian nhất định, tr th c hiện cc nhiệm vụ trong khoảng thời gian qui định và h󏿿nh thành k năng ước lượng thời gian. Việc ước lượng khoảng thời gian l p đi, l p lại s tạo thành phản xạ c󿿿 điều kiện về khoảng thời gian, giúp k năng ước lượng thời gian của tr dần chính xc hơn. Ví dụ: tr quan sát hoạt động của kim giây, kim phút (cùng xuất phát t 1 điểm) trên m t đồng hồ trong 1 phút trong một số lần để nhận bi t thời lượng của 1 phút. Sau đó, tr chơi trò chơi “Cắp cua bỏ giỏ” trong thời gian 1 phút, h t 1 phút chuông đồng hồ reo báo hiệu h t thời gian. Sau khi chơi một số lần, tr có thể ước lượng thời gian của 1 phút tương ứng với việc cắp được số sỏi theo khả năng của tr . Giai đoạn 2 - Xc định cc mối liên hệ, mối quan hệ thời gian. T việc quan st cc s kiện để xc định các khoảng thời gian ho c th c hiện cc nhiệm vụ để ước lượng thời gian, tr so snh mối liên hệ thời điểm, mối quan hệ thời lượng và mối quan hệ tốc độ diễn ra cc s kiện, nhiệm vụ đ󿿿. Ví dụ: tr quan sát 3 bạn nhảy bao bố và mô tả mối quan hệ thời điểm: Bạn trai áo xanh về đích đầu tiên, ti p theo là bạn trai áo trắng, bạn gái về đích cuối cùng. Tr nhận xét mối quan hệ thời lượng: Bạn trai áo xanh nhảy h t ít thời gian nhất, bạn trai áo trắng nhảy h t nhiều thời gian hơn, bạn gái nhảy h t nhiều thời gian nhất. Tr nhận xét mối quan hệ tốc độ: Bạn trai áo xanh nhảy nhanh nhất, bạn trai áo trắng nhảy chậm hơn, bạn gái nhảy chậm nhất. K năng xác định cc mối liên hệ, mối quan hệ thời gian c ng với k năng ước lượng thời gian là tiền đề cho việc lập k hoạch và th c hiện nhiệm vụ trong thời gian qui định. Giai đoạn 3 – Trải nghiệm th c hiện nhiệm vụ trong khoảng thời gian qui định Để th c hiện nhiệm vụ trong thời gian qui định, tr phải ước lượng được khoảng thời gian dành cho việc th c hiện nhiệm vụ, xác định trình t và tốc độ th c hiện nhiệm vụ, ti n hành điều chỉnh tốc độ th c hiện sao cho hoàn thành nhiệm vụ trong thời gian qui định. Qua đ󿿿, tr có thể rút kinh nghiệm về việc th c hiện nhiệm vụ trong thời gian qui định để vận dụng vào các tình huống khác. Ví dụ, sau khi thử nghiệm “cắp cua” m i đám sỏi trong thời gian 1 phút, tr t rút kinh nghiệm và điều chỉnh tốc độ chơi: nhóm ít sỏi nhất thì cắp t t , nhóm nhiều sỏi hơn thì cắp nhanh hơn, nhóm nhiều sỏi nhất phải cố gắng cắp nhanh nhất mới hoàn thành trong đúng 1 phút. 76
Như vậy, quá trình hình thành k năng định hướng thời gian diễn ra trên cơ s thống nhất gi a nhận thức cảm tính (cảm gic, tri gic thời gian qua cc s kiện, hiện tượng) và nhận thức lí tính (cảm nhận, ước lượng thời gian, c󿿿 k hoạch và th c hiện nhiệm vụ trong thời gian qui định) trong đ󿿿 nhận thức cảm tính cung cấp cc tư liệu đầu tiên về thời gian và được con người suy ngh , phn đon, suy luận về n󿿿, bổ sung chính xc ho biểu hiện về thời gian để nhận thức thời gian, hình thành các k năng sử dụng thời gian. S hình thành k năng định hướng thời gian của tr diễn ra qua 3 giai đoạn, được thể hiện qua sơ đồ sau: Ba giai đoạn này có liên quan mật thi t với nhau trong đ󿿿 giai đoạn 1 là tiền đề của giai đoạn 2, giai đoạn 2 chính xác hoá khả năng xc định và ước lượng thời gian của giai đoạn 1 và là tiền đề của giai đoạn 3, giai đoạn 3 củng cố và chính xc ho giai đoạn 2 và giai đoạn 1. Do vậy, việc giáo dục k năng định hướng thời gian cho tr cần th c hiện theo quá trình hình thành k năng định hướng thời gian của tr [1, tr.27-29]. 2.4. Đặc đi m định hướng thời gian c a trẻ 5-6 tuổi Giai đoạn 5-6 tuổi là thời điểm nhạy cảm đối với sự cảm nhận thời gian ở trẻ. Một số nghiên cứu cho rằng do thời gian c󿿿 tính tr u tượng nên tr kh󿿿 nhận bi t thời gian, khả năng nhận thức về thời gian xuất hiện tr tương đối muộn. Tuy vậy, D. Sylvie lại n󿿿i khả năng ước tính thời gian chính xác của tr em xuất hiện t giai đoạn sơ sinh, chỉ c󿿿 năng l c khái niệm còn hạn ch [6]. Theo D.M. Penkova, dù rất kh󿿿 khăn nhưng tr bắt đầu làm chủ thời gian sớm, tr t sơ sinh đ n 8 tuổi có s nhạy cảm của giác quan soma (соматическое чувство) về thời gian. Tr sơ sinh “đo thời gian” theo chu k󏿿 hoạt động của nội tạng, gọi là “giai đoạn thích ứng”. Tr t 1 đ n 3 tuổi cảm nhận thời gian qua nh ng s kiện hàng ngày, hay hỏi về thời điểm, gọi là “giai đoạn định hướng”. Tr t 3 đ n 5 tuổi quan tâm cc thước đo thời gian, cc đ c điểm định lượng của chúng, tính trình t của thời gian, gọi là “giai đoạn của s đồng cảm”. Tr t 6 đ n 8 tuổi nhạy cảm nhất đối với s phát triển nhận thức về thời gian, bắt đầu định hướng đúng lúc, thuộc “giai đoạn nhận thức” [7]. Sự định hướng thời gian ở trẻ hình thành trên cơ sở kinh nghiệm cá nhân. Do tính tr u tượng của thời gian nên tr chỉ có thể cảm nhận gián ti p thời gian thông qua s cụ thể h󿿿a cc đơn vị thời gian và các mối quan hệ thời gian trong cc s kiện l p đi, l p lại trong cuộc sống. Do đ󿿿, nhận thức của tr về nh ng khoảng thời gian liên quan tr c ti p đ n trải nghiệm c nhân của tr . Độ chính xc của việc ước lượng thời gian tr được xc định b i tr󏿿nh t hưng phấn và ức ch của t bào thần kinh. Định ngh a về khoảng thời gian tr là k t quả của phản xạ c󿿿 điều kiện đối với thời gian. V󏿿 vậy, tr nên được trải nghiệm khoảng thời gian diễn ra cc s kiện để học đo lường thời gian, xc định tr󏿿nh t , tốc độ của s kiện trong khoảng thời gian. Ngôn ngữ chỉ thời gian của trẻ thay đổi theo tuổi: tr chuyển t nói về thời điểm đ n nói về thời lượng, tr dần có khả năng kiểm soát thời gian. S hiểu bi t về thời gian trong ba năm đầu đời không chỉ xảy ra trong l nh v c tình cảm mà còn cả trong l nh v c nhận thức. Lời nói đ󿿿ng một vai trò quan trọng với việc nhận thức thời gian, tr bắt đầu sử dụng các t khá chung 77
chung như “bây giờ”, “đầu tiên”… để chỉ thời gian; tr cảm nhận thời gian thông qua nh ng dấu hiệu gián ti p, ví dụ: “Buổi chiều là lúc mẹ đón con về nhà”; tr hay hỏi về thời gian, ví dụ: “Bao giờ con lớn?”… Tr n󿿿i cc t "hôm nay", "hôm qua" và "ngày mai" để chỉ ra một phân đoạn thời gian nhưng thời điểm cụ thể của khoảng thời gian tr muốn n󿿿i lại không ng ng chuyển động nên tr kh󿿿 xc định. Tr t 3-5 tuổi chuyển dần câu hỏi về cc thước đo thời gian, trình t , khoảng thời gian của các đơn vị thời gian. Tr 5-6 tuổi kh󿿿 hiểu logic của cc mối quan hệ thời gian, kh󿿿 phân biệt cc khoảng thời gian. Tr nhận thức quá khứ theo t ng đoạn, hiểu và phản ứng với hiện tại vật lý tương quan với hiện tại tâm lý, giai đoạn này trẻ nhạy cảm nhất đối với sự phát triển cảm nhận về thời gian. Sau khi học cách điều ti t thời gian tâm lí và thời gian vật lí, cảm nhận nh ng thay đổi tạm thời, đứa tr có được khả năng kiểm soát cảm giác về thời gian. Trẻ 5-6 tuổi có thể xác định được các khoảng thời gian và sử dụng thời gian phù hợp. Tr c󿿿 thể xc định thời lượng hoạt động trong một khoảng thời gian nhất định. Tr cảm nhận thời gian gắn liền với tính chu kỳ sinh học của cơ thể nhờ s giúp đỡ của phức hợp các giác quan khác nhau. Khi tham gia cc hoạt động mà tr hứng thú, tr thường hoạt động mất nhiều thời gian hơn. Khả năng ước lượng thời gian chính xc c󿿿 thể xảy ra nhờ k t quả cảm nhận tr c ti p và đnh giá thời gian không sử dụng cc phương tiện h trợ. Tuy bị cảm xúc chi phối một mức độ nhất định nhưng nh ng nhu cầu sống cơ bản gắn liền với nh ng khoảng thời gian như cảm gic đ󿿿i khi đ n b a, nhu cầu vệ sinh m i buổi sng… giúp tr dần xc định thời gian như buổi trong ngày. Ch độ sinh hoạt hàng ngày được l p lại s tạo thành định h󏿿nh động l c “giúp tr định hướng các khoảng thời gian mà trong đ󿿿 diễn ra nh ng s kiện, hoạt động gần gũi và có ý ngh a với tr ”. Việc luyện tập k năng định hướng thời gian diễn ra theo tr󏿿nh t : t nhận bi t khoảng thời gian c󿿿 theo d i dụng cụ đo thời gian đ n ước lượng thời gian khi th c hiện hoạt động. Qu tr󏿿nh này l p lại nhiều lần giúp năng l c cảm nhận thời gian của tr ngày càng chính xc hơn. Tóm lại, nhờ s hoạt động phối hợp của thần kinh và các giác quan, tr 5-6 tuổi có thể nhận bi t thời lượng qua theo dõi đồng hồ, t đ󿿿 phát triển năng l c cảm nhận được các khoảng thời gian mà không cần sử dụng đồng hồ. K năng định hướng thời gian của tr bắt đầu hình thành t s cảm nhận thời gian k t hợp với sử dụng lời nói khái quát về các khoảng thời gian, trên cơ s đ󿿿, tr nhận bi t thời lượng để th c hiện hoạt động trong khoảng thời gian qui định. Vì vậy, để giáo dục k năng định hướng thời gian cho tr thì nhà giáo dục cần giúp tr bi t cảm nhận thời gian, xc định mối quan hệ thời gian t đ󿿿 bi t th c hiện hoạt động trong thời gian qui định [1, tr.29-31]. 3. K T LUẬN Bài vi t khái quát lí luận về k năng định hướng thời gian của tr 5-6 tuổi. K năng này là một trong nh ng điều kiện để tr 5-6 tuổi hình thành n p sống văn minh, có trách nhiệm với bản thân và mọi người xung quanh. Khi bi t xc định, cảm nhận nh ng khoảng thời gian, học cch quản lí và sử dụng thời gian hợp lí tr s dễ thích ứng hơn với hoạt động học tập trường phổ thông. Nhà giáo dục cần căn cứ vào đ c điểm k năng định hướng thời gian của tr để xác định mục tiêu, nội dung, l a chọn phương pháp, hình thức và phương tiện giáo dục phù hợp giúp tr bi t xc định, ước lượng thời gian và các mối liên hệ, mối quan hệ thời gian; lập k hoạch và điều chỉnh việc th c hiện nhiệm vụ ph hợp với thời gian qui định. TÀI LI U THAM KH O [1] Vũ Thị Diệu Thuý (2023), Giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm, Luận án ti n s khoa học giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. [2] Albert Tsao, S Aryana Yousefzadeh, Warren H Meck, May-Britt Moser, Edvard I Moser, The neural bases for timing of durations, Nat Rev Neurosci 2022 Nov;23(11):646-665, doi: 10.1038/s41583-022-00623-3. Epub 2022 Sep 12. [3] Т. Д. Рихтерман (1982), Формирование представлений о времени у детей дошкольного возраста, Москва, "Просвещение" 78
[4] Пенькова Д.М., Толекова Н.М. (2019), Pазвитие чувства времени у детей старшего дошкольного возраста, Тип: доклад в сборнике материалов конференции "Документы 12-й Международной научной конференции", Москва - Шуя, 04-05 июля 2019 г, Страница: 75-76 [5] Розмахова Ольга Борисовна (2012), Развитие чувства времени у детей старшего дошкольного возраста, Москва [6] Sylvie Droit (8/2012), Volet on what we can learn about the biological and cognitive basis of time from the way children judge duration, Children and time, The British Psychological society, Vol.25 (pp.586-589), August 2012 [7] Пенькова Д.М., Толекова Н.М. (2019), Pазвитие чувства времени у детей старшего дошкольного возраста, Тип: доклад в сборнике материалов конференции "Документы 12-й Международной научной конференции", Москва - Шуя, 04-05 июля 2019 г, Страница: 75-76 79