Một số vấn đề về thể chế xây dựng tổ chức quản lý và vận hành các hệ thống thủy lợi và cấp nước sinh hoạt có sự tham gia của dân - TS. Lê Văn Ước

Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÓ chÕ x©y dùng tæ chøc qu¶n lý vµ vËn<br /> hµnh c¸c hÖ thèng thuû lîi vµ cÊp n­íc sinh ho¹t<br /> cã sù tham gia cña d©n<br /> <br /> TS. Lª V¨n ¦íc<br /> Phã tr­ëng khoa Sau ®¹i häc Tr­êng §¹i häc Thuû lîi<br /> <br /> Tãm t¾t<br /> Trong c«ng t¸c x©y dùng c¸c tæ chøc qu¶n lý cho c¸c dù ¸n thuû lîi vµ n­íc sinh<br /> ho¹t cã sù tham gia cña ng­êi d©n ®­îc nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi quan t©m. ë ViÖt Nam hÖ<br /> h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý nµy ®­îc ¸p dông ë nhiÒu tØnh ®¹t hiÖ qu¶, gi¶m chi phÝ qu¶n lý<br /> vµ vËn hµnh, ®¸p øng ®­¬c yªu cÇu cÊp nøoc cho c¸c hé dïng n­íc. Trong b¸o c¸o nµy<br /> th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò x©y dùng thÓ chª cho viÖc x©y dùng c¸c tæ chøc qu¶n lý cã sù tham gia<br /> cña ng­êi d©n trªn c¸c khÝa c¹nh chÝnh:<br /> X©y dùng chiÕn l­îc vÒ xay dùng tæ chøc qu¶n lý cã sù tham gia cña ng­êi d©n víi<br /> nhiÖm vô cô thÓ tõ trung ­¬ng ®Ðn c¬ së.<br /> T¹o ra hµnh lang ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña c¸c h×nh thøc qu¶n lý.<br /> <br /> N©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû lîi vµ cÊp n­íc sinh ho¹t<br /> ®· vµ ®ang lµ vÊn ®Ò ®­îc nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi quan t©m. Tõ thËp kû 80 cña thÕ kû<br /> 20 nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn viÖc chuyÓn giao qu¶n lý c¸c hÖ thèng thuû lîi cã<br /> quy m« nhá vµ n­íc sinh ho¹t cho c¸c ®Þa ph­¬ng víi nhiÒu m« h×nh qu¶n lý ®· ®­îc ®­a<br /> ra trªn thÕ giíi nh­ In®«nªsia, Philippin, Srilanka, Thæ NhÜ Kú, Hoa Kú, Ên §é, Trung<br /> Quèc, Mªxic«, Nªpal,... víi môc tiªu gi¶m bít chi phÝ qu¶n lý vËn hµnh cña chÝnh phñ,<br /> t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®em l¹i lîi nhuËn cao tõ c¸c hÖ thièng thuû lîi vµ n­íc sinh ho¹t.<br /> 1. Mét sè h×nh thøc qu¶n lý cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi<br /> a) In®«nªsia: C¸c dÞch vô thuû lîi ®­îc cung cÊp theo nhiÒu c¸ch ë c¸c vïng cña<br /> In®«nªsia. Th«ng th­êng chÝnh phñ gi÷ tr¸ch nhiÖm cung cÊp ë ®Çu mèi vµ kªnh cÊp 2,<br /> chuyÓn giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vËn hµnh cho n«ng d©n tõ kªnh cÊp 3 trë xuèng.<br /> b) Philippin: C¬ quan qu¶n lý t­íi quèc gia (National Irrigation Administration-<br /> NIA) ®· më réng vai trß cña ng­êi tham gia h­ëng lîi b»ng c¸ch thiÕt lËp c¸c HiÖp héi<br /> t­íi (Irigation Association- IA) víi sù tham gia cña n«ng d©n ®Ó hä cã thÓ tham gia qu¶n<br /> lý vµ vËn hµnh hÖ thèng thuû lîi (toµn bé hoÆc tõng phÇn hÖ thèng), c¬ chÕ lµm viÖc b»ng<br /> c¸ch hîp ®ång tr¸ch nhiÖm gi÷a NIA vµ IA.<br /> c) Srilanka: ChÝnh phñ ®· ban hµnh chÝnh s¸ch chuyÓn c«ng t¸c qu¶n lý vËn hµnh<br /> c¸c c«ng tr×nh thuû lîi nhá vµ c¸c bé phËn cña c¸c c«ng tr×nh lín cho c¸c tæ chøc n«ng d©n<br /> qu¶n lý. Néi dung chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ gåm " Ban hµnh v¨n b¶n ph¸p lý ®Ó chuyÓn<br /> giao quyÒn së h÷u l©u dµi m¹ng l­íi thuû n«ng néi ®ång cho c¸c tæ chøc n«ng d©n nÕu hä<br /> thÊy s½n sµng tiÕp nhËn tr¸ch nhiÖm ®ã". C¸c kªnh cÊp 3 ®· ®­îc chuyÓn giao toµn bé cho<br /> n«ng d©n.<br /> d) Thæ NhÜ Kú: Côc thuû lîi ®· ¸p dông chuyÓn giao nhanh nh÷ng tr¸ch nhiÖm<br /> h¹n chÕ cña chÝnh phñ ®èi víi dÞch vô thuû n«ng cho c¸c tæ chøc dïng n­íc c¬ së, sö dông<br /> n¨ng lùc hiÖn cã cña c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng lµm nÒn t¶ng cho c¸c tæ chøc dïng n­íc<br /> co­ së, chuyÓn giao tr¸ch nhiÖm vËn hµnh vµ duy tu tõ c¸c hÖ thèng kªnh cÊp 2 trë xuèng.<br /> ®) Hoa kú: ChuyÓn giao tr¸ch nhiÖm ®èi víi dÞch vô thuû n«ng ë Hoa Kú chØ giíi<br /> h¹n ë nh÷ng dµn xÕp gi÷a Côc Khai hoang trung ­¬ng cña Hoa Kú (USBR) vµ c¸c vïng<br /> dÞch vô ®Þa ph­¬ng ®­îc thiÕt lËp nh»m môc ®Ých hîp ®ång víi USBR ®Ó lµm dÞch vô<br /> n­íc. USBR th­êng thùc hiÖn mét phÇn nhiÖm vô thuû n«ng theo chÕ ®é chÝnh s¸ch vµ quy<br /> tr×nh cña m×nh gièng nh­ hîp ®ång l¹i<br />  e) Ên §é: Thµnh lËp hiÖp héi n«ng d©n vËn hµnh kªnh phèi hîp víi Côc Tµi<br /> nguyªn n­íc ®Ó trùc tiÕp vËn hµnh mét sã hÖ thèng thuû lîi.<br /> f) Trung Quèc x©y dùng 3 m« h×nh qu¶n lý míi lµ:<br /> 1) M« h×nh qu¶n lý phèi hîp gi÷a Nhµ n­íc vµ Héi ng­êi dïng n­íc: Trong h×nh thøc<br /> qu¶n lý nµy Nhµ n­íc qu¶n lý c«ng tr×nh ®Çu mèi ®Õn kªnh cÊp 2, tõ kªnh cÊp 3 trë xuèng<br /> giao cho ng­êi dïng n­íc qu¶n lý th«ng qua Héi ng­êi dïng n­íc.<br /> 2) M« h×nh c«ng ty cÊp n­íc vµ hé sö dông n­íc: Mçi hÖ thèng thuû n«ng thµnh lËp mét<br /> c«ng ty cÊp n­íc lµm nhiÖm vô qu¶n lý c«ng tr×nh tõ ®Çu mèi ®Õn kªnh cÊp 2, b¸n n­íc<br /> cho c¸c hé dïng n­íc t¹i ®iÓm giao nhËn theo quy ®Þnh.<br /> 3) M« h×nh ®Êu thÇu cho thuª: §©y lµ m« h×nh khuyÕn khÝch ng­êi d©n tham gia c¸ch ®Êu<br /> gi¸ hoÆc cho thuª ®Ó g¾n quyÒn sö dông vµ qu¶n lý víi viÖc ®Èy m¹nh hiÖu qu¶ t¨ng lîi<br /> nhuËn.<br /> g) Mªxic«: Ch­¬ng tr×nh cña Mªxic« do Uû ban n­íc Quèc gia (NWC) cã tr¸ch<br /> nhiÖm t¹o nªn mét nÒn t¶ng chÝnh s¸ch quan träng cho viÖc thùc hiÖn m« h×nh qu¶n lý hÖ<br /> thèng thuû lîi, víi môc tiªu t¹o ra tù h¹ch to¸n kinh doanh, nh»m cung cÊp n­íc ®èi víi<br /> s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ d©n sinh, giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vËn hµnh cho c¸c tæ chøc dïng<br /> n­íc.<br /> h) Nªpal: ChÝnh phñ Nª Pal ®· chuyÓn giao qu¶n lý cho c¸c tæ chøc dïng n­íc cña<br /> mét sè dù ¸n thuû lîi. Nh÷ng dù ¸n lín chÝnh phñ tiÕp tôc ®iÒu hµnh c¬ quan ®Çu n·o vµ<br /> kªnh chÝnh, viÖc vËn hµnh ph©n phèi n­íc vµ duy tu söa ch÷a d­íi c¸c kªnh chÝnh lµ c¸c tæ<br /> chøc dïng n­íc c¬ së. C¸c hÖ thèng nhá viÖc qu¶n lý vµ vËn hµnh c«ng tr×nh ®Çu mèi vµ<br /> kªnh chÝnh lµ do chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc dïng n­ãc cïng lµm, viÖc duy tu söa ch÷a toµn<br /> hÖ thèng vµ vËn hµnh vµ ph©n phèi n­íc c¸c kªnh d­íi kªnh chÝnh do tæ chøc dïng n­íc<br /> c¬ së ®¶m nhËn.<br /> 2. Mét sè h×nh thøc qu¶n lý ë ViÖt Nam<br /> HiÖn nay nhiÒu dù ¸n thuû lîi vµ cÊp n­íc sinh ho¹t n«ng th«n sau khi hoµn thµnh<br /> ®­îc bµn giao hoµn toµn hoÆc chuyÓn giao mét phÇn cho c¸c ®Þa ph­¬ng qu¶n lý, nhiÒu<br /> h×nh thøc qu¶n lý ®· ®­îc c¸c ®Þa ph­¬ng tæ chøc x©y dùng vµ thùc hiÖn cã hiÖu qu¶.<br /> 2.1. H×nh thøc Héi ng­êi dïng n­íc<br /> 2.1.1. C¸c hÖ thèng thuû lîi vµ cÊp n­íc sinh ho¹t ®­îc bµn giao hoµn toµn cho ®Þa<br /> ph­¬ng qu¶n lý<br /> H×nh thøc ®· ®­îc tæ chøc thµnh c«ng t¹i nhiÒu tØnh nh­ Hµ TÜnh, Qu¶ng Ninh, S¬n<br /> La, §iÖn Biªn, Lai Ch©u vµ mét sè tØnh kh¸c.<br /> Héi ng­êi dïng n­íc bao gåm tÊt c¶ c¸c hé dïng n­íc cña hÖ thèng tham gia cïng<br /> nhau x©y dùng néi quy qu¶n lý, quy tr×nh vËn hµnh hÖ thèng vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn<br /> sù ho¹t ®éng bÒn v÷ng cña hÖ thèng, ®¸p øng yªu cÇu cÊp n­íc cña ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng.<br /> a) C¬ cÊu tæ chøc cña Ban qu¶n lý Héi ng­êi dïng n­íc<br /> 1/ HÖ thèng c«ng tr×nh thuû lîi vµ n­íc sinh ho¹t phôc vô mét th«n hoÆc b¶n<br /> H×nh thøc thø nhÊt: Ban qu¶n lý héi ng­êi dïng n­íc cã thÓ tõ 3 ®Õn 6 ng­êi, tuú theo<br /> tÝnh phøc t¹p cña hÖ thèng c«ng tr×nh, trùc tiÕp qu¶n lý hÖ thèng vµ ®iÒu hµnh viÖc ®iÒu tiÕt<br /> n­íc, c«ng t¸c thu chi thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t, chØ ®¹o thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc<br /> kh¸c cña héi. PhÇn lín c¸c c«ng tr×nh phôc vô cho mét mét th«n hoÆc b¶n ®Òu thùc hiÖn<br /> theo m« h×nh nµy.<br /> H×nh thøc thø hai: Ban qu¶n lý Héi ng­êi dïng n­íc lµ nh÷ng ng­êi trong ban l·nh ®¹o<br /> th«n b¶n, cö thªm mét sè ng­êi vµo tæ lÊy n­íc. Ban qu¶n lý ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch chung vÒ<br /> cÊp n­íc, quyÕt ®Þnh viÖc thu vµ chi thuû lîi phÝ, söa ch÷a lín hÖ thèng. Tæ lÊy n­íc ®iÒu<br /> hµnh viÖc cung cÊp vµ ph©n phèi n­íc, söa ch÷a nhá vµ b¶o vÖ hÖ thèng c«ng tr×nh.<br /> 2/ HÖ thèng c«ng tr×nh phôc vô nhiÒu th«n b¶n<br /> H×nh thøc thø nhÊt: Ban qu¶n lý gåm Tr­ëng ban, KÕ to¸n, Thñ quü vµ mét sè thµnh viªn<br /> lµ ®¹i diÖn cña c¸c th«n b¶n, mçi th«n b¶n Ýt nhÊt cã mét ng­êi tham gia. Ban qu¶n lý trùc<br /> tiÕp ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng cña Héi ng­êi dïng n­íc, thu chi thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc<br /> <br /> <br /> 2<br /> sinh ho¹t. ViÖc thu vµ chi thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t theo mét quy ®Þnh thèng nhÊt,<br /> thanh quyÕt to¸n chung nh­ng quü söa ch÷a cã thÓ ®Ó chung hoÆc ®Ó riªng khi cÇn söa<br /> ch÷a th× ®ãng gãp theo tØ lÖ diÖn tÝch t­íi hoÆc sè ng­êi dïng n­íc.<br /> H×nh thøc thø hai: Ban qu¶n lý gåm Tr­ëng ban (cã thÓ cã 1 sè phã ban) vµ mét sè thµnh<br /> viªn lµ ®¹i diÖn cña c¸c th«n hoÆc b¶n, phô tr¸ch kÕ ho¹ch ®iÒu hµnh n­íc chung, kÕ ho¹ch<br /> tu söa hÖ thèng, quyÕt ®Þnh chÕ ®é thu chi thuû lîi phÝ vµ mét sè vÊn ®Ò chung cña Héi<br /> ng­êi dïng n­íc. Mçi th«n hoÆc b¶n cã mét chi héi ng­êi dïng n­íc vµ tæ thuû n«ng hoÆc<br /> tæ lÊy n­íc trùc tiÕp b¶o vÖ hÖ thèng theo khu vùc ®· ph©n c«ng, lÊy n­íc t­íi cho tõng<br /> th«n hoÆc b¶n, hoÆc ®iÒu hµnh viÖc cÊp n­íc sinh ho¹t cho c¸c hé gia ®×nh cña th«n hoÆc<br /> b¶n. Thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t ®­îc thu theo kÕ ho¹ch chung cña Ban qu¶n lý Héi<br /> ng­êi dïng n­íc, nh­ng c¸c th«n hoÆc b¶n trùc tiÕp thu, chi vµ thanh quyÕt to¸n, quü söa<br /> ch÷a cã thÓ ®Ó riªng tõng th«n b¶n, khi cÇn kinh phÝ ®Ó söa ch÷a th× tØ lÖ ®ãng gãp theo<br /> diÖn tÝch ®­îc t­íi, tiªu hoÆc sè ng­êi dïng n­íc.<br /> H×nh thøc thø ba: Ban qu¶n lý gåm Tr­ëng ban, kÕ to¸n vµ thñ qòy lµ ®¹i diÖn c¸c th«n<br /> b¶n ®iÒu hµnh kÕ hoach cung vÒ cÊp n­íc, chÕ ®é thu chi thuû lîi phÝ vµ söa ch÷a lín, viÖc<br /> qu¶n lý, vËn hµnh vµ söa ch÷a hÖ thèng ®Çu mèi vµ hÖ thèng dÉn ®­a ra héi nghÞ toµn thÓ<br /> Héi ng­êi dïng n­íc x©y dùng c¸c quy ®Þnh vµ ®­a ra ®Êu thÇu, nh÷ng ng­êi cã kinh<br /> nghiÖm vµ tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý vËn hµnh vµ ®iÒu hµnh n­íc ®¨ng ký thÇu, sau khi<br /> ®­îc Héi nghÞ nhÊt trÝ, ký kÕt hîp ®ång tr¸ch nhiÖm víi Ban qu¶n lý cña Héi ng­êi dïng<br /> n­íc.<br /> NhiÖm kú cña Ban qu¶n lý c¸c héi ng­ê× dïng n­íc th­êng theo nhiÖm kú cña l·nh<br /> ®¹o th«n hoÆc b¶n lµ 2 n¨m r­ìi. Khi cÇn thay ®æi trong Ban qu¶n lý Héi ng­êi dïng n­íc<br /> ph¶i häp toµn d©n ®Ó bÇu nh÷ng ng­êi thay thÕ.<br /> Ban qu¶n lý cã thÓ cã l·nh ®¹o th«n, b¶n hoÆc hÖ thèng phôc vô cho toµn x· cã thÓ<br /> cã l·nh ®¹o x· tham gia ®Ó tiÖn cho viÖc ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch, thu chi thuû lîi phÝ vµ phÝ<br /> n­¬c sinh ho¹t.<br /> b) ChÕ ®é thu, chi thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t<br /> C¸c hÖ thèng thuû lîi vµ cÊp n­íc sinh ho¹t ®­îc giao hoµn toµn cho d©n qu¶n lý,<br /> c«ng t¸c thu chi thuû lîi phÝ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh cho sù ho¹t ®éng bÒn<br /> v÷ng cña c«ng tr×nh. Thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t ®­îc thu phôc vô cho viÖc tr¶ c«ng<br /> cho Ban quan lý, quü söa ch÷a cho hÖ thèng c«ng tr×nh, chi khen th­ëng vµ hµnh chÝnh<br /> phôc vô cho ho¹t ®éng cña Héi.<br /> Møc thu thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t cña c¸c héi ng­êi dïng n­íc ®Òu dùa<br /> vµo c¸c quy ®Þnh cña c¸c tØnh, cã sù bµn b¹c vµ th¶o luËn t¹i héi nghÞ héi ng­êi dïng n­íc<br /> thèng nhÊt. C¸ch chi thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t ®­îc héi ng­êi dïng n­íc x©y<br /> dùng thµnh quy ®Þnh vµ Ban qu¶n lý thùc hiÖn thanh quyÕt to¸n theo ®óng quy ®Þnh. §¹i<br /> bé phËn c¸c hÖ thèng c«ng tr×nh thu ®­îc thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t ®Òu sö dông<br /> cho viÖc b¶o qu¶n vµ söa ch÷a hÖ thèng c«ng tr×nh, mét sè c«ng tr×nh cã trÝch mét phÇn<br /> nhá tr¶ cho Ban chØ ®¹o cÊp x· hoÆc tr¹m thuû n«ng cña huyÖn.<br /> 2.1.2. C¸c hÖ thèng thuû lîi vµ cÊp n­íc sinh ho¹t chuyÓn giao mét phÇn cho ®Þa<br /> ph­¬ng qu¶n lý<br /> a) C¬ cÊu tæ chøc<br /> Mét sè hÖ thèng thuû lîi vµ cÊp n­íc sinh ho¹t phôc vô trong ph¹m vi nhiÒu x·,<br /> nhiÒu huyÖn ®· sö dông h×nh thøc tæ chøc Héi ng­êi dïng n­íc ®Ó qu¶n lý phÇn hÖ thèng<br /> c«ng tr×nh giao cho ®Þa ph­¬ng qu¶n lý. Mét sè n¬i ®· tæ chøc theo h×nh thøc sau:<br /> C«ng ty thuû n«ng tØnh, huyÖn hoÆc tr¹m thuû n«ng, c«ng ty cÊp n­íc sinh ho¹t<br /> qu¶n lý c«ng tr×nh ®Çu mèi, hÖ thèng kªnh chÝnh hoÆc ®­êng èng chÝnh, c¸c kªnh nh¸nh,<br /> èng nhµnh dÉn n­íc cÊp n­íc cho tõng x· hoÆc tõng th«n giao cho ®Þa ph­¬ng qu¶n lý.<br /> C¸c ®Þa ph­¬ng thµnh lËp c¸c héi ng­êi dïng n­íc cã thÓ toµn x· hoÆc tõng th«n b¶n qu¶n<br /> lý phÇn hÖ thèng c«ng tr×nh ®­îc giao.<br /> Khi c«ng tr×nh phôc vô cho toµn x·, thµnh lËp héi ng­êi dïng n­íc cÊp x· víi Ban<br /> qu¶n lý héi gåm ®¹i diÖn Ban Giao th«ng - Thuû lîi x· vµ ®¹i diÖn c¸c th«n b¶n tham gia,<br /> thµnh phÇn c¬ cÊu cã tr­ëng ban (cã thÓ cã phã ban), kÕ to¸n, thñ quü vµ c¸c thµnh viªn.<br /> c¸c th«n, b¶n thµnh lËp c¸c chi héi ng­êi dïng n­íc cã Ban qu¶n lý chi héi trùc tiÕp ®iÒu<br /> hµnh n­íc vµ thu thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t, thanh quyÕt to¸n thu chi vµ nép mét<br /> phÇn kinh phÝ theo quy ®Þnh cho héi ng­êi dïng n­íc vµ c¬ quan qu¶n lý cña nhµ n­íc.<br /> Ph­¬ng thøc lµm viÖc theo chÕ ®é hîp ®ång kinh tÕ gi÷a héi ng­êi dïng n­íc vµ c¬<br /> quan qu¶n lý cña nhµ n­íc.<br /> b) ChÕ ®é thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh hoat<br /> Møc thu thuû lîi phÝ theo quy ®Þnh cña tØnh.<br /> C¸ch chi: C¸c c¬ quan qu¶n lý cña nhµ n­íc thu mét phÇn, mét phÇn ®Ó l¹i cho Héi<br /> ng­êi dïng n­íc tuú theo quy m« c«ng tr×nh cã sù ®ång ý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý cña nhµ<br /> n­íc, còng cã n¬i cã quyÕt ®Þnh cña UBND tØnh vÒ tØ lÖ ®Ó l¹i cho ®Þa ph­¬ng. Héi ng­êi<br /> dïng n­íc quyÕt ®Þnh tØ lÖ tr¶ l­¬ng cho Ban qu¶n lý, quü ®Ó söa ch÷a vµ c¸c chi phÝ kh¸c.<br /> 2.2. H×nh thøc Hîp t¸c x· dÞch vô vÒ cung cÊp n­íc<br /> Víi luËt hîp t¸c x· theo kiÓu míi ®­îc ban hµnh, mét sè ®Þa ph­¬ng ®· tæ chøc x©y<br /> dùng c¸c Hîp t¸c x· dÞch vô trong ®ã cã dÞch vô vÒ cÊp n­íc hoÆc hoµn toµn lµm dÞch vô<br /> vÒ cung cÊp n­íc.<br /> H×nh thøc thø nhÊt: Nhµ n­íc thµnh lËp c«ng ty thuû n«ng cÊp huyÖn hoÆc tØnh<br /> víi nhiÖm vô qu¶n lý kªnh chÝnh phôc vô liªn x·. C¸c kªnh lÊy n­íc vÒ c¸c x·, th«n giao<br /> cho x· hoÆc th«n qu¶n lý, c¸c x· hoÆc th«n thµnh lËp Hîp t¸c x· (HTX) dÞch vô thuû lîi ®Ó<br /> qu¶n lý vµ vËn hµnh phÇn c«ng tr×nh ®­äc giao. Hîp t¸c x· bao gåm mét sè n«ng d©n cã sö<br /> dông n­íc tù nguyÖn tham gia ®ãng gãp cæ phÇn cho ho¹t ®éng cña HTX, lîi nhuËn thu<br /> ®­îc ®­îc chia theo cæ phÇn ®ãng gãp vµ søc lao ®éng bá ra cña mçi x· viªn. NhiÖm vô<br /> chÝnh cña c¸c HTX lµ lµm dÞch vô cuung cÊp n­íc, ngoµi ra còng lµm mét sè dÞch vô phôc<br /> vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. H×nh thøc nµy ®­îc tæ chøc mét sè ®Þa ph­¬ng ë NghÖ An,<br /> Hµ TÜnh.<br /> H×nh thøc thø hai: Uû ban nh©n d©n tØnh ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp Ban qu¶n lý<br /> c«ng tr×nh liªn huyÖn khi c«ng tr×nh phôc vô t­íi cho c¸c ®Þa ph­¬ng thuéc nhiÒu huyÖn.<br /> Ban qu¶n lý c«ng tr×nh gåm tr­ëng ban lµ c¸n bé nhµ n­íc, mét sè phã ban, c¸c uû viÖn<br /> ®¹i diÖn cho c¸c HTX n«ng nghiÖp, mét sè c¸n bé gióp viÖc cho ban ®iÒu hµnh. Trong c¸c<br /> HTX dÞch vô n«ng nghiÖp cã tæ, ®éi thuû n«ng ®Ó ®iÒu hµnh n­íc t­íi. Tr­êng ban qu¶n lý<br /> c«ng tr×nh trùc tiÕp ®iÒu hµnh c¸c c¸n bé kü thuËt qu¶n lý vËn hµnh tõ ®Çu mèi ®Õn c¸c<br /> tuyÕn kªnh chÝnh, c¸c thµnh viªn trong ban trùc tiÕp ®iÒu hµnh c¸c tæ ®éi ®iÒu hµnh n­íc<br /> t­íi, tu söa n¹o vÐt c«ng tr×nh vµ kªnh m­¬ng. Thuû lîi phÝ thu theo quy ®Þnh cña tØnh,<br /> mét phÇn nép cho tØnh, c¸c HTX ®­îc gi÷ l¹i mét phÇn kinh phÝ ®Ó chi cho söa ch÷a, tr¶<br /> l­¬ng cho ban qu¶n lý vµ c¸c chi phÝ kh¸c. H×nh thøc nµy ®­îc thùc hiÖn ë Tuyªn Quang.<br /> H×nh thøc thø 3: C«ng tr×nh thuû lîi phôc vô mét x· hoÆc mét th«n b¶n. HuyÖn,<br /> x· chØ ®¹o c¸c th«n b¶n cã liªn quan thµnh lËp HTX dÞch vô thuû lîi víi nhiÖm vô chÝnh lµ<br /> lÊy n­íc t­íi vµ b¶o vÖ tu söa hÖ thèng thuû lîi, møc thu thuû lîi phÝ theo quy ®Þnh cña<br /> tØnh, møc chi theo quy ®Þnh mét phÇn nép cho nhµ n­íc, mét phÇn tr¶ l­¬ng cho Ban qu¶n<br /> trÞ, mét phÇn ®Ó tu söa hÖ thèng. H×nh thøc nµy ®­îc thùc hiÖn ë mét sè n¬i ë Lµo Cai<br /> C¸c HTX ®­îc thµnh lËp theo h×nh thøc trªn, ®­îc c¸c cÊp chÝnh quyÒn c«ng nhËn<br /> lµ tæ chøc kinh tÕ ®ñ t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã ®¨ng ký kinh doanh do UBND cÊp cã thÈm<br /> quyÒn cÊp, cã tµi s¶n cè ®Þnh vµ vèn ho¹t ®éng. Ban qu¶n trÞ HTX gåm Chñ nhiÖm, Phã<br /> chñ nhiÖm (nÕu cÇn thiÕt), KÕ to¸n, Thñ quü vµ mét sè uû viªn.<br /> 2.3. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¸c h×nh thøc qu¶n lý cã sù tham gia cña d©n<br /> Qua kiÓm tra h¬n 100 dù ¸n thuû lîi nhá vµ n­íc sinh ho¹t thuéc nhiÒu tØnh, c¸c<br /> h×nh thøc qu¶n lý cã d©n tham gia ®­îc tá chøc ë c¸c ®Þa phwng ®· b­íc ®Çu ph¸t huy<br /> hiÖu qu¶ phôc vô cña c¸c hÖ thèng thuû lîi vµ hÖ thèng cÊp n­íc sinh ho¹t, ®­îc d©n trong<br /> c¸c vïng h­ëng lîi ñng hé, tin t­ëng.<br /> C¸c hÖ thèng c«ng tr×nh tõ nhá ®Õn lín ®Òu cã chñ thùc sù, gi¶i quyÕt kÞp thêi<br /> nh÷ng h­ háng nhá, hiÖn t­îng t¾c nghÏn dßng ch¶y, tiÕt kiÖm n­íc, gi¶m ®­îc c¸c chi<br /> phÝ qu¶n lý vËn hµnh cña nhµ n­íc.<br /> <br /> <br /> 4<br />  Ng­êi d©n ®­îc ®µo t¹o vµ tËp huÊn vÒ tæ chøc qu¶n lý vËn hµnh hÖ thèng, qu¶n lý<br /> kinh tÕ, kü thuËt tu söa hÖ thèng. Qua c¸c ho¹t ®éng cô thÓ ®· n©ng cao ®­îc n¨ng lùc cña<br /> nh÷ngbng­êi tham gia Ban qu¶n lý vµ c¸n bé th«n b¶n.<br /> N­íc trong c¸c hÖ thèng thuû lîi, n­íc sinh ho¹t ®­îc ph©n phèi c«ng b»ng, kÞp<br /> thêi theo yªu cÇu. Gi¶m c¬ b¶n c¸c hiÖn t­îng tranh chÊp n­íc, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng<br /> kh«ng ph¶i lo gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt ®ång vµ va ch¹m gi÷a c¸c hé dïng n­íc.<br /> PhÇn lín c¸c hÖ thèng ®Òu thu ®­îc thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t, chÕ ®é thu<br /> chi vµ thanh quyÕt to¸n râ rµng, ®¶m b¶o lßng tin cña d©n ®èi víi c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng<br /> cña Héi ng­êi dïng n­íc còng nh­ cña c¸c HTX dÞch vô cung cÊp n­íc.<br /> C¸c HTX còng nh­ c¸c héi ng­êi dïng n­íc ®ªu cã sù chØ ®¹o cña l·nh ®¹o vµ chØ<br /> ®¹o vµ c¸c bé phËn chøc n¨ng cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn. C«ng t¸c chØ ®¹o cña c¸n bé huyÖn<br /> s¸t thùc tÕ ®èi víi c¸c ®Þa ph­¬ng, l·nh ®¹o c¸c x· ®Òu ý thøc ®­îc tr¸ch nhiÖm trong viÖc<br /> chØ ®¹o x©y dùng hÖ thèng qu¶n lý cho c¸c c«ng tr×nh thuû lîi vµ n­íc sinh ho¹t.<br /> 3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÓ chÕ trong viÖc x©y dùng c¸c tæ chøc qu¶n lý cã sù tham gia<br /> cña d©n<br /> 3.1. Nh÷ng c¬ së ph¸p lý cho viÖc x©y dùng c¸c h×nh thøc qu¶n lý<br /> LuËt HTX ®­îc Quèc héi n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam<br /> (CHXHCNVN) kho¸ IX kú häp thø 9 th«ng qua ngµy 20/3/1996 vµ cã hiÖu lùc thi hµnh tõ<br /> 1/1/1997.<br /> LuËt tµi nguyªn n­íc ®ùoc Quèc héi n­íc CHXHCNVN kho¸ X kú häp thø 3<br /> th«ng qua ngµy 20/5/1998.<br /> Ph¸p lÖnh Khai th¸c vµ b¶o vÖ c«ng tr×nh thuû lîi ban hµnh n¨m 2001.<br /> QuyÕt ®Þnh cña UBND c¸c tØnh vÒ ban hµnh quy chÕ t¹m thêi vÒ tæ chøc qu¶n lý,<br /> khai th¸c vµ b¶o vÖ c«ng tr×nh thuû lîi trªn ®Þa bµn tØnh.<br /> QuyÕt cña UBND c¸c tØnh vÒ thu thuû lîi phÝ, phÝ n­íc sinh ho¹t vµ dÞch vô thuû<br /> lîi trªn ®Þa bµn tØnh.<br /> Dùa trªn c¸c v¨n b¶n cã tÝnh ph¸p lý trªn, trong thêi gian qua nhiÒu ®Þa ph­¬ng ®·<br /> chñ ®éng x©y dùng c¸c h×nh thøc qu¶n lý c¸c hÖ thèng c«ng tr×nh thuû lîi vµ n­íc sinh<br /> ho¹t phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ, ®em l¹i hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh.<br /> 3.2. Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÓ chÕ trong viÖc x©y dùng c¸c h×nh thøc qu¶n lý<br /> Qu¶n lý khai th¸c vµ b¶o vÖ c¸c c«ng tr×nh thuû lîi vµ n­íc sinh ho¹t lµ mét c«ng<br /> viÖc rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p võa ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu vÒ kü thuËt, võa ®¸p øng mèi<br /> quan hÖ cña x· héi vµ tranh thñ c¸c hç trî vÒ tµi chÝnh. Tuy ®· cã nhiÒu h×nh thøc qu¶n lý<br /> ®­îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ trong nhiÒu dù ¸n nh­ng cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®­îc ®Ò cËp.<br /> mét trong nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc quan träng lµ vÊn ®Ò x©y dùng thÓ chÕ cho c¸c h×nh thøc<br /> qu¶n lý cã sù tham gia cña ng­êi d©n.<br /> CÇn x©y dùng mét chiÕn l­îc trong c«ng t¸c tæ chøc hÖ thèng qu¶n lý c¸c c«ng<br /> tr×nh tuû lîi vµ n­íc sinh ho¹t n«ng th«n cã sù tham gia cña ng­êi d©n, víi tr¸ch nhiÖm cô<br /> thÓ cña c¸c bé phËn chøc n¨ng tõ trung ­¬ng ®Õn c¬ së.<br /> Ngoµi c¸c v¨n b¶n ph¸p lý trªn cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh vµ h­íng dÉn cô thÓ cho<br /> viÖc tæ chøc c¸c h×nh thøc qu¶n lý, t¹o hµnh lang ph¸p lý thuËn lîi cho c¸c tæ chøc ho¹t<br /> ®éng.<br /> Héi ng­êi dïng n­íc lµ mét tæ chøc rÊt thuËn lîi cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn<br /> ®éng tÊt c¶ nh÷ng ng­êi d©n ®­îc h­ëng lîi tõ c«ng tr×nh thuû lîi vµ cÊp n­íc sinh ho¹t<br /> nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi ng­êi trong viÖc b¶o qu¶n, duy tu, söa<br /> ch÷a vµ khai th¸c c«ng tr×nh phôc vô cho chÝnh ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng, tù nguyÖn cam kÕt<br /> tham gia ho¹t ®éng cña Héi ng­êi sö dông n­íc vµ ®¨ng ký sö dông n­íc, tham gia ®ãng<br /> gãp nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña c«ng tr×nh vµ viÖc cung cÊp n­íc. T¹o ®iÒu<br /> kiÖn cho nh÷ng ng­êi h­ëng lîi bµn b¹c vÒ c¸ch thu chi thuû lîi phÝ vµ phÝ n­íc sinh ho¹t<br /> mét c¸ch hîp lý. Héi ng­êi dïng n­íc còng lµ tæ chøc thuËn lîi cho viÖc tËp huÊn c¸c kü<br /> thuËt c¬ b¶n vÒ qu¶n lý, vËn hµnh vµ tu söa hÖ thèng, kiÕn thøc liªn quan ®Ðn b¶o vÖ nguån<br /> n­íc vµ sö dông n­íc nh­ khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m. C¸ch ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt héi<br /> cã tÝnh x· héi ho¸ cao, c¸c quy chÕ, quy ®Þnh phôc vô cho ho¹t ®éng dÔ ®iÒu chØnh cho phï<br /> hîp víi tõng ®Þa ph­¬ng, cã thÓ thùc hiÖn viÖc qu¶n lý hÖ thèng kh«ng theo ®Þa giíi hµnh<br /> chÝnh. MÆc dï ph­¬ng thøc ho¹t ®éng tµi chÝnh nh­ mét ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®éc lËp nh­ng<br /> héi ch­a ph¶i lµ tæ chøc kinh tÕ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, khi x¶y ra sù tranh chÊp vÒ kinh tÕ<br /> viÖc gi¶i quyÕt sÏ cã khã kh¨n.<br /> Hîp t¸c x· lµ mét tæ chøc kinh tÕ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, thuËn lîi cho viÖc tæ chøc<br /> thÇu kho¸n, dãng gãp cæ phÇn phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng, tÝnh tù chñ cao, dÔ tiÕp cËn kinh<br /> tÕ thÞ tr­êng vµ chuyÓn ®æi ph­¬ng thøc ho¹t ®«ng. Nh­ng nhiÒu n¬i c¸ch ho¹t ®éng cßn<br /> ¶nh h­ëng nhiÒu cña c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng cña HTX kiÓu cò, thiÕu n¨ng ®éng. HTX<br /> ch­a thu hót ®­îc nhiÖt t×nh cña ®«ng ®¶o ng­êi d©n tham gia, thiÕu sù g¨n kÕt gi÷a HTX<br /> vµ ng­êi d©n, v× vèn ®ãng gãp x©y dùng ®· ®­îc nhµ n­íc ®Çu t­ lµ chÝnh, d©n Ýt tham gia<br /> bµn b¹c x©y dùng hÖ thèng, ph¹m vi ho¹t ®éng vÉn chñ yÕu theo ®Þa giíi hµnh chÝnh.<br /> C¬ quan chøc n¨ng cña nhµ n­íc nªn cã tæng kÕt c¸c h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý x©y<br /> dùng c¸c diÒu lÖ mÉu cña c¸c h×nh thøc HTX ®Ó c¸c ®Þa ph­¬ng cã thÓ ¸p dông. §Ò nghÞ<br /> víi nhµ n­íc cã v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña Héi ng­êi dïng n­íc, v×<br /> hiÖn nay nhiÒu héi ng­êi dïng n­íc ë c¸c ®Þa ph­¬ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, l·nh ®¹o vµ<br /> d©n nhiÒu n¬i s½n sµng ®ãn nhËn vµ ¸p dông vµo c¸c c«ng tr×nh cña ®Þa ph­¬ng, nh­ng<br /> viÖc triÓn khai nh©n réng còng cã nh÷ng khã kh¨n vÒ tÝnh ph¸p lý cña héi, nhÊt lµ ë c¸c<br /> vïng s©u, vïng xa.<br /> C¬ quan chøc n¨ng cña Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT nªn nghiªn cøu kü c¸c h×nh thøc<br /> tæ chøc qu¶n lý ®Ò xuÊt vÒ quy m« c«ng tr×nh cã thÓ chuyÓn giao hoµn toµn (hoÆc tõng<br /> phÇn) hÖ thèng c«ng tr×nh cho d©n qu¶n lý. Tr­íc m¾t c¸c c«ng tr×nh thuû lîi hoÆc n­íc<br /> sinh ho¹t phôc vô ph¹m vi mét x· hoÆc nhiÒu th«n b¶n trong nhiÒu x· nh­ng quy m« nhá<br /> nªn giao hoµn toµn cho d©n qu¶n lý. C¸c hÖ th«ng c«ng tr×nh hiÖn ®ang ®­îc c¸c c«ng ty<br /> nhµ n­¬c qu¶n lý nªn chuyÓn giao cho d©n qu¶n lý c¸c kªnh, ®­êng èng phôc vô riªng<br /> cho tõng x·, tõng th«n, tiÕn tíi c¸c hÖ thèng liªn x·. CÇn cã kÕ ho¹ch tõng b­íc cô thÓ cho<br /> viÖc thùc hiÖn ®¶m b¶o hiÖu qu¶.<br /> Cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ sù chØ ®¹o cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®èi víi viÖc x©y dùng<br /> c¸c tæ chøc qu¶n lý cã sù tham gia cña d©n. C¸c hÖ thèng hoµn toµn do d©n tù qu¶n lý giao<br /> cho ®¬n vÞ chøc n¨ng cña huyÖn chØ ®¹o. Cßn c¸c c«ng tr×nh cã c«ng ty nhµ n­íc qu¶n lý<br /> giao cho ®¬n vÞ trùc tiÕp qu¶n lý phô tr¸ch viÖc chuyÓn giao vµ chØ ®¹o x©y dùng hÖ thèng<br /> qu¶n lý, coi ®ã lµ mét nhiÖm vô cña c¸c bé phËn chøc n¨ng.<br /> X©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña c¸c hÖ thèng nh­ thÕ nµo cho phï hîp víi<br /> c¸c vïng, ®©y lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ho¹t ®éng bÒn v÷ng cña c¸c tæ chøc qu¶n lý. Trong<br /> hÖ thèng c«ng tr×nh (hoÆc mét phÇn hÖ thèng) giao cho d©n qu¶n lý viÖc chi ph¶i cã c¸c<br /> h¹ng môc chÝnh lµ tr¶ l­¬ng cho nh÷ng ng­êi tham gia trùc tiªp qu¶n lý vËn hµnh, c¸c chi<br /> phÝ kh¸c vµ ®Æc biÖt quan träng lµ lu«n cã quü ®Ó duy tu söa ch÷a hÖ thèng vµ kinh phÝ tËp<br /> huÊn c¸c kiÕn thøc cÇn thiÕt cho c«ng t¸c qu¶n lý vËn hµnh. ViÖc h­íng dÉn vµ gi¸m s¸t<br /> c«ng t¸c thu chi cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng cho c¸c tæ chøc qu¶n lý cña d©n ph¶i ®­îc<br /> thùc hiÖn th­êng xuyªn ®¶m b¶o sù râ rµng minh b¹ch, t¹o ®­îc lßng tin cña d©n.<br /> Ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc qu¶n lý còng rÊt quan träng, cÇn tæng kÕt<br /> kinh nghiÖm ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña c¸c tæ chøc ®Ó phæ biÕn vµ tËp huÊn cho ®¬n vÞ<br /> cóng ¸p dông, viÖc nµy cÇn ®­îc cËp nhËt hµng n¨m vµ coi ®ã lµ viÖc kh«ng thÓ thiÕu trong<br /> ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc qu¶n lý cã d©n tham gia. Trong qu¸ tr×nh tËp huÊn cÇn lång<br /> ghÐp tËp huÊn nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn viÖc b¶o vÖ nguån n­íc vµ sö dông n­íc.<br /> Nh­ vËy c«ng t¸c qu¶n lý c¸c hÖ thèng thuû lîi vµ n­íc sinh ho¹t cã sù tham gia<br /> cña d©n ®· ®­îc nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi thùc hiÖn, ë n­íc ta còng ®· cã nhiÒu ®Þa ph­¬ng<br /> ¸p dông cã kÕt qu¶, ®Ó h×nh thøc qu¶n lý nµy ®­îc ph¸t triÓn réng kh¾p cÇn cã thÓ chÕ<br /> chÝnh s¸ch rÊt cô thÓ vµ râ rµng cã tÝnh ph¸p lý cho viÖc thùc hiÖn sÏ gi¶m bít ®­îc chi phÝ<br /> qu¶n lý cho nhµ n­íc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng thuû lîi vµ n­íc<br /> sinh ho¹t n«ng th«n.<br /> <br /> <br /> <br /> 6<br />  Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. Côc qu¶n lý n­íc vµ c«ng tr×nh thuû lîi, Nh÷ng c©n nh¾c khi thùc hiÖn chuyÓn giao dÞch<br /> vô trong lÜnh vùc thuû n«ng.<br /> 2. Côc qu¶n lý n­íc vµ c«ng tr×nh thuû l¬i, 2001, Qu¶n lý thuû n«ng c¬ së- HiÖn tr¹ng vµ<br /> ph¸t triÓn.<br /> 2. NguyÔn Xu©n TiÖp, N«ng d©n ViÖt nam víi c«ng t¸c qu¶n lý khai th¸c c«ng tr×nh thuû<br /> lîi.<br /> 3. Lª V¨n ¦íc, 2004, B¸o c¸o kÕt qu¶ héi th¶o vÒ ho¹t ®éng cña Héi ng­êi dïng n­íc t¹i<br /> c¸c huyÖn S«ng M· (S¬n La), §iÖn Biªn §«ng, TuÇn Gi¸o, Tña Chïa (§iÖn Biªn)- Dù ¸n<br /> PTNT S¬n La- Lai Ch©u do European Commsion tµi trî.<br /> <br /> Some problems of institution establishing on participatory<br /> management organization of irrigation and water supply project<br /> (Summary)<br /> <br /> In the establishing problem of participatory management organization of irrigation<br /> and water supply projects is taken care in some countries in the world. In Viet Nam these<br /> management organizations are applied in some provinces to get benefits, reducing the<br /> funds for management and operation, the water supply is more sufficient to meet the water<br /> demand of water user's. This problem discuss about institutional problem to establish<br /> participatory management organization.<br /> Establishing the strategy of participatory management organization for irrigation<br /> and water supply schemes with clear missions from central offices to infrastructure base<br /> Creating the legal institution for activity of management models.<br />