Múa trong sân khấu Dù Kê – Nét độc đáo của nghệ thuật múa Khmer Nam Bộ

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 30 (55) - Thaùng 7/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Múa trong sân khấu Dù Kê –<br /> Nét độc đáo của nghệ thuật múa Khmer Nam Bộ<br /> Dance in Du Ke theater – The Uniqueness of The Southern Khmer Dance Art<br /> <br /> ThS. Trần Thị Lan Hương,<br /> Trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh TP.HCM<br /> <br /> Tran Thi Lan Huong, M.A.,<br /> Ho Chi Minh City Academy of Theatre and Cinema<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Người Khmer Nam Bộ có một nền nghệ thuật vô cùng đặc sắc với đủ các loại hình âm nhạc, múa, hát và<br /> sân khấu. Nổi bật là các điệu múa được đem biểu diễn trong sinh hoạt, trong các lễ hội và trong sân khấu<br /> chuyên nghiệp của người dân Khmer. Trải qua nhiều năm tháng, kho tàng ngôn ngữ múa Khmer Nam Bộ<br /> ngày càng phong phú, đa dạng và tinh tế. Điều đó, được thể hiện rõ nét khi nhiều chất liệu múa Khmer<br /> truyền thống được sử dụng trong sân khấu Dù Kê và đóng một vai trò quan trọng trong các vở diễn.<br /> Từ khóa: ngôn ngữ múa Khmer Nam Bộ, sân khấu Dù Kê.<br /> Abstract<br /> The people of Southern Khmer have a very interesting art foundation with various types of music,<br /> dance, song and theater. It is highlighted with dances that were performed in everyday activities, in<br /> festivals and in the professional theaters of the Khmer people. Throughout the ages, the Southern Khmer<br /> archive in dance language became more abundant, diverse and delicate. This is clearly demonstrated<br /> with many traditional dance materials used in Du Ke theater, playing an important part in a lot of plays.<br /> Keywords: the Southern Khmer dance language, Du Ke theater.<br /> <br /> <br /> 1. Vài nét khái quát về sân khấu kinh”… hay một số vở từ sân khấu Cải<br /> Dù Kê Khmer Nam Bộ lương như “Tấm Cám”, “Phạm Công - Cúc<br /> Có thể nói, Dù Kê là loại hình sân khấu Hoa”, “Thạch Sanh - Lý Thông”…<br /> ca kịch dân tộc, đã thu nạp rất nhiều các yếu Vở diễn đầu tiên của Dù Kê đã đi vào<br /> tố nghệ thuật của sân khấu Rô Băm, Dì Kê, lòng ngườì yêu sân khấu Dù Kê là “Riêm<br /> Triều Châu, Cải lương... kê”, một dạng kịch bản kế thừa từ sân khấu<br /> Kịch bản của sân khấu Dù Kê đa dạng cổ điển Rô Băm.<br /> và phong phú về các đề tài, từ truyện cổ Với ưu điểm có nhiều tích truyện gần<br /> Riêm Kê (dựa theo cốt truyện Ramayana gũi với nhân dân, đặc biệt là những đề tài<br /> của Ấn Độ) đến các đề tài dân gian, lịch sử, phản ánh cuộc sống xã hội hiện đại luôn<br /> tôn giáo, xã hội như “Mối tình Bô Pha – làm phong phú nội dung biểu hiện của thể<br /> Rạng Xây”, “Bông hồng Trà Vinh”… và có loại sân khấu kịch hát Dù Kê. Vì vậy, nghệ<br /> cả những vở Tuồng tích của người Hoa thuật sân khấu Dù Kê luôn đồng hành cùng<br /> như “Tiết Nhơn Quý”, “Tam Tạng thỉnh với đời sống người dân Khmer nói riêng và<br /> <br /> 112<br />  TRẦN THỊ LAN HƯƠNG<br /> <br /> <br /> đồng bào vùng Nam Bộ nói chung gần một mặt riêng, nét đặc trưng riêng của nó. Và khi<br /> thế kỷ qua. xem, người ta vẫn nhận biết ngay đấy là sân<br /> Người Khmer, người Việt cả người khấu Dù Kê của người Khmer Nam Bộ.<br /> Hoa ở đồng bằng sông Cửu Long 2. Nghệ thuật Múa trong sân khấu<br /> (ĐBSCL) đều có thể cùng đi xem Dù Kê, Dù Kê<br /> bởi Dù Kê được sáng tạo do nhu cầu tự Trong sân khấu kịch hát dân tộc: ca,<br /> thân của cư dân vùng đất này, dù cho họ có múa, nhạc luôn đóng một vai trò quan trọng<br /> gốc gác từ đâu, thuộc tộc người nào. Dù Kê để truyển tại nội dung vở diễn. Sân khấu<br /> là “đứa con đẻ” của người dân ĐBSCL, nó kịch hát Dù Kê của người Khmer Nam Bộ<br /> được người dân nơi đây đón nhận, yêu cũng vậy, ngoài những yếu tố chính như ca,<br /> thích và nuôi dưỡng cho tới ngày hôm nay. nhạc thì múa đóng một vị trí quan trọng<br /> Sân khấu Dù kê là sân khấu biểu diễn trong các vở diễn của sân khấu này.<br /> kết hợp đa loại hình nghệ thuật: ca, múa, Cùng là sân khấu của người Khmer<br /> nhạc, diễn xuất, hóa trang, xử lý đạo cụ, kỹ Nam Bộ nhưng sân khấu Rô Băm: với các<br /> thuật âm thanh, ánh sáng… Vì vậy, một vở tuồng tích về vua, hoàng tử, công chúa…<br /> diễn Dù kê muốn thành công, đòi hỏi phải nên các chất liệu múa chỉ có các động tác<br /> có sự nỗ lực và sự phối hợp nhịp nhàng múa Khmer cổ điển. Ngược lại, sân khấu<br /> giữa các nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công, kỹ Dù Kê: với các nội dung kịch bản phong<br /> thuật, chỉ huy đêm diễn… phú và đa dạng nên các chất liệu múa cũng<br /> Các diễn viên Dù Kê chuyên nghiệp là vô cùng đa dạng và phong phú, tùy vào nội<br /> người biết xử lý các động tác múa, đạo cụ dung vở diễn là tích cổ, dân gian hay hiện<br /> linh hoạt và sáng tạo không chỉ theo nội đại mà sân khấu Dù Kê lựa chọn cho mình<br /> dung kịch bản mà theo âm nhạc và cảm những chất liệu múa Khmer truyền thống<br /> hứng của vai diễn. Vũ đạo, vũ thuật trong phù hợp.<br /> sân khấu Dù Kê có những đặc điểm riêng, Tuy kịch bản trong sân khấu Dù Kê<br /> đó là những vũ đạo và vũ thuật được lấy từ tiếp nhận từ nhiều sân khấu khác nhau,<br /> võ thuật dân tộc và đã được sân khấu hóa, nhưng những chất liệu múa được sử dụng<br /> đạt đến trình độ nghệ thuật cao. trong các vở diễn chủ yếu được lấy từ múa<br /> Căn cứ vào các đặc điểm nghệ thuật truyền thống Khmer Nam Bộ: Đó là những<br /> cơ bản trên của sân khấu Dù Kê, giới điệu múa dân gian vô cùng quen thuộc<br /> chuyên môn đều thống nhất xếp sân khấu trong đời sống sinh hoạt của người dân nơi<br /> Dù Kê thuộc kịch chủng sân khấu kịch hát đây như: Rom Vông, Rom Lêu, Saravan,<br /> dân tộc. Rom Kbach...; các điệu các điệu múa trong<br /> Tóm lại, trong nghệ thuật sân khấu Dù lễ hội, trong lao động như: múa trống<br /> Kê có sự pha trộn của nhiều yếu tố nghệ thuật Chhay Dăm, múa gáo dừa, múa xúc tép…;<br /> từ các loại hình nghệ thuật sân khấu kịch hát các điệu múa cổ điển Khmer: múa Chhu<br /> khác nhau, đó là kết quả bởi quá trình giao lưu Chhay, múa chúc mừng…đều được phát<br /> với các tộc người khác cùng chung sống tại huy trong các vở diễn của sân khấu Dù Kê.<br /> Nam Bộ. Nhưng điều đáng nói là, mặc dù thu Hiện nay, trước khi vào vở diễn chính<br /> nạp vào mình nhiều yếu tố nghệ thuật của các thức, sân khấu Dù Kê thường có khoảng 30<br /> các loại hình nghệ thuật sân khấu như vậy, phút biểu diễn ca, múa, nhạc. Các bài hát dân<br /> nhưng nghệ thuật sân khấu Dù Kê vẫn có bộ ca, hiện đại bằng tiếng Khmer và tiếng Việt<br /> <br /> 113<br /> MÚA TRONG SÂN KHẤU DÙ KÊ – NÉT Đ C ĐÁO CỦA NGH THUẬT MÚA KHMER NAM B<br /> <br /> <br /> đều được biểu diễn để phục vụ đông đảo các tính cách nhân vật, múa các con vật…<br /> các khán giả của nhiều dân tộc tại vùng đất Nhưng nhìn chung vẫn là hai loại múa<br /> ĐBSCL. Kết thúc chương trình thường là chính: “Múa minh họa, gây không khí” và<br /> những điệu múa dân gian Khmer tập thể. “Múa tính cách nhân vật”.<br /> Đây là những điệu múa có tiết tấu nhanh, vui Múa minh họa, gây không khí:<br /> nhộn nhằm tạo được không khí vui tươi, sôi Múa gây không khí thường là những<br /> nổi, hấp dẫn và lôi cuốn khán giả. điệu múa/đoạn múa tập thể, tạo nên một vẻ<br /> Hiện nay, các vở diễn trong sân khấu đẹp đồng đều, sinh động và hấp dẫn. Các<br /> Dù Kê chủ yếu vẫn là các vở tích cổ, với động tác múa thường gần gũi với đời sống<br /> những nội dung xoay quanh thiện chống ác hàng ngày của người dân, không cách điệu,<br /> và bao giờ thiện cũng thắng ác. Ở các vở không mang tính ước lệ tượng trưng nhiều<br /> diễn này, bên cạnh ca/nhạc, múa luôn hiện như các điệu: múa gõ gáo, múa xúc tép,<br /> hữu và đồng hành trong các vở diễn làm múa khua chài, múa vui mùa sản xuất…<br /> cho vở diễn hấp dẫn hơn, lôi cuốn hơn. Loại múa này thường dùng để mở màn hay<br /> Múa trong sân khấu Dù Kê đa dạng ở kết thúc vở diễn.<br /> các hình thái biểu diễn như: múa tập thể Tùy theo nội dung của vở, sẽ có những<br /> gây không khí, múa minh họa, múa diễn tả đoạn múa minh họa cho vai diễn, cảnh diễn:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Múa minh họa trong vở tích cổ “Bản tình ca Phanh Nha - Sô Pheap”<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh. Ảnh chụp: Trần Thanh Tâm<br /> múa minh họa trong vở “Bản tình ca Phanh Nha - Sô Pheap” -<br /> Đoàn NT Khmer Ánh Bình Minh Trà Vinh. Ảnh chụp: Trần Thanh Tâm<br /> <br /> 114<br />  TRẦN THỊ LAN HƯƠNG<br /> <br /> <br /> Dù trong vở diễn với nội dung tích cổ ngôn ngữ múa nhiều như sân khấu Rô<br /> hay vở diễn phản ánh cuộc sống trong Băm, nhưng do các vở diễn theo các tích<br /> chiến tranh, hòa bình, xây dựng đất nước cổ, thần thoại còn chiếm một lưu lượng lớn<br /> thì các điệu múa minh họa, gây không khí trên sân khấu này nên ngoài múa minh<br /> vẫn luôn được phát huy, làm cho vở diễn họa/gây không khí, múa trong sân khấu Dù<br /> thêm phần hấp dẫn, lôi cuốn khán giả. Kê còn có những động tác, những quy định<br /> riêng dành cho các vai diễn nhằm thể hiện<br /> Sân khấu Dù Kê là sân khấu của người<br /> rõ hơn tính cách nhân vật.<br /> dân Khmer sinh ra, gìn giữ và phát triển.<br /> Vì vậy, các điệu múa dân gian truyền thống Giống với sân khấu Rô Băm, sân khấu<br /> phổ biến như: Rom Vông, Rom Lêu, Dù Kê cũng chia nhân vật thành hai nhóm:<br /> Saravan, Rom Kbach, Chhu Chay, Rom Thiện và Ác. Các động tác múa cho các<br /> Môs, Room Chôk, Trống Chhay Dăm, gáo nhân vật vai Thiện và Ác thường lấy chiều<br /> dừa, các động tác vũ đạo, vũ thuật… đều cao của vai làm chuẩn để phân biệt: Động<br /> được sân khấu Dù Kê sử dụng triệt để mỗi tác múa giành cho vai Thiện thường thấp<br /> khi nội dung vở diễn phù hợp. hơn về chiều cao (ngang hoặc thấp hơn<br /> vai) và nhỏ hơn về chiều ngang nhằm thể<br /> Tóm lại, múa minh họa và múa gây<br /> không khí cho vở diễn Dù Kê đã luôn tận hiện sự khiêm tốn, nhường nhịn nhưng<br /> dụng triệt để các chất liệu múa truyền quyết đoán. Các động tác múa cho vai Ác<br /> thống Khmer Nam Bộ, nó đã góp phần thường cao hơn về chiều cao (cao hơn vai)<br /> phát huy và gìn giữ vốn múa truyền thống và rộng hơn về bề ngang nhằm thể hiện<br /> dân tộc mình ngay trong sân khấu kịch hát tính cách ngang tàn, xấc xược...<br /> này. Ngoài ra, sân khấu Dù Kê còn tiếp Ngoài các động tác múa dành riêng<br /> nhận các vũ đạo, vũ thuật của cải lương, cho nhóm nhân vật Thiện – Ác, các động<br /> hát Tiều và võ thuật dân tộc, từ đó biến hóa tác múa thể hiện tính cách nhân vật trong<br /> thành ngôn ngữ riêng cho sân khấu của sân khấu Dù Kê đã đạt tới đỉnh cao của<br /> mình với nhiều nhóm lớn, nhỏ. NSƯT Sơn ngôn ngữ biểu hiện với vai diễn Chằn.<br /> Lương có viết: “Vũ đạo, vũ thuật là một Vai Chằn trong sân khấu Dù Kê tượng<br /> đặc điểm riêng có của sân khấu Dù Kê, mà trưng cho cái “Ác” và có những vũ đạo<br /> không hề tìm thấy hoặc giống bất cứ loại riêng. Những vai Chằn đã có phép thuật,<br /> hình sân khấu nào khác của đồng bào động tác vũ đạo thường phức tạp và kỹ<br /> Khmer Nam Bộ” [3, tr.174]. Đây cũng thuật hơn. Các động tác tay bao giờ cũng<br /> chính là sự tìm tòi, góp thêm những chất giơ rộng, cao hơn vai, thể hiện sức mạnh<br /> liệu mới, múa mới của sân khấu Dù Kê. hơn người. Còn với những vai Chằn không<br /> Cùng với các chất liệu múa truyền thống có phép thuật hoặc Chằn con, quân sỹ<br /> Khmer, các động tác vũ đạo, vũ thuật trong Chằn chỉ múa những động tác đơn giản.<br /> sân khấu Dù Kê đã góp phần làm phong Do kịch bản sân khấu Dù Kê rất đa<br /> phú hơn kho tàng ngôn ngữ múa minh họa, dạng và phong phú vì vậy vai Chằn cũng<br /> múa gây không khí trong các vở diễn của muôn màu, muôn vẻ: Chằn trong các vở<br /> sân khấu này. kháng chiến chống Mỹ: là những vai diễn<br /> Múa thể hiện tính cách nhân vật: như: lính Mỹ, lính ngụy…; trong các vở<br /> Tuy sân khấu Dù Kê không sử dụng phản ánh cuộc sống nông thôn là: cường<br /> <br /> 115<br /> MÚA TRONG SÂN KHẤU DÙ KÊ – NÉT Đ C ĐÁO CỦA NGH THUẬT MÚA KHMER NAM B<br /> <br /> <br /> hào, ác bá; trong cuộc sống hiện tại là: Chằn: Chằn nữ thì vẽ răng nanh trực tiếp<br /> những tên cướp, tham quan… Dù vai Chằn trên mặt, còn Chằn nam đeo răng nanh thật<br /> ở trong nhiều vai diễn với nhiều đối tượng (nanh heo) để tăng thêm tính hung ác, dữ<br /> phản ánh khác nhau nhưng vẫn có một điểm tợn của vai diễn đặc sắc này. Việc sử dụng<br /> chung là đại diện cho cái Ác. Đó cũng là chiếc răng nanh thật là cả một nghệ thuật vô<br /> một nét đặc trưng của sân khấu Khmer nói cùng hấp dẫn và lôi cuốn người xem. Đây là<br /> chung và sân khấu Dù Kê nói riêng.Vai một kỹ thuật khó. Nghệ sĩ Thạch Đa Ra,<br /> Chằn trong sân khấu Dù Kê không đeo mặt diễn viên đoàn Nghệ thuật Khmer Sóc<br /> nạ mà hóa trang màu trực tiếp trên mặt. Trăng, người có 17 năm múa vai Chằn và<br /> Trước kia, mặt Chằn chỉ hóa trang hai màu đã đạt huy chương vàng cho vai diễn chia<br /> cơ bản là: đen, trắng. Sau này, thêm màu sẻ: “Để sử dụng được chiếc răng nanh thật,<br /> xanh lá và màu đỏ. Cách vẽ mặt Chằn trong anh đã được ba mẹ cho tập từ khi mới 10<br /> sân khấu Dù Kê gần giống với hóa trang của tuổi và đạo cụ lúc đó là những trái đậu<br /> “kép núi”, “kép phiên” trong sân khấu hát đũa”. Cùng với việc sử dụng cơ mặt rất linh<br /> Bội của người Việt và Hồ Quảng của người hoạt, chiếc răng nanh cũng được thể hiện vô<br /> Hoa. Cặp nanh dài, nhọn đầy hung dữ là cùng tài tình: lúc chìa ra, khi thụt vào; lúc<br /> một điểm nhấn quan trọng trên khuôn mặt chĩa lên, khi chọc xuống:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nghệ sĩ Thạch Đa Ra “ Trong vai Chằn Krông Riếp” -<br /> Đoàn Nghệ thuật Khmer Sóc Trăng. Ảnh chụp: Lan Hương<br /> <br /> Với việc diễn xuất khuôn mặt vô cùng Vai diễn Chằn trong sân khấu Dù Kê<br /> linh hoạt và sinh động, vai Chằn còn đem rất đa dạng, phong phú, nhiều màu sắc.<br /> đến cả một tổng thể ngôn ngữ hình thể Chất liệu múa cho vai Chằn nam và Chằn<br /> (múa, vũ đạo, vũ thuật), tạo nên một vai nữ cũng đa dạng và phong phú với các<br /> diễn đầy mạnh mẽ, hung dữ và hấp dẫn động tác múa tay không, múa với đạo cụ<br /> người xem. (gậy thần, đao, kiếm…).<br /> Chằn nam cũng có rất nhiều vai diễn,<br /> <br /> 116<br />  TRẦN THỊ LAN HƯƠNG<br /> <br /> <br /> nhưng đặc sắc nhất vẫn là vai Vua Chằn Đot Thoi; Kbach Tot Chhaquên; Kbach<br /> hay Yeak Krông Riếp. Đây là vai diễn quy Tot Sađam; Kbach Chhap Đom Bon;<br /> tụ đầy đủ những kỹ thuật hình thể qua: các Kbach Chốt Chi.<br /> động tác múa, vũ đạo, vũ thuật đặc biệt là Những động tác trên được đúc kết từ<br /> kỹ thuật xử dụng răng nanh và diễn xuất những động tác hay tổ hợp động tác hay<br /> cơ mặt. được sử dụng trong vai diễn này. Động tác<br /> Đặc biệt, trước khi Yeak Krông Riếp múa trong vai Chằn Krông Riếp chủ yếu là<br /> xuất hiện trên sân khấu, người xem đã nghe các động tác với các tư thế tay cao, rộng;<br /> thấy 3 tiếng hú vang vọng, gầm thét, đầy các bước chân rộng chắc với các kỹ thuật<br /> hung dữ từ xa vọng lại. Sự xuất hiện của nhảy, quay… nhằm thể hiện sức mạnh hơn<br /> vai diễn, tạo cho người xem sự tò mò ngay người.<br /> từ khi chưa xuất hiện và lôi cuốn người Để diễn tốt được vai diễn Yeak Krông<br /> xem đến hết vở diễn bởi: Riếp, người diễn viên phải tập luyện rất<br /> + Kỹ thuật diễn xuất: ánh mắt hung nhiều. Có thể nói, đây là vai diễn khó nhất<br /> tợn; cơ mặt linh hoạt. về kỹ thuật biểu diễn hình thể cũng như kỹ<br /> + Kỹ thuật sử dụng răng nanh: lúc lật thuật diễn xuất trong sân khấu Dù Kê. Hay<br /> lên, chúc xuống; lúc biến mất vào trong nói cách khác, độ khó của vai diễn này<br /> miệng, lúc lại chĩa ra ngoài. cũng chính là sự thành công của người diễn<br /> + Kỹ thuật múa: nhảy, quay, đá viên khi thể hiện tốt vai diễn.<br /> chân… Chằn nữ trong sân khấu Dù Kê gọi là<br /> + Kỹ thuật vũ đạo khi sử dụng vũ khí Yeak Kâynây.<br /> như: gậy thần, đao, kiếm… Ngôn ngữ múa Chằn nữ trong sân<br /> Các động tác múa, vũ đạo, vũ thuật khấu Dù Kê phong phú hơn sân khấu Rô<br /> của vai diễn Chằn cũng rất đa dạng và Băm. Có lẽ vì các vở diễn trong sân khấu<br /> phong phú. Tuy nhiên, các diễn viên sân Rô Băm ít vai Chằn nữ, nên vai diễn này<br /> khấu Dù Kê từ trước tới nay vẫn quen học do nam đóng và động tác múa cũng giống<br /> theo cách truyền nghề truyền thống của Chằn nam. Còn trong sân khấu Dù Kê, vai<br /> người Khmer. Vì vậy, các động tác chưa có Chằn nữ vẫn do nữ đóng và cũng có nhiều<br /> tên và cũng chưa có hệ thống giáo trình động tác múa riêng cho vai Chằn nữ.<br /> đào tạo cơ bản. Qua nhiều lần đi điền dã, Động tác múa cơ bản Chằn nữ (mới<br /> sưu tầm, tác giả bài viết đã khai thác được sưu tầm) có:<br /> một số động tác múa cơ bản của Yeak + Múa tay không (7 động tác): Kbach<br /> Krông Riếp (Vua Chằn): Pa Rê Kala; Kbach Hô; Kbach Tot<br /> + Múa tay không (9 động tác): Kbach Chhaquên; Kbach Tot Sađam; Kbach On<br /> Đơ Chinh; Kbach Sa Đăm; Kbach Puông; Cuôi; Kbach Pa KRông Riếp; Kbach Salap<br /> Kbach Đot Thoi; Kbach Tot Chhaquên; Sach; Kbach Chop.<br /> Kbach Tot Sađam; Kbach Chháp Chhót; + Múa với đạo cụ gậy thần (7 động<br /> Kbach Som Đel Rich; Kbach Chốt Chi. tác): Kbach Canh Đom Bon Tâu Pơrây;<br /> + Múa với đạo cụ gậy thần (5 động Kbach Vi Đom Bon; Kbach Hôl; Kbach<br /> tác): Kbach Puông Kanh Đầm Bon; Kbach Tot Chhaquên; Kbach Tot Sađam; Kbach<br /> On Cuôi; Kbach Bun Chhua; Kbach Đơ.<br /> <br /> 117<br /> MÚA TRONG SÂN KHẤU DÙ KÊ – NÉT Đ C ĐÁO CỦA NGH THUẬT MÚA KHMER NAM B<br /> <br /> <br /> Các động tác múa vai Chằn nữ thường Chằn của sân khấu Rô Băm và sân khấu<br /> là những động tác với: khung tay thoáng và Dù Kê có được những chất liệu múa khác<br /> rộng; các thế chân thường trụ trên một nhau để thể hiện vai diễn này .<br /> chân (co chân, đá chân, chân bước lùi sau Vai diễn Chằn luôn là vai diễn chính<br /> nhún xuống…) nhằm thể hiện tài năng và của các vở diễn trong sân khấu Dù Kê. Qua<br /> sức mạnh rộng lớn của Chằn nữ. Các động vai diễn này, kho tàng nghệ thuật múa của<br /> tác múa kỹ thuật khó về đá chân và nhảy, sân khấu Dù Kê càng thêm phong phú, đa<br /> quay cũng có như của nam nhưng số lượng dạng với nhiều thể loại và hình thức múa.<br /> ít hơn và độ khó cũng thấp hơn. Trang Tóm lại, sân khấu Dù Kê tuy không xử<br /> phục vai diễn phù hợp với nội dung của vở, dụng ngôn ngữ múa là ngôn ngữ chính của<br /> không cách điệu nhiều. vở diễn như sân khấu Rô Băm. Nhưng sự<br /> Vai diễn Chằn nữ đòi hỏi người diễn xuất hiện của các điệu múa trước vở diễn,<br /> viên ngoài việc múa tốt các động tác kỹ trong vở diễn hay múa tính cách nhân vật<br /> thuật, thì việc diễn xuất để thể hiện được (Chằn) cũng đủ nói lên vai trò quan trọng<br /> tính cách của vai ác cũng vô cùng quan của nghệ thuật múa trong sân khấu Dù Kê.<br /> trọng. Đó cũng chính là nép đẹp và hấp dẫn Với khối lượng các động tác, các điệu múa<br /> của vai diễn Yeak Kâynây. tập thể minh họa, gây không khí hay múa<br /> Tuy sân khấu Rô Băm và Dù Kê đều tính cách nhân vật, sân khấu Dù Kê đã<br /> có vai diễn Chằn trong các vở diễn, đều có đóng góp một phần đáng kể cho nghệ thuật<br /> ngôn ngữ múa riêng nhằm thể hiện tính múa truyền thống của người Khmer nói<br /> cách của nhân vật ác. Nhưng chất liệu múa riêng và nghệ thuật múa dân tộc Việt Nam<br /> Chằn Dù Kê khác với Chằn Rô Băm do nói chung. Đó là một kho tàng văn hóa phi<br /> Chằn của sân khấu Rô Băm là sự tiếp biến vật thể vô cùng quý giá mà chúng ta phải<br /> Chằn từ sân khấu Campuchia, còn Chằn có trách nhiệm nghiên cứu, sưu tầm, gìn<br /> trong sân khấu Dù Kê lại chịu nhiều ảnh giữ và bảo lưu. Hiện nay, một số trường<br /> hưởng của sân khấu Hồ Quảng của người đào tạo tại Trà Vinh, Sóc Trăng và Thành<br /> Hoa và Cải lương của người Việt. phố Hồ Chí Minh đã có giáo trình dạy múa<br /> Nhận định về vấn đề này, có một số Khmer truyền thống nhằm đáp ứng cho<br /> tác giả như Thạch Thị Omnara viết: “Vai việc gìn giữ và phát huy múa truyền thống<br /> Chằn cũng là một trong những vai chịu ảnh Khmer nói chung và cho sân khấu Dù Kê<br /> hưởng của các loại hình sân khấu Hồ nói riêng. Điều đó đã thể hiện được sự<br /> Quảng và Cải lương. Đây là một vai rất đặc quan tâm của các cấp lãnh đạo, của các đơn<br /> biệt trong các vở diễn về những tích cổ. vị đào tạo cho sự phát triển lâu dài. Tuy<br /> Chằn trong vở Dù Kê khác Chằn trong múa nhiên, để sân khấu Dù Kê được phát triển<br /> cổ điển” [5, tr.193]. Hay NSƯT Sơn trong thời kỳ hội nhập, để các điệu múa<br /> Lương viết: “Lối biểu diễn động tác vũ truyền thống Khmer vẫn sống mãi trong<br /> đạo, vũ thuật trong giao chiến của các nhân nhân dân và trên sân khấu Dù Kê, chúng ta<br /> vật Chằn ảnh hưởng khá nhiều của động cần phải quan tâm đào tạo nguồn nhân lực<br /> tác hát Tiều” [3, tr.217]. một cách tổng thể trên nhiều phương diện<br /> Sự khác biệt của những dòng văn hóa cho sân khấu Dù Kê trong đó có múa<br /> – nghệ thuật khác nhau đã cho vai diễn Dù Kê .<br /> <br /> <br /> 118<br />  TRẦN THỊ LAN HƯƠNG<br /> <br /> <br /> 3. Đào tạo nguồn nhân lực cho + Tuyển sinh các lớp đào tạo diễn viên<br /> sân khấu Dù Kê. Dù Kê ngắn hạn và dài hạn cùng những lớp<br /> Đào tạo nguồn nhân lực cho sân khấu chuyên ngành có liên quan đến sân khấu<br /> Dù Kê là một trong những bước quan trọng như: nhạc cụ dân tộc, biên kịch, đạo diễn<br /> cho sự tồn tại của sân khấu này. sân khấu… Trong quá trình đào tạo, chú ý<br /> Để có được một đội ngũ làm công tác tập trung đào tạo tài năng trong đào tạo<br /> chuyên môn tốt từ: biên kịch, đạo diễn, đồng đều để tìm ra những nhân tố tốt cung<br /> diễn viên, nhạc công… đáp ứng nhu cầu cấp cho sân khấu Khmer.<br /> thực tế, điều đó phụ thuộc rất nhiều vào + Có chế độ đãi ngộ đặc biệt với<br /> công tác đào tạo nguồn nhân lực. Việc đào những học sinh đi học các ngành này (Nhà<br /> tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho sân nước bao cấp học phí 100%)<br /> khấu Dù Kê nói riêng và nghệ thuật sân Tóm lại, Việc đào tạo nguồn nhân lực<br /> khấu Khmer nói chung đòi hỏi phải có một cho sân khấu Dù Kê là vấn đề cấp thiết,<br /> đội ngũ giảng viên có trình độ: có phương tránh để cho sân khấu bị mai một hoặc suy<br /> pháp sư phạm tốt, có trình độ chuyên môn yếu mới quan tâm. Việc gìn giữ, bảo lưu và<br /> bảo đảm theo yêu cầu thực tiễn. phát huy nghệ thuật truyền thống dân tộc<br /> Để đáp ứng được điều đó, theo tôi cần không phải là trách nhiệm của riêng một ai.<br /> phải tiến hành các bước: Sự đồng thuật giữa các cấp, các ngành,<br /> - Cần đưa ra những kế hoạch cụ thể các cơ sở đào tạo cùng với tình yêu nghệ<br /> và khả thi: thuật vốn có của người dân Khmer chắc<br /> + Thành lập Ban xây dựng đề án “Đào chắn sân khấu Dù Kê nó riêng và sân khấu<br /> tạo nguồn nhân lực cho sân khấu Dù Kê Khmer Nam Bộ nói chung sẽ phát huy tốt<br /> Khmer Nam Bộ từ năm…đến năm…” gồm vốn văn hóa truyền thống dân tộc trong<br /> những người có chuyên môn và kinh thời kỳ hội nhập quốc tế.<br /> nghiệm tốt, dưới sự chỉ đạo của Ban Chỉ Hiện nay, Trường Trung cấp Văn hóa -<br /> đạo miền Tây Nam Bộ (tập trung tại hai Nghệ thuật Trà Vinh đã đào tạo được 2<br /> tỉnh Trà Vinh và Sóc Trăng). khóa diễn viên cho sân khấu Dù Kê. Đoàn<br /> - Triển khai các vấn đề: Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh; Đoàn<br /> nghệ thuật Khmer Sóc Trăng; Trường Đại<br /> + Xây dựng giáo trình giảng dạy<br /> học Trà Vinh; Trường Trung cấp Múa<br /> + Tổ chức những lớp tập huấn cho<br /> Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã đưa vào<br /> giảng viên sẽ về đào tạo tại các trường, các<br /> giảng dạy những động tác, điệu múa<br /> đoàn, các chùa… để có được những kiến<br /> Khmer cổ điển và dân gian cho học<br /> thức cơ bản cho việc truyền nghề tại các<br /> sinh/sinh viên. Ngoài những nơi đào tạo<br /> đơn vị và địa phương. Cần kết hợp tốt giữa<br /> chính quy, chùa Khmer cũng đã đóng góp<br /> đào tạo chính quy tại các trường nghệ thuật<br /> một phần quan trọng trong việc đào tạo và<br /> chuyên nghiệp với đào tạo truyền nghề tại<br /> gìn giữ những giá trị nghệ thuật truyền<br /> gia đình và tại các chùa ở phum, sóc.<br /> thống dân tộc của người dân Khmer. Đây<br /> + Mở các lớp bồi dưỡng,nâng cao cho là những đơn vị đào tạo chính nguồn nhân<br /> các nhà biên kịch và đạo diễn đang làm lực cho sân khấu Rô Băm và Dù Kê Khmer<br /> nghề của sân khấu Dù Kê. Nam Bộ, nhằm đáp ứng tốt nhu cầu thị<br /> <br /> 119<br /> MÚA TRONG SÂN KHẤU DÙ KÊ – NÉT Đ C ĐÁO CỦA NGH THUẬT MÚA KHMER NAM B<br /> <br /> <br /> hiếu ngày càng cao của khán giả trong thời Trăng (Giai đoạn từ năm 1920 đến năm<br /> kỳ hội nhập. 2000), Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Sóc<br /> Trăng xuất bản.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO 4. Nhiều tác giả (1998) Về sân khấu truyền<br /> 1. Nguyễn Thị Tâm Anh (2015), Hình tượng thống Khmer Nam Bộ, Sở Văn hóa Thông tin<br /> Chằn (YAK) trong văn hóa Khmer Nam Bộ, Sóc Trăng và Phân viện Văn hóa nghệ thuật<br /> Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội. Việt Nam tại TP. HCM xuất bản.<br /> 2. Lê Ngọc Canh (2013), Nghệ thuật múa truyền 5. Nhiều tác giả (2013), Kỷ yếu hội thảo khoa<br /> thống Khmer Nam bộ, Đề tài NCKH cấp Bộ, học “Nghệ thuật sân khấu Dù Kê Khmer Nam<br /> Hà Nội. bộ - Di sản văn hóa dân tộc”, tổ chức tại<br /> 3. Sơn Lương (2012), Tìm hiểu nghệ thuật sân Trường Đại học Trà Vinh, ngày 11 -<br /> Dù kê Khmer Nam Bộ trên địa bàn tỉnh Sóc 12/11/2013.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 12/6/2017 Biên tập xong: 15/7/2017 Duyệt đăng: 20/7/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 120<br />