Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam sau sáp nhập giai đoạn 2005-2017

Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam<br /> sau sáp nhập giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> Lương Minh Hà Tô Phương Ngọc<br /> Khoa Tài chính, Học viện Ngân hàng Sinh viên K19CLC-TC.A<br /> <br /> Nguyễn Bích Ngọc Nguyễn Thị Minh Tâm<br /> Sinh viên K19CLC-TC.A Sinh viên K19CLC-TC.A<br /> <br /> Lê Vũ Thu Trang<br /> Sinh viên K19CLC-TC.A<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trên thế giới, hoạt động mua bán sáp nhập (M&A) các ngân hàng thương<br /> mại (NHTM) là xu hướng phổ biến nhằm cải tổ hệ thống NHTM, tăng cường<br /> tính cạnh tranh và khai thác các lợi thế kinh tế. Trong bài viết này, nhóm<br /> nghiên cứu đã sử dụng phương pháp đo lường mức độ tập trung thông qua<br /> chỉ số CRk và HHI của 35 NHTM Việt Nam giai đoạn 2005- 2017 nhằm<br /> đưa ra đánh giá về cấu trúc thị trường cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng<br /> <br /> Ngày nhận: 13/05/2019 Ngày nhận bản sửa: 23/05/2019 Ngày duyệt đăng: 17/06/2019<br /> <br /> <br /> <br /> The competition level among Vietnamese commercial banks after M&A in the period of 2005- 2017<br /> Abstract: Four years after completing Project 254 “Restructuring the system of credit institutions in the period<br /> of 2011 - 2015”, the banking sector of Vietnam has changed remarkably through a series of mergers and<br /> acquisitions (M&A). However, the change in the number of Vietnamese commercial banks also impacted on<br /> the competitiveness in the banking sector, so the access of commercial banks’ performances in the post-<br /> merger period is extremely important. The objective of the article is to analyze the competitive situation of<br /> Vietnamese commercial banks before and after the merger, thereby seeing the level of competition in the<br /> banking industry decrease after mergers through analyzing two indicators HHI and CRk.<br /> Keywords: M&A, Vietnamese banks, economic concentration.<br /> <br /> <br /> Ha Minh Luong, M.Ec.<br /> Email: halm@hvnh.edu.vn<br /> Ngoc Phuong To, Student of K19 Advanced Program<br /> Email: tophuongngoc6a14gv@gmail.com<br /> Ngoc Bich Nguyen, Student of K19 Advanced Program<br /> Email: ngocnb.025@gmail.com<br /> Tam Thi Minh Nguyen, Student of K19 Advanced Program<br /> Email: minhtam31198@gmail.com<br /> Trang Vu Thu Le, Student of K19 Advanced Program<br /> Email: trangism216@gmail.com<br /> Organization of all: Finance faculty, Banking Academy of Vietnam<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng © Học viện Ngân hàng<br /> Số 207- Tháng 8. 2019 34 ISSN 1859 - 011X<br /> LƯƠNG MINH HÀ - TÔ PHƯƠNG NGỌC - NGUYỄN BÍCH NGỌC - NGUYỄN THỊ MINH TÂM - LÊ VŨ THU TRANG<br /> <br /> <br /> dưới tác động của M&A. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra chỉ số tập trung kinh<br /> tế HHI có xu hướng tăng sau mỗi thương vụ sáp nhập ngân hàng, thể hiện<br /> tính cạnh tranh giảm do M&A. Tuy nhiên, mức độ cạnh tranh vẫn ở khoảng<br /> chấp nhận được do các ngân hàng sáp nhập đều có quy mô không lớn so<br /> với toàn hệ thống và chỉ số CRk vẫn thể hiện sự tập trung ở mức trung bình.<br /> Từ khóa: tập trung kinh tế, M&A, ngân hàng, Việt Nam<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Khái quát ngành ngân hàng Việt Trong khoảng từ năm 2005 đến 2011, dư<br /> Nam giai đoạn 2005- 2017 nợ cho vay kinh doanh, đầu tư bất động<br /> sản chiếm tỷ trọng lớn trên tổng dư nợ.<br /> Trong suốt giai đoạn 2005- 2017, nền kinh Đặc biệt trong năm 2007, tăng trưởng tín<br /> tế Việt Nam có nhiều biến động, đặc biệt dụng trở nên quá nóng khi đạt tốc độ tăng<br /> là năm 2008 do sự ảnh hưởng của cuộc 54% do nhu cầu tín dụng trong nền kinh<br /> khủng hoảng kinh tế thế giới mà nền kinh tế tăng cao, trong đó bao gồm cả nhu cầu<br /> tế Việt Nam có xu hướng đi xuống cho tới vốn đầu tư chứng khoán và bất động sản.<br /> năm 2013 mới có sự khởi sắc. Tuy nhiên, Từ năm 2012- 2017, tăng trưởng dư nợ tín<br /> nhìn chung, Việt Nam đã tạo ra được một dụng tuy không mạnh mẽ như giai đoạn<br /> môi trường kinh tế thị trường có tính cạnh trước nhưng ổn định và đều đặn hơn.<br /> tranh và năng động. Nền kinh tế hàng hóa<br /> nhiều thành phần được khuyến khích phát Cùng năm 2007, mức tăng trưởng huy<br /> triển, các quan hệ kinh tế đối ngoại đã trở động vốn của toàn ngành Ngân hàng đạt<br /> nên thông thoáng hơn, thu hút được ngày 47,64%- tốc độ tăng mạnh nhất so với<br /> càng nhiều các nguồn vốn đầu tư trực tiếp những năm trước đó. Đến năm 2010, tổng<br /> nước ngoài, và phát triển thêm một số lĩnh huy động vốn từ nền kinh tế của hệ thống<br /> vực hoạt động tạo ra nguồn thu ngoại tệ ngân hàng đã đạt 2.321.973 tỷ đồng, tăng<br /> ngày càng lớn. 36,24% so với năm 2009, đây là mức tăng<br /> khả quan sau cuộc khủng hoảng tài chính<br /> Theo đó ngành ngân hàng trong giai đoạn năm 2008. Giai đoạn 2012- 2017, tăng<br /> này cũng có nhiều sự thay đổi lớn, đặc trưởng huy động vốn ở mức ổn định, chỉ<br /> điểm của giai đoạn này thể hiện rõ nét qua trong 2 năm 2014 và 2015 tốc độ tăng<br /> ba đặc trưng nổi bật: tăng trưởng nóng, trưởng huy động vốn chững lại do lãi suất<br /> suy thoái do khủng hoảng và dần đi vào huy động được điều chỉnh xuống mức thấp<br /> ổn định. Đặc biệt, với sự ra đời của Đề án so với các kênh sinh lời khác.<br /> “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng<br /> giai đoạn 2011 - 2015” (sau đây gọi tắt Bên cạnh hai hoạt động chính của các<br /> là Đề án 254), hoạt động của các NHTM NHTM là huy động vốn và tín dụng thì<br /> chịu sự tác động mạnh mẽ. Vì vậy, bài viết các hoạt động khác như bảo hiểm hay<br /> sẽ tập trung vào 2 giai đoạn chính: (1) Giai cung cấp các dịch vụ thanh toán cũng từng<br /> đoạn 2005- 2011: Giai đoạn trước khi thực bước được phát triển qua các năm.<br /> hiện Đề án 254; (2) Giai đoạn 2012- 2017:<br /> Giai đoạn trong và sau khi thực hiện Đề án 2. Cơ sở lý thuyết và phương pháp<br /> 254. nghiên cứu<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 35<br />  Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam sau sáp nhập giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> <br /> Hình 1. Tăng trưởng dư nợ tín dụng các NHTM Việt Nam giai đoạn 2005- 2017<br /> Đơn vị: nghìn tỷ đồng, %<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Báo cáo thường niên của NHNN 2005- 2017<br /> <br /> Hình 2. Tăng trưởng huy động vốn các NHTM Việt Nam giai đoạn 2005- 2017<br /> Đơn vị: nghìn tỷ đồng, %<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Báo cáo thường niên của NHNN<br /> <br /> 2.1. Cơ sở lý thuyết về M&A và cạnh cải tổ hệ thống NHTM, tăng cường tính<br /> tranh trong các NHTM Việt Nam cạnh tranh và khai thác các lợi thế kinh<br /> tế. Bên cạnh đó, hoạt động này còn đem<br /> Trên thế giới, hoạt động mua bán sáp đến những kết quả khả quan khác như<br /> nhập các NHTM trong ngành tài chính- gia tăng lợi nhuận, tinh giản bộ máy<br /> ngân hàng là xu hướng phổ biến nhằm hoạt động, tiết kiệm chi phí xâm nhập<br /> <br /> <br /> 36 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br /> LƯƠNG MINH HÀ - TÔ PHƯƠNG NGỌC - NGUYỄN BÍCH NGỌC - NGUYỄN THỊ MINH TÂM - LÊ VŨ THU TRANG<br /> <br /> <br /> thị trường hay giải cứu các NHTM bên cấu trúc thị trường cạnh tranh trong lĩnh<br /> bờ vực phá sản. Tại Việt Nam, từ năm vực ngân hàng, nghiên cứu của Nguyễn<br /> 2006, khi Luật Doanh nghiệp 2005 có Thế Bính (2015) sử dụng phương pháp<br /> hiệu lực và đi vào đời sống, hoạt động đo lường mức độ tập trung thông qua chỉ<br /> M&A NHTM tại Việt Nam đã bước đầu số CRk và HHI. Đó là mức độ tập trung<br /> phát triển cả về số lượng và giá trị, theo thị trường trong hệ thống có xu hướng<br /> đó các nghiên cứu dưới đây về M&A giảm trong cả 03 tiêu chí: Tổng tài sản,<br /> trong lĩnh vực ngân hàng được chia huy động vốn và cho vay của hệ thống<br /> thành 2 hướng: Hướng thứ nhất đưa ra NHTM Việt Nam. Với mục đích phân tích<br /> những nhân tố tác động tới M&A; và tác động của M&A tới các yếu tố khác,<br /> hướng thứ hai chỉ ra sự ảnh hưởng của nhóm tác giả Vuong Quan Hoang, Tran<br /> hoạt động M&A đến các yếu tố bên Tri Dung và Nguyen Thi Chau Ha (2009)<br /> trong các ngân hàng cũng như các chỉ số đã kết hợp các nguồn dữ liệu từ phỏng vấn<br /> của thị trường kinh tế. quản lý tới báo cáo tài chính hay thông<br /> cáo báo chí để phân tích các tác động của<br /> Hướng thứ nhất phải kể đến các nghiên M&A tại Việt Nam thời kỳ đổi mới tới.<br /> cứu của Ngô Đức Huyền Ngân (2009), Nghiên cứu của Phan Quan Viet (2014)<br /> Shipra Jindal (2008) và Vương Thị Minh đã nghiên cứu hoạt động M&A ở Việt<br /> Đức (2018). Nghiên cứu của Jindal (2008) Nam giai đoạn 2005- 2011 và phân tích<br /> đã chỉ ra lý do tại sao M&A lại đóng vai các thành tựu và tác động của các thương<br /> trò quan trọng nhìn từ góc độ của công ty vụ M&A đến thị trường kinh tế Việt Nam.<br /> hoặc ngân hàng. Ngô Đức Huyền Ngân Nghiên cứu của nhóm tác giả Hoang<br /> (2009) đã phân tích thực trạng hoạt động Thi Thanh Hang, Phan Dien Vy, Jay<br /> M&A của hệ thống ngân hàng Việt Nam, Bandaralage (2016) đã chỉ ra tác động của<br /> điểm mạnh, điểm yếu cũng như động cơ M&A đối với hệ thống NHTM Việt Nam<br /> sáp nhập của các ngân hàng và đề xuất là tích cực; sau M&A, mức độ tập trung<br /> các giải pháp giúp định hướng các NHTM kinh tế chỉ ở mức trung bình và mức độ<br /> trong hoạt động M&A của các ngân hàng cạnh tranh cao. Tuy nhiên các chỉ số tập<br /> Việt Nam. Vương Thị Minh Đức (2018) trung trong bài không thể phản ánh toàn<br /> đánh giá ưu điểm và những vấn đề còn bộ sự ảnh hưởng của một nhóm ngân hàng<br /> tồn tại, rút ra được những đặc điểm, nhân trên thị trường.<br /> tố ảnh hưởng đến hoạt động M&A ngân<br /> hàng tại Việt Nam, qua đó gợi ý một số Một nghiên cứu khác của nhóm tác giả<br /> giải pháp phát triển hoạt động M&A trong Nguyễn Ngọc Lý, Trần Văn Quyết, Dương<br /> ngành ngân hàng tại Việt Nam. Thanh Tình (2013), được thực hiện dựa<br /> trên các số liệu thu thập được từ các báo<br /> Hướng nghiên cứu thứ hai đã có nhiều cáo tài chính của các NHTM, đã phân tích<br /> đánh giá về tác động của hoạt động M&A các vấn đề cần lưu ý và đề xuất một số<br /> trong ngành ngân hàng tới mức độ cạnh kiến nghị nhằm thúc đẩy quá trình tái cấu<br /> tranh và các yếu tố khác. Nghiên cứu của trúc hệ thống ngân hàng trong thời gian tới<br /> Le Hai Trung (2014) đã chỉ ra M&A là từ thương vụ sáp nhập đầu tiên theo chủ<br /> một trong những nhân tố chính làm cải trương tái cấu trúc hệ thống ngân hàng của<br /> thiện mức độ cạnh tranh các ngân hàng NHNN. Nghiên cứu của Lương Minh Hà,<br /> nội địa. Cùng mục đích đưa ra đánh giá về Nguyễn Minh Chi, Ngô Trần Vân Khanh<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 37<br />  Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam sau sáp nhập giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> <br /> Bảng 1. Thống kê về tỷ trọng của 3 NHTM thuộc mẫu nghiên cứu giai đoạn 2005- 2017<br /> Tổng tài sản Cho vay Huy động vốn<br /> Năm Tương đối Tuyệt đối Tương đối Tuyệt đối Tương đối Tuyệt đối<br /> (%) (triệu đồng) (%) (triệu đồng) (%) (triệu đồng)<br /> 2005 72,30% 373.625.709 76,81% 273.373.778 75,75% 279.725.897<br /> 2006 63,49% 460.735.158 71,57% 335.891.086 69,51% 317.146.479<br /> 2007 50,66% 568.032.155 58,45% 403.072.326 56,34% 389.350.609<br /> 2008 48,85% 662.199.555 56,21% 439.616.893 53,20% 442.098.432<br /> 2009 42,19% 795.713.178 50,26% 542.948.497 46,66% 504.726.555<br /> 2010 38,11% 1.041.619.762 47,46% 714.619.647 44,12% 655.375.289<br /> 2011 36,40% 1.232.897.811 48,90% 882.088.192 42,24% 724.660.428<br /> 2012 40,80% 1.402.803.136 47,18% 983.816.228 41,87% 877.546.566<br /> 2013 42,13% 1.593.748.531 47,16% 1.077.014.225 40,92% 1.035.644.731<br /> 2014 43,40% 1.888.577.751 48,18% 1.288.021.030 41,89% 1.286.856.543<br /> 2015 44,83% 2.304.385.067 48,52% 1.584.385.457 42,53% 1.558.705.673<br /> 2016 46,12% 2.742.883.228 49,16% 1.919.719.072 45,66% 1.971.533.188<br /> 2017 46,67% 3.332.637.968 49,55% 2.321.931.257 46,73% 2.321.440.228<br /> <br /> Nguồn: Nhóm tác giả tự tổng hợp<br /> <br /> Bảng 2. 35 NHTMCP thuộc mẫu nghiên cứu<br /> Á Châu (ACB) Nhà Hà Nội MHD Sacombank Bản Việt<br /> An Bình HDBank Nam Á SHB Vietcombank<br /> Bảo Việt Kiên Long Quốc dân Phương Nam Vietinbank<br /> Bưu điện Liên Xăng dầu<br /> BIDV Techcombank VIB<br /> Việt Petrolimex<br /> Việt Nam Thương<br /> Đại Á MSB Phương Đông Tiên Phong<br /> Tín<br /> Việt Nam Tín<br /> SeaBank MB SCB VPbank<br /> Nghĩa<br /> Eximbank MHB Saigonbank Việt Á Phương Tây<br /> <br /> <br /> (2018) đã bổ sung thêm kiến thức về hoạt nhận thấy rằng đa phần các nghiên cứu<br /> động M&A nói chung tại Việt Nam khi về cạnh tranh trong ngành ngân hàng và<br /> đánh giá, phân tích cả những nhân tố tác M&A đều thể hiện được mối quan hệ qua<br /> động tới M&A và những nhân tố bị ảnh lại của hoạt động M&A đến hoạt động của<br /> hưởng bởi M&A. các ngân hàng thời kỳ hậu sáp nhập nhưng<br /> chưa khẳng định rõ hệ quả của hoạt động<br /> Tổng quan các nghiên cứu trên cho thấy, này đến mức độ cạnh tranh trong ngành<br /> nghiên cứu về hoạt động M&A trong lĩnh cũng như các mô tả chi tiết hơn xung<br /> vực Tài chính- Ngân hàng tại Việt Nam là quanh các tác động đó đến tính cạnh tranh<br /> không quá mới mẻ, tuy nhiên các tác giả giữa các NHTM.<br /> <br /> <br /> 38 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br /> LƯƠNG MINH HÀ - TÔ PHƯƠNG NGỌC - NGUYỄN BÍCH NGỌC - NGUYỄN THỊ MINH TÂM - LÊ VŨ THU TRANG<br /> <br /> <br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu nhóm thực hiện nghiên cứu nên khi tính<br /> toán chỉ số CRk, nhóm sẽ không xét đến<br /> Để khảo sát diễn biến chỉ số tập trung kinh Agribank trong mẫu. Do đó, trong nghiên<br /> tế sau các thương vụ M&A trong lĩnh vực cứu này, nhóm sử dụng CR3, để kiểm tra<br /> NHTM tại Việt Nam, nghiên cứu chủ yếu mức độ tập trung trên ba khía cạnh tổng<br /> dựa trên dữ liệu thứ cấp từ trang thông tin tài sản, huy động vốn và cho vay của các<br /> điện tử của NHNN và các báo cáo thường ngân hàng qua các năm.<br /> niên của các NHTM Việt Nam trong giai<br /> đoạn nghiên cứu (2005- 2017). Đây là Cách thức xác định chỉ số này như sau<br /> khoảng thời gian mở cửa nền kinh tế với (Westman, 2005):<br /> hàng loạt bộ Luật đã ra đời, tạo hành lang<br /> pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp nói<br /> chung, ngành ngân hàng nói riêng có cơ sở<br /> tiến hành M&A, như Luật Doanh nghiệp Trong đó Si là thị phần của doanh nghiệp<br /> 2005, Luật Cạnh tranh 2004, Luật Chứng lớn thứ i trong ngành; n = 3 hoặc 5 tùy<br /> khoán 2006... Các thông tin được sử dụng trường hợp cần xác định CR3 hay CR5.<br /> là ba chỉ tiêu thể hiện đặc trưng hoạt động<br /> kinh doanh của các NHTM, đó là: tổng tài Dựa vào các mức độ tập trung, có thể phân<br /> sản, dư nợ tín dụng và tiền gửi khách hàng. loại thị trường thành các dạng sau:<br /> <br /> Về phương pháp đo lường, nhóm sử dụng - Cạnh tranh hoàn hảo, với tỷ lệ tập trung<br /> chỉ số HHI (Herfindahl-Hirschman Index) rất nhỏ.<br /> và CRk (Concentration Ratio). Hai chỉ<br /> số này được sử dụng phổ biến nhất trong - Cạnh tranh một cách tương đối, CR3<<br /> việc đo lường mức độ tập trung thị trường 65%, mức độ tập trung trung bình.<br /> trong nền kinh tế nói chung và lĩnh vực<br /> ngân hàng nói riêng (Le Hai Trung, 2014; - Độc quyền nhóm (Oligopoly) hoặc có vị<br /> Nguyễn Thế Bính, 2015; Hoang Thi trí thống lĩnh thị trường, CR3> 65%, mức<br /> Thanh Hang và cộng sự, 2016). độ tập trung cao.<br /> <br /> 2.2.1. Chỉ số CRk - Độc quyền, CR1 xấp xỉ 100%.<br /> <br /> Chỉ số CRk được dùng để đo lường mức 2.2.2. Chỉ số HHI<br /> độ tích tụ thị trường, cho biết liệu thị phần<br /> có rơi vào một nhóm ngân hàng không. Chỉ số HHI được sử dụng để đo lường quy<br /> Trong ngành ngân hàng Việt Nam hiện mô của doanh nghiệp trong mối tương quan<br /> nay, tuy có nhóm 4 ngân hàng lớn nhất với ngành. Đây là một chỉ báo về mức độ<br /> về quy mô tổng tài sản gồm có Agribank, cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trong<br /> BIDV, Vietinbank và Vietcombank, ngành, thường được tính bằng tổng bình<br /> nhưng đặc thù của Agribank là doanh phương thị phần của các doanh nghiệp và<br /> nghiệp Nhà nước tổ chức theo mô hình có giá trị từ 0 đến 10.000. Nhóm chọn ra 35<br /> công ty TNHH Một thành viên, với 100% NHTMCP có đầy đủ dữ liệu từ năm 2005<br /> số vốn thuộc sở hữu Nhà nước, và chưa đến năm 2017 về cả ba chỉ tiêu tổng tài sản,<br /> thực hiện cổ phần hóa trong giai đoạn mà huy động vốn và tín dụng.<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 39<br />  Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam sau sáp nhập giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> <br /> Bảng 3. Thống kê về tỷ trọng của 35 NHTM thuộc mẫu nghiên cứu giai đoạn 2005- 2017<br /> Năm Tổng tài sản Cho vay Huy động vốn<br /> Tương đối Tuyệt đối Tương đối Tuyệt đối Tương đối Tuyệt đối<br /> (%) (triệu đồng) (%) (triệu đồng) (%) (triệu đồng)<br /> 2005 66,92% 516.760.444 67,40% 355.908.514 74,48% 369.261.254<br /> 2006 68,07% 725.646.844 68,96% 469.335.221 73,08% 456.237.130<br /> 2007 71,69% 1.121.198.264 71,45% 689.593.938 73,66% 691.014.997<br /> 2008 71,42% 1.355.569.659 69,45% 782.139.042 71,19% 830.944.686<br /> 2009 74,70% 1.886.127.679 70,24% 1.080.223.502 74,08% 1.081.798.054<br /> 2010 79,58% 2.733.515.807 73,38% 1.505.739.030 76,01% 1.485.412.554<br /> 2011 80,95% 3.387.402.885 75,46% 1.803.940.516 77,53% 1.715.431.917<br /> 2012 80,77% 3.438.228.450 76,64% 2.085.339.141 77,13% 2.095.695.648<br /> 2013 80,06% 3.783.202.151 79,41% 2.283.551.548 77,12% 2.530.798.753<br /> 2014 81,29% 4.351.580.113 78,21% 2.673.524.938 78,58% 3.071.850.082<br /> 2015 83,76% 5.139.731.747 80,88% 3.265.621.097 79,64% 3.664.951.828<br /> 2016 83,96% 5.947.657.847 81,53% 3.904.909.719 80,30% 4.318.209.066<br /> 2017 85,17% 7.140.908.948 82,64% 4.686.289.107 82,26% 4.967.927.375<br /> <br /> Nguồn: Nhóm tác giả tự tổng hợp<br /> <br /> Trong giai đoạn 2005- 2017, tỉ trọng của mang lại lợi nhuận trực tiếp cho ngân hàng<br /> 35 NHTMCP này ở cả ba chỉ tiêu tổng nhưng lại là nghiệp vụ giải quyết yếu tố<br /> tài sản, tổng mức tín dụng và tổng mức đầu vào cho ngân hàng. Tổng tài sản là<br /> huy động vốn toàn ngành dao động trong một trong những chỉ tiêu cơ bản để đánh<br /> khoảng từ 65%- 80%. Cụ thể, năm 2005 giá mức độ cạnh tranh giữa các NHTM<br /> chiếm 66,92% tổng tài sản ngành ngân trên thị trường, vì tổng tài sản gắn liền<br /> hàng; 67,4% tổng mức tín dụng toàn với ưu thế thị phần, thị phần càng lớn<br /> ngành và 74,48% tổng mức huy động vốn thì lợi thế cạnh tranh càng lớn. Như vậy,<br /> toàn ngành. Như vậy, mẫu 35 NHTM có việc chọn ba chỉ tiêu trên từ 35 NHTMCP<br /> tính đại diện cho toàn ngành, đủ cơ sở là phù hợp với mục tiêu nghiên cứu của<br /> cho nhóm nghiên cứu đưa ra nhận xét, kết nhóm.<br /> luận. Trong bài viết, nhóm chỉ tập trung<br /> vào các NHTMCP, không bao gồm chi Cách tính chỉ số HHI như sau:<br /> nhánh ngân hàng nước ngoài và NHTM<br /> Nhà nước.<br /> <br /> Cho vay và huy động vốn là hai nghiệp vụ<br /> kinh doanh chính của các NHTM. Trong Trong đó n là tổng số doanh nghiệp và Si<br /> đó, cung cấp tín dụng là hoạt động đặc là thị phần của doanh nghiệp thứ i trong<br /> trưng quan trọng nhất, mang đến lợi nhuận ngành.<br /> lớn hàng đầu cho các NHTM. Bên cạnh<br /> đó, nghiệp vụ huy động vốn tuy không Theo Horizontal Merger Guidelines, ban<br /> <br /> <br /> 40 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br /> LƯƠNG MINH HÀ - TÔ PHƯƠNG NGỌC - NGUYỄN BÍCH NGỌC - NGUYỄN THỊ MINH TÂM - LÊ VŨ THU TRANG<br /> <br /> <br /> hành bởi Bộ Tư pháp Hoa Kỳ và Ủy ban Trong giai đoạn trước năm 2004, quá<br /> Thương mại Liên bang Mỹ, các cơ quan trình cải cách hệ thống ngân hàng Việt<br /> quản lý cạnh tranh thường phân loại các Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể.<br /> thị trường theo cơ sở sau: (i) HHI< 1.000: Tuy nhiên do ảnh hưởng của kinh tế trong<br /> Thị trường không mang tính tập trung; (ii) nước, các ngân hàng gặp khó khăn trong<br /> 1.000≤ HHI≤ 1.800: Thị trường tập trung việc thu hồi các khoản nợ từ doanh nghiệp<br /> ở mức độ vừa phải; (iii) HHI> 1.800: Thị làm ăn thua lỗ nên các ngân hàng, đặc<br /> trường tập trung ở mức độ cao. biệt là NHTMCP nông thôn mất khả năng<br /> thanh toán, gây ảnh hưởng đến cả hệ thống<br /> Ưu điểm chủ yếu của chỉ số HHI so với ngân hàng trong nước. Vì vậy, nhiều vụ<br /> các cách đo khác (chẳng hạn như tỷ lệ tập sáp nhập đã diễn ra (NHTMCP Phương<br /> trung- CR) là đã tính tỷ trọng lớn hơn đối Nam đã M&A hàng loạt các NHTM khác<br /> với các doanh nghiệp lớn. như NHTMCP nông thôn Ðồng Tháp<br /> năm 1997, Ðại Nam năm 1999, Châu Phú<br /> Chỉ số HHI tăng làm mức độ cạnh tranh năm 2001, Cái Sắn năm 2003; NHTMCP<br /> giữa các ngân hàng giảm, ngược lại, khi Ðông Á tiến hành M&A NHTMCP<br /> chỉ số HHI giảm nghĩa là mức độ cạnh Tứ Giác Long Xuyên năm 2001 và<br /> tranh giữa các ngân hàng tăng. NHTMCP Nông thôn Tân Hiệp năm 2004;<br /> Sacombank M&A Ngân hàng Thạnh<br /> 3. Kết quả nghiên cứu Thắng năm 2002; NHTMCP Phương<br /> Ðông M&A với NHTMCP nông thôn Tây<br /> Thông qua tính toán nhóm nghiên cứu Ðô năm 2003…) để tránh ảnh hưởng dây<br /> thấy rằng, chỉ số HHI ở các chỉ tiêu Tổng chuyền không tốt tới cả hệ thống cũng như<br /> tài sản, Tín dụng và Huy động vốn đều có củng cố niềm tin của người dân.<br /> xu hướng giảm trước năm 2011 và tăng<br /> lên từ năm 2012 trở đi (Hình 3). Điều Đề án 254 “Tái cơ cấu các TCTD” chính<br /> này cho thấy mức độ cạnh tranh của các thức được phê duyệt vào năm 2012, tạo<br /> NHTM trước năm 2011 cao hơn so với ra nhiều thay đổi lớn trên thị trường tài<br /> các năm sau đó. Diễn biến của chỉ số CR3 chính. Các vụ sáp nhập ngân hàng làm<br /> trong giai đoạn này tương tự như chỉ số giảm số lượng ngân hàng trên thị trường<br /> HHI: Đồ thị của chỉ số CR3 (Hình 4) cũng dẫn đến sự biến động của chỉ số HHI và<br /> cho thấy một sự sụt giảm liên tục trong CR3 qua từng năm. Nhóm nghiên cứu tập<br /> giai đoạn 2005- 2011 và bắt đầu ổn định trung làm rõ sự thay đổi đó bằng việc phân<br /> hơn trong giai đoạn 2012- 2017. Hai chỉ tích hai giai đoạn chính: (1) Giai đoạn<br /> số này bổ sung cho nhau cùng thể hiện 2005- 2010; (2) Giai đoạn 2011- 2017.<br /> mức độ cạnh tranh của các NHTM tại Việt<br /> Nam có xu hướng giảm khi số lượng ngân 3.1. Mức độ cạnh tranh qua chỉ số HHI<br /> hàng giảm do hoạt động M&A. Điều này<br /> đồng nghĩa với việc hoạt động M&A có Giai đoạn 2005 - 2010, chỉ số HHI ở cả<br /> tác động làm tăng mức độ tập trung kinh 3 chỉ tiêu Tổng tài sản, Huy động vốn và<br /> tế trong ngành Ngân hàng, kết quả này Tín dụng đều có xu hướng giảm. Đây là<br /> giúp nhóm có cơ sở thực tế để đề xuất giai đoạn bùng nổ mạnh về số lượng các<br /> những kiến nghị trong phần tiếp theo. NHTM được thành lập. Số lượng ngân<br /> hàng mới thành lập tăng, khiến cho thị<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 41<br />  Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam sau sáp nhập giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> <br /> Bảng 4. Số lượng ngân hàng thương mại tại Việt Nam giai đoạn 2005 - 2017<br /> Năm 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017<br /> Số lượng 42 39 40 43 42 42 40 39 38 38 35 35 35<br /> <br /> Ghi chú: bao gồm NHTM quốc doanh và NHTMCP, không bao gồm các chi nhánh NH nước ngoài tại VN<br /> Nguồn: Báo cáo thường niên NHNN 2005- 2017<br /> <br /> Bảng 5. Các thương vụ sáp nhập trong ngành ngân hàng giai đoạn 2005- 2017<br /> Năm Các bên tham gia Ngân hàng sau sáp Số lượng<br /> nhập NHTM toàn<br /> hệ thống<br /> - NHTMCP Liên Việt - NHTMCP Bưu<br /> 2011 - Công ty dịch vụ tiết kiệm bưu điện VNPT điện Liên Việt 42<br /> (LienVietPostBank)<br /> - NHTMCP Đệ Nhất (Ficombank) - NHTMCP Sài Gòn<br /> 2011 - NHTMCP Việt Nam Tín Nghĩa (TinNghiaBank) (SCB) 40<br /> - NHTMCP Sài Gòn (SCB)<br /> - NHTMCP Nhà Hà Nội (Habubank) - NHTMCP Sài Gòn Hà<br /> 2012 39<br /> - NHTMCP Sài Gòn Hà Nội (SHB) Nội (SHB)<br /> - NHTMCP Đại Tín (TrustBank) - NHTMCP Xây dựng<br /> 2013 39<br /> - Tập đoàn Thiên Thanh (CB)<br /> - NHTMCP Đại Á - NHTMCP Phát triển<br /> - NHTMCP Phát triển thành phố Hồ Chí Minh thành phố Hồ Chí Minh<br /> 2013 38<br /> (HDBank) (HDBank)<br /> - Công ty tài chính Việt Societe Generale (SGVF)<br /> - NHTMCP Phương Tây (WesternBank) - NHTMCP Đại chúng<br /> 2013 38<br /> - Công ty tài chính dầu khí Việt Nam (PVFC) Việt Nam (PvcomBank)<br /> - NHTMCP Phát triển Mê Kông (MDB) - NHTMCP Hàng<br /> 2015 - NHTMCP Hàng hải Việt Nam (Maritimebank) hải Việt Nam 37<br /> (Maritimebank)<br /> - NHTMCP Phương Nam (Southern Bank) - NHTMCP Sài<br /> 2015 - NHTMCP Sài Gòn Thương Tín (Sacombank) Gòn Thương Tín 36<br /> (Sacombank)<br /> - NHTMCP Phát triển Nhà đồng bằng sông Cửu - NHTMCP Đầu tư và<br /> 2015 Long (MHB) Phát triển Việt Nam 35<br /> - NHTMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) (BIDV)<br /> <br /> Nguồn: Nhóm tác giả tự tổng hợp<br /> <br /> <br /> phần của các ngân hàng thành phần giảm, chỉ số HHI chủ yếu do sự góp vốn của các<br /> chỉ số HHI trong giai đoạn này giảm. Đặc công ty nước ngoài và trong nước (nhất<br /> biệt trong năm 2008, trên thị trường ghi là sau khi Việt Nam gia nhập WTO năm<br /> nhận có 43 ngân hàng thương mại, tăng so 2006) và do số lượng ngân hàng mới tăng.<br /> với các năm trước đó (Bảng 4). Tuy nhiên,<br /> trong giai đoạn này, thị trường ngân hàng 2006: 3 NHTMCP dừng hoạt động<br /> không ghi nhận một thương vụ mua bán<br /> sáp nhập nào, do vậy những thay đổi của 2007: thành lập NHTMCP Việt Nam<br /> <br /> <br /> 42 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br /> LƯƠNG MINH HÀ - TÔ PHƯƠNG NGỌC - NGUYỄN BÍCH NGỌC - NGUYỄN THỊ MINH TÂM - LÊ VŨ THU TRANG<br /> <br /> <br /> Thương Tín chỉ số HHI của những lần này không quá<br /> cao (tăng từ 1,8- 3% qua các năm), vì vậy,<br /> 2008: thành lập 3 NHTM (Lien Viet Bank, mức độ cạnh tranh vẫn cao hơn so với thời<br /> Bao Viet Bank, Tien Phong Bank) kì 2005- 2011 (HHI trung bình giai đoạn<br /> 2005- 2011: 1314; HHI trung bình giai<br /> 2009: 1 NHTMCP dừng hoạt động (theo đoạn 2012- 2017: 989; so với năm 2005,<br /> Báo cáo thường niên của SBV) chỉ số HHI năm 2012 ở chỉ tiêu Tổng tài<br /> sản giảm còn 1051 đơn vị, ở chỉ tiêu Tín<br /> 2011: 2 NH bị sáp nhập dụng giảm xuống mức 1089 và ở chỉ tiêu<br /> Huy động vốn giảm còn 1206).<br /> 2012: 1 NH bị sáp nhập<br /> Trong năm 2012, vụ M&A duy nhất giữa<br /> 2013: 1 NH bị sáp nhập NHTMCP Nhà Hà Nội và NHTMCP Sài<br /> Gòn Hà Nội (SHB) đã ảnh hưởng phần<br /> 2015: 3 NH bị sáp nhập nào đến thị phần của SHB (NH mua). Cụ<br /> thể, theo Hình 3, chỉ số HHI của chỉ tiêu<br /> Năm 2011, Đề án 254 bước vào thời kì tổng tài sản đã bắt đầu tăng trở lại: Năm<br /> đầu thực hiện, số lượng ngân hàng đã 2012 tăng thêm 11% so với năm 2011.<br /> giảm đáng kể (Bảng 4) bắt đầu từ thương Tuy vậy, về chỉ tiêu tín dụng và huy động<br /> vụ sáp nhập đầu tiên giữa NHTMCP Đệ vốn, chỉ số HHI vẫn giảm nhẹ ở năm<br /> Nhất (Ficombank), NHTMCP Việt Nam 2012.<br /> Tín Nghĩa (TinNghiaBank) và NHTMCP<br /> Sài Gòn (SCB). Ở giai đoạn này, chỉ số Sang đến năm 2013, ngành ngân hàng tiếp<br /> HHI về mức độ cạnh tranh giữa các ngân tục “chứng kiến” ba thương vụ M&A của<br /> hàng trên thị trường thấp hơn với giai đoạn 7 doanh nghiệp: NHTMCP Đại Á hợp<br /> trước (2005 - 2011), nghĩa là mức độ cạnh nhất với Cty tài chính dầu khí Việt Nam<br /> tranh cao hơn giai đoạn trước (HHI trung thành NHTMCP Đại Chúng, NHTMCP<br /> bình giai đoạn 2005- 2011: 1314; HHI Đại Á và Công ty tài chính Việt Societe<br /> trung bình giai đoạn 2012- 2017: 989; Generale- SGVF sáp nhập vào HDBank,<br /> HHI năm 2012 giảm 53,42% so với HHI NHTMCP Đại Tín và Tập đoàn Thiên<br /> năm 2005), nhưng nhìn chung vẫn ở mức Thanh hợp tác thành lập NHTMCP Xây<br /> cạnh tranh cao (100 ≤ HHI ≤ 1000). Quy dựng (CB). Các thương vụ này đều ảnh<br /> định nghiêm ngặt về việc thành lập và duy hưởng đến cả 3 tiêu chí, khiến thị phần ở<br /> trì hoạt động của các tổ chức tín dụng của cả 3 tiêu chí của 3 ngân hàng sau M&A<br /> Đề án 254 làm cho số lượng ngân hàng tăng lên, còn thị phần của các ngân hàng<br /> mới giảm so với thời kỳ trước, kết hợp khác cũng bị ảnh hưởng. Do đó, chỉ số<br /> với những thương vụ sáp nhập và mua lại HHI trong năm 2013 ở chỉ tiêu tổng tài<br /> ngân hàng (SHB mua lại Habubank- 2012, sản và chỉ tiêu tín dụng tiếp tục tăng. Tuy<br /> HDBank mua lại Đại Á- 2013, ...) dẫn đến nhiên, chỉ số HHI ở chỉ tiêu huy động vốn<br /> thị phần của các ngân hàng tăng, khiến vẫn tiếp tục giảm nhẹ. Như vậy, sau 3<br /> chỉ số HHI tăng nhẹ, mức độ cạnh tranh thương vụ kể trên, mức độ cạnh tranh ở 2<br /> giảm nhẹ theo thời gian. Tuy nhiên, sau chỉ tiêu tổng tài sản và tín dụng giảm nhẹ,<br /> lần giảm mạnh vào năm 2006 (12,21%) đặc biệt là mức độ cạnh tranh tín dụng đã<br /> và 2007 (giảm 28,32%), mức độ tăng ở không còn ở mức cạnh tranh cao, mà giảm<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 43<br />  Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam sau sáp nhập giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> <br /> Hình 3. Diễn biến chỉ số HHI giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Tính toán của nhóm tác giả<br /> <br /> <br /> xuống mức cạnh tranh trung bình (1000 ≤ hoàn thành các mục tiêu đã đề ra. Ngoài<br /> HHI ≤ 1800). ra, giai đoạn 2016- 2017 cũng là giai đoạn<br /> mà các ngân hàng vừa và nhỏ quyết định<br /> Năm 2014, thị trường không có giao mở rộng mạng lưới và dịch vụ của mình.<br /> dịch M&A nào thực sự diễn ra giữa các Nhờ quyết định phát triển mở rộng này mà<br /> NHTM. Vì vậy, có thể nói, khoảng thời thị trường có xu hướng cạnh tranh hơn.<br /> gian 2014 này chính là thời gian mà các<br /> ảnh hưởng của M&A trở nên rõ ràng hơn. Như vậy, kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng:<br /> Từ Hình 3, chỉ số HHI ở tất cả các chỉ tiêu sau mỗi vụ M&A, chỉ số HHI đều tăng do<br /> đều bắt đầu tăng dần (so với năm 2012). thương vụ M&A nào cũng ảnh hưởng đến<br /> số lượng ngân hàng (giảm), khiến thị phần<br /> Sang đến năm 2015, thị trường ngân hàng của ngân hàng sau sáp nhập tăng, chỉ số<br /> tiếp tục có thêm 3 thương vụ M&A khác: HHI tăng.<br /> NHTMCP Phát triển Nhà đồng bằng sông<br /> Cửu Long (MHB) sáp nhập vào BIDV, 3.2. Mức độ cạnh tranh dựa trên chỉ số<br /> NHTMCP Phương Nam (Southern Bank) CR3<br /> sáp nhập vào NHTMCP Sài Gòn Thương<br /> Tín (Sacombank) và NHTMCP Phát triển Để có cái nhìn chắc chắn hơn về mức<br /> Mê Kông (MDB) sáp nhập vào NHTMCP độ cạnh tranh các NHTM qua các năm,<br /> Hàng hải Việt Nam (MSB). Sau những nhóm tiến hành nghiên cứu thêm chỉ số<br /> thương vụ này chỉ số HHI ở cả 3 chỉ tiêu CR3 đối với ba NHTM Việt Nam có thị<br /> vẫn tiếp tục tăng, mức độ cạnh tranh giảm. phần lớn nhất là BIDV, Vietinbank và<br /> Vietcombank. Diễn biến chỉ số CR3 qua<br /> Đến năm 2017, tốc độ tăng ở cả 3 chỉ tiêu 13 năm có sự tương đồng so với diễn biến<br /> đều có phần chững lại. Lý do là vì năm chỉ số HHI. Đồ thị của chỉ số CR3 cũng<br /> 2015 là năm cuối cùng thực hiện Đề án cho thấy một sự sụt giảm liên tục trong<br /> 254, vì vậy từ đầu năm, NHNN đã chỉ đạo giai đoạn 2005- 2010 và bắt đầu ổn định<br /> xử lý và triển khai mạnh mẽ, có hướng hơn trong giai đoạn 2011- 2017 (Hình 4).<br /> giải quyết, phương án và giải pháp tái cơ<br /> cấu, xử lý nợ xấu để đến cuối năm cơ bản Nhìn vào Hình 4, ở giai đoạn 2005- 2010,<br /> <br /> <br /> 44 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br /> LƯƠNG MINH HÀ - TÔ PHƯƠNG NGỌC - NGUYỄN BÍCH NGỌC - NGUYỄN THỊ MINH TÂM - LÊ VŨ THU TRANG<br /> <br /> <br /> Hình 4. Diễn biến chỉ số CR3 giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Tính toán của nhóm tác giả<br /> <br /> <br /> chỉ số CR3 giảm mạnh từ mức tập trung này là vì 2011 là năm đầu tiên diễn ra hoạt<br /> cao xuống thị trường có mức tập trung động M&A trong phạm vi ngành ngân<br /> trung bình. Ở giai đoạn này, hệ thống hàng nên các chỉ số đều biến động rõ rệt.<br /> NHTM có sự phát triển cả về quy mô và Tuy nhiên, tại thời điểm sáp nhập, ngân<br /> chất lượng tín dụng. Vì vậy, mức độ cạnh hàng mới có thể có sự gia tăng rõ rệt về số<br /> tranh tăng mạnh do sự phát triển của các lượng khách hàng, nhưng hoạt động kinh<br /> ngân hàng vừa và nhỏ khác, “đập tan” thế doanh của ngân hàng lại chủ yếu dựa vào<br /> độc quyền của 3 ngân hàng có thị phần uy tín và niềm tin, nên rất nhạy cảm với<br /> lớn nhất ở cả 3 tiêu chí (BIDV, VCB, mọi biến động trên thị trường. Có khách<br /> Vietinbank). hàng sẽ tin tưởng quy mô, chất lượng của<br /> ngân hàng, nhưng cũng có khách hàng<br /> Sau hai thương vụ M&A của NHTMCP sẽ hoài nghi về chất lượng, hiệu quả hoạt<br /> Đệ Nhất (Ficombank), NHTMCP Việt động của ngân hàng mới. Điều này có thể<br /> Nam Tín Nghĩa (TinNghiaBank) và dẫn đến sự sụt giảm số lượng của cả khách<br /> NHTMCP Sài Gòn (SCB); NHTMCP Bưu hàng hiện hữu và khách hàng tiềm năng<br /> điện Liên Việt sáp nhập với VNPT năm các ngân hàng mới, trong khi đây lại chính<br /> 2011, tổng tài sản, tín dụng và huy động là ưu thế của các ngân hàng lớn. Hơn nữa,<br /> vốn của NHTMCP Sài Gòn và NHTMCP trong năm 2012, thị trường ngân hàng chỉ<br /> Bưu điện Liên Việt tăng mạnh, nguồn có một vụ M&A của NHTMCP Nhà Hà<br /> huy động vốn của NH ổn định và dồi dào. Nội (Habubank) vào SHB. Kết quả là, sau<br /> Điều này giúp LienVietBank tăng được sự khi tăng vọt trở lại vào năm 2012, chỉ số<br /> cạnh tranh so với ngân hàng khác. Từ đó, CR3 bắt đầu ổn định với mức tăng trung<br /> thị phần của top 3 ngân hàng bị ảnh hưởng bình 3% một năm.<br /> (giảm), chỉ số CR3 trong năm 2011 giảm<br /> hẳn xuống mức < 65%. Sang đến năm 2013, thị trường ngân hàng<br /> có 3 vụ M&A: NHTMCP Phương Tây<br /> Về chỉ tiêu tổng tài sản, sau khi chạm đáy hợp nhất với Công ty tài chính dầu khí VN<br /> năm 2011, chỉ số CR3 tăng 12% vào năm thành NHTMCP Đại Chúng Việt Nam,<br /> 2012. Nguyên do của sự tăng bất thường NHTMCP Đại Á và Công ty tài chính Việt<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 45<br />  Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại Việt Nam sau sáp nhập giai đoạn 2005- 2017<br /> <br /> <br /> Societe Generale- SGVF sáp nhập vào Như vậy, mặc dù mức độ tập trung tăng,<br /> HDBank, NHTMCP Đại Tín và Tập đoàn mức độ cạnh tranh giảm so với thời kỳ<br /> Thiên Thanh hợp tác thành lập NH Xây trước, nhưng về tổng quan, mức độ tập<br /> dựng (CB). Kết quả là, sau khi tăng vọt trở trung này vẫn dưới 65%, cho thấy thị<br /> lại vào năm 2012, chỉ số CR3 tổng tài sản trường đang cạnh tranh ở mức tương đối,<br /> bắt đầu ổn định với mức tăng trung bình với mức độ tập trung trung bình.<br /> 3% một năm. Đối với lĩnh vực tín dụng,<br /> chỉ số CR3 còn thay đổi bất thường khi 4. Kết luận<br /> chỉ số này chạm đáy vào năm 2012, rồi<br /> lại tăng lên vào năm 2013, và giảm xuống Thông qua việc phân tích diễn biến 2<br /> vào năm 2014. Về phần huy động vốn, chỉ chỉ số HHI và CR3 để đánh giá mức độ<br /> số CR3 trong giai đoạn này vẫn tiếp tục tập trung và mức độ cạnh tranh trên thị<br /> giảm nhẹ từ 1- 2% vào năm 2012 và 2013. trường, bài viết tìm thấy bằng chứng chỉ ra<br /> rằng hoạt động M&A có xu hướng khiến<br /> Năm 2015 thị trường có 3 vụ M&A: mức độ cạnh tranh của các NHTM tại Việt<br /> NHTMCP Phát triển Nhà đồng bằng sông Nam giảm trong giai đoạn 2005- 2017,<br /> Cửu Long (MHB) sáp nhập vào NHTMCP nhưng vẫn trong mức chấp nhận được.<br /> Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Dù vậy, cạnh tranh giảm đồng nghĩa với<br /> NHTMCP Phương Nam (Southern Bank) giá cả của các dịch vụ, sản phẩm trên thị<br /> sáp nhập vào NHTMCP Sài Gòn Thương trường có thể diễn biến theo chiều hướng<br /> Tín (Sacombank) và NHTMCP Phát triển bất lợi cho người tiêu dùng và về mặt hiệu<br /> Mê Kông (MDB) sáp nhập vào NHTMCP quả kinh tế, độ thỏa dụng của thị trường<br /> Hàng hải Việt Nam (Maritime Bank). Sau sẽ giảm theo. Nhóm nghiên cứu cho rằng,<br /> những thương vụ này, chỉ số CR3 ở cả ba các cơ quan quản lý, đặc biệt là NHNN và<br /> chỉ tiêu đều có xu hướng tăng dần. Bộ Công thương cần tăng cường thanh tra<br /> giám sát, kiểm soát hoạt động M&A đảm<br /> Lí giải cho sự tăng dần này là vì, theo mục bảo hệ thống ngân hàng Việt Nam phát<br /> tiêu của Đề án 254 thì số lượng ngân hàng triển lành mạnh, an toàn đúng định hướng.<br /> sẽ giảm xuống, bù lại, nguồn vốn được tập Mặc dù vẫn còn trong giới hạn chấp nhận<br /> trung hơn và ngân hàng sẽ có cơ hội phát được về tập trung kinh tế, nhưng nếu các<br /> triển mạnh hơn. Hơn nữa, giai đoạn 2013- thương vụ M&A làm giảm số lượng ngân<br /> 2017, nhóm các ngân hàng lớn vẫn tiếp hàng vẫn tiếp tục, thì mức độ cạnh tranh<br /> tục phát triển, hoạt động 9 ngân hàng mới sẽ giảm, làm giảm tương ứng hiệu quả của<br /> sau sáp nhập cũng đã dần đi vào quỹ đạo nền kinh tế nói chung ■<br /> và kết quả là sự tăng đều trở lại của chỉ số<br /> CR3 qua các năm.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Hannan, T. H. (1997). Market share inequality, the number of competitors, and the HHI: An examination of bank<br /> pricing, Review of Industrial Organization, 12(1), 23-35.<br /> 2. Hoang Thi Thanh Hang, Phan Dien Vy, Jay Bandaralage (2016), Mergers, Acquisitions and Market Concentration<br /> in the Banking Sector: The Case of Vietnam, Asian Journal of Economics and Empirical Research, 3(1), 49 -58.<br /> 3. Huỳnh Thị Hương Thảo (2009), Hoạt động sáp nhập và mua lại ngân hàng, Tạp chí Khoa học & Ứng dụng, 10,<br /> 39- 41.<br /> 4. Le Hai Trung (2014), Market concentration and competition in Vietnamese banking sector.<br /> <br /> <br /> <br /> 46 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 207- Tháng 8. 2019<br /> LƯƠNG MINH HÀ - TÔ PHƯƠNG NGỌC - NGUYỄN BÍCH NGỌC - NGUYỄN THỊ MINH TÂM - LÊ VŨ THU TRANG<br /> <br /> <br /> 5. Lương Minh Hà, Nguyễn Minh Chi, Ngô Trần Vân Khanh (2018), Đánh giá hiệu quả hoạt động doanh nghiệp sau<br /> mua bán sáp nhập tại Việt Nam 2005-2016, Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng, 192, 49 -56.<br /> 6. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Báo cáo thường niên các năm từ 2005 đến 2017.<br /> 7. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2010), Thông tư số 04/2010/TT-NHNN ngày 11/02/2010.<br /> 8. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2011), Dự thảo định hướng và giải pháp cơ cấu lại hệ thống ngân hàng Việt Nam<br /> giai đoạn 2011- 2015.<br /> 9. Nguyễn Thế Bính (2015), Tập trung thị trường trong lĩnh vực ngân hàng tại Việt Nam, Tạp chí Phát triển & Hội<br /> nhập, 26(36), 33 – 37.<br /> 10. Nguyễn Ngọc Lý, Trần Văn Quyết, Dương Thanh Tình (2013), Mua bán và sáp nhập (M&A) ngân hàng tại Việt<br /> Nam- những vấn đề đặt ra từ thương vụ sáp nhập ngân hàng TMCP Sài Gòn- Đệ Nhất- Tín Nghĩa, Tạp chí Khoa học &<br /> Công nghệ, 105(05), 137 – 143.<br /> 11. Nguyễn Thị Kim Nhung (2017), Hoạt động tín dụng ngân hàng thực hiện theo đúng định hướng điều hành của<br /> Ngân hàng Nhà nước, Tạp chí Thị trường tài chính tiền tệ, 5, 16 – 19.<br /> 12. Nguyễn Trọng Tài (2008), Cạnh tranh của các Ngân hàng thương mại nhìn từ góc độ lý luận và thực tiễn tại Việt<br /> Nam, Tạp chí Ngân hàng, 3.<br /> 13. Nguyễn Xuân Thành (2006), Bản thảo: Ngân hàng thương mại Việt Nam: Từ những thay đổi về luật và chính sách<br /> giai đoạn 2006-2010 đến các sự kiện tái cơ cấu giai đoạn 2011-2015, Chương trình giảng dạy Kinh tế Fullbright TP.<br /> HCM.<br /> 14. Nguyễn Hồng Yến, Vũ Thị Kim Thanh (2017), Nâng cao hiệu quả hoạt động huy động vốn của các ngân hàng<br /> thương mại, Tạp chí Công thương.<br /> 15. Ngô Đức Huyền Ngân (2009), Sáp nhập và mua lại Ngân hàng thương mại tại Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế,<br /> Trường Đại học kinh tế TP. HCM.<br /> 16. Phan Ánh Hè (2018), M&A – Công cụ hữu hiệu cơ cấu lại doanh nghiệp để nâng cao khả năng cạnh tranh của<br /> doanh nghiệp Việt Nam khi tham gia CPTPP, Tạp chí Công thương.<br /> 17. Phan Quan Viet (2014), Some Recommendations of M&A Activity in Vietnam Today, Macrothink Institute.<br /> 18. Shipra Jindal (2008), A study on Mergers & Acquisition in Banking industry - A global phenomenon.<br /> 19. Tô Ngọc Hưng (2013), Tăng trưởng tín dụng năm 2012 và một số khuyến nghị chính sách cho năm 2013, Tạp chí<br /> Ngân hàng, 4, 26 – 22.<br /> 20. Thủ tướng Chính phủ (2012), Quyết định số 254/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Đề án “Cơ cấu lại<br /> hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015”.<br /> 21. Vuong Quan Hoang, Tran Tri Dung và Nguyen Thi Chau Ha (2009), Mergers and Acquisitions in Vietnam’s<br /> Emerging Market Economy, 1990-2009, Université Libre de Bruxelles - Solvay Brussels School of Economics and<br /> Management Centre Emile Bernheim.<br /> 22. Vương Thị Minh Đức (2018), Hoạt động mua bán và sáp nhập các ngân hàng thương mại tại Việt Nam, Luận án<br /> Tiến sĩ Kinh tế, Học viện Ngân hàng.<br /> 23. Wesman, L. D. (2005). Assessing market power: The trade-off between market concentration and multi-<br /> participation. Journal of Competition Law & Economics, 1(2), 339-354.<br /> <br /> <br /> tiếp theo trang 33<br /> nghiên cứu này chưa tách biệt hai nhóm để Thứ ba, về mặt thống kê, cỡ mẫu nghiên<br /> phân tích, do đó chưa thấy được sự khác cứu đã đảm bảo tính đại diện nhưng so với<br /> biệt trong quyết định của hai đối tượng thực tế vẫn còn khá bé, dẫn đến kết quả<br /> này. mô hình nghiên cứu có thể bị thiên lệch.<br /> Vấn đề này đã gợi ra một hướng nghiên<br /> Thứ hai, số liệu sử dụng phân tích là dữ cứu trong tương lai với cỡ mẫu lớn hơn,<br /> liệu thứ cấp, do đó chưa lượng hóa đầy kỳ vọng sẽ giải quyết những hạn chế trên<br /> đủ các biến thuộc về nhân khẩu học của một cách thấu đáo, đầy đủ và hoàn thiện<br /> người mua. Mặt khác, quan hệ kinh tế đa hơn. ■<br /> dạng và phức tạp, do đó những biến trong<br /> mô hình chưa thể bao quát hết những tình<br /> huống thực tế dẫn đến mô hình giải thích<br /> chưa cao.<br /> <br /> <br /> Số 207- Tháng 8. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng 47<br />