Nét đẹp nghệ thuật trên búp bê Nhật Bản

Chia sẻ: Tô Nhiễm | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Nét đẹp nghệ thuật trên búp bê Nhật Bản" giới thiệu về búp bê từ lâu đã trở thành một phần quan trọng của văn hóa Nhật Bản và không thể thiếu trong đời sống người dân xứ sở Phù Tang từ thời xa xưa. Vai trò của búp bê gắn bó trong văn hóa người làm từ đủ các loại vật liệu khác nhau được thể hiện qua nghệ thuật tạo hình tài tình mang sắc thái, điệu bộ, cử chỉ được ươm mầm từ tình yêu đối với búp bê, một nét đẹp trong văn hóa Nhật Bản. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nét đẹp nghệ thuật trên búp bê Nhật Bản

NÉT ĐẸP NGHỆ THUẬT TRÊN BÚP BÊ NHẬT BẢN Đặng Thị Mỹ Ngọc Trường Đại học Công Nghệ TP.HCM (HUTECH) Viện Công nghệ Việt - Nhật (VJIT) Tóm tắt Nghệ thuật Nhật Bản đã truyền cảm hứng, thu hút sự chú ý từ khắp nơi trên thế giới. Các loại hình nghệ thuật đã gắn liền với văn hoá Nhật Bản, chúng phản ánh đời sống văn hóa bao gồm các biểu cảm gắn liền với các lĩnh vực văn hóa dân gian và di sản văn hóa được chế tác và sử dụng trong một cộng đồng truyền thống. Các loại hình đó đang được các nghệ nhân ghi dấu qua các hình thức khác nhau, một trong số đó được thể hiện trên nền văn hoá búp bê được nuôi dưỡng trong lịch sử lâu đời của Nhật Bản. Búp bê từ lâu đã trở thành một phần quan trọng của văn hóa Nhật Bản và không thể thiếu trong đời sống người dân xứ sở Phù Tang từ thời xa xưa. Vai trò của búp bê gắn bó trong văn hoá người làm từ đủ các loại vật liệu khác nhau được thể hiện qua nghệ thuật tạo hình tài tình mang sắc thái, điệu bộ, cử chỉ được ươm mầm từ tình yêu đối với búp bê, một nét đẹp trong văn hoá Nhật Bản. Từ khoá: Nghệ thuật, nét đẹp nghệ thuật, búp bê, búp bê Nhật Bản. Đặt vấn đề Các loại hình nghệ thuật đã gắn liền với văn hoá Nhật Bản như thư pháp (shodou), điêu khắc (choukoku), cắm hoa (ikebana), gấp giấy (origami), sơn mài (makie), đan móc (amigurumi), vũ kịch (kabuki)… qua đó phản ánh đời sống văn hóa bao gồm các biểu cảm gắn liền với các lĩnh vực văn hóa dân gian và di sản văn hóa được chế tác và sử dụng trong một cộng đồng truyền thống. Một trong số đó đã được kết hợp tạo nên chất liệu làm nên vẻ đẹp của nền văn hoá búp bê phổ biến nhất vẫn là nghệ thuật điêu khắc (choukoku), sơn mài (makie), đan móc 192
(amigurumi), gấp giấy (origami), vũ kịch (kabuki), múa rối (bunraku), hoạt hình (anime). Búp bê hay được gọi là ningyou - hình dáng con người 7 từ lâu đã trở thành một phần quan trọng của văn hóa Nhật Bản và không thể thiếu trong đời sống người dân xứ sở Phù Tang. Búp bê Nhật Bản xuất hiện sớm nhất dưới hình thức là hình nộm trong các nghi lễ cầu may hoặc nghi lễ của tông đồ. Với người Nhật, chơi búp bê cũng giống như thưởng trà, búp bê không chỉ để trang trí mà còn là một người bạn tâm tình, thể hiện tình cảm của chủ nhân. Thế nên người nghệ nhân làm búp bê phải có khả năng thổi hồn, đánh thứ linh hồn vào búp bê. Búp bê phản ánh những tập tục, tín ngưỡng trong đời sống của người dân, đại diện cho chính con người, mang tính chất, phẩm giá như những con người của đất nước “mặt trời mọc”. 1. Nội dung nghiên cứu a. Nét đẹp điêu khắc (choukoku), vũ kịch (kabuki) trên búp bê Điêu khắc là hình thức tạo vật 3D, các tác phẩm được tạo hình từ gỗ, đá, kim loại hay thủy tinh. Ngoài ra còn có rất nhiều tác phẩm được tạo từ đất sét, nhựa, polymer, dệt may và các kim loại nhẹ khác. Điêu khắc Nhật Bản có truyền thống gắn liền với tôn giáo. Các tác phẩm điêu khắc bằng gỗ về những người bảo vệ cổng chùa và nhiều ngôi đền. Không những vậy khi bắt gặp nhân vật búp bê Nara được tạo ra cách đây hơn 800 năm của lễ hội tại đền Kasugataisha được chạm khắc từ gỗ thể hiện hình ảnh cậu bé Shojou luôn hết lòng vì cha mẹ trong vở kịch Noh truyền thống. 7 Nigyou: Nghê thuật và vẻ đẹp của búp bê Nhật Bản (2022). Quỹ giao lưu quốc tế Nhật Bản 193
Hình 1. Búp bê Nara, Kokeshi8 Búp bê Nipopo được làm từ gỗ cây của chùa Nhật Bản hay những búp bê Kokeshi hiện đại và Ejiko bằng gỗ vùng Tohoku, búp bê Gosho khắc gỗ từ cây hông đại diện cho trẻ nhỏ và mang lại may mắn cho chúng. Tương tự búp bê Akasaka, Chousa với những đường nét chạm khắc thô sơ, màu sắc giản đơn tô điểm nét đáng yêu của nhân vật Noguchi, Koichi, Orita Takako. Qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân thành phố Uji (Kyoto) kĩ thuật điêu khắc búp bê Cha-no-ki trên cây chè mô tả người phụ nữ trong trang phục truyền thống đang thu hoạch chè mang lại may mắn, xua tan vận rủi. Búp bê Kimekomi được chạm trổ từ gỗ cây liễu được trang trí với những mảnh trang phục nhỏ, loại truyền thống cũng được làm từ những mẫu gỗ đẽo gọt, chạm trổ người thợ sẽ rạch trên thân những đường xẻ rãnh để mép vải quần áo của búp bê có thể giấu vào đó. Khắc gỗ Nhật Bản là loại hình nghệ thuật truyền thống lâu đời của đất nước mặt trời mọc, tôn vinh việc sử dụng sự khéo léo, kiên trì của con người để tạo ra những bản tuyệt tác tuyệt đẹp theo thời gian được chạm khắc trên bề mặt gỗ, thổi hồn và tâm trạng của mình để biến những con búp bê gỗ tưởng chừng vô tri thành những tác phẩm đầy sống động qua các câu chuyện vở kịch. b. Nét đẹp trong gấp giấy (origami), vũ kịch (kabuki) trên búp bê Origami là nghệ thuật xếp giấy được xem như một biểu tượng đặc trưng của văn hóa người Nhật Bản, có thể tạo ra được đa dạng các loại hình thù chỉ bằng một miếng giấy đơn giản. Trong việc chế tác búp bê các nghệ nhân đã sử dụng loại hình nghệ thuật bằng giấy washi để tạo nên những kiệt tác búp bê Shizuoka Anesama trong trang phục truyền thống với kiểu tóc theo cách truyền thống. Các búp bê Miharu Daruma mang lại may mắn, hạnh phúc được tạo ra từ giấy washi rồi sơn màu sắc đỏ tươi. Không chỉ vậy giấy washi còn được dùng cho búp bê Yuki no Asa tạo nên trang phục miêu tả một phụ nữ chắp tay vào một buổi sáng ấy tuyết. 8 Nigyou: Nghê thuật và vẻ đẹp của búp bê Nhật Bản (2022). Quỹ giao lưu quốc tế Nhật Bản 194
Ngày tết trò chơi truyền thống là cầu lông Hanetsuki bằng vợt gỗ Haneita được xem là vật mang lại may mắn cho năm mới gắn dưới búp bê Oshie Hagoita tạo ra theo phương pháp Oshie - sản phẩm thủ công cắt các tấm giấy dày để tạo hình, nhồi bông vào trong và bọc lại bằng các mảnh vải đẹp rồi dán lên tranh. Hình 2. Búp bê Shojou, Shizuoka Anes, Ejiko9 Búp bê Teru Teru Bozu là một loại búp bê truyền thống dùng để cầu thời tiết của Nhật Bản thường được làm bằng khăn giấy hay vải bông có một công dụng như một lá bùa để cầu nguyện cho một ngày có thời tiết như ý muốn. Búp bê Shikishi làm từ các tấm bìa màu giống với búp bê kẹp sách nhưng được gấp rất cầu kỳ và khá dày. Đây là loại búp bê được lai giữa búp bê Anesama Ningyo được chế tác cầu kỳ với tóc giả, trang phục bằng giấy bản và búp bê Shiori Ningyo nhỏ, mỏng, dẹt, để làm thanh đánh dấu trang sách. Từ nghệ thuật gấp giấy lồng ghép nhân vật trong kịch đã tạo nên những nhân vật búp bê với nhiều hình hài, màu sắc đa dạng mô tả được trạng thái, thể hiện nội tâm các nhân vật được chế tác. c. Nét đẹp trong sơn mài (makie) trên búp bê Từ thời xa xưa, người dân Nhật Bản đã biết tinh chế nhựa cây Urushi và trộn thêm thuốc nhuộm màu đỏ để tạo nên sơn mài đỏ. Khoảng 2300 năm trước, thời Yayoi Era, sơn mài đen xuất hiện với màu đen tuyền được tạo ra từ tro của cây thông bị đốt cháy, dầu mè và dầu canola, được sử dụng cho các loại vũ khí để tăng bộ bền và sắc bén cũng như là làm tăng tính thẩm mỹ cho bàn thờ Phật giáo khi 9 Nigyou: Nghê thuật và vẻ đẹp của búp bê Nhật Bản (2022). Quỹ giao lưu quốc tế Nhật Bản 195
Phật giáo đã được truyền bá rộng rãi tại Nhật Bản. Từ đó trong chế tác búp bê các nghệ nhân cũng thường xuyên sử dụng sơn mài tạo màu sắc nổi bậc cho hình hài, trang phục… cũng như tâm trạng của các nhân vật đang mô phỏng. Búp bê Takasaki Daruma trên khuôn mặt sơn mài các màu đỏ cho thân hình nhằm đem lại may mắn, xua tan điều chẳng lành. Hình 3. Búp bê Takasaki Daruma, Miyoshi10 Búp bê Miyoshi trong trang phục sặc sỡ tay cầm hoa anh đào trong niềm hi vong cho sự xinh đẹp của các bé gái lớn lên sẽ trở nên xinh đẹp qua việc sơn lên trang phục cũng như khuôn mặt bằng các màu vẽ. Búp bê Miharu Hariko sau khi làm được sơn các màu truyền thống thể hiện trên trang phục, đạo cụ của một. phụ nữ đang nhảy điệu múa truyền thống. Những nét đẹp quyến rũ của nghệ thuật sơn mài mang đến cho búp bê những nét đẹp sông động, bóng bẩy của các hình tượng tươi mới, sang trọng đầy quyền uy. d. Nét đẹp trong nghệ thuật sân khấu trên búp bê Nghệ thuật biểu diễn sân khấu bao gồm nhạc kịch chính thống (Noh), hài kịch (Kyogen), múa rối (Bunraku) và cuối cùng vũ kịch (Kabuki). Những loại hình này cũng được đưa vào tạo hình nhân vật búp bê và biểu diễn trên các sân khấu truyền thống, trong đó phải kể đến búp bê Joururi phổ biến ở tỉnh Tokushima, được đưa vào sử dụng tại nhà hát Joururi mô tả nàng công chúa xinh đẹp Hatsugiku và chàng tướng quân trẻ tuổi Jujiro trong câu chuyện Ehon Takoki với thiết kế mở, nhắm 10 Nigyou: Nghê thuật và vẻ đẹp của búp bê Nhật Bản (2022). Quỹ giao lưu quốc tế Nhật Bản 196
mắt được tạo sự sinh động cho nhân vật cũng như mang được âm hưởng kịch kết hợp múa rối trên sân khấu. Hình 4. Búp bê Jouriru, Ichimatsu, Gonin-bayashi11 Búp bê Ichimatsu với cái tên dựa theo vũ kịch từ 280 năm trước, nhân vật được xem là hiền lành, tốt bụng. Năm nhạc công búp bê Gonin-bayashi trong lễ hội Hina Matsuri đại diện cho các nhạc sĩ biểu diễn trong kịch Noh. Âm hưởng, hơi hướng khởi nguồn từ loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống đã được các nghệ nhân sáng thổi hồn qua trang phục, phong thái, tên gọi… của những con búp bê tưởng chừng như vô tri, vô giác kia tạo nên điểm nhấn cho nghệ thuật và vẻ đẹp của búp bê. e. Nét đẹp hoạt hình (anime) trên búp bê Anime khởi nguồn vào đầu thế kỉ XX khi Nhật Bản tiếp thu những kỹ thuật hoạt hình của phương Tây với những tác phẩm được phát hiện sớm nhất có thể tính từ năm 190612. Ngày nay anime không những trên các bộ phim hoạt hình mà nó còn được các nghệ nhân hoá thân trên những búp bê như Lica-chan, các nhân vật phổ biến trên phim hoạt hình và trò chơi. Các tác phẩm hiện đại sẽ được 11 Nigyou: Nghê thuật và vẻ đẹp của búp bê Nhật Bản (2022). Quỹ giao lưu quốc tế Nhật Bản Tìm hiểu về anime ra đời như thế nào (2020). https://kosei.vn/tim-hieu-ve-anime-ra-doi-nhu-the-nao- 12 ban-co-biet-n2764.html Truy cập ngày 03/05/2022 197
tô điểm giống với người thật, ghi lại những khoảnh khắc đời thường hoặc các nhân vật cổ trang hay hiện đại trong các trò chơi bắt kịp xu hướng thời đại. Để bắt kịp, lồng ghép được vào văn hoá Nhật Bản những điều mới mẻ, hiện đại các tác phẩm búp bê được nghệ nhân thổi hồn, tô điểm cho nhân vật, câu chuyện, trò chơi một cách tinh tế mà vẫn truyền bá được văn hoá búp bê từ truyền thống đến hiện đại. Hình 5. Nhân vật của nhà sưu tập, Licca-chan13 Những “búp bê mắt xanh” được nhiệt liệt hoan nghênh tại xứ sở “mặt trời mọc”. Các nhân vật anime, manga nổi tiếng được hiện hình trong thế giới búp bê trở thành món đồ chơi trẻ trung được yêu thích. Đây là sự giới thiệu nét đẹp búp bê truyền thống trên nền tảng anime đã được thế giới biết đến từ lâu. Sự song hành giữa anime và búp bê tạo nên sức lan toả lớn của văn hoá Nhật Bản đến các nước. Lời kết Nét đẹp truyền thống chính là linh hồn của một quốc gia. Nhật Bản thực sự là đất nước có nền văn hóa độc đáo bậc nhất thế giới. Những nét văn hóa này được thể hiện qua những lễ hội, nghi lễ hay phong tục tập quán và trong cả chính cuộc sống hàng ngày của người dân quốc gia này, trở thành một nét đẹp, nó như một “món ăn’ tinh thần. Nét đẹp nghệ thuật Nhật Bản đã đi sâu vào hơi thở của con người, ở mỗi loại hình, mỗi hoạt động chúng ta luôn bắt gặp sự kết hợp tạo nên nét riêng biệt đó. Ở 13 Nigyou: Nghê thuật và vẻ đẹp của búp bê Nhật Bản (2022). Quỹ giao lưu quốc tế Nhật Bản 198
đây bài viết khai thác nét đẹp biểu hiện trên tác phẩm nghệ thuật búp bê Nhật Bản, trên mỗi chi tiết từ tên, trang phục, cử chỉ… người nghê nhân đều rất thành công khi vận dụng tất cả các loại hình nghệ thuật từ truyền thống đến hiện đại vào nhân vật hay câu chuyện của các nhân vật, sức hút từ hình tượng những con búp bê tạo nên không phải chỉ nhờ bàn tay khéo léo mà sự lan toả ấy chính nhờ vào sự kết hợp nét đẹp trong nghệ thuật đem lại. Ở Nhật Bản, búp bê không chỉ dành cho các bé gái mà nó còn có một ý nghĩa cao cả. Nó đại diện cho đời sống văn hóa tâm linh của người Nhật Bản, mỗi khi nhắc đến những loại búp bê này. Với sự đa dạng nét đẹp búp bê Nhật Bản không những quảng bá trên toàn thế giới về nền văn hoá búp bê tại Nhật Bản, mà bên cạnh đó còn giúp cho những người đang học tập ngôn ngữ hoặc tìm hiểu về văn hoá Nhật Bản có thêm niềm đam mê tìm hiểu các loại hình lễ hội có sự hiện diện của búp bê, thông qua đó vừa có thêm vốn từ ngữ trong các lễ hội, nhận ra mối liên kết giữa ngôn ngữ và văn hoá luôn song hành cùng nhau để tạo nên sự hài hoà không chỉ trong văn phong mà còn trong cách suy nghĩa diễn giải của nghệ nhân tạo hình búp bê. 199
Tài liệu tham khảo Tiếng Việt Đào Duy Anh .Văn hoá Nhật Bản. Nhà xuất bản Thế giới Ningyou: Nghệ thuật và vẻ đẹp của búp bê Nhật Bản (2022). Quỹ giao lưu quốc tế Nhật Bản. Tiếng nước ngoài 国立国会図書館 (1949). 人形文化資料展覧会目録. 国立国会図書館白幡洋三郎井上章一 (2016).日本文化事典. 丸善出版監修執筆 (2008).日本人形の美是.澤博昭香川檀 (2016).人形の文化史―ヨーロッパの諸相から. 水声社 Web Tìm hiểu nghệ thuật gấp giấy origami Nhật Bản (2022). https://japan.net.vn/nghe- thuat-gap-giay-origami-nhat-ban-302.htm Truy cập ngày 03/05/2022. Búp bê truyền thống Nhật Bản. https://lapisschool.com/bup-be-truyen-thong-nhat- ban.html Truy cập ngày 02/05/2022. Tám nghệ thuật nổi tiếng của đất nước Nhật Bản. https://chaonhatban.vn/8-nghe- thuat-noi-tieng-cua-dat-nuoc-nhat-ban/. Truy cập ngày 03/05/2022. Top 10 các loại búp bê truyền thống nổi tiếng của Nhật Bản. https://asuka.vn/blogs/news/cac-loai-bup-be-truyen-thong-cua-nhat-ban. Truy cập ngày 07/05/2022. 200