Nét thanh lịch của người Hà Nội thể hiện qua những trang viết và con người nhà văn Vũ Ngọc Phan

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nét thanh lịch của người Hà Nội, một đề tài kinh điển, được phản ánh đa dạng trong văn học nghệ thuật. Bài viết này sẽ tập trung phân tích nét thanh lịch ấy thông qua lăng kính của nhà văn Vũ Ngọc Phan, một nhân vật tiêu biểu của tầng lớp trí thức Hà Nội xưa. Chúng ta sẽ khám phá cách tác giả thể hiện sự tinh tế, nhã nhặn trong văn phong và quan điểm sống, đồng thời soi chiếu những hình tượng nhân vật trong các tác phẩm của ông để làm rõ hơn chân dung người Hà Nội thanh lịch. Qua đó, bài viết sẽ góp phần làm nổi bật giá trị văn học và tầm ảnh hưởng của Vũ Ngọc Phan đối với việc hiểu biết về văn hóa Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nét thanh lịch của người Hà Nội thể hiện qua những trang viết và con người nhà văn Vũ Ngọc Phan

22 NGUYỄN XUÂN KÍNH bán vải lụa ỏ phô Hàng Đào. Bác ruột đỗ Cử nhân; cha đỗ Tú tài, dạy chữ Hán và là NET THANH LỊCH CUA một vị Huấn đạo mẫu mực. Thuở nhỏ, Vũ Ngọc Phan theo cha đến Hưng Yên và theo NGƯỜI HÀ NỘI THÊ HIỆN học chữ Hán. Từ năm 1920 đến năm 1927, ông chuyển sang học chữ Pháp tại Hà Nội. QUA NHỮNG TRANG VIÊT Đỗ Tú tài Tây ở tuổi 27, ông có thể đi làm trong bộ máy công chức lúc đó (làm tham tá VÀ CON NGƯỜI NHÀ VĂN ở phủ Toàn quyền chẳng hạn). Nhưng với năng khiếu văn học nảy sinh từ sớm, với tư _ _ _ _ ■ _ PHAN_ _ _ _ _ _ _ _ VŨ NGỌC _ _ _ _ tưởng tự do không thích gò mình vào cuộc sông công chức, ông đã chọn nghê dạy học NGUYỄN XUÂN KÍNHr) tư và nghề viết báo, viết văn và dịch sách. Không chỉ cộng tác với nhiêu tờ báo, tạp I. C u ộ c đời chí, ông còn là chủ bút tờ tuần báo Hà Nội nhà văn tân văn và chủ trương lập Nhà xuất bản Hà Nội. Ngoài hàng trăm bài báo, ông đã Vũ Ngọc Phan dịch, phóng tác nhiều truyện ngắn, tiểu sinh ngày 8 tháng thuyêt từ tiếng Anh và tiếng Pháp; ông còn 9 năm 1902 tại phô' viêt, biên soạn các cuô'n sách: N hìn sang Hàng Đào, Hà Nội. Quê mẹ ông ở làng láng giềng (1941, tập bút kí), Thi sĩ Trung Đông Ngạc, tức Nam (1942, viết về 25 nhà thơ thời kì cận làng Vẽ, nay thuộc dại ở Trung Bộ và Nam Bộ), Con đường mới huyện Từ Liêm, của thanh niên (1944, sách nghiên cứu xã Hà Nội. Dòng họ hội, giáo dục), Chuyện Hà Nội (1944, tập bút kí). Từ nãm 1938 đến năm 1942, Vũ Nhà văn Vũ Ngọc Phan ông vốn là dân (1902 - 1987) anh chụp tỉnh Bắc Ninh, Ngọc Phan viết xong bản thảo bộ sách Nhà năm 1981 sau có một nhánh văn hiện đại. Từ cuô'i năm 1942 cho đến chuyến ra Hà Nội, đến đời Vũ Ngọc Phan là tháng 10 năm 1945, bộ sách này đã được năm đời. xuất bản. Nó gồm bốn tập, năm quyển (tập Vũ Ngọc Phan xuất thân trong một gia 4 chia làm 2 quyển), dày 1500 trang, bao đình Nho học. Ông nội đỗ Cử nhân, từng quát một thời kì văn học sôi động, phong làm Tuần phủ Ninh Bình, rồi Đốc học tỉnh phú, phát triển mạnh từ đầu th ế kỉ XX đến Bắc Ninh, học trò rấ t đông, trong đó có năm 1942. Trong bộ sách, Vũ Ngọc Phan nhiều người đỗ đại khoa. Ông ngoại đỗ Tú viêt về 79 tác giả ở đủ các thể loại: thơ trữ tài. B à n g o ại là m n g h ề b u ô n sơn b á n cho tình, thơ trào phúng, tiểu thuyết, phóng sự, người Trung Quốc, có hai cái nhà lớn ồ phô' nghiên cứu phê bình văn học, tuỳ bút,... Hàng Gai và phô' Hàng Bồ. Bà nội vôn là Ong phân tích, định giá và "hưống dẫn một cô gái xinh đẹp bán sách Hán Nôm ở người ham chuộng văn chương” thưởng phô' Hàng Gai, con cụ Tú (tức đỗ tú tài - thức tác phẩm. N.X.K) phô' Hàng Quạt; sau khi lấy chồng Vũ Ngọc Phan là người cầm bút có tinh thì làm nghề nhuộm và sau thì chỉ chuyên thần dân tộc cho nên th ật là dễ hiểu, trước ngày tổng khởi nghĩa giành chính quyền GS. TS, Viện Nghiên cứu văn hoá (thuộc (1945), ông đã tham gia và làm Chủ tịch Viện Khoa học xã hội Việt Nam) u ỷ ban Văn hoá Bắc Bộ. Sau Cách mạng
NGHIÊN CỨU TRAO Đổi 23 tháng Tám, Vũ Ngọc Phan là u ỷ viên báo về mặt sưu tầm, biên soạn, vừa trực tiếp Tiên phong, cơ quan ngôn luận của Hội nghiên cứu tục ngữ, ca dao, dân ca. Văn hoá cứu quốc. Trong thời gian kháng Ngoài ra ông còn là soạn giả, tác giả chiến chông Pháp, ông là u ỷ viên thường các cuôn sách: Truyện cổ Việt N am (1955), trực Đoàn Văn hoá kháng chiến Liên khu Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam, tập 1 bốn; đến cuô'i năm 1953, ông được mời ra (đồng tác giả, 1957), Ca dao Việt Nam trước Việt Bắc làm u ỷ viên Ban Văn sử Địa, một Cách mạng (đồng soạn giả, 1963), Tấm Ban khoa học của Đảng, trực thuộc Ban Bí lòng hậu phương (sưu tầm ca dao mới, thư Trung ương Đảng. Năm 1959, khi Viện 1968), Hợp tuyến thơ văn Việt Nam. Tập I: Văn học được thành lập, ông về công tác tại Văn học dàn gian (đồng soạn giả, 1972), dây. Năm 1966, tại Đại hội Hội Văn nghệ Qua những trang văn (tập tiểu luận, phê dân gian Việt Nam lần thứ nhất, Vũ Ngọc bình văn học, 1976), Những năm tháng ấy Phan được bầu làm Tổng Thư kí, phụ trách (hồi kí, 1987). cơ quan Hội. Ngày 25 tháng 12 năm 1925, tại Hà Nếu như trưóc Cách mạng tháng Tám, Nội, Vũ Ngọc Phan kết hôn với nhà thơ Lê Vũ Ngọc Phan nổi tiếng với việc nghiên Hằng Phương. Bà là người Quảng Nam, cứu, phê bình vãn học viết, thì sau năm xuất thân trong một gia đình nhà Nho 1945, ông đã có nhiều thành tựu trong việc thanh bạch. Hai ông bà sinh được mười sưu tầm, nghiên cứu truyện cổ và thơ ca người con. Có ba người qua đời lúc còn nhỏ. dân gian. Với cương vị là Tổ trưởng Tổ Văn Bảy người còn lại sau này đều trưởng học dân gian của Viện Văn học, Vũ Ngọc thành: có một người là sĩ quan quân đội; có Phan cùng các bạn đồng nghiệp sưu tầm và hai người được phong chức danh giáo sư chỉnh lí, biên soạn truyện cô dân gian. Từ (trong đó có một người được tặng Giải năm 1963 đến năm 1967, bôn tập sách được thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công in, hai tập đầu tên là Truyện cô dân gian nghệ, năm 1996); có một người là họa sĩ, Việt Nam, hai tập sau tên là Truyện cổ dân phó giáo sư; một người là giảng viên văn gian của các dân tộc Việt Nam. Được bỉêt học ở đại học; một người là kiến trúc sư; đến nhiều hơn cả là công trình sưu tầm, một người là kĩ sư cơ khí. Khi đã cao tuổi, biên soạn, nghiên cứu về tục ngữ, ca dao, Vũ Ngọc Phan từng nói vối một người con dân ca của Vũ Ngọc Phan. Đây là công rằng: “Cha sẽ không thể sông mãi, vì thế trình chiếm kỉ lục về số lần xuất bản: chỉ sau này các con phải biết thương yêu nhau, tính từ năm 1956 đến năm 2000, được xuất cha mẹ không có tài sản gì để lại cho các bản 12 lần. Trong sáu lần in đầu, sách có con, nhưng nếu các con biết khiêm tô'n học tên gọi Tục ngữ và dân ca Việt Nam. Trong tập và lấy công việc chuyên môn của mình những lần in sau, tên sách là Tục ngữ ca để phục vụ đất nước, trở thành những dao dân ca Việt Nam. Chỉ tính trong tám người có chuyên môn giỏi thì đó sẽ là tài lần xuất bản đầu, sách đã được in 17 vạn s ả n quý n h ấ t m à c h a m ẹ đ ể lạ i”. 1 V ậy là bản. Đây là công trình công phu, nội dung các con ông đã thực hiện được điều tâm phong phú. Cuốn sách gồm nhiều phần, niệm của ông. trong mỗi phần có nhiều mục, mỗi mục có khi là một bài tiểu luận, có khi gồm cả bài Ông bà có người con trai Vũ Hoài Tuân tiểu luận và một sô' trang tuyển chọn tác và người con rể Võ Tê là liệt sĩ. phẩm ca dao, tục ngữ. Như vậy trong công Ngày 2 tháng 2 năm 1983, nhà thơ trình này, Vũ Ngọc Phan vừa có đóng góp Hằng Phương m ất tại Hà Nội. Ngày 14
24 NGUYỄN XUÂN KÍNH tháng 6 năm 1987, nhà văn Vũ Ngọc Phan ghi nhận từ thuở ông còn niên thiêu cho mất tại Bệnh viện Hữu Nghị Việt Xô, Hà đến lúc trưởng thành. Cũng có những câu Nội. Ngày nay trên sườn đồi Thanh Tước chuyện, những sự việc thuộc về quá khu xa (thuộc tỉnh Vĩnh Phúc), hai ngôi mộ của xưa, ông không được chứng kiến mà chỉ hai ông hà “nằm cạnh nhau, hướng vê phía biết qua sách vở, qua lời kế của bà nội, bà tây, vê cõi vĩnh hằng của bầu trời. Nơi ấy ngoại,... ngàn năm rực sáng những buổi hoàng hôn 3. Người Hà Nội thanh lịch trước hết là dẹp tuyệt vời” mà họ “đã từng lặng ngắm, người hiêu học, trọng đạo lí. Chúng ta hãy khi bên nhau qua những năm tháng trên nghe Vũ Ngọc Phan kể: “Hà Nội xưa còn cuộc đời này”. 1 nồi tiếng là có những trường mà thầy dạy Năm 1996, Vũ Ngọc Phan được Chủ là các vị danh nho như trường học ông tịch Nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Phương Đình (tức Nguyễn Siêu), trường Minh vê' văn học nghệ thuật cho hai tác học của ông cử Kim Cô (tức Ngô Văn Hạng), phàm Truyện cô Việt Nam và Tục ngữ ca trường học ông nghè Đông Tác... Những dao dàn ca Việt Nam. trường ấy, đương thời, người ta gọi là Hiện nay, ở Hà Nội có một đường phô’ trường “đại tập”: những ngày bình văn, mang tên Vũ Ngọc Phan. nhiêu nho sĩ xứ Bắc, xứ Đông, xứ Đoài, xứ II. N é t t h a n h lịc h c ủ a n g ư ờ i H à N ội Nghệ đều về dự. Trong sô’ học trò các đ ư ợ c p h ả n á n h t r o n g n h ữ n g t r a n g v iế t trường ấy, có nhiều người đỗ tiến sĩ, làm củ a Vũ N gọc P h a n quan to nhưng khi đến nhà thầy, vẫn trụt giầy ngoài thềm. Do trọng đạo lí nên có thời 1. Có hai lời ca dao sau: thủ đô Hà Nội đã gây được học phong sĩ + Chắng thơm củng thê hoa nhài khí, làm cho các nơi ngưỡng mộ”.(l) Dầu không lịch sự cũng người Cho đên những năm trưốc Cách mạng Tràng An. tháng Tám, Hà Nội vẫn là nơi tập trung tinh hoa của trí thức. Trong bút kí Người + Chang thanh củng thê hoa mai Hà Nội (xuất bản lần đầu vào tháng ba Chang lịch củng thê con người năm 1944), Vũ Ngọc Phan viết như sau: Thượng Kinh. “Những người ở Huế, ỏ Sài Gòn ra chơi Hà ơ đâv, người Tràng An hay người Nội đêu thán phục Hà Nội vê những cửa Thượng Kinh tức là người Thăng Long - Hà hàng sách (...)”. Nội. Vũ Ngọc Phan giải thích: "Lịch và lịch “Người ta khen: Hà Nội là một nơi mà sự ở dây có nhiều nghĩa: đẹp, thanh tú lại một người thiếu niên ham mến quô’ văn c có nghĩa là lịch thiệp, nhã nhặn, từ tôn, lỗ rất dễ học, dễ khảo cứu, dễ tìm tòi, cho nên độ; lại còn có nghĩa nữa là lịch lãm, lịch từ xưa đến nay, Hà Nội đã sản xuất dược duyệt, khôn ngoan”.(3) nhiều văn sĩ hơn những nơi đô thị khác 2. Sự thanh lịch của người Hà Nội được trên đất Việt Nam. Người ta đặt hi vọng thể hiện qua những sinh hoạt văn hoá. vào Hà Nội nhiều quá. Mà điểu ấy cũng Những sinh hoạt ấy diễn ra từ những năm không lấy gì làm lạ khi người ta nhở lại dầu của thập kỉ thứ tư của thê kỉ XX trở vô rằng nếu ở nước Nam có cái thành phố nào trước. Phần lớn những sinh hoạt văn hoá cô nhất van còn tươi sáng dưới ánh mặt trời dó dược Vũ Ngọc Phan trực tiếp quan sát, thì Hà Nội phải là người anh cả”.11 5
NGHIÊN CỨU TRAO ĐÓI 25 5. Người Hà Nội thanh lịch trong cách từng chứng kiến cảnh “đêm trung thu, có ứng XU, nói năng. Trong những năm đầu cái thú thanh lịch của trai gái Hà Nội là đi của thập kỉ thứ tám thê kỉ XX. Vũ Ngọc xem cỗ. Người bày cỗ bao giờ cũng là cô gái Phan nhó lại: ‘‘Theo tục xưa, trong gia đình khéo tay và duyên dáng, còn người di xem Việt Nam, không riêng gì Hà Nội, ngồi vào cỗ phần dông là con trai. Có những cô gái mâm cơm, người lởn chưa cam đũa, trẻ con sửa soạn cỗ tháng tám rấ t công phu, bánh chưa được ăn. Trước khi ăn, trẻ con phải mứt và hoa do chính các cô làm ra, chứ mời ông bà, cha mẹ và các anh, các chị rồi không phải mua ở các hiệu. Các cô gọt du mó'i cầm đũa. Dân Hà Nội xưa cũng có đủ V nhuộm thành những bông hoa trà cà người đẹp, người xấu, người trang nhã, màu hồng đào, màu đỏ thẫm, gắn lên cây người thô tục như các nơi khác thời bấy giờ. trà trông như hoa thật, họ cắt bí thành Nhưng người ta nhận thấy rằng, trong sự chữ, xếp thành câu đôi hoặc thơ và làm tiêp xúc giữa con người với con người, ít khi thành một thứ mứt thơm ngon. Gà mổ moi, người Hà Nội xưa có những thói thô bạo, luộc chín, buộc gập mỏ vào cô và dính bông tục tằn”.(G) làm râu, tô vẽ m ặt mày thành ông Lã Vọng “Người Hà Nội xưa dược quý mến như ngồi câư, mê gà gọt thành cái giỏ, trái tim thố, nên ngay khi dem bán rau, đậu cho gà bổ thành con cá và miếng tiết luộc là cái người Hà Nội, cô gái kẻ Láng cũng muôn nón”.(i” Người cô họ của tác giả “vừa đẹp, sắm sửa quang gánh cho trang trọng và vừa khéo tay, cô đánh phấn, bôi môi son, kẻ “muỢn người lịch sự" gánh đi: lông mày trang diêm rấ t kĩ, ăn mặc rất sang, đi ra, đi vào, trả lời những câu hỏi Anh 'giúp em đôi quang tám dẻ cho bền của khách vào xem vê những thứ bánh mứt Mượn người lịch sự gánh lên cầu kì, làm cho các chàng trai Hà Nội hồi Kinh K ỳ m bấy giờ ngắm cô nhiêu hơn là xem cỗ. ơ 6. Người Hà Nội thanh lịch cũng là Hàng Gai, có cỗ tháng tám nhà bà An Sơn người khéo tay hay nghề. Nhà văn Vũ Ngọc củng to lắm. Cỗ mà dược coi là to, chỉ khéo Phan cho biết: “Hà Nội xua là nơi có nhiêu không thôi không đủ, phải có người đẹp người khéo tay, giỏi nhiều nghề như dệt, làm ra cỗ mói được hàng phô' đến xem đông. thêu, khảm, đan lát, chạm trổ, v.v... Nhiều Nhân có cỗ tháng tám, nhiêu cô được tay thợ khéo đã tập trung ở một sô phường những chàng trai tuân tú chú ý, chắp mối Hà Nội như thợ kim hoàn, làm các đồ nữ lương duyên, nên vợ, nên chồng”.
26 NGUYỄN XUÂN KÍNH trong những ngày thu m át mẻ. Những sườn, bún riêu, bún bò, bún thang, bún chả, người thích của ngọt thường đem xào cốm v.v... ” .(13) vối đường, vẩy ít nước hoa nhài, trộn thêm Có khi người Hà Nội ăn chả cá với bún ít dừa thái nhỏ rồi đổ vào đĩa để ăn tráng ở nhà hàng Lã Vọng. Bình dân hơn, có lúc miệng sau bữa cơm. Giản dị hơn, người ta họ thưởng thức “bún cá bán rong cũng ngon trộn ngay côm sông vởi đường bột trắng và tuyệt”. Hãy nghe Vũ Ngọc Phan kể lại: "Ba đậu nắm, rồi gói lại, đặt dưới bàn nén, chỉ xu hoặc năm xu một mẹt. Cái mẹt đường sau vài ba giờ đem corn ra ăn, côm đậu kính chỉ 25cm, lởn hơn cái đĩa tây trên lót đường quyện chặt vói nhau, ăn vừa ngọt, mấy chiếc lá dong, người ta đặt lên mấy lá vừa dẻo, vừa bùi, lại hơi dai dai, ăn xong bún nhỏ sợi, trắng muốt, mấy lá rau sông, uống chén nước trà mạn ướp sen thì cảm diếp tây và thơm mùi, một cái chén xinh thấy các vị ngọt thơm đọng lại rất lâu trong xẻo, nhỉnh hơn cái chén đong rượu nếp một cổ họng. Chè côm cũng là một thứ tráng tí, trong có nước mắm chanh đường, ớt, pha miệng rất thanh và mát sau bữa cơm trưa. rất khéo và chả miếng hoặc chả băm tuỳ Nhiều nhà sấy cốm cho khô rồi bỏ vào vò, theo sở thích người ăn. Hàng bún chả đỗ đến mùa hạ, trong những lúc tiết trời oi ả, đâu là thơm nức ở đó, cô hàng bán chả quạt đem ra nấu chè vối bột sắn dây, để cho thật chả trên than hồng đựng trong cái hộp sắt nguội mới ăn, m át lạnh đến chân răng, tây, chả cháy xèo xèo, khói bay nghi ngút... chẳng khác nào ãn “kem” mà lại được nêm Có ba xu hoặc năm xu là đã được ăn bún cái hương vị trái mùa, có tác dụng hạ chả thơm ngon, nhà làm thì tốn hơn và nhiệt”.(11) “Bánh côm mà làm khéo, xưa chỉ kềnh càng lắm”.
NGHIÊN CỨU TRAO Đổl 27 Ngày xưa nưởc ta có ba đô thành lớn là lịch, cũng như trong từng phương diện, Hà Nội, Huế, Sài Gòn. Vũ Ngọc Phan nhận chưa phải là nhà văn đã khai thác hết. xét: “Chỉ riêng có Hà Nội là nhiêu người Điều đó cũng dễ hiểu vì không một cá nhân hút thuốc lào. Thuốc lào Bách Tính ỏ Nam nào có thê viết đủ, viết hết về Hà Nội thanh Định tuy ngon nhưng nặng quá nên người lịch. Cùng với những tác giả khác như ta hay đùng thuốc lào Kiến An và nhất là Thạch Lam, Vũ Bằng,... nhà văn Vũ Ngọc thuổc lào Vĩnh Bảo (...), không sóc, khói lại Phan đã có đóng góp riêng trong mảng đề thơm”.
28 NGUYỄN XUÂN KÍNH tuần, do ông làm chủ bút, có mục “Chuyện “Khách đến nhà anh Phan hầu hêt là nhà Hà Nội”. “Mục này chuyên nói về những cái văn, cũng lắm cung cách, lua tuổi, kiêu đẹp của Hà Nội, và cả những cái không đẹp sinh hoạt khác nhau. Nhưng với ai, anh chị của đất cô đô văn uậí".’2”’ cũng vui bạn đến nhà. Anh Nguyễn Công Vũ Ngọc Phan nhận xét: “Hà Nội là Hoan dạy học ở Lao Cai, ở Móng Cái, ỏ một nơi vừa tốt vừa xấu, vừa hay vừa dở, Thái Bình, thỉnh thoảng về ở chơi cả tuần. nên vê' đường tâm lí, cái không khí Hà Nội Anh Mạnh Phú Tư gặp khó khăn việc vợ là thứ không khí dỗ thở cho nhiều con, anh chị giúp đỡ đến nơi đôn chôn. Bạt người”* “Vả lại Hà Nội không phải là tờ 21’. tử như anh Lưu Trọng Lư vẫn là bạn trong giấy trắng có thê vẽ gì lên cũng được. Hà nhà”.’27’ Đến nhà Vũ Ngọc Phan, “ai là Nội là một tờ giấy chi chít những chữ, nếu người thê nào, một khi đã vào qua cái vườn không khéo tay, nó sẽ hoá ra một tờ giây xinh xắn, lên thêm nền nếp ngôi nhà, thì lộn"*22’; bởi vì “Hà Nội chỉ có thể là Hà dẫu áo quần lôi thôi lếch thếch, cả người bã Nội”.1 3 Ý nhà văn muôn nói rằng, khi sửa 2’ ra vì rượu, thuốc phiện, vì mấy đêm thức chữa nhà cửa, mở mang đường phô' phải trắng, thì những câu chuyện văn chương chú ý đến bản sắc, đến cái riêng của thành thanh lịch ở đâv cũng đưa anh vào công phô Hà Nội. Từ năm 1944, ông đã viết rất việc nghê' nghiệp và nhung ước mơ sạch sẽ đúng: “Còn nếu muốn mỏ' phô tân thòi, thì trở lại”.’28’ đã có nhung nơi đất trông quanh Hà Nội Trong những năm 40 của thê ki XX, như thành phô' đang dự định ngày nay”.121’ khi làm chủ bút Hà Nội tân văn, Vù Ngọc III. N é t t h a n h lịc h c ủ a n g ư ờ i H à Phan trân trọng cả những người mói viết, N ội t h ề h i ệ n q u a c h í n h c o n n g ư ờ i tá c chưa có tên tuổi, ứng xử vởi họ ân cần, tế nhị’2 ", chu đáo, lịch sự với những tác giả 0 1 g iả . H a y n ó i c á c h k h á c , V ũ N g ọ c P h a n là m ộ t n g ư ờ i H à N ội t h a n h lịc h địa phương xa xôi.’3”’ Đây là cách ứng xử khá hiếm lúc đương thời. Sau khi rời ghê nhà trường, Vũ Ngọc Như đã nói ở phần I, Vũ Ngọc Phan Phan không dùng bằng cấp đê di làm công viêt Nhà văn hiện đại từ tháng 12 năm chức với lương cao bổng hậu, mà quyết 1938 đến tháng giêng năm 1940 thì xong định chọn nghề viết, chỉ cần “làm sao cho lượt đầu. Nhà văn Bùi Hiển nhận xét vế không đên nỗi thiêu thôn trong đời sô’ng”l2:” khí tạng của ông trong thòi gian này như là được. Ong cho rằng, "điêu quan trọng mà sau: nhà văn có thể làm được là, dưới chê độ thực dân nửa phong kiên, mình phải gìn “Khí tạng của Vũ Ngọc Phan là một khí tạng cân bằng và lí trí, nên ông tỏ ý không giữ và phát huy nền văn hoá ưu tú của dân tán thành những cách nhìn con người "sâu tộc, trong dó có ngôn ngữ, vãn học và nghệ cay độc địa quá”, ơ một tác giả mà ông rất thuật. Làm việc trên địa hạt của mình, yêu mến khen ngợi, ông cũng không quên theo khả năng của mình và giữ cho trong phê phán những trang viết “hơi đá giọng trắng thì thê nào cũng thành công và có ích trào lộng và khinh bạc, nhưng lại rấ t tầm cho Tổ quôc dù đó là phần đóng góp nhỏ thường vê' hành văn và vê' ý kiến cùng tư bé”.’26’ tưởng”. Ông cũng tỏ ý không thích khi có Từ lúc trẻ, vợ chồng nhà văn Vũ Ngọc một ngòi bút “bao giờ cũng muôn ngả vê' Phan đã có nhiều bạn văn chương và rất hoạt kê”, “hay già tay muôn vui cười bất cứ hiếu khách. Nhà văn Tô Hoài kể lại: ở đoạn nào”. Ông đề cao những trang viết
NGHIÊN CỨU TRAO Đổl 29 “chứa chan nhân đạo”; trường hợp chê, ông chững chạc”.t34) Thường chủ nhật ông mới viết: “còn những cái th ật nhân loại thì lại rất leo hai tầng gác ghé thăm nhà văn Bùi hiếm”. “(...) Không ít lần ông so sánh tác giả Hiển. Bất chợt thây chủ nhà đang làm việc, này với tác giả khác trong một đề tài hoặc ông ý tứ không ngồi lâu. thể loại nhất định, để làm nổi rõ thành công Một người cháu kể về Vũ Ngọc Phan của người này và sự chưa thành đạt của như sau: “Ông rấ t hiền, điểm đạm. Ông rất người kia. Lời lẽ của ông bình tĩnh khiêm yêu các cháu. Đốì với cháu, có lẽ chưa bao nhường, nên theo tôi nghĩ, nó không gây ấn giờ tôi thấy ông quát to. (...) Õng ngoại tôi tượng có ý dìm ai, mà chỉ cốt cùng nhau tìm sông giản dị, thanh đạm, là người luôn có ra một cách viết đạt hiệu quả hơn”.l31) giờ giấc khoa học. Ông ăn mặc giản dị Đến những năm 60 của thê kỉ trước, nhưng lịch sự trang nhã. Khi ra ngoài, ông lúc này Vũ Ngọc Phan đã là một tên tuổi luôn mặc quần áo là thẳng nếp, quần áo lớn trong giới văn học nghệ thuật nhưng mặc ở nhà của ông cũng luôn được giữ ông luôn luôn tôn trọng các đồng nghiệp trẻ phang phiu. (...) Ngoài thời gian viết sách, tuổi ở Viện Văn học, xem họ như bạn vong ông tôi lại đọc sách báo, không mấy khi tôi niên. Nhà văn rất ít khi nổi nóng, khi gặp thấy ông ngồi không. Đọc sách là một thú những điều không vừa ý, ông biết kiềm chế vui cúa ông . và ứng xử th ật tế nhị.< 2 3) Tuổi trên 80, ông vẫn hồng hào, minh Lúc trẻ, vợ chồng nhà văn là đôi bạn mẫn. Khi một số người ở Hội Nhà văn hỏi đồng tâm, đồng chí, thương yêu nhau thắm nguyên nhân, ông đã cười và trả lời: “Tôi thiết. Vê' già, tình cảm ấy vẫn không nhạt th ật chả có “bí quyết” gì, chỉ sông: không phai. Nhà phê bình Thiếu Mai kể lại: “Đến rượu, không bia, không thuổc lá. Hàng nhà hai bác, bao giờ tôi cũng có cảm giác ngày chăm đọc báo, xem ti-vi, nghe đài ấm áp, hạnh phúc, vì hai cụ đối với nhau theo dõi mọi tin tức chính trị - xã hội để thiết tha mặn nồng, tương kính như tân. khỏi lạc hậu với thời cuộc. Và nhất là chỉ Bác Phan yêu quý và tôn .trọng vợ. Bác biết làm việc, không bao giờ thắc mắc gì về Hằng Phương tự hào, và lấy niềm vui lớn chức tước, đãi ngộ”.(3 > 6 nhất là sự săn sóc chu đáo đối với chồng và Khi ở tuổi 81, Vũ Ngọc Phan đã viết các con, các cháu. Thật tình, tôi thấy hiếm một lá thư vói lời lẽ chân thành, khiêm tôn, có cặp vợ chồng nào đặc biệt trong giới văn ý tứ sâu sắc để trả lời một em nhỏ láng nghệ sĩ, sông đẹp và hạnh phúc từ trẻ cho giềng khi em hỏi về con người, về lẽ sông. đến mãn đời như vậy. Sự hoà hợp của hai Ồng tâm sự rằng ông rất thích câu nói sau bác, theo tôi là một yếu tố khá quan trọng của một triết gia Hi Lạp cổ đại: “Không thê góp phần tạo dựng nên sự nghiệp văn sông sung sướng được, nếu không sông cho chương của cả hai cụ”.(33) khôn ngoan, cao quý và dứng đắn... Và N h à v ă n V ũ Ngọc P h a n giữ được sự không thể sông khôn ngoan, cao quý và thanh lịch và minh mẫn cho đến cuối đời. đúng đắn được, nếu không sông sung Khi là hàng xóm của Vũ Ngọc Phan, vợ sưổng”; rằng “quy luật của cuộc sống là có chồng nhà văn Bùi Hiên “nói chuyện với lúc sướng và cũng có lúc khổ, cũng như có nhau, thường khen ông đúng là người Hà sinh tấ t có tử. Trong đòi mình, sông cho Nội: nhã nhặn, lịch sự, nói năng nhẹ “khôn ngoan, cao quý và đúng đắn” thật là nhàng, trang phục bao giờ cũng gọn ghẽ một phương châm tô't đẹp”.(37)
30 NGUYỄN XUÂN KÍNH Đức độ, sự thanh lịch, của Vũ Ngọc Phan còn viết bút kí và hồi kí. Hai tác Phan có ảnh hưởng tốt đến con, cháu. Sau phẩm Chuyện Hà Nội (1944) và Những khi gặp một người con của Vũ Ngọc Phan năm tháng ấy (1987) của nhà văn đã phản (lúc đó rígười con này đã là cán bộ cao cấp, ánh khá thành công những nét thanh lịch cả hai ông bà Vũ Ngọc Phan đã qua đời), của người Hà Nội trước Cách mạng tháng nhà thơ Bảo Định Giang thấy người này Tám năm 1945. “nói rấ t từ tôn, khiêm nhường, nhỏ nhẹ Trong cuộc sông, chúng ta đã từng gặp giống cha”, “luôn nhắc đến cha cũng như những điều tương phản. Có người nói rất mẹ với tấ t cả tấm lòng yêu thương và tôn hay vê sự cao thượng, nhưng lại hành xử kính” một cách tầm thường. Có người nói rất nhà thơ rấ t lễ phép làm ông “vừa áy náy, thuyết phục về sự liêm khiết nhưng lại là vừa xúc động”. Năm 1992, tại thành phô trùm tham nhũng. Có người ra sức ca ngợi Hồ Chí Minh, Bảo Định Giang viết: “Trong sự thanh lịch, hào hoa nhưng lại có cách cuộc sông, thỉnh thoảng, tôi bắt gặp đây đó sông thô bạo. một vài gương m ặt ngổ ngáo, hỗn xược với ơ Vũ Ngọc Phan thì hoàn toàn khác. cha mẹ và cũng hay gặp hạng người thích Với Vũ Ngọc Phan, văn vởi đời, văn với đem chức tước khoe mẽ với thiên hạ ra người là một. Cách ứng xử, cách sông và điều: ta đây. Vài lần gặp Vũ Tuyên Hoàng, làm việc của nhà văn từ lúc trẻ tuổi cho tôi có ý nghĩ: Đúng là con của Vũ Ngọc đến khi đã ngoại bát tuần đều thể hiện ông Phan - một người cha có tài năng và đức là một người Hà Nội thanh lịch. độ, chinh phục người bằng trình độ và sự khiêm tô'n”.(3 > 9 Qua trường hợp nhà văn Vũ Ngọc Phan, chúng tôi thấy để có thể trở thành Qua những điều đã trình bày, nhà văn Vũ Ngọc Phan đúng là một người Hà Nội người thanh lịch, có hai điều kiện sau rất thanh lịch. quan trọng. Thứ nhất, đời sông cơm áo không quá eo hẹp, phải từ mức trung lưu rv - Kết luận trở lên. Thứ hai, phải có học vấn, phải Vũ Ngọc Phan là người Hà Nội. Từ khi không ngừng nâng cao sự hiểu biết cho tiến mởi sinh cho đến lúc tám tuổi, ông ở nhà số kịp với thời cuộc. Như vậy, ngoài sự nỗ lực 54 phô' Hàng Đào. Trong những năm tháng phấn đấu của mỗi cá nhân, ngoài ảnh của thời niên thiếu và lúc trưởng thành, hưởng tốt của truyền thống gia đình, dòng ông còn có những dịp sông ở phô' Phúc Kiến họ, đê người Hà Nội càng ngày càng thanh (nay là phô' Lãn Ông), phô' Phạm Phú Thứ lịch, nhà nưóc và thành phô' nên chú ý tạo (nay là phố.Nguyễn Quang Bích). Làng quê điều kiện để nhân dân phát triển kinh tế, v en đô đ ể lại cho ông n h iề u kỉ n iệ m đ ẹp là là m sao cho cả nước nói c h u n g và th ủ đô ấp Thái Hà, nơi có ngôi nhà cổ và vườn tược nói riêng có nhiều doanh nhân giỏi, không rộng rãi do ông bà nội nhà văn để lại. Sau ngừng nâng cao mức sông của nhân dân, tám năm ra đi kháng chiến chông Pháp, đồng thời cũng cần chú ý đúng mức và có ông lại trở vê Hà Nội sông và làm việc cho những việc làm có hiệu quả hơn nữa đô'i với đến khi từ giã cõi đời. việc giảo dục phổ thông và đào tạo đại học, sau đại học.o Bên cạnh nhiều tác phẩm dịch thuật, nghiên cứu văn học Việt Nam hiện đại, sưu Ngày 15 tháng 8 năm 2005 tầm, nghiên cứu văn học dân gian, Vũ Ngọc N. X. K
NGHIÊN CỨU TRAO Đổl 31 (1) Vũ Triệu Mân, bài Cha tôi và các con, (22) Vũ Ngọc Phan, Chuyện Hà Nội, sđd, tr. trong tập sách nhiều tác giả: Kỉ niệm nhà văn 13. Vũ Ngọc Phan 100 năm ngày sinh (1902 - 2002), (23) Vũ Ngọc Phan, Chuyện Hà Nội, sđd, tr. Nxb. Hội Nhà văn, Hà Nội, 2002, tr. 254. 13. (2) Chúng tôi mượn cách diễn đạt của Vũ (24) Vũ Ngọc Phan, Chuyện Hà Nội, sđd, tr. Tuyên Hoàng, bài Người cha của chúng tôi, 13. trong tập sách nhiều tác giả: Kỉ niệm nhà văn (25) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, Vũ Ngọc Phan 100 năm ngày sinh (1902 - 2002), sđd, tr. 151. sđd, tr. 207. (26) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, (3) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, sđd, tr. 157. Nxb. Văn học, Hà Nội, 1987, tr. 53. (27) Tô Hoài, bài Anh Phan chị Phan, trong (4) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, tập sách nhiều tác giả: Nhà văn Vũ Ngọc Phan, sđd, tr. 51. Nxb. Hội Nhà văn, Hà Nội, 1995, tr. 19. (5) Vũ Ngọc Phan, Chuyện Hà Nội, in trong (28) Tô Hoài, bài Anh Phan chi Phan, sđd, Vủ Ngọc Phan tác phẩm, tập 1, Nxb. Hội Nhà tr. 20. văn, Hà Nội, 2000, tr. 38. (29) Tô Hoài, bài Anh Phan chị Phan, sđd, (6) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, tr. 16 - 17, 21 - 22. sđd, tr. 53 - 54. (30) Bùi Hiển, bài Những năm 40 không (7) và (8) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng quên, trong tập sách nhiều tác giả: Nhà văn Vũ ấy, sđd, tr. 53. Ngọc Phan, sđd, tr. 35. (9) và (10) Vũ Ngọc Phan, Những năm (31) Bùi Hiển, bài Những năm 40 không tháng ấy, sđd, tr. 42. quên, sđd, tr. 41. (11) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, (32) Thiếu Mai, bài Nhà văn Vũ Ngọc Phan sđd, tr. 24 - 25. với lớp trẻ, trong tập sách nhiều tác giả: Nhà (12) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, văn Vũ Ngọc Phan, sđd, tr. 66. sđd, tr. 25. (33) Thiếu Mai, sđd, tr. 66. (13) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, (34) Bùi Hiển, sđd, tr. 34. sđd, tr. 26. (35) Võ Hồng Hà, bài Ông bà ngoại tôi, (14) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, trong tập sách nhiều tác giả: Kỉ niệm nhà văn sđd, tr. 27. Vũ Ngọc Phan 100 năm ngày sinh (1902 - 2002), (15) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, sđd, tr. 263 - 264. sđd, tr. 28. (36) Vũ Phi Hồng, bài Những tháng ngày (16) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, cha tôi ở khu Trung Tự, trong tập sách nhiều tác sđd, tr. 29. giả: Kỉ niệm nhà văn Vũ Ngọc Phan 100 năm ngày sinh (1902 - 2002), sđd, tr. 235 - 236. (17) Vũ Ngọc Phan, Những năm tháng ấy, (37) Bản chụp bức thư viết tay in ồ những sđd, tr. 48 - 49. trang phụ bản trong tập sách nhiều tác giả: Nhà (18) Vũ Ngọc Phan, Chuyện Hà Nội, sđd, tr. văn Vũ Ngọc Phan, sđd. 87. (38) Bảo Định Giang, bài Nhắc chị Hằng (19) Vũ Ngọc Phan, Chuyện Hà Nội, sđd, tr. Phương và anh Vũ Ngọc Phan qua lần gặp Vũ 94. Nguyên văn “có lấy được”, chúng tôi sửa là Tuyên Hoàng, trong tập sách nhiều tác giả: Kỉ “có lây được”. niệm nhà văn Vũ Ngọc Phan 100 năm ngày sinh (20) Nhiều tác giả, Kỉ niệm nhà văn Vũ (1902 - 2002), sđd, tr. 173. Nguyên văn: “(...) Ngọc Phan 100 năm ngày sinh (1902 - 2002), luôn nhắc cha cũng như mẹ”, có lẽ in thiếu, sđd, tr. 94. chúng tôi sửa là: “(...) luôn nhắc đến cha cũng như mẹ”. (21) Vũ Ngọc Phan, Chuyện Hà Nội, sđd, tr. 12. (39) Bảo Định Giang, sđd, tr. 173 - 174.