Ngăn chặn và phòng ngừa buôn bán tạng: Một giải pháp cần làm hiện nay tại Việt Nam

t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> NGĂN CHẶN VÀ PHÒNG NGỪA BUÔN BÁN TẠNG:<br /> MỘT SỐ GIẢI PHÁP CẦN LÀM HIỆN NAY TẠI VIỆT NAM<br /> <br /> Dư Thị Ngọc Thu1; Trần Ngọc Sinh2<br /> TÓM TẮT<br /> Ở Việt Nam cũng như các nước trên thế giới, tệ nạn buôn bán tạng phủ đang bùng phát và<br /> lan rộng do thiếu nguồn tạng hiến. Làm thế nào để đáp ứng yêu cầu điều trị cho bệnh nhân suy<br /> tạng cần được ghép tạng mà không vi phạm pháp luật?. Sức khỏe của con người là vô giá, cần<br /> quan tâm đến cả 2 đối tượng người hiến và người nhận về nhiều mặt: y tế, tâm lý, xã hội…<br /> Hợp thức hóa tình trạng buôn bán tạng hay chống buôn bán tạng?. Đâu là đường lối đúng?.<br /> Giải pháp nào để khắc phục? Đây là những câu hỏi mà các nhà khoa học trên toàn thế giới đều<br /> quan tâm.<br /> * Từ khóa: Hiến tạng; Ghép tạng; Buôn bán tạng.<br /> <br /> <br /> <br /> Discourage and Prevention of the Organ Trafficking: Some<br /> Necessary Solutions for Current in Vietnam<br /> Summary<br /> Vietnam as well as other countries in the world, organ trafficking had outspread over all<br /> because of deficiency of organ donation sources. How to response to treatment of the end-<br /> stage renal disease patients? The human’s health is invaluable. Both donors and recipients<br /> need to be concerned about: Health, psychology, society… Should we regularize organ<br /> trafficking or against it?, Which are the solutions?. These are questions that the scientists<br /> around the world are concerned about.<br /> * Keywords: Organ donation; Organ transplantation; Organ trafficking.<br /> <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ tạng ghép và trung bình mỗi ngày có<br /> Theo thống kê của UNOS từ tháng 1 20 người tử vong trong khi chờ;<br /> đến tháng 4 - 2018 về số người chờ, 21.042 người được nhận cơ quan hiến,<br /> người hiến tạng và người được ghép 10.120 người đã hiến tạng.<br /> tạng [7]: 74.661/114.457 người trong Theo thống kê của Eurotransplant<br /> danh sách chờ có khả năng nhận được (2014) [7]: 14.928 người trong danh<br /> cơ quan hiến, trung bình mỗi 10 phút có sách chờ có khả năng nhận được cơ<br /> thêm 1 người vào danh sách chờ nhận quan; 2.299 người chết não hiến tạng,<br /> <br /> 1. Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> 2. Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Người phản hồi (Corresponding): Dư Thị Thu Ngọc (drduthingocthu2015@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 20/08/2018; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 26/09/2018<br /> Ngày bài báo được đăng: 03/10/2018<br /> <br /> 17<br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> 2.041 người có thể nhận được tạng hiến, thiện thường là một việc tự nguyện, nên<br /> 7.193 người được ghép tạng; 205 người không có những nguyên tắc bắt buộc nào.<br /> hiến tạng khi tim ngừng đập ghép cho Từ thiện thường phải đi chung với bất vụ<br /> 472 người bệnh suy chức năng cơ quan lợi (làm không vì lợi ích riêng) và thiện<br /> (321 thận, 101 gan, 38 phổi, 9 tụy). nguyện (tự nguyện làm vì điều tốt).<br /> Tại Việt Nam, chưa có thống kê chính Donation/Definition of donation in<br /> thức về số người chờ ghép tạng. Theo số English by Oxford Dictionaries:<br /> liệu mới nhất từ Liên Hợp quốc tính đến “Something that is given to a charity,<br /> ngày 09 - 08 - 2018, dân số Việt Nam là especially a sum of money”: món quà nào<br /> 96 triệu người. Với 26 năm ghép tạng, số đó trao tặng với mục đích từ thiện.<br /> cơ quan ghép được (theo số liệu cung * Theo quy định của Luật “Hiến, lấy,<br /> cấp từ Trung tâm Điều phối Quốc gia tính ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến,<br /> đến 3 - 2018): 2.853 thận, 105 gan, 20 tim, lấy xác” của Việt Nam (chương 1, điều 3,<br /> 1 thận - tụy, 1 tim - phổi, 2 phổi. Số đơn 4) [3]: Hiến mô, bộ phận cơ thể người là<br /> đăng ký tình nguyện hiến tạng nhân đạo việc cá nhân tự nguyện hiến mô, bộ phận<br /> khi qua đời 12.992, rất nhỏ so với nhu cầu cơ thể của mình khi còn sống hoặc sau<br /> thực tiễn. Việt Nam cũng như các nước khi chết vì mục đích nhân đạo, chữa<br /> trên thế giới, tệ nạn buôn bán tạng phủ bệnh, giảng dạy hoặc nghiên cứu khoa<br /> đang bùng phát và lan rộng do thiếu học, không nhằm mục đích thương mại.<br /> nguồn tạng hiến. Người bị bóc lột sức * Theo định nghĩa của Hội nghị<br /> khỏe là người nghèo, thiếu kiến thức y Thượng đỉnh Istanbul (2018) [9]:<br /> khoa… đe dọa đến an ninh, trật tự trong<br /> - Organ trafficking (buôn bán tạng)<br /> xã hội. Làm thế nào để đáp ứng yêu cầu<br /> gồm những hoạt động:<br /> điều trị cho bệnh nhân (BN) suy tạng cần<br /> được ghép tạng mà không vi phạm pháp + Lấy cơ quan của người hiến sống<br /> luật?. Hợp thức hóa tình trạng buôn bán hoặc đã chết mà không có sự đồng ý<br /> tạng, hay chống buôn bán tạng?. Đâu là hoặc ủy quyền hoặc đổi lấy lợi ích tài<br /> đường lối đúng?. Giải pháp nào để khắc chính hoặc lợi thế so sánh với người hiến<br /> phục?. và/hoặc người thứ ba.<br /> + Bất kỳ sự vận chuyển, điều khiển,<br /> ĐỊNH NGHĨA VỀ TỪ NGỮ cấy ghép hoặc sử dụng cái khác như<br /> * Theo từ điển tiếng Việt (LacViet-mtd9 những cơ quan.<br /> EVA): + Cung cấp bất kỳ lợi ích hoặc yêu cầu<br /> “Hiến” (động từ): tự nguyện cho đi. y tế, chuyên viên, nhân viên của một tổ<br /> “Cho” (động từ): chuyển cái thuộc quyền chức công cộng hoặc tư nhân tạo điều<br /> sở hữu của mình sang thành của người kiện để thực hiện lấy hoặc sử dụng.<br /> khác mà không đổi lấy gì cả. + Mời hoặc tuyển dụng người hiến<br /> Từ đồng nghĩa với “cho” là biếu, tặng hoặc người nhận có liên quan đến lợi ích<br /> (cho tặng một cách trân trọng lễ phép): tài chính.<br /> làm người khác có được, nhận được cái + Bất kỳ hành vi nào cố tình hoặc trợ<br /> gì hoặc điều kiện để làm việc gì. Việc từ giúp hoặc nhận hoa hồng.<br /> <br /> 18<br />  t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> - Travel for transplantation: du lịch phòng mổ thực hiện nhiệm vụ nhận mô -<br /> ghép là người bệnh di chuyển qua biên tạng hiến tặng.<br /> giới cho mục đích cấy ghép. Đi du lịch để - Hệ thống điều phối liên quan đến<br /> ghép tạng trở thành du lịch ghép tạng. Đó người nhận: cơ quan quản lý thông tin<br /> là phi đạo đức nếu liên quan đến buôn người chờ nhận mô - tạng hiến tặng cấp<br /> bán người vì mục đích lấy nội tạng hoặc quốc gia, cấp vùng; bệnh viện có khả<br /> buôn bán nội tạng người, hoặc nếu nguồn năng ghép tạng.<br /> lực (cơ quan, chuyên gia và trung tâm<br /> 1. Nguyên tắc điều phối ghép tạng.<br /> ghép) dành ghép cho BN nước ngoài sẽ<br /> * Các bước thực hiện hòa hợp mô:<br /> làm giảm khả năng cung cấp nguồn tạng<br /> cho dân số của đất nước đó. - Khi một cơ quan được hiến tặng, tổ<br /> chức quản lý cơ quan hiến tặng điền<br /> - Self-sufficiency in organ donation and<br /> thông tin của người hiến tạng bao gồm<br /> transplantation: tự cung tự cấp trong hiến<br /> kích thước, tình trạng cơ quan, nhóm<br /> và ghép tạng là đáp ứng nhu cầu ghép của<br /> máu, loại mô vào hệ thống vi tính.<br /> một quốc gia bằng cách sử dụng nguồn<br /> - Danh sách đăng ký chờ ghép cơ<br /> hiến tặng và ghép do chính người dân<br /> quan chung trong hệ thống sẽ tìm thấy<br /> trong nước và các cơ quan được quyên<br /> người hòa hợp miễn dịch với cơ quan<br /> góp cung cấp, hoặc chia sẻ công bằng với<br /> hiến tặng. Mỗi cơ quan sẽ có tiêu chuẩn<br /> các quốc gia hoặc khu vực pháp lý khác.<br /> điều phối riêng. Máy vi tính dựa trên tiêu<br /> - Financial neutrality in organ donation: chuẩn cơ bản của từng loại cơ quan để<br /> trung lập tài chính trong hiến tạng nghĩa tìm ra BN có hòa hợp mô tốt nhất.<br /> là người hiến và gia đình của họ không - Trung tâm ghép chọn tự động bằng<br /> mất hoặc có được tài chính. máy kèm theo danh sách người nhận cơ<br /> quan.<br /> NGUYÊN TẮC VỀ HIẾN GHÉP TẠNG<br /> - Khi một cơ quan được hiến tặng, kíp<br /> TRÊN THẾ GIỚI<br /> ghép xác định tiêu chuẩn nào tốt nhất cho<br /> Hiến tạng nhân đạo từ người hiến chết người nhận, đôi khi phải hủy bỏ cơ quan<br /> là việc làm nhân đạo trong xã hội hiện đại tặng.<br /> nên mọi hoạt động trong lĩnh vực này - Khi một cơ quan không phù hợp với<br /> phải minh bạch, công bằng, bảo đảm y người nhận, tiếp tục tìm người nhận khác<br /> đức và pháp lý. Mô hình hoạt động điều tốt hơn trong danh sách chờ, việc này<br /> phối theo Hội Ghép tạng Thế giới tại Úc thực hiện đến khi tìm được người hòa<br /> gồm 2 hệ thống riêng dành cho người hợp tốt nhất.<br /> hiến và nhận [10]: * Các yếu tố liên quan đến điều phối<br /> - Hệ thống điều phối liên quan đến cơ quan:<br /> người hiến tạng: cơ quan điều phối quốc Bên cạnh tiêu chuẩn hòa hợp mô còn<br /> gia, cơ quan điều phối vùng: phân phối có các yếu tố: tuổi, khả năng hồi phục của<br /> mô - tạng hiến tặng; điều phối tại bệnh người nhận, hòa hợp nhóm máu, chiều<br /> viện có người cho: hồi sức cấp cứu, cao, cân nặng; khoảng cách từ địa<br /> <br /> 19<br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> phương cư trú của người nhận đến trung CPRA ≥ 98%). Thời gian lọc máu trước<br /> tâm ghép; hoàn cảnh sống, số người trên khi đăng ký sẽ tính vào thời gian chờ đợi.<br /> danh sách chờ; thời gian tham gia vào<br /> 3. Nguyên tắc điều phối đa trung<br /> danh sách chờ. Các tiêu chuẩn sẽ thay<br /> tâm.<br /> đổi tùy loại cơ quan. Ví dụ: với ghép tim<br /> và phổi, người nhận trong khu vực có Nơi nào có người hiến thì nơi đó sẽ<br /> người hiến tạng, hòa hợp nhóm máu được ưu tiên; chỉ chuyển đến trung tâm<br /> ABO và trong vòng 500 km sẽ được ưu khác khi không có người phù hợp; trung<br /> tiên cao nhất với những yêu cầu khác phù tâm nhận có nhiệm vụ ưu tiên cho trung<br /> hợp với tiêu chuẩn ghép. tâm đã chuyển tạng cho mình trước đó<br /> khi có người hiến tạng; nơi được chọn<br /> 2. Điều kiện bổ sung trong việc chuyển đến phải có khả năng ghép cơ<br /> chọn lựa người nhận cơ quan [10]. quan đó và phương tiện giao thông phải<br /> Hệ thống KAS (Kidney Allocation System) thuận lợi, bảo đảm thời gian bảo quản<br /> mới xây dựng thêm một số yếu tố chính: tạng; người nhận cơ quan đó phải có sự<br /> các tiêu chuẩn chất lượng hiến thận hiện hòa hợp cao (100%).<br /> nay (tiêu chuẩn chuẩn cho người hiến<br /> NHỮNG TRỞ NGẠI TRONG HIẾN VÀ<br /> tạng, SCD = Standard Criteria Donors;<br /> GHÉP TẠNG [5]<br /> hoặc SCD = Expanded Criteria Donors)<br /> thay thế bằng một số chi tiết tinh tế hơn, 1. Pháp luật.<br /> đó là chỉ số theo dõi trong hồ sơ của - Tại Mỹ, luật cấm mua bán nội tạng<br /> người hiến thận (KDPI = Kidney Donors quy định cụ thể: bất cứ ai cố ý thu nhận,<br /> Profile Index). Tất cả người chờ nhận nhận hoặc chuyển giao bất kỳ cơ quan nào<br /> thận sẽ có một bảng thang điểm đánh giá sử dụng để ghép, phạt tiền 50.000 USD,<br /> đời sống sau ghép (EPTS = Expected hoặc phạt tù đến 5 năm hoặc cả hai.<br /> Post Transplant Survival). Thang điểm - Tại Úc, vùng phía Bắc, trong việc cấy<br /> dựa trên 4 yếu tố: tuổi, thời gian chạy ghép mô người quy định tại Điều 24:<br /> thận nhân tạo, tình trạng bệnh đái tháo tham gia vào hoạt động của con người<br /> đường và tiền căn ghép tạng trước đó. buôn bán mô hoặc bộ phận cơ thể, phạt<br /> Các nguyên tắc điều phối sẽ sử dụng tiền 500 USD hoặc 3 tháng tù giam.<br /> KDPI cho người hiến và thang điểm EPTS - Tại Hồng Kông và Ma Cao: nếu mua<br /> sẽ đánh giá tương hợp giữa người cho và hoặc bán nội tạng hoặc mô người, hoặc<br /> người nhận. Thận hiến với KDPI ≤ 20% gây ra tổn thương có liên quan cho người<br /> sẽ ghép cho người nhận là người lớn với khác sẽ bị phạt tiền, hoặc bị tù không quá<br /> số điểm của EPTS 20%, tiếp theo là 3 năm.<br /> người nhận với EPTS ngoài điểm 20%. - Việt Nam đã có các luật:<br /> BN có nhiều kháng thể, điểm ưu tiên sẽ + Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ<br /> được tăng lên thông qua một hệ thống thể người và hiến, lấy xác [2] nhưng còn<br /> điểm của CPRA và ưu tiên của khu vực những điểm cần phải bổ sung, hoàn thiện<br /> và quốc gia rất cao (những người có hơn cho phù hợp với thực tiễn tại<br /> <br /> 20<br />  t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> Việt Nam: cần định nghĩa rõ hơn về từ do thiếu tình thân, thiếu kiến thức y khoa<br /> “chết” giữa hiến tạng và hiến xác. Chết và thậm chí cả lòng ích kỷ) nên người<br /> não và ngừng tuần hoàn. Chết não cần nhận phải trả tiền cho người hiến, người<br /> phải nói rõ đối với chết vùng vỏ não, thân bán và người môi giới. Nhu cầu ghép<br /> não hay chết toàn bộ não và điện não chỉ tạng ở các nước tăng nhanh hơn nguồn<br /> đẳng điện khi chết toàn bộ não. cung cấp cơ quan. Từ đó, cơ thể của<br /> + Bộ luật Hình sự nước Cộng hòa Xã người nghèo trên thế giới đang trở thành<br /> hội Chủ nghĩa Việt Nam về tội buôn bán những món hàng trao đổi và thường gặp<br /> người bao gồm lấy bộ phận cơ thể người nhất là thận [11].<br /> và những chỉnh sửa bổ sung về mức độ 3. Tôn giáo.<br /> hình phạt [1, 3]. Quan điểm về tôn giáo rất đa dạng, đa<br /> + Ngày 30 - 7 hàng năm là ngày toàn phần các tôn giáo lớn như Phật giáo,<br /> dân chống buôn bán người [4]. Thiên chúa giáo đều ủng hộ việc hiến<br /> Hiện tại vẫn còn những điểm chưa quy tạng nhân đạo cứu người [5]. Nhưng<br /> định rõ ràng về việc bán thận, bán gan, quan trọng là quyết định hiến tặng được<br /> ghép thận, ghép gan, ghép mô trái phép thực hiện dựa vào lòng vị tha của con<br /> và người bán, người mua, lẫn người thực người, cần được quan tâm đầu tư cách<br /> hiện sẽ bị xử lý như thế nào trong quá tiếp cận trong cộng đồng để giải quyết<br /> trình mua bán đó. những khó khăn cản trở về tôn giáo.<br /> <br /> 2. Văn hóa xã hội. 4. Vấn đề nan giải của thế giới.<br /> <br /> Ghép tạng đã có những thành tựu nhất Mặc dù có nhiều thành tựu lớn trong<br /> chuyên ngành ghép tạng, nhưng vẫn luôn<br /> định, nhưng tình trạng thiếu hụt cơ quan<br /> tồn tại vấn đề nan giải: thiếu nguồn tạng<br /> trên toàn cầu là một trong những thách<br /> hiến tặng, từ đó nảy sinh vấn đề: mâu<br /> thức lớn mà tất cả mọi người đang phải<br /> thuẫn giữa hiến tạng nhân đạo và buôn<br /> đối mặt. Để đáp ứng nhu cầu này, ngoài<br /> bán tạng, buôn lậu tạng phủ.<br /> nguồn hiến tặng từ trong gia đình, còn có<br /> thể sử dụng nguồn tạng hiến từ bạn bè TÌNH HÌNH GHÉP TẠNG THƯƠNG MẠI<br /> tình nguyện và người có quan hệ tình TRÊN THẾ GIỚI<br /> cảm (chồng hoặc vợ), gọi là "hiến thận<br /> nhân đạo". 1. Chống triệt để.<br /> <br /> Trên toàn cầu, việc ghép thận từ Ghép buôn bán bị lên án mạnh (theo<br /> quan điểm của Hội Ghép tạng Thế giới,<br /> người hiến tặng không có mối quan hệ<br /> Tuyên ngôn Istanbul, OMS, Hội đồng<br /> huyết thống phần lớn là người nghèo. Họ<br /> Nhân quyền), nhưng “ghép tạng du lịch”<br /> cần tiền nên họ đã sử dụng thận làm<br /> vẫn xảy ra ở một số nước.<br /> hàng hóa [11].<br /> Ảnh hưởng của các yếu tố xã hội học 2. “Chống”, nhưng lách luật.<br /> về hiến và ghép tạng là mối quan tâm lớn. Ví dụ: cấm buôn bán tạng cho người<br /> Không có người tình nguyện hiến tặng cùng bang, nhưng không cấm bán cho<br /> thận (ngay cả người thân trong gia đình, người khác bang trong cùng một nước.<br /> <br /> 21<br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> 3. Chống, nhưng không truy cứu công nghệ với các nước muốn phát triển<br /> việc buôn bán thận. hiến tạng.<br /> Gần đây, một nước tuyên bố trên - Đảm bảo an toàn của người hiến<br /> mạng cho phép ghép buôn bán thận, gan tặng sống và công nhận hợp pháp hành<br /> người sống tại một bệnh viện lớn, nhưng động anh hùng của họ trong khi chống lại<br /> sau đó phải xoá mạng và chịu phê bình, việc ghép tạng từ buôn bán nội tạng và<br /> truy cứu “tới tấp” của các nhà nhân quyền thương mại.<br /> và hiến tạng nhân đạo. 2. Cập nhật các khuyến nghị từ Hội<br /> nghị Thượng đỉnh (2018) [9].<br /> CÁC HIỆP ƯỚC CHỐNG BUÔN BÁN<br /> - Chính phủ nên phát triển và thực<br /> TẠNG TRÊN THẾ GIỚI<br /> hiện đạo đức các chương trình phòng<br /> 1. Tuyên bố Istanbul [9]. chống và điều trị suy cơ quan phù hợp<br /> Tuyên bố dựa trên nguyên tắc của với nhu cầu chăm sóc sức khỏe toàn diện<br /> tuyên ngôn thế giới về Quyền của con cho nhân dân.<br /> người. Nguồn gốc của tạng hiến không - Việc chăm sóc tối ưu cho người hiến<br /> được là nạn nhân nghèo, buôn bán nội tạng và người nhận cấy ghép phải là mục<br /> tạng và ghép tạng du lịch mà là một món tiêu chính của các chính sách và chương<br /> quà từ sức khoẻ của một cá nhân khác. trình cấy ghép.<br /> * Các chiến lược tăng cường hiến tặng - Buôn bán nội tạng người và buôn<br /> cơ quan và ngăn chặn nạn buôn người, bán người vì mục đích lấy nội tạng nên bị<br /> buôn bán và du lịch ghép tạng, khuyến cấm và coi đó là phạm tội.<br /> khích cấy ghép hợp pháp, cứu sống<br /> - Việc hiến tặng nội tạng phải là một<br /> người bệnh:<br /> hành động trung lập về mặt tài chính.<br /> - Gia tăng tình nguyện hiến tặng tạng<br /> - Mỗi quốc gia hoặc khu vực nên phát<br /> từ người chết:<br /> triển và thực thi pháp luật, các quy định<br /> + Tìm hiểu nguyên nhân từ chối hiến để chi phối phục hồi cơ quan từ người<br /> tạng để khắc phục. hiến đã chết và sống; thực hành ghép<br /> + Cần phải có luật hiến tạng khi chết phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế.<br /> và cơ sở hạ tầng để phát triển ghép từ - Các cơ quan tổ chức trong từng khu<br /> người chết tùy thuộc vào hoàn cảnh của vực phải giám sát và chịu trách nhiệm<br /> từng quốc gia. cho hoạt động hiến tặng, điều phối và<br /> + Tất cả quốc gia đã thực hiện hiến ghép tạng, đảm bảo tiêu chuẩn, nguồn<br /> tạng khi qua đời, phương pháp điều trị gốc minh bạch, chất lượng, an toàn, công<br /> cho người hiến tạng tiềm năng và ghép bằng và công khai.<br /> tạng phải được tối đa hóa. - Tất cả cư dân của một quốc gia có<br /> + Các quốc gia có chương trình ghép quyền tiếp cận công bằng với nội tạng<br /> tạng từ người hiến tạng chết đã xây dựng được hiến từ người chết và dịch vụ cấy<br /> tốt nên chia sẻ thông tin, chuyên môn và ghép.<br /> <br /> 22<br />  t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> - Các cơ quan cấy ghép nên phân bổ lượng sống tốt hơn, nhưng không vì vậy<br /> bình đẳng trong nước hoặc khu vực, phù mà hại người khác (đó là những người<br /> hợp với mục tiêu, không phân biệt đối xử, cùng cực nhất của xã hội).<br /> bên cạnh các quy tắc hợp lý và minh - Việc hiến tạng để nhận tiền (tức buôn<br /> bạch, đúng với hướng dẫn về tiêu chuẩn bán) dẫn đến nhiều tệ nạn, làm mất an<br /> lâm sàng và đạo đức. ninh trật tự xã hội và chỉ có thể phục vụ<br /> - Chuyên gia y tế và tổ chức y tế cần duy nhất cho một đối tượng là người có<br /> hỗ trợ trong ngăn chặn và giải quyết buôn tiền trong xã hội gây mất công bằng và<br /> bán nội tạng, buôn bán người với mục nhân đạo của việc hiến tạng.<br /> đích lấy tạng và du lịch ghép tạng.<br /> - Hành động luôn bị các Hội Chuyên<br /> - Chính phủ và chuyên gia y tế nên ngành Quốc tế, các Tổ chức Quốc tế, các<br /> thực hiện các chiến lược ngăn cản<br /> Tuyên ngôn nhân đạo và nhân quyền lên<br /> người dân ở nước họ tham gia du lịch<br /> án.<br /> ghép tạng.<br /> - Các quốc gia nên cố gắng tự cung tự BUÔN BÁN TẠNG PHỦ TRONG<br /> cấp trong hiến tạng và ghép tạng. GHÉP TẠNG: KHÔNG CHỐNG,<br /> TẠI SAO? HẬU QUẢ RA SAO?<br /> BUÔN BÁN TẠNG PHỦ TRONG<br /> GHÉP TẠNG: CHỐNG, TẠI SAO? 1. Lý do không chống.<br /> - Giải quyết vấn đề nan giải: khan hiếm<br /> Hiến tạng là nhân đạo, là giải pháp<br /> chính thống để tăng số người đồng thuận tạng để ghép.<br /> hiến tạng. - Người hiến phải được đền bù về vật<br /> Không ủng hộ việc người hiến tạng chất.<br /> nhận tiền từ người ghép tạng vì: - Vật chất là giải pháp tốt nhất khuyến<br /> - Tiền: không thể nào định giá các bộ khích mọi người hiến tạng.<br /> phận cơ thể người, tạng người. - Tiền giúp thăng bằng cán cân “cung”<br /> - Thực chất người cho tạng bị bóc lột, và “cầu”.<br /> lừa gạt, xúc phạm nhân phẩm khi bán đi * Ưu và nhược điểm của quan niệm<br /> một phần thân thể của mình. không chống buôn bán tạng:<br /> - Không có ghép tạng thì khó khăn - Ưu điểm:<br /> kinh tế của các cá nhân trong xã hội vẫn<br /> + Dùng lợi ích vật chất (tiền) để giải<br /> tồn tại. Tại sao lại gắn việc ghép tạng và<br /> quyết vấn đề khan hiếm tạng ghép.<br /> giải quyết khó khăn kinh tế với nhau?.<br /> - Hành động của người cho có thể dẫn + Thực hiện “công bằng” theo quan<br /> đến tử vong do cuộc mổ lấy tạng. Trách niệm “tiền trao, cháo múc”.<br /> nhiệm lúc đó không chỉ là họ, mà là của - Nhược điểm:<br /> Ngành Y tế. + Tạng phủ không phải là hàng hóa,<br /> - Với suy thận, nếu không ghép được đã là hàng hóa buôn bán thì có buôn<br /> BN có thể lọc máu. Ghép thận có chất gian, buôn lậu phi pháp.<br /> <br /> 23<br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> + Tạng phủ là tặng vật vô giá về tinh Ghép từ người cho có mối<br /> thần của chủ nghĩa nhân đạo, không thể liên hệ huyết thống.<br /> tính bằng tiền. Những giá trị của loài<br /> người không phải tất cả có thể quy ra<br /> tiền.<br /> + Là biểu hiện của sự sa sút về đạo<br /> đức và lòng vị tha, nhân đạo.<br /> + Người có tiền bóc lột thân xác người<br /> Ghép từ người cho không có mối liên hệ<br /> không tiền. huyết thống từ các nước khác trở về.<br /> + Trên thế giới chưa có báo cáo nào<br /> thành công với giải pháp này, ngược lại<br /> giải pháp hiến tạng nhân đạo là chủ đạo.<br /> 2. Hậu quả của thương mại trong<br /> ghép tạng.<br /> Ghods A.J và CS (2007) [5] khi nghiên<br /> cứu về ghép thận tại Iran nhận thấy:<br /> 79,6% người cho sống là người cho<br /> không cùng huyết thống, 84% là người<br /> nghèo trong xã hội.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 2: Theo dõi đời sống thận ghép<br /> từ nguồn hiến là người cho sống có mối<br /> liên hệ huyết thống và không có mối<br /> liên hệ huyết thống từ các nước trở về<br /> theo dõi tại trung tâm<br /> (ghép từ Iran, Iraq, Ấn Độ).<br /> <br /> Biểu đồ 1: Số liệu ghép thận tại Iran. Theo Salahudeen A.K và CS (1990),<br /> trong thời gian từ 6 - 1984 đến 5 - 1988,<br /> Tổng kết của Mehmet Şükrü Sever và 130 BN từ Tiểu vương quốc Ả Rập Thống<br /> CS (2001) [8] về biến chứng và kết quả nhất và Oman đã đến Bombay, Ấn Độ<br /> sống còn của thận ghép từ 115 BN được (thông qua các nhà môi giới) ghép thận từ<br /> ghép thận từ các nước Iran, Iraq, Ấn Độ người hiến tặng không liên quan với giá<br /> với BN được ghép tại Bệnh viện Trường 2.600 - 3.300 USD. 122/130 BN sống sót<br /> Y khoa Istanbul cho thấy khác biệt có ý sau phẫu thuật, trở lại bệnh viện để theo<br /> nghĩa giữa 2 nhóm trong thời gian theo dõi. 25 ca tử vong (16 BN tử vong < 3 tháng,<br /> dõi 5 năm và 7 năm là 84,66% và 53% so 4 BN trong 3 tháng tiếp theo và 4 BN vào<br /> với 86,78% và 73% (p = 0,036). cuối năm đầu tiên), tỷ lệ sống của BN cho<br /> <br /> 24<br />  t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> thận là 81%, chỉ còn 5% sau 1 năm. BN cuộc sống” đã tóm tắt quá trình phát triển<br /> tử vong có nhiều biến chứng, nhưng của kỹ thuật ghép tạng tại Việt Nam, đồng<br /> nhiễm khuẩn là nguyên nhân gây tử vong thời tâm sự của những người tham gia<br /> hay gặp nhất. BN không được hướng dẫn bán thận của mình tại huyện Cờ Đỏ,<br /> điều trị đúng cách và không có thông tin Cần Thơ.<br /> nào từ trung tâm ghép gửi về cho các bác<br /> Phóng viên của báo Tuổi trẻ: “Người<br /> sỹ theo dõi. Các tiêu chí về phù hợp của<br /> mua thận phải trả cho cò 600 triệu đồng<br /> cấy ghép không nghiêm ngặt và BN bị<br /> nhiễm khuẩn nặng. Trên thực tế, sau cho toàn bộ cuộc mua bán này và thực tế<br /> phẫu thuật, người cho được khuyến cáo người bán nhận được số tiền dao động từ<br /> không quay trở lại bệnh viện. 100 - 150 triệu đồng”.<br /> Goyal M và CS (2002) theo dõi hơn Anh Danh L, ấp 7, xã Thạnh Phú,<br /> 300 người bán thận ở Chennai, Ấn Độ huyện Cờ Đỏ, Thành phố Cần Thơ đã đi<br /> phát hiện: người cho nhận được số tiền ít bán thận với mong muốn thay đổi cuộc<br /> hơn như đã hứa trong quá trình thương sống gia đình: “Sau khi bán, nhận được<br /> lượng ban đầu; thay vì cải thiện, thu 100 triệu, cho người giới thiệu 5 triệu, còn<br /> nhập của gia đình giảm khoảng 1/3 sau 95 triệu để trả nợ”. Nhưng hiện đã trở lại<br /> với hai bàn tay trắng phải bỏ quê lên Sài<br /> khi cho thận, số người bán thận sống<br /> gòn kiếm sống và chỉ có thể trở về nhà<br /> dưới mức nghèo khổ tăng thêm 20%;<br /> khi không còn đủ sức khỏe.<br /> 75% số người có mục đích bán thận để<br /> trả nợ, nhưng vẫn tiếp tục bị nợ; > 95% Một phóng viên khác: “Người thì muốn<br /> người bán thận thừa nhận giúp đỡ một lấy tiền chữa bệnh cho cha mẹ, người thì<br /> BN bị bệnh thận nặng không phải là vợ con đau ốm, kẻ muốn nâng lại cái nền<br /> mong muốn của họ; gần 90% người nhà cho đỡ xập xệ... Ai cũng có lý do để<br /> tham gia nghiên cứu báo cáo sức khỏe bán thận. Nhìn thân hình tiều tụy, gương<br /> mặt hốc hác của anh N, một người từng<br /> của họ suy giảm đáng kể; nhiều người<br /> bán thận, không ai nghĩ anh có thể chạy<br /> vợ đã bị buộc phải bán thận vì người<br /> xe ôm. Với tài sản duy nhất là chiếc xe<br /> chồng của họ cần tiền. Khi được hỏi<br /> Wave Tàu cũ nát, anh chỉ còn có thể kiếm<br /> những lời khuyên họ sẽ nói với người có<br /> chút bạc lẻ để tiếp tục kéo dài sự sống<br /> dự tính bán thận là gì? > 80% nói rằng<br /> của chính mình. Sau hai tháng bán thận,<br /> họ sẽ không đề nghị làm như vậy.<br /> sức khỏe anh “tụt dốc không phanh”,<br /> Còn tại Việt Nam? Thông qua các đơn những cơn đau âm ỉ kéo dài khiến anh<br /> vị truyền thông như đài truyền hình Việt không thể làm bất kể việc nào nặng nhọc.<br /> Nam, Zing.vn, Báomới.com, Công an “Tháng 11 - 2013, tôi mổ bán thận thành<br /> Nhân dân Online, Tuổi trẻ, Vietnamnet… công. Cầm 90 triệu đồng tiền bán về, trả<br /> có nhiều bài viết về nạn buôn bán thận tại hết nợ nần cho mẹ hết 50 triệu, số còn lại<br /> Việt Nam và kết quả của những cuộc vợ chồng tôi tính chuyện làm ăn. Nhưng<br /> buôn bán này. Một phóng sự dài 3 tập chưa kịp thực hiện thì tôi phải nhập viện<br /> của VTV1 mang tên “Những mảnh ghép điều trị. Đến giờ tiền thuốc đã hơn 50 triệu<br /> <br /> 25<br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> đồng. Nợ cũ chưa xong lại vướng nợ mới. nhân đạo, tính công bằng và sự minh<br /> Thấy vậy, vợ tôi lẳng lặng bỏ đi. Giờ tôi bạch, hợp pháp”. Đây là mục tiêu chung<br /> đành chạy xe ôm kiếm sống, được ngày trên toàn thế giới, Việt Nam cũng không<br /> nào hay ngày đó”, anh N bộc bạch.” ngoại lệ. Ghép tạng Việt Nam đi sau thế<br /> giới gần 50 năm, trong khoảng thời gian<br /> Tin nhắn cho phóng viên “Bài báo của<br /> đó có rất nhiều kinh nghiệm để chúng ta<br /> anh hay tất cả các bài báo trước đây có<br /> có thể học tập, không nên chỉ nghĩ đến số<br /> giúp được Ngành Ghép tạng Việt Nam<br /> lượng ca ghép được hay số loại tạng có<br /> phát triển lắm hay không?... Ừ thì chúng<br /> thể thực hiện được mà hãy nghĩ đến phải<br /> tôi có làm sai thật, nhưng chúng tôi cảm<br /> làm thế nào để an toàn cho cả người hiến<br /> thấy tự hào cho bản thân mình, nhờ đó<br /> và người nhận, bảo đảm y đức, đạo đức<br /> Ngành Ghép tạng có thêm việc… Kết<br /> xã hội và không vi phạm pháp lý.<br /> luận của anh và các phóng viên khác viết<br /> thế, chứ viết nữa cũng chẳng giải quyết<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> được việc gì. Chúng tôi ngừng làm thì có<br /> đường dây khác xuất hiện…” hay thông 1. Nguyễn Hoàng Phúc. Sự hình thành<br /> tin từ các đơn vị khác cho thấy sự thách chính sách hiến, lấy, ghép mô, tạng ở Việt<br /> thức, xem thường hệ thống luật pháp Việt Nam. Tạp chí Y học TP. Hồ Chí Minh. 2017,<br /> Nam của thế giới ngầm. Họ đã lợi dụng phụ bản tập 21, số 5, tr.12-18.<br /> những khe hở của luật pháp, sự kém 2. Quốc hội nước Cộng hoà Xã hội Chủ<br /> cảnh giác, hay thờ ơ của giới y học trong nghĩa Việt Nam. Bộ luật Hình sự của nước<br /> chuyên ngành ghép tạng để làm rối loạn Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, luật số<br /> an ninh trật tự trong xã hội. Đây có phải là 15/1999/QH10, ngày 21 - 12 - 1999, ch. XII,<br /> trách nhiệm của riêng Ngành Y tế hay là điều 93, 119, 120. 1999.<br /> trách nhiệm chung của toàn xã hội?. 3. Quốc hội nước Cộng hoà Xã hội Chủ<br /> nghĩa Việt Nam. Luật hiến, lấy, ghép mô, bộ<br /> KẾT LUẬN phận cơ thể người và hiến, lấy xác, luật số<br /> Ghép tạng phát triển với mục tiêu để 75/2006/QH11, khóa XI, kỳ họp thứ 10, ngày<br /> điều trị cho BN bị suy chức năng cơ quan 29 - 11 - 2006. 2006.<br /> ở giai đoạn cuối. Nhưng với trình độ của 4. Quốc hội nước Cộng hoà Xã hội Chủ<br /> khoa học hiện tại, tạng hiến chỉ có thể nghĩa Việt Nam. Luật sửa đổi, bổ sung một số<br /> nhận được từ “người” cho “người”. Như điều của Bộ luật Hình sự số 15/1999/QH10,<br /> vậy, phương pháp điều trị này sẽ ảnh luật số 37/2009/QH12, ngày 19 - 06 - 2009,<br /> hưởng đến sức khỏe của người khác. Ai ch. XII, điều 119, 120. 2009.<br /> sẽ là người hiến tặng?. Khi nào hiến?. 5. Ghods A.J, Mahdavi M. Organ<br /> Kết quả của cuộc hiến - ghép này sẽ như transplantation in Iran. Saudi Journal of<br /> thế nào?... Cần phải quan tâm đến cả hai Kidney Diseases and Transplantation. 2007,<br /> đối tượng là người hiến và người nhận về 18 (4), pp.648-655.<br /> nhiều mặt: y tế, tâm lý, xã hội… Sức khỏe 6. Govt amends transplantation of human<br /> của con người là vô giá, không thể trao organs act. Zee News. India. 2011, March 17,<br /> đổi bằng tiền. Vì đã nói đến “hiến, tặng 2011. Archived from the original on March 8,<br /> hay cho, biếu” thì phải nghĩ đến “tính 2014. Retrieved March 7, 2014.<br /> <br /> 26<br />  t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè chuyªn ®Ò ghÐp t¹ng - 2018<br /> <br /> 7. http://donatelif en y.or g/all- about- 10. Wang J.G, Wang N. Analysis of the<br /> transplantation/organ-transplant-history. 2014. present situation and the crime legislation of<br /> 8. Mehmet Şükrü Sever, Rümeyza human organ transplant in Europe and<br /> Kazancioğlu, Alaattin Yildiz, Aydin Türkmen, America. 3<br /> rd<br /> International Conference on<br /> Tevfik Ecder, S Mehmet Kayacan, Vedat E-commerce and Contemporary Economic<br /> Çelik, Sevgi Şahin, A Emin Aydin, Uluğ<br /> Development (ECED 2017). 2017.<br /> Eldegez, Ergin Ark. Outcome of living<br /> unrelated (commercial) renal transplantation. 11. Živčić-Ćosić St, Bušić M, Župan Ž,<br /> ISN Kidney International J. 2001, 60 (4), Pelčić G, Juričić M.A, Jurčić Ž, Ivanovski M,<br /> pp.477-1483. Rački S. Development of the Croatian model<br /> 9. The declaration of Istanbul on organ of organ donation and transplantation. Croat<br /> trafficking and transplant tourism. 2018. Med J. 2013, 54, pp.65-70.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 27<br />