Nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam mười năm đầu thế kỉ XXI

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngày nay, trong kỉ nguyên toàn cầu hóa, thế giới ngày càng xích lại gần nhau hơn như thuật ngữ “thế giới phẳng” của Thomas L. Friedman đã mô tả. Nhưng cũng trong bối cảnh đó, giá trị truyền thống của mỗi quốc gia lại đứng trước nguy cơ bị đe dọa và mai một. Đặc biệt với ngành nghệ thuật, dưới sức cạnh tranh ngày càng mạnh của các loại hình giải trí hiện đại, nghệ thuật biểu diễn truyền thống buộc phải biến đổi, chuyển mình khi thị hiếu khán giả đang hiện đại hơn, quốc tế hóa hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam mười năm đầu thế kỉ XXI

TẠP CHÍ VHDG s ố 3/2012 3 NGHỆ THUẬT BIẾU DIÊN TRUYÊN THÕNG VIỆT NAM MƯỜI NĂM ĐẦU THÊ KỈ XXI: THỰC TRẠNG VÀ BIÊN ĐÔÌ ĐINH MỸ LINH gày nay, trong ki nguyên toàn cầu hiện nay, chi còn vài đọàn cải lương sống hóa, thế giới ngày càng xích lại gần lay lắt "gạo chợ nước sông"',(1). nhau hon như thuật ngữ “thế giới phang” Nguyên nhản của hiện trạng mat khách của Thomas L. Friedman đà mô tả. Nhưng ấy đến từ nhiều khía cạnỉr. cũng trong bối cảnh đó, giá trị truyền thống Trước hết là sự cạnh tranh trong bôi của mồi quôc gia lại đứng trước nguy cơ bị cảnh hiện đại hóa, toàn cầu hóa. Khán giả đe dọa và mai một. Đặc biệt với ngành nghệ đô thị ngày càng có điều kiện tiếp xúc với thuật, dưới sức cạnh tranh ngày càng mạnh những loại hình nghệ thuật hiện đại, mới lạ của các loại hình giải trí hiện đại, nghệ du nhập từ nước ngoài vào cạnh tranh với thuật biểu diễn truyền thống buộc phải biến nghệ thuật truyền thống. Điện ành ra đời đồi, chuyên mình khi thị hiếu khán già đang hiện đại hơn, quốc tế hóa hơn. muộn hơn nhưng lại dông khán giả hơn. Sự phát triên của truyền hình và công nghệ 1. Khó khăn của nghệ thuật biêu diễn thông tin cho khán giả nhiều lựa chọn giải truyền thong trong bối cảnh hiện đại trí phong phú. Các tiết mục nghệ thuật Nhìn chung, từ những năm cuối the ki truyền thống trên truyền hình, vốn là kênh XX, nghệ thuật biểu diền truyền thống ở đô tiếp cận phô biến nhât ngày nay, cũng bị thị Việt Nam đă trong tình trạng rạp hát cạnh tranh bời nhiều chương trình văn nghệ vắng khách, phải sống nhờ lưu diễn. Chèo, khác, nhất là khi truyền hình cáp xuất hiện, tuồng, cài lương... từng là món ăn tinh thần số kênh giải trí tăng mạnh. Đặc biệt, giới trẻ gắn bó với người dân Việt Nam, là sinh là lứa tuôi biết nắm bat công nghệ, thích hoạt vãn hóa phô biến ờ đồng bàng nông nghi nhanh chóng với cái hiện đại và văn nghiệp. Như trường hợp của chèo, trước hóa ngoại lai. đây, gần như mỗi làng, xă đều có một đội Sự lấn át về tan suất tiếp cận kể trên chèo. Nhưng hiện nay, dù vẫn là bộ môn dưa đen một thực trạng là khi dà quen với truyên thống được ưa chuộng nhất ở miền thẩm mĩ, hình thức biểu diễn hiện đại (của Băc, chèo không tránh khỏi cảnh sụt giảm phim ảnh, ca nhạc, kịch nói, tấu h à i...), khán già, “sống” dựa vào lưu diền nông khán giả không còn ưa thích cách biểu đạt thôn. Cải lương cũng đánh dấu tình trạng ước lệ xưa cũ của chèo, tuồng... nừa. đìu hiu từ thập niên cuối thế kì XX và kéo Người dân, nhất là ở những thành phố lớn, dài sang mười năm đầu thế kỉ XXI. “Có giờ đây đà quen với thị hiếu của truyền thời, ở Đồng bằng sông Cừu Long đâu đâu hình, phim ảnh, thời trang, âm nhạc và văn cùng rộn ràng sân khấu cài lương. Nhưng học hiện đại... Nhừng loại này có tiết tấu
4 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐÔI nhanh và ít ước lệ hơn nghệ thuật truyền Như thế, nghệ thuật diễn xướng đà ra thống, gần gũi với cuộc sống hiện nay hơn. khỏi sinh hoạt lao động hằng ngày, chi còn Bời vậy, một bộ phận đông khán giả đang là sân khấu biểu diễn đơn thuần. Sự thay bình giá chèo, tuông, cài lương... từ lăng đôi môi trường diễn xướng này kéo theo hai kính thâm mĩ cua các loại hình văn hỏa nghệ hệ lụy. Một là, khi mất đi không gian làng thuật hiện đại. Cùng chinh bời điều này mà quê với lao động tập thê như một môi xu hướng pha lần ca nhạc tạp kĩ vào chương trường nuôi dưỡng, bản thân nghệ thuật trình biểu diễn truyền thống đang trờ nên biểu diễn truyền thống đà hao giảm sức hap phổ biến, ví dụ chương trình “Du xuân” Nhà dẫn. Cuộc sống gấp gáp hơn, tác phong hát Chèo Hà Nội phải xen kẽ hài chèo, múa công nghiệp chính xác, cụ thê, thực tẻ hơn hát mừng xuân... mới hút khách; còn một khiến khán già không còn thấy lối kê đoàn cải lương vê đĩa phương diễn nhưng chuyện tiết tấu chậm, ước lệ. "làm dỏm" trôn loa phóng thanh mời chào bà con phai như ở chèo, tuông là phù hợp với minh nữa. giới thiệu là nhạc trẻ'2'. Bàn thân người nghệ sĩ vốn quen thuộc với Một nguyên nhân quan trọng khác môi trường làm việc công chức cũng khó khiến nghệ thuật biểu diền truyền thống mất càm thụ hết tinh thần của diễn xướng cô di vị thế là sự phá vờ phương thức lưu truyền, do đó khả năng, trình độ của lớp truyền diễn xướng dân gian. Trong khi diễn nghệ sĩ trẻ cũng là một hiện trạng, Hai lả, xướng dân gian là sản phâm cùa tập thê tuy chuyền từ môi trường lao động sang nông nghiệp thì tính cố kết làng xà lại dang biêu diền song diễn xướng dân gian không nứt vờ trong thời kì chuyên giao từ kinh tể tách hoàn toàn khỏi không khí nông thôn. nông nghiệp sang công nghiệp. Người dân Bời vậy một trong những nguyên nhân thát nông thôn đô ra thành phố làm ăn, các đội bại ít ai ngờ tới nhưng lại có ảnh hương chèo nông thôn thiếu người đe duy trì hoạt nhất định tới lựa chọn thưởng thức cùa động. Những buôi hát giao duyên không khán giả là yếu to rạp hát, môi trường biêu còn thường kì. Cư dân làng xà, đặc biệt là diễn. Hiện nay, không gian biêu diễn được lớp trẻ. buộc mình vươn tới làn sóng hiện cho là càng sang trọng, lịch sự, hiện đại đại hóa để san bằng chênh lệch so với thành càng thu hút, song những dổi tượng như thị. Còn người dân nông thôn ra thành phổ khán giả cải lương lại quen cài lương phải dần thay đối thị hiếu cho hợp với cuộc song theo thói dân dà, vừa xem vừa bình luận, hiện đại và công nghiệp (chuyển sang tivi, cười nói. do đó không gian trang trọng hiện nhạc trẻ, những sàn phâm văn hóa “ăn đại kiều thính phòng không phù hợp. Như liền”...). Lâu dần, khi the hệ sau của các cư trưìmg hợp vờ Bà chúa thơ Nôm phải rời dân nông nghiệp này được sinh ra và lớn rạp hát Thành phố Hồ Chí Minh sang trọng lên tại thành phố, họ không còn được nuôi sau bốn suất diễn đê chuyển về rạp Kim dường trong không gian chèo, cải lương... Châu vốn là đất quen cùa nghệ thuật cài từ tam bé nừa. Phương thức thâm thấu tự lương dù cơ sờ vật chất và chat lượng dịch nhiên từ trong môi trường sống hàng ngày vụ kém hơn hẳn. Ngay cả dân ca, dân nhạc bị đứt gày. Thế hệ trẻ không còn thấy ở tới thời nay vẫn đòi hỏi được tôn tại trong nghệ thuật truyền thống lình cảm gắn bó không gian văn hóa của nó, các đoàn ca trù với quê hương và sợi dày gần gũi với cuộc thường chọn biểu diễn ở đình làng mới tạo sống như xưa nữa. được không khí sinh hoạt /iêng, rối nước
TẠP CHÍ VHDG s ố 3/2012 5 cũng phải bước ra ngoài nhà hát, điền giừa phim, do đó, người dân khó nẳm bắt thông ao sân ngoài trời, nơi tâp nập không khí vui tin nhà hát nào có biêu diễn. Thậm chí có chơi mới keo dược đông đao người xem. khach du lịch hòi đĩa diêm xem chèo nhưng Trong một sò trường hợp đặc biệt, nghệ khach sạn cũng trả lời không biêt. thuật biểu diễn dân gian xưa găn với đời Đặc biệt, cư dân đô thị nói chung đang sống tín ngường, lề hội, tới nay khi được giừ thói quen xem nghẹ thuật bang vé mời. biểu diễn trên sân khấu thường thức vẫn bị Họ chưa quen với việc đi xem chèo bỏ tiền dánh lẫn vào màu sẳc tâm linh. “Toi ra mua vé. Cà Giám đốc Nhà hát Chèo Hà 1/4/2010. sản khâu nho Nhà hát Chèo Việt Nội và Nhà hát Chèo Việt Nam đều cho Nam diễn hai trích đoạn cheo gôm Thị Mầu biết vé biêu diễn dịp Tết chủ yeu do các lén chua va Tuần ty dào Huế cùng các tiêt doanh nghiệp, đơn vị hành chính đặt mua mục hát cừa đình, hát bò bộ, hát vãn - hâu cho càn 'bộ công nhân viên cua mình. Theo đông. Dên màn hát văn - hâu đông, khán lời Quyền Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam - Hà Quốc Minh: “Lượng vé bán tại phòng bong trở nên lộn xộn. Khán già chồ rat ít. Nói thật, nếu không có doanh dường như dã nhầm lần giữa nghệ thuật nghiệp mua vé thì chịu chả diễn được”'4’. biểu diễn và một nghi lề tín ngường cùa đạo NSƯT Thanh Ngoan cũng nhận xét: “Nghệ Mầu, khi họ bước lên sân khau cam theo thuật truyền thống từ trước đà quen với việc từng VOC tiên dặt trước mặt cô đong rồi vái mang vé đi mời mà còn không đen rạp đông lấy vái đê kèm theo nhừng lời câu huống chi giờ còn bán vé”. Có nghệ sĩ con khấn”( . Như vậy, ngay với cư dân đô thị đưa ra so sánh: khán già ngày nay có thê hiện đại. tàm lí thần phật vần rat mạnh, vui vẻ bò ra 500 nghìn dồng tới l triệu dể cộng ♦hêm xu hường “lên ngôi” của các lễ nghe một ca sĩ thần tượng hát, nhưng bò hội những năm gần đây mà nhiều khán già 100, 200 nghìn ra nghe nghệ thuật truyền dô thị chưa phàn biệt được rành mạch nghệ thống thì cũng phải suy tính đắn đo(5). thuật biêu diễn sân khau và hoạt động biêu Như vậy, dù khán già ngày nay đánh diễn trong phục vụ lề nghi. giá và đòi hòi nghệ thuật biêu diên truyền Them vào dó. cư dàn đỏ thị cỏ cuộc thông như một loại hình biêu diền giãi trí, sống kha bận rộn, không có nhiêu thời gian nhưng đên lượt mình, khán giả vẫn chưa đè đen rạp xem, trong khi một vờ diễn thực sự gột bò tâm lí “văn công” bao cấp, thường kéo dài cả buôi tối. Đi lại trong chưa nhìn nhận giá trị của một môn nghệ thành phố cùng không thuận tiện, thường thuật dân gian như chèo, tuồng... xứng xuyên gặp tình trạng dường xa, tắc đường, đáng cao hơn, hoặc ngang bằng sàn phẩm vị tri rạp khó tim v.v... Trong khi đó, ờ giãi trí hiện đại. nông thôn, các đoàn diễn đến phục vụ tận nơi và vièc di chuyên từ thôn này sang thôn 2. Một vài hướng biến đôi eủa nghệ thuật biểu diễn truyền thống đầu thế kỉ XXI khác cũng rất tiện lợi. Ngay việc quàng bá, giới thiệu vờ diễn cũng chưa đen được với Bước sang thế kỉ XXI, khi đã bắt quen công chúng. Quàng cáo thường chì ờ tại với sự chuyển động trong thâm mĩ khán giả cừa rạp chứ không giới thiệu rầm rộ trên hiện đại. những người làm nghệ thuật biêu phương tiện truyền thông đại chúng, không diễn truyền thống đã có một số hướng đi có các chiên dịch quãng bá như phát hành thay đổi.
6 NGHIÊN CƯU - TRAO ĐÓI Tình câm gẳn bó với nghệ thuật truyền “đôi món” cho người xem băng cách xen kẽ thống dù đà đứt gãy trong đời sống sinh với chương trình tạp kĩ, tiêu phâm... giải trí. hoạt hàng ngày nhưng cư dân đô thị hiện Báo Thanh nicn nhận xét: “Cải lương đang đại vẫn đôn với chèo, tuồng, quan họ... như có sự thích ứng mới trong điều kiện xã hội một mong muốn lưu giừ văn hóa truyên mới, đặc biệt là sự rút gọn trong các trích thống, đặc biệt vào nhừng dịp lễ hội khơi đoạn, và lưu diễn đến với khán giả địa gợi tỉnh thần dân tộc, như Tết cổ truyền. phương”. Theo NSƯT Lệ Thủy: “Điền Mỗi dịp Têt đên xuân về, người Việt Nam nguyên tuông thì khó bán vé, mà diễn trích nói chung, cư dân đô thị nói riêng vần cỏ đoạn thì họ mê, tôi cũng không hiêu tại nhu câu tìm về với truyên thống dân tộc sao”. NSƯT Trọng Hừu cũng nói: “Tôi ca thông qua nghe hát xoan, quan họ, thưởng vọng cô một lúc bổn, năm bài, vì khán giả chèo... Chính đó là động lực để người làm cứ vỗ tay đòi hát nữa. Vọng cổ có sức sống nghề đưa ra “chiến lược” tập trung sức diễn kỳ lạ!” . và lưu diễn trong mùa Tết, bù lại những Thực hiện xă hội hóa sân khấu chèo, ngày thường, nhà hát quanh năm vẳng một số vở diễn mạnh dạn thay đôi thâm mĩ khách. Các chuyến du lịch du xuân thương cho phù hợp với lớp khán giã đã quen cách kết hợp đi thăm chùa chiển, ngồi thuyền biêu đạt cảm xúc và tình tiềt dần truyện dọc sông Hông thường thức chèo, hát xoan, hiện đại, tiết tấu nhanh gọn cùa điện ảnh. quan họ... Tet Nguyên đán năm 2010, Nhà văn học... thời nay. Chèo là một trong hát chèo Hà Nội sáng đòn từ mùng 2 Tốt những môn nghệ thuật truyền thống sớm với lịch diễn dày đặc. Báo điện tử Vnmcdia tìm hướng đồi mới theo thời đại, dù cải biến nhận xét: “Với 3 đoàn cùng hơn 150 diễn vốn cổ không phải dễ thành công. Trường viên, nhạc công.... Nhà hát chèo Hà Nội hợp thành công có thể kể đến vờ chèo Oan đang “chạy sô” tưng bừng nhưng ngày đâu khuất một thời, một sàn phẩm phân nao xuân Carih Dân”. Giám đổc nhà hát - phát lộ thị hiếu khán giã hiện nay. Con sô NSƯT Thúy Mùi giải thích sự đông khách 80 triệu đông cho một suất diễn vơ này thực này: “Đầu nâm, ai cũng muốn có được tiêng sự gây “sốc”, bởi đó là niêm mơ ước của cười vui vè để “mở hàng” cho năm mới nhiều đơn vị nghệ thuật truyền thống hiện suôn sẻ (...). Vé của 2 đêm diễn đà bán gần nay, khi thu nhập bình quân chỉ ở khoảng hết trước Tết Nguyên đán”l6). Mặt khác, các 15 den 20 triệu cho một suất diễn. Vờ diễn đoàn diễn ờ thành phố l('m cùng chuyên dược khán giả yêu thích bởi tuy là chèo hướng về lưu diễn phục vụ các tỉnh, và nông nhưng được kê theo cấu trúc kịch tính hiện thôn, nơi mà tình cảm gan bó với chèo, cải dại, phong cách dàn dựng thu hút thi giác, lương... còn nong đượm. Cai lương còn gần với gu thâm mĩ hiện đại... GS. Trần được diễn ở cả những phòng trà, đám cưới, Văn Khê nhận xét: “Xét về mặt nghệ thuật thậm chí quán nhậu, dù đó là những môi thì đây là một vở tổt có diễn biến kịch tính, trường ít dành cho thưởng thức nghệ thuật. thù pháp dàn dụng sáng tạo, cành trí, trang Nhận thấy các vở diễn dài không còn phục rất đẹp mà tôi thực sự bị thu hút từ phù hợp với cuộc sống gấp gáp và liên tục màn đau đen màn cuối. Tuy nhiên với chuyền động cùa con người bận rộn hôm những khán giả trung thành của chèo cổ thì nay, các nghệ sĩ bắt đâu thay the vở diễn chắc sẽ rất thất vọng. Vì đày không phải là dài băng các trích đoạn ngắn, đông thời một vở chèo mà phải nói là một vờ kịch có
TẠPCHi VHDGSỐ 3/2012 7 hát chèo”< ). Đưa cấu trúc kịch tính vào hiện 8 thói quen đến rạp hát mua vé. Đó một phân đại hóa chèo như vậy cũng kéo theo cả là do hoạt động sân khấu phía Nam phát những thay đổi về làn điệu, lời đối đáp, trang triển sôi động hơn. Nhiều sân khau kịch ờ phục, diễn xuất... Cải lương thì có các vở Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) vẫn kín Kim Vân Kiều, Chiếc ảo thiên nga... dựng chỗ cả những ngày giữa tuần, có những sân khấu ngoài trời hoành tráng, kết hợp với ngôi sao sân khấu luôn đảm bào “cháy vé” các bộ môn biểu diền khác. Như vậy, vẩn đề như nghệ sĩ Hoài Linh, Thành Lộc... Thói hiện đại hóa diền xương dân gian không nãm quen đến nhà hát xem kịch, hài của khán ờ chồ xây dựng những kịch bản mới mang giả miền Nam cũng khiến các bộ môn đề tài cuộc sống đưong đại mà là giừ lại giá truyền thống hưởng lợi. Khán giả Nam bộ trị nhàn văn, sức rung càm của tích cũ, đông duy trì cả cái thú tới rạp hát, phòng trà để thời thổi vào những câu chuyện cổ cái tâm lí, nghe ca nhạc, vọng cổ, cải lương, mặc dù cách nghĩ, thâm mĩ cùa con người hiện đại. cải iương nay đã tụt dổc khá xa so với thời Nói như NSlTr Thúy Mùi - Giám đốc Nhà hoàng kim của nó. Những năm cuối thập hát chèo Hà Nội: “Quà thật, khán già bây giờ niên đầu thế kỉ XXI này, khi xuất hiện đòi hỏi rất cao, không chỉ là âm thanh, ánh những vở chèo cách tân theo hướng sân sảng, mà còn là trang phục, ngôn ngữ hiện khấu hiện đại, khán giả miền Nam cũng là đại được lồng ghép khéo léo, tinh tế vào đối tượng đón nhận rất cời mở và hào hửng. những vở chèo lịch sử, đem lại sự mới mẻ Trong chuyến lưu diễn phía Nam của Nhà hát cho người xem”(9\ chèo Hà Nội với vờ Oan khuất một thời, sô Song, sự cải bicn không phải bộ môn khán giả chiếm gần hết rạp suốt tám đêm diễn nào cùng áp dụng được. Ví dụ như tuông. ở TPHCM, chủ yếu là số lượng vé đặt trước. Tuồng có nhừng trình thức cực kì khuôn Ba Mai Hương - Phó Giám đốc Nhà hát chèo mầu, tựa như một hệ kí hiệu đặc thù văn Hà Nội cho biết, những đêm sau ngày mờ hóa. Nếu thề hiện nội dung đời sống hiện màn hầu như kín chồ. Doanh thu mỗi đêm đại mà giừ lại trình thức cũ như tuồng cổ thì bình quân 50-60 triệu đồngII2). Đối với cài khán già không thấy phù hợp, không hiểu và không xcm nữa(l0). Nếu sửa đổi hình lương, nhiều “show” diễn được tổ chức thức và thủ pháp dàn dựng tuông cho hiện nghiêm túc, trảng lệ tương xứng với tên tuổi đại thì lại càng phá vờ âm hưcVng hào hùng, các cây đại thụ có nghề, được rất đông khán đay khí lực rất riêng của nghệ thuật này. già đón nhận, vô hình chung đã đưa cải lương Ông Nguyên Hưng, đồng sáng lập chương trờ lại với không khí ái mộ ngày xưa, khiến trình Khám ■ phá nghệ thuật tuồng, có ý cải lương vần tồn tại được ưong môi trường kiến: “Tuồng là một thực the nghệ thuật rất mĩ lệ bên cạnh cải lương nhà hàng, quán hoàn chỉnh, đặc sắc. Chúng ta chưa dù trình nhậu(l3). Dường như khán giả đô thị phía độ hiểu hết nó thì khoan hày cách tân bởi Nam có xu hướng nhập cuộc thương mại hóa hành động này có thẻ làm tuồng trờ nên xa văn hóa nghệ thuật nhanh hơn khán già phía lạ, nếu không nói là nhạt nheo. Tôi cho Bắc. Khán già TPHCM đã và đang tạo được ràng, cách tân tuồng vào lúc này chăng thói quen đánh giá tác phâm nghệ thuật bang khác nào là... phá hoại nó!”(ll). thị hiếu của chính họ và chù động tìm đến với Neu so sánh vùng miên, các đô thị miên văn hóa nghệ thuật theo đúng nguyên tẩc Nam có phần khả quan hom miền Bắc về “mua - bán” của thị trường.
8 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI Ngoài các nhà hát hiện đại, chèo, ca trù, dựng lại theo dấu ấn thời đại hiện nay(15). dàn ca v.v... hiện nay còn đen với khán già Nghệ thuật tuông cũng đên gần với thê hè trẻ thanh phô qua các sân khâu nho. qua hình qua dự án “Sân khâu học đường”, một hình thưc câu iạc bộ với không khí âm cung, thân thức giới thiệu vá dạy tuông cho học sinh, mật. dề tiêp cận. Tuy vậy, các sàn khau nho sinh viên, nhờ đo giới tre co thè hiêu tuông, này vẫn đông khách người nước ngoài hon diễn tuông và tìm tới thương thức. khán già Việt. Bàn thân sân khâu nhỏ cũng Ngoài ra, với bộ môn có nguyên tắc chặt tập trung vào các làn diệu cô với mục đích chẽ. khỏ cài biên cho hợp thị hiếu hiện đại bào lưu và giới thiệu cho người nước ngoài. như tuồng thì hình thức kết hợp quảng bá Thêm vào dỏ, diễn xướng cô truyền còn dược với làm du lịch khá hiệu quả. Cụ thê, một sô truyền bá qua sóng truyền hĩnh. Đạo diễn nơi làm phụ đề tiêng Anh cho tuồng, thu hút Nghiêm Nhan từng chia se: “Hiện nay khán thèm khán giã nước ngoài, lập website giới giâ tre không đến với sân khau truyền thông thiệu tuông, kêt hợp các 'lẻ hội irryên thong, một phán vì không truyén lại cho họ, một lề hội ngoài trời đê đưa tuông tới biêu diễn, phân vì kiến thức đối với họ còn hạn che. phục vụ cộng đồng nhân dàn. Các chương Qua các chương trình sân khau chèo, tuồng trình giới thiệu, khám phá tuồng có kết hợp trên sóng truyền hình Việt Nam chúng tôi biêu diễn, giảng giải về bộ môn này với mong muốn cung cáp cho họ một sổ kiên nhùng hình thức gần với du lịch như ban đô thức đè khi họ xem sẽ hiêu được một phân lưu niệm, cãc loai mặt nạ tuông, kêt hợp với nào đó”' 14’. Tuy nhiên, trôn thực tế ti, suất hội họa, âm nhạc, trò chơi dân gian... cùng khán già ờ nông thôn vần cao hoai, còn tại các là những hoạt động bên lê dẻ cuốn huí khán đô thị. khán già cua chèo truyền hình đa số là già. Dồng thời, chù trương huy dộng nguồn ngươi đúng tuôi. sổng xa quê và yeư chèo, vôn xà hụi hóa giúp tuông được dâu tư xứng nhớ chèo. đáng và chủ dộng hơn, kêu gọi sự quan tâm của nhiều thành phân xà hội với một bộ môn Trong thời đại kĩ thuật số ngày nay, giới nghệ thuật cò truyên, như chương trình trẻ đón nhận biêu diễn truyền thống theo một Khám phá nghệ thuật tuồng (tháng 12/2008 each thức mời là thông qua phương tiện tai Dã Nằng huy động dược 500 triệu từ media hiện đại va pha trộn với các thè loại doanh nghiệp)'1 °’. nhạc tré. Công nghệ sỏ ơ thẻ ki nảy có hạn chè là phân tán nguồn khán giã của các sân 3. Một vài gọi V mang tính giải pháp khau, nhưng mặt có lợi là san phẩm cùa sân Trước thực trạng trên của nền biểu diễn khâu (dưới dạng lưu trừ) đen với cư dân nghệ thuật truyền thống Việt Nam đầu thế mạng một cách dễ dàng. Bơi vậy mà nhiều kỉ XXI, xin được bàn tới một vài hướng di bạn trè tuy không chủ dộng tìm tới rạp nhưng góp phần giải quyết n h ữ ng khỏ khan của bat cứ lúc nào “có tàm trạng” là có thế tìm ngành nghệ thuât này trong bối cành toàn nghe cài lương, vọng cổ được. Giới tre ngày cầu hóa, hiện đại hóa. nay còn tìm cách dưa nghệ thuật cải lương Thứ nhát, cân lập lại thói quen thường bước vào cuộc sông hiện đại của chính họ thức ở khán giả hiện đại, vì thói quen là một bang cách kết hợp với các loại hình trẻ hơn, yếu tố có thể kế đến trong thường thức văn băng suy nghĩ và càm nhận ưẻ hơn, như với hóa nghệ thuật. Dưa cài lương trờ nên quen nhạc trè Tipng co teen, vờ diễn Gìn vàng giừ thuộc tư những đoạn diễn ngắn hai - ba câu ngọc được đạo diễn thuộc thế hệ trẻ Vũ Minh vọng cỏ. đưa chèo lại gân vời “gu” thâm mĩ
TẠP CHÍVHDG SÔ 3/2012 9 hiện đại của khan gia ngày nay, lông trong Trong bôi canh toan cảu hóa. ban sác vãn kịch “chất chèo”, nhân nha cao trao kịch hoa là chia khỏa đê giao ỉưu va giới thiệu tinh băng chco... nhàm keo khán gia. tạo ban thân trươc thê giới, chinh ơ đay nhùng tiền đề cho họ có thói quen vào rạp hat. Một nghệ thuật truyên thông cô dược bao lưu khi âm hường chèo, cai lương đà tự nhiên toàn vẹn sè trờ thành sức mạnh vãn hóa thẩm thau vào tâm hôn. khán già tự khăc có riêng biệt. Đưa tuồng ra nước ngoài, kêt nhu cầu tìm về với các làn diệu cô nguyên hợp biểu diễn với không gian lễ hội. kèm gôc. tim nghe nghệ thuật truyền thòng việc trinh diễn với giới thiệu, giang dạy. san nhiêu hơn. xuât đỏ mĩ nghệ, lưu niêm vê nghệ thuật tuông (ao. mù. móc khoa, dô iiru niệm, bưu Thử hai, cằn đăt ra yêu câu cải biên thiếp;, thậm chi thi vè, trưng bay mặt nạ nghệ thuật biêu diễn cho phu hợp thị hiêu tuồng như một sô hoạt dộng dà tô chức. mới bời khi diều kiện kinh tê - xà hội thay Những hình thức thương mại hóa san phàm dôi sè kẽo theo sự biên đòi vê thâm m' vấn di cai biên, hiện đạị hóa một so nghệ thuật lưu niệm - nghệ thuật như vậy kéo những biêu diền truyền thống như chèo, cài lương nghệ thuật dang dan mai một lại gân hơi thờ không nam ờ cho xây dựng những kịch bàn dời song sinh hoạt hơn, như một sô nghệ mơi mang dê tài cuộc sòng đương dại. mà thuật dàn gian Mỹ - Phi dà ỉảm. la thôi vào cac vơ diền cò truyền cách nghĩ, Trong xu hương cai biên tuông, thay vi tàm li. thâm mĩ thị giác và thính giác cua thây ngõ cụt ơ việc dưa dê tài hiện đại vào con người hiện dại. Khan gia ngay nay ưa ngôn ngừ luông, nèn thây răng chât hiện dại thích tiêt tail vã phong cách dàn dựng gân dã nam sằn trong ban thân nghệ thuật tuồng với nghệ thuật hiện đạ (diện ảnh, kich hình ơ cách nhan manh vào cái thân, gợi sức thổ...) nhưng hồn côt, tinh than luc phàm tường tượng mà gat bo những bai trí sân phài gan với những gia trị cao dẹp cua tinh khâu càu kì, giông như xu hương toi gian cách dân tộc. cua kịch hình thê, nghệ thuật sap dặt... hiện Bên cạnh dó, vời nhưng xu hướng biên đại ngày nay. Hiện dại hóa tuông, thiết đôi nghệ thuật truyền thong ăn theo trào iưu nghĩ, nên chọn cách nhân vào nhừng đặc hào nhoáng với công thức “diễn viên ngôi tính hiện đại này song song với việc nâng sao + cành táo bạo" của điện ành, sân khau, cao hiẻu biêt của công chúng về tuồng, thay cần có cái nhìn tỉnh táo. Lối chạy theo thị vì ý định cài biên, phá vỡ tuồng co. hiếu dỗ dãi này có thể bán dược vé, nhiều 77n? tư, với một số nghệ thuật đòi hòi khán già xem xong phàn nàn nhung rồi vi tò tài nghệ và kĩ thuật cao của người nghệ sĩ, mo vần đi xem, tuy nhiên khán già sẽ chi như cãi lương, ca trù. ca cô..., diêm dóng chấp nhận công thức này trong phạm vi nghệ vai trò quyết định với khán già là chất thuật hiện dại. mới mẻ. du nhập từ văn hóa lượng chuyên môn của biêu diền. uy tín của phương Tây (như điện ành, kịch nghệ). Việc người nghệ sĩ. Ngón nghê khai thác ành áp dụng quá lô vào nghệ thuật truyền thông hường của nghệ sĩ cài lương gạo cội dược sè dần đên sự kệch cờm, phan cam, xung đột các bâu sô áp dụng từ khoang ba. bốn năm với tinh thần cua diễn xướng dân gian. trơ lại dãy và luôn thành công. Phán ứng Thứ ba, với nhũng bộ môn không thích nhiệt thành cùa khán giã chứng tò dây là hợp cài biên như tuồng, hướng đi hiệu quà một hưởng đi nhanh nhẹn, đúng đường. là làm phong phú, hâp dẫn hướng tiếp cận. Nghệ thuật cài lương cùng giống như nhiều
10 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỎI loại hình sân khấu khác, không phải hấp hút nhiêu bạn trè. Các CLB dân ca, quan họ dẫn ở việc tiết lộ nội dung tuồng tích mà mê của sinh viên và thanh niên được tự tổ chức, hoặc người xem ở chính diễn xuất và giọng dạy truyền khẩu, giao lưu sinh hoạt, như ca của người diền viên. Sự “chuộng” diền CLB quan họ Bắc Ninh tại ỉỉà Nội, CLB tài viên có nghề chứng tỏ ràng khán già ngày tử cài lưomg NVH Thanh niên TPHCM, nay vần là những khán già sành cải lương, CLB dờn ca tài từ Bình Thạnh... Những hom thê nừa. còn tinh tẻ, biết đòi hỏi cao cái hình thức tô chức nhóm như vậy tạo không tâm, cái tình cúa người nghệ sĩ khi đứng khí gắn bó, thân tinh, gân VỚI môi trướng trên sân khau. truyền kháu xưa của nghệ thuật diễn xướng, Thử năm, khi khán già hiện đại chưa có bời thế gợi sức sống mới cho diễn xướng sự phân tách rành mạch các chức năng nghệ dân gian thời đô thị hóa.n thuật, giải trí và tín ngưỡng... tích hợp Đ.M.L trong một loại hình văn hóa nghệ thuật thì CH Ú TH ÍCH bàn thân nghệ thuật biêu diễn phải chủ (1) . Ái Nguyên (2008), “Nghệ sĩ cải lương di hát động khăng định minh như một san phâm rong (Kỳ 1)”, 14/4. http://vnexpress.net/G L/Van- hang hóa văn hóa. Nâng cao chât lượng vờ, hoa/2008/04/3BA 01304/ tạo đông bộ cà vế khung cảnh, dàn dựng, (2) . Thế Anh (2Ọ08), “ Đời hát rong (Kỳ nội dung, tập trung vào nhóm khán giả có cuối): v ề đâu hỡi cải lươhg?”, Báo Tuổi trẻ, 15/4. nhu câu tìm vê quá khứ và hôn côt dân tộc. http://tuoitre.vn/C hinh-tri-Xa-hoi/Phong-su-K y- Tăng cường quảng bá, mờ rộng hoạt động su/252745/D oi-hat-rong-K y-cuoi-Ve-dau-hoi-cai- giới thiệu vở mới, kết hợp với truyền thông luong.htm l phô biên không khí nghệ thuật và tạo chiến (3) . Trần Thanh (2010), “Chèo m ở sân khấu dịch quang bá vờ hâp dần, khai thác nghệ sĩ nhỏ: Lỗ cũng diền”, Tiên Phong, 9 4 . tài năng... Dó đều là những cách làm hiệu http://www. tienphong. vn/V an-H oa/191069/Cheo- - quả ma ngành điện ảnh, sân khâu đà và m o-san-khau-nho-Lo-cung-dỉen.htm ỉ dang vận dụng. (4) . Trần Thanh (2010), “Chèo m ỡ sân khấu nhỏ: Lồ cũng diễn”, Tiền Phong. 9/4. Thứ sáu, sức sống cùa nghệ thuật biểu http://www. tienphong. vn/Van-H oa/191069/C heo- diễn dàn gian là đặt trong môi trường diễn m o-san-khau-nho-Lo-cung-dien.htm l xướng. Như cái hay của quan họ là khi đặt (5) . N guyền Q uang Long (2010), “N ghệ sĩ nó trong không gian hội làng, với liền anh, Thanh Ngoan: M uốn chiêu chèo Kim Mã luôn đò liền chị gưi gam cái tình trong lời hát dối đèn”, Sức khỏe và đời sổng, 3/3. đáp. Tính biểu điền sân khấu cùa thế loại http://suckhoedoỉsong. vn/20100302021612639p0c này không mạnh bàng các hình thức vở diễn 15/nghe-si-thanh-ngoan-m uon-chieu-cheo-kun- m a-luon-do -den .htm l như tuông, chèo, cài lương, do đó khi dứng trên sân khấu, người hát chỉ còn là “diễn (6) . V nm edia (2010), “Chèo Hà Nội tưng bừng “khai xuân””, 25/2. http://ww yv.tinm oi.vn/ viên”, mat đi chất tình cảm, thắm thiết trong C heo-Ila-N oi-tung-bung-ldquokhai-xuanrdquo- sinh hoạt quan họ làng quê xưa. Để lấy lại 02125905.htm l sức song cho loại hình này trong thời đại (7) . Thanh niên (2006), “Cài lương sốt vé!”, 11/10. mới, nên đê người dân không chỉ đóng vai http://www. tin24 7. com /cai_ỉuong_sot_ve% 21-8- khán già mà đồng thời cũng dược tham gia 21329882 htm l vào thực hành dicn xướng. Đ à có một số câu (8) . Ngọc Tuyết (2009), “Xem Oan khuất một lạc bộ (CLB) ca trù tổ chức học ca trù, thu thời: Chèo hay kịch “pha” hát chèo?”, Báo Tô quốc,
TẠP CHÍ VHDG SÔ 3/2012 11 3/8. http://www. toquoc.gov.vn/P rint/Article/Xem - new sdetad.asp?C atid= 59& ncw sId= 6952 O an-Khuat-M ot-Thoi-C heo-H ay-K ich-Pha-H at- (13) . Hoàng Kim (2007), “Cải lương được ái C heo/pdf mộ trờ lại ”, Thanh niên. 13/4. http://w w w .tin247. (9) . Tùng Huy (2010), “ Danh hài Xuân Hinh com/cai_luong_duoc_ai_mo_tro_lai-8-21274230. html đỏng vai Thị M ẩ u ”, VnM edia, 25/8. (14) . VTV, “Sân khâu nghệ thuật trên VCTV4”. http://krfdm .net/f7viewthread.php?tid= ì 09380 Aí(p.7Avww'. tvad. com . vn/vn/new sctl. aspx ?arld= 98 (10) . Mai Hông, “G iừ tuồng iruyến thống 12& cm s_action=0& grpid= 52 thời hội nhập”, http://vietnam tuongtheatre.com (15) . N inh Lộc (2010), “Gìn vàng giừ ngọc (11) . N guyễn Lê, “ Để bán được nghệ thuật cho cải lương tuồng cô” , Thê thao văn hỏa CT, tuồng”, C ông an Nhân dân. http://w w w .cadn.com . 20/7. vn/News/Prin t.ca?id= 13271 (16) . N guyễn Lê, “ Để bán được nghệ thuật (12) . Minh Thi, “Khán giả miền Nam mẽ tuồng”, bđd. chèo Hà Nội ”, Lao động, http://cheohanoi.vn/ CÁCH ĐẶT TÊN. .. 12. Tú N gọc (1994), Dân ca người Việt, (Tiếp theo trang 27) Nxb. Ầm nhạc, Hà Nội. TÀI LIỆU THAM KHẢO 13. Tủ N gọc (1997), H át xoan (dán ca lễ 1. Lẽ Hữu Bách (1998), “ Hát dậm Quyển nghi - p h o n g tục), Nxb. Âm nhạc, Hà Nội. Sơn”. Văn hóa nghệ thuãt, (6), Hà Nội. 14. Nguyễn Ngọc Oánh sưu tam, ghi âm 2. Vân Dông ghi âm (1960), “ Hò tát nước (1976), “Hò qua sông hái củi (Dân ca Hải Phòng)”. (Dân ca Liên khu 5)”, Dân ca. tập 5, Nxb. Ầm Dân ca Việt Nam , Nxb. Văn hóa, Hà Nội. nhạc. 15. Sông Thao, Đặng Văn Lung biên soạn 3. Lê Hàm sưu tầm, ghi âm (1976), “Hò (1999), “Hát dậm Hà N am ” , Tuyến tập văn học khoan đi đường (Dân ca Hà l ĩ n h ) ”, Dân ca Việt dãn gian Việt N am , tập 4, quyển 2 : Dân ca, Nxb. Nam. Nxb. Vãn hóa, Hà Nội. Giáo dục, Hà Nội. 4. Lê Văn Hảo (1979), “Hò Bình Trị T hiên”, 16. Lê Trường Thi (1993), Góp phần xác Tạp chí Am nhạc. (2), (3). định thể loại hò trong dân ca người Việt, Khóa 5. Trân Hông sưu tàm, ghi âm (1976), “ Hò luận tốt nghiệp Đại học lí luận âm nhạc. Thư viện giựt chi (Dân ca Q uảng N gài)” , Dân ca Việt Nam, Học viện Ảm nhạc quốc gia Việt Nam . Hà Nội. Nxb. Văn hóa, I là Nội. 17. Lưu Văn Thuấn dịch từ bản Hári Nôm 6. Trần Bào Hưng, N guyễn Dàng Hòe (1983), Lòi ca hát hò đình Bơi. (1978), H át dô, hát chèo tấu. Ty Vàn hóa thông 18. N guyền Viêm ghi âm (1960), “ Hò dô hậy tin Hà Sơn Bình. (Dân ca Q uảng T rị)”, Dân ca, tập 10, Nxb. Âm 7. Nguyền Thụy Loan (2005), Am nhạc co nhạc, Hà Nội. truyền Việt Nam, Nxb. Dại học sư phạm, Hà Nội. 19. N guyễn Viêm sưu tầm , ghi âm (1976), 8. Lương Dức Nghi sưu tầm, biên soạn “Hò khoan Lệ Thủy (D ân ca Q uảng Bình)”, Dán (1954), Lời ca hò cửa đình. ca Việt Nam, Nxb. Văn hóa, 1là Nội. 9. Lê Q uang Nghệ sưu tam, ghi âm (1961), 20. N guyễn Viêm sưu tầm, ghi âm (1982), Dân ca Thanh Nghệ Tỉnh, N xb. Am nhạc, Hà Nội. Dân ca Bỉnh Trị Thiên, tập 1, Nxb. Văn hỏa, Hả 10. Lê Q uang Nghệ sưu tầm , ghi âm (1963), Nội. Hò sông M ã, Nxb. Vãn hỏa nghệ thuật, Hà Nội. 21. Lư N hất Vũ, Lê G iang (1983), Tim hiếu 11. Tú Ngọc sưu tầm, ghi âm (1977), Hát dân ca Nam Bộ, Nxb. Thành phổ Hồ Chí Minh. xoan (dân ca Vĩnh Phủ), Nxb. Văn hóa, Hà Nội.