Tham khảo tài liệu 'nghệ thuật trào phúng trong thơ nguyễn khuyến_1', tài liệu phổ thông, ôn thi đh-cđ phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: NGHỆ THUẬT TRÀO PHÚNG TRONG THƠ NGUYỄN KHUYẾN_1
- NGHỆ THUẬT TRÀO PHÚNG TRONG
THƠ NGUYỄN KHUYẾN
A-CUỘC ĐỜI, SỰ NGHIỆP
1. Tiểu sử:
Nguyễn Khuyến hiệu là Quế Sơn sinh 1835 ở quê mẹ, làng Hoàng Xá,
huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định, nhưng ông lớn lên và sống chủ yếu ở quê
cha, làng Yên Đổ, trước kia thường gọi là làng Và hay Cầu Đổ, một nơi
hẻo lánh ở huyện Bình Lục, Hà Nam. Chính tên là Nguyễn Văn Thắng,
sau vì thi rớt khoá Hội thi năm 1865 mới đổi tên là Nguyễn Khuyến.
Cuộc đời ông có thể chia làm ba giai đoạn:
a. Hàn vi (1835 - 1871)
Từ nhỏ nổi tiếng là thông minh và chăm học. 12 tuổi đã thông thạo kinh
sử. Năm 15 tuổi đỗ đầu kỳ thi phúc khảo hàng tỉnh, nhưng chưa kịp thi
Hương thì thân phụ mất phải ở nhà cư tang. Gia cảnh từ đó sa sút dần.
Nguyễn Văn Thắng lại trượt mấy khoa thi Hương, nên phải dạy học một
thời gian. Năm 1864 đỗ giải nguyên kỳ thi Hương tại trường Hà Nội.
- Nhưng lại hỏng thi Hội khoá tiếp, cụ đổi tên thành Nguyễn Khuyến và ở
lại kinh học với cụ nghè Vũ Văn Lý. Năm 1871 đỗ đầu cả thi Hội lẫn thi
Đình nên được gọi là Tam Nguyên.
b. Xuất chính (1871 - 1885).
Đỗ xong cụ được bổ ngay làm Đốc học Thanh Hoá, rồi thăng lên án sát
Quảng Bình, bố Chánh Quảng Nam, Quảng Ngãi. Vì liêm khiết lại tài ba
nên được giữ những chức vụ trọng yếu trong triều. Nhưng cụ không
nhận vì nhận thấy quan lại lúc bay giờ thối nát, tranh giành lẫn nhau. Cụ
xin từ chức nhưng vua Tự Đức không cho lại cử làm Tuần Phủ, rồi triệu
về kinh làm Sử quán Toản tu. Sau đó được cử làm Thiên Tân Hậu Mệnh
để giải quyết ngoại giao với Trung Hoa. Năm 1882 khi quân Pháp uy
hiếp Hà Nội cụ được phái làm thượng biện để lo việc ngoại giao với họ
rồi được tăng Tổng Đốc Sơn Tây, Hưng Hoá và Tuyên Quang. Nhưng
người pháp ngày càng lấn át triều đình Huế, chuyên quyền ở Bắc, cụ
chán nản thời cuộc nhiễu nhươnglại thêm các bạn thân một phần phản
bội tổ quốc ra hợp pháp với tây như Dương Khuê, một phần từ tiết như
cụ nghè Nguyễn Xuân Ôn, Nguyễn Khuyến liền lấy cớ đau mắt dâng sớ
cáo quan để trốn đời.
c. Quy ẩn (1885 - 1910).
- Về ở ẩn nhưng cụ nhưng cụ vẫn không được yên ổn vì Pháp muốn mượn
thanh thế cụ để thu phục lòng người, nên đã dùng nhiều cách mời mọc,
cưỡng ép cụ tham chính trở lại nhưng cụ đều tìm cách khước từ. Thấy
vậy Tây lệnh cho Hoàng Cao Khải kiểm soát cụ gắt gao. Để họ khỏi
nghi ngờ cụ nhận lời dạy học riêng tại nhà họ Hoàng và cho con là
Nguyễn Hoan ra làm quan. Có lẽ trong giai đoạn này cụ đã sáng tác các
bài thơ kí gởi tâm sự và tỏ bày lập trường riêng.
Khi đựơc thực dân và tay sai để yên hoàn toàn, cụ liền rút lui hẳn về
thôn quê, hoà mình với đám dân chất phác, tiêu dao bằng cảnh thú thiên
nhiên và nếp sống hiền hoà với dân bình dị ở đây. Và do sự bình dị của
một ông quan Tổng Đốc về hưu mà dân làng kính yêu quý mến cụ. Cuộc
đời cụ êm ả trôi đến ngày 15/1/1910 cụ qua đời tại làng yên đổ thọ 76
tuổi.
2. Sự nghiệp:
Thi ca Nguyễn Khuyến còn để lại khá dồi dào và gồm đủ loại:
- Về Hán văn: có “Quế Sơn thi văn tập”.
- Về chữ Nôm có rất nhiều bài thuộc các thể thơ luật, hát nói, lục bát,
văn tế……
- Có bài ông viết bằng chữ Hán rồi tự dịch ra chữ Nôm. Sáng tác của ông
chủ yếu xoay quanh ba nội dung:
- Bộc bạch tâm sự của mình.
- Viết về con người, cảnh vật và cuộc sống ở quê hương – một vùng
đồng bằng chiêm trũng Bắc Bộ.
- Chế giễu đã kích những kẻ tham lam, ích kỉ, tuỳ thời, cơ hội lúc bấy
giờ.
* Nguyễn Khuyến là nhà thơ được đào tạo ở “cửa Khổng sân Trình”, đối
với ông, con người sinh ra phải học hành, đỗ đạt và ra làm quan để “thờ
vua giúp nước”, thực hiện nghĩa vụ “trí quân trạch dân”. Nhưng trong
thời buổi bấy giờ, thực dân Pháp đang đánh chiếm nước ta, triều đình
bạc nhược đã lần lượt đầu hàng giặc. Cuối cùng một nhà nho chân chính
như Nguyễn Khuyến đã quyết định từ quan về ở ẩn. Ông cảm thấy buồn
cho những kẻ cơ hội, tuỳ thời đã tiếp tay cho giặc. Ông viết về tiếng
cuốc kêu và đó cũng là tiếng lòng của ông đối với non sông đất nước:
Năm canh máu chảy đêm hè vắng,
Sáu khắc hồn tan bóng nguyệt mờ.
- Có phải tiếc xuân mà đứng gọi,
Hay là nhớ nước vẫn nằm mơ.
* Phần lớn cuộc đời Nguyễn Khuyến sống ở nông thôn. Ông có quan hệ
thân tình với mọi người. Ông viết nhiều về con người, về thiên nhiên,
cảnh vật ở nông thôn. Dưới ngòi bút của Nguyễn Khuyến, dường như
cuộc sống ở nông thôn lúc nào cũng khó khăn, túng thiếu:
Sớm trưa dưa muối cho qua bửa,
Chợ búa trầu chè chẳng dám mua.
(Chốn quê).
Và khi gặp năm mất mùa thì tết nhất lại càng thê thảm:
Dở trời mưa bụi còn hơi rét,
Nếm rượu tường đền được mấy ông?
Hàng quán người về nghe xáo xác,
Nợ nần năm hết hỏi lung tung.
(Chợ đồng).
* Là một nhà nho đã từng làm quan, Nguyễn Khuyến thấy khá rõ cái xấu
của xã hội đương thời. Vậy nên, trong thơ ông đã vạch trần tất cả những
thói hư tật xấu của đủ mọi hạng người trong xã hội. Trước hết là bọn
- quan lại, ông gọi họ là “Tiến sĩ giấy”, là “phỗng đá” …. Ông đả kích
thói rởm đời, lố lăng, thứ con đẻ của xã hội thực dân. Ngòi bút đả kích
của Nguyễn Khuyến trở nên chua xót, cay đắng khi ông tả cảnh ngày
“Hội Tây”:
Khen ai khéo vẽ trò vui thế
Vui thế bao nhiêu nhục bay nhiêu.
B. NGHỆ THUẬT TRÀO PHÚNG TRONG THƠ NGUYỄN
KHUYẾN.
Ngoài những thái độ thông thường, lập đức, lập công nho sinh còn có
thái độ lập ngôn. Thật vậy mỗi lần hoà mình trong xã hội thối nát, chứng
kiến những trò lố lăng của người đời, nhà nho không có quyền khoanh
tay yên lặng, họ có bổn phận dùng lời để hoàn lương xã hội. Nguyễn
Khuyến, bậc túc nho làng Yên Đổ, hơn ai hết nhìn sâu vào cuộc đời,
thấy rõ sự đổ nát của xã hội Việt Nam trong buổi giao thời, cho nên dù
bản tính điềm đạm, thi nhân cũng biến mình thành nhà thơ trào phúng.
Mỗi nụ cười châm biếm của mỗi nhà thơ đều có sắc thái riêng biệt.
I. Đối tượng trào phúng:
- Nguyễn Khuyến biết rằng, ở con người của ta và của kẻ khác bao giờ
cũng có những hành động sai lầm, những tư tưởng lệch lạc. Nho sinh
trước tiên phải sửa cái sai xấu xa của mình để cải thiện cuộc sống trước
khi lên tiếng chống báng thế sự đảo điên. Thái độ đó biểu lộ sự tự trọng
của nhà nho. Vì vậy thi ca trào phúng của Nguyễn Khuyến đã biểu lộ hai
thái độ tự trào và thế trào.
1. Tự trào:
Mang danh là một bậc tam Nguyên đáng lẽ thi nhân phải là một kẻ hoàn
toàn từ đức tính, tài ba cho đến bổn phận nhưng Nguyễn Khuyến nhận
thấy mình còn nhiều khiếm khuyết cần phải đem ra để chỉ trích.
Bàn về tài ba cũng như đức tính, Nguyễn Khuyến đã không dấu diếm:
Cờ đang dở cuộc không còn nước
Bạc chửa thâu canh đã chạy làng.
Mở miệng nói ra gàn bát sách
Gàn môi chén mãi tít cung thang.
(Tự trào)
Ngay đến cái thói xấu và say sưa thi nhân vẫn không bỏ được:
- Những lúc say sưa cũng muốn chừa
Muốn chừa nhưng tính lại hay ưa.
Hay ưa nên nỗi chưa chừa được
Chừa được nhưng ông vẫn chửa chừa.
(Chừa rượu)
Hơn nữa mỗi lần nghĩ đến thái độ bất lực của mình trước thời cuộc đen
tối lúc bấy giờ, Nguyễn Khuyến không thể không cảm thấy tủi nhục, để
rồi thi nhân tự lên tiếng bày tỏ sự hổ thẹn của mình:
Ơn vua chưa chút báo đền
Cúi trông thẹn đất, ngửa trông thẹn trời
(Di chúc)
2. Thế trào:
Thái đôï tự trào chỉ để sửa soạn cho sự xoay hướng mũi dùi trào phúng
vào xã hội. Có thể nói là Nguyễn Khuyến đã không ngần ngại đem tất cả
các hạng người xấu xa trong xã hội để làm đối tượng cho những bài thơ
thế trào của mình:
a. Với quan lại:
- Xã hội thối nát tận gốc rễ khai sinh ra bọn quan lại bất tài, hống hách,
Nguyễn Khuyến đã điểm mặt chúng. Thi nhân ví bọn này có khác chi
những ông tiến sĩ làm bằng giấy, một thứ đồ chơi của trẻ con nhân tết
Trung thu:
Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ,
Cái giá khoa danh áy mới hời
Ghế chéo lọng xanh ngồi bảnh choẹ
Nghĩ rằng đồ thật hoá đồ chơi
(Ông nghè tháng Tám)
Quan lại đã bất tài, việc nước chẳng biết lo mà tham nhũng:
Ai rằng ông dại với ông điên
Ông dại sao ông biết lấy tiền
(Tặng một viên quan tham nhũng).
Nguyễn Khuyến không ngần ngại tuyên chiến với bọn quan lại này. Vì
vậy khi nghe tin một quan tuần mất cướp, vừa mất của vừa bị đánh đòn,
thi nhân đã hả hê buông lời châm chọc:
Tôi nghe kẻ cướp nó lèn ông
Nó lại lôi ông đến giữa đồng.
- Cướp của đánh người quân tệ nhỉ,
Xương già, da cóc có đau không.
(Hỏi thăm quan tuần mất cướp).
Ngay đến các quan Đốc học cũng không thoát khỏi lời công kích.
Nguyễn Khuyến mạt sát Đốc học là tay sai của thực dân:
Bổng lộc như ông không mấy nhỉ.
Ăn tiêu nhờ được chiếc lương Tây.
b. Các bậc tu hành:
Thành phần lãnh đạo xã hội đã vậy, các vị lãnh đạo tinh thần đa số lại
không xứng đáng. Họ lợi dụng cửa thiền ché thực sự không phải muốn
tu hành. Nguyễn khuyến tuy trọng vọng những bậc chân tu nhưng cũng
không quean đùa cợt với các nhà sư không trọn đạo:
Đầu trọc tếch bình vôi,
Nhảy tót lên chùa ngồi
Y, a kinh một bộ,
Lóc cóc mõ ba hồi
(Vịnh sư)
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
