Nghiên cứu bào chế viên ngậm ức chế vi khuẩn chứa cao dược liệu

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 4 * 2019<br /> <br /> <br /> NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ VIÊN NGẬM<br /> ỨC CHẾ VI KHUẨN CHỨA CAO DƯỢC LIỆU<br /> Phạm Đình Duy*, Trương Thị Thu Trang**, Trần Văn Thành*, Trịnh Thị Thu Loan*<br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Hiện nay, với xu hướng trở về thiên nhiên, nhiều dạng thuốc được bào chế từ những nguyên<br /> liệu có nguồn gốc thực vật ngày càng phong phú. Từ xưa, trong y học cổ truyền đã có các bài thuốc từ dược liệu<br /> điều trị viêm họng hiệu quả, an toàn, kinh tế. Trong số các dược liệu đó, có thể kể đến Cam thảo bắc, Cát cánh, Rẻ<br /> quạt, Sâm đại hành. Tuy nhiên, các bài thuốc này thường được sử dụng riêng lẻ, bào chế theo các phương pháp<br /> truyền thống (ngâm, hầm, hãm, sắc), không tiện cho việc sử dụng, không che được mùi vị khó chịu. Vì vậy, việc<br /> phối hợp các dược liệu dưới dạng cao chiết đã được tiêu chuẩn hóa trong cùng một dạng bào chế phân liều sẵn, dễ<br /> sử dụng là một vấn đề đang được quan tâm. Viên ngậm là dạng bào chế rất thích hợp cho việc điều trị những<br /> bệnh vùng miệng, họng vì thuốc tiếp xúc trực tiếp vị trí bệnh cho hiệu quả nhanh, không bị ảnh hưởng bởi dịch<br /> và men tiêu hóa trước khi đến nơi cần tác động. Do đó, đề tài được thực hiện với mục tiêu là bào chế được viên<br /> nén ngậm chứa cao dược liệu đạt tiêu chuẩn đề ra và có tác dụng kháng khuẩn Staphylococcus aureus ATCC<br /> 29213 và MRSA ATCC 43300 in vitro.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Viên nén ngậm chứa cao chiết của hỗn hợp dược liệu (gọi tắt là<br /> cao chiết dược liệu) có tác động ức chế vi khuẩn Staphylococcus aureus và MRSA nhằm điều trị viêm họng.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Xác định nồng độ ức chế tối thiểu (MIC) của hỗn hợp cao dược liệu nghiên cứu bằng<br /> phương pháp cấy trên đĩa thạch. Từ nồng độ MIC đã xác định, tiến hành đánh giá tác động kháng khuẩn của cốm<br /> bán thành phẩm chứa cao dược liệu ở các hàm lượng khác nhau. Sau khi xác định được hàm lượng cao dược liệu<br /> cần sử dụng, tiến hành xây dựng công thức viên ngậm dựa trên phương pháp nghiên cứu thay đổi tỉ lệ thành<br /> phần công thức bào chế và tối ưu hoá bằng phần mềm BC Pharmsoft.<br /> Kết quả: Đã xây dựng được công thức bào chế viên nén ngậm có tác động kháng khuẩn Staphylococcus<br /> aureus và MRSA.<br /> Kết luận: Viên nén ngậm rã nhanh, có tác động kháng khuẩn. Công thức viên nén đã xây dựng có thể dùng<br /> để nghiên cứu nâng cấp cỡ lô và sản xuất thực tế.<br /> Từ khoá: viên ngậm, cao dược liệu, viêm họng<br /> ABSTRACT<br /> RESEARCH AND FORMULATION OF TABLET CONTAINING PLANT EXTRACTS FOR SORE<br /> THROAT TREATMENT<br /> Pham Dinh Duy, Trương Thi Thu Trang, Tran Van Thanh, Trinh Thi Thu Loan<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 – No. 4 - 2019: 104 - 111<br /> Objectives: Currently, with the trend of back to nature, many types of drugs are made from plant extracts<br /> increasingly tremendously. From ancient times, in traditional medicine, there were remedies from medicinal herbs<br /> to treat sore throat effectively, safely and economically. Among those herbs, it is possible to mention Glycyrrhiza<br /> uralensis, Platycodon grandiflorum, Belamcanda chinensis, Eleutherine bulbosa. However, these remedies are<br /> often used separately, prepared according to traditional methods, inconvenient for use, and it has unpleasant<br /> flavors. Therefore, the combination of standardized plant extracts in the conventional dosage form, easy to use is<br /> <br /> *Khoa Dược, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh **Công ty Huỳnh Tấn<br /> Tác giả liên lạc: PGS.TS. Trần Văn Thành ĐT: 0919000008 Email: tranvanthanh@ump.edu.vn<br /> <br /> <br /> 104 Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 4 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> an issue of concern. The lozenges are dosage forms that are suitable for the treatment of oral and throat diseases<br /> because of direct contact with the location resulting fast effect, avoiding the unaffected by digestive enzymes.<br /> Therefore, this research is carried out with the aim of making high-quality tablets containing plant extracts that<br /> meet the proposed standards and have in vitro antibacterial effects.<br /> Materials and methods: Tablets containing plant extracts with anti-microbial activity to treat sore throats.<br /> Research method: Determining the minimum inhibitory concentration (MIC) of plant extracts by method of<br /> implantation on agar plates. From the determined MIC, the inhibitory effect on bacteria of various concentrations<br /> of plant extracts in the granule were studied. After determining the effective concentration of plant extracts, the<br /> formulation of lozenges were prepared based on changing ratio of excipients and the optimization of formula,<br /> which was obtained by the support of BC Pharmsoft programme.<br /> Results: A formula for lozenges possessing an antibacterial effect was achieved.<br /> Conclusion: Fast-release lonzenges have antibacterial effects. The lonzenges formulations can be used to<br /> scale-up to produce commercially<br /> Keywords: sore throat, lonzenge, plant extracts<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ dụng kháng khuẩn sẽ hỗ trợ giúp người bệnh<br /> khi viêm họng.<br /> Hiện nay, với xu hướng trở về thiên nhiên,<br /> nhiều dạng thuốc được bào chế từ những NGUYÊN LIỆU, THIẾT BỊ VÀ PHƯƠNG<br /> nguyên liệu có nguồn gốc thực vật ngày càng PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> phong phú. Từ xưa, trong y học cổ truyền đã có Thiết kế nghiên cứu<br /> các bài thuốc từ dược liệu điều trị viêm họng Nghiên cứu thí nghiệm.<br /> hiệu quả, an toàn, kinh tế. Trong số các dược liệu<br /> Nguyên liệu, thiết bị<br /> đó, có thể kể đến Cam thảo bắc, Cát cánh, Rẻ<br /> Cao dược liệu được chiết từ sự phối hợp của<br /> quạt, Sâm đại hành(4,5,6,7). Tuy nhiên, các bài thuốc<br /> 4 loại dược liệu gồm Cam thảo bắc, Cát cánh, Rẻ<br /> này thường được sử dụng riêng lẻ, bào chế theo<br /> quạt, Sâm đại hành. Cao chiết dược liệu đạt tiêu<br /> các phương pháp truyền thống (ngâm, hầm,<br /> chuẩn về cảm quan, định tính, định lượng acid<br /> hãm, sắc), không tiện cho việc sử dụng, không<br /> glycyrrhizic, tro toàn phần, tro không tan trong<br /> che được mùi vị khó chịu. Vì vậy, việc phối hợp<br /> acid dựa trên chuyên luận của Dược điển Việt<br /> các dược liệu dưới dạng cao chiết đã được tiêu<br /> Nam V (kết quả được trình bày trong một công<br /> chuẩn hóa trong cùng một dạng bào chế phân<br /> bố khác).<br /> liều sẵn, dễ sử dụng là một vấn đề đang được<br /> quan tâm. Viên ngậm là dạng bào chế rất thích Nguồn gốc: Bộ môn Dược học cổ truyền,<br /> hợp cho việc điều trị những bệnh vùng miệng, khoa Y học Cổ truyền, Đại học Y Dược TP. Hồ<br /> họng vì thuốc tiếp xúc trực tiếp vị trí bệnh cho Chí Minh.<br /> hiệu quả nhanh, không bị ảnh hưởng bởi dịch và Acid glycyrrhizic chuẩn (Tinh khiết 97,3%,<br /> men tiêu hóa trước khi đến nơi cần tác động. Do Ban NCKH - ĐHYD), Tinh bột biến tính (Đức,<br /> đó, đề tài được thực hiện với mục tiêu là bào chế TC USP 30), mannitol (Cargill-Mỹ ), gôm<br /> được viên nén ngậm chứa cao dược liệu đạt tiêu (Willy Benecke-Đức, TC USP 30), tá dược hút<br /> chuẩn đề ra và có tác dụng kháng khuẩn (Đức, TC USP 30), aspartam, bột mùi chocola,<br /> Staphylococcus aureus và MRSA in vitro. Các vi Aerosil, magnesi stearat (Singapore), methanol<br /> khuẩn này có thể tồn tại trong không khí, da và (Merck-Đức, TK cho HPLC), Acetonitril<br /> mũi. Khi người bệnh viêm họng, các vi khuẩn cơ (Merck-Đức, TK cho HPLC), acid acetic<br /> hội này sẽ gây nặng thêm tình trạng bệnh và gây (Merck-Đức, TK cho HPLC).<br /> khó điều trị. Việc điều chế viên nén ngậm có tác Chủng vi sinh vật: MRSA ATCC 43300,<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền 105<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 4 * 2019<br /> <br /> Staphylococcus aureus ATCC 29213. Chủng vi Hinton (MHA) đã được hấp tiệt trùng. Tiến<br /> khuẩn được nuôi cấy và bảo quản tại Bộ môn hành cấy một lượng vi khuẩn qui định lên đĩa<br /> Vi sinh, khoa Dược, Đại học Y Dược TP. Hồ thạch ở những vị trí đã được đánh dấu sẵn.<br /> Chí Minh. Kiểm tra sự tăng sinh của vi khuẩn trên thạch<br /> Môi trường thử nghiệm: Tryptic Soy Agar sau một thời gian ủ nhất định ở nhiệt độ qui<br /> (TSA), Mueller Hinton Agar (MHA), Tryptic Soy định. MIC là nồng độ tối thiểu ức chế sự tăng<br /> Broth (TSB). trưởng của vi khuẩn quan sát được bằng mắt<br /> Cân phân tích Precisa (Thụy Sĩ), cân xác định thường(1,2,3).<br /> độ ẩm Ohaus (Thụy Sĩ), máy xát hạt (Erweka, Môi trường thử nghiệm<br /> Đức), máy dập viên Korsh (Đức), máy đo độ Thạch Mueller - Hinton (MHA).<br /> cứng (Erweka, Đức), máy đo độ rã (Erweka, Chủng vi sinh vật<br /> Đức), máy đo độ mài mòn (Erweka, Đức), máy<br /> Staphylococcus aureus ATCC 29213, MRSA<br /> HPLC Shimadzu (Nhật), máy quang phổ UV<br /> ATCC 43300<br /> Viber (Pháp).<br /> Chuẩn bị mẫu<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Cân chính xác khoảng 10 g cao dược liệu cho<br /> Xác định nồng độ ức chế tối thiểu (MIC) của<br /> vào 10 ml nước cất trong bình nón. Lắc đều thu<br /> cao dược liệu được dung dịch có nồng độ 1 g cao/ml. Từ dung<br /> Nguyên tắc dịch trên tiến hành pha loãng 8 lần với hệ số pha<br /> Chất thử nghiệm được pha loãng ở các nồng loãng 1/2, thu được 9 dung dịch có nồng độ cao<br /> độ giảm dần trong môi trường thạch Mueller - giảm dần được trình bày trong Bảng 1.<br /> Bảng 1. Nồng độ các mẫu thử MIC pha loãng từ cao dược liệu<br /> Mẫu M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 M9<br /> Nồng độ trung gian (mg/ml) 1000 500 250 125 62,5 32 16 8 4<br /> Nồng độ thử nghiệm mg/ml) 100 50 25 12,5 6,25 3,2 1,6 0,8 0,4<br /> <br /> Chuẩn bị môi trường môi trường TSB, ủ ở 35°C trong 2-6 giờ hoặc<br /> cho đến khi độ đục lớn hơn hay bằng<br /> Cân và hòa tan thạch MHA theo hướng dẫn<br /> McFacland 0,5. Hiệu chỉnh dịch treo vi khuẩn<br /> của nhà sản xuất. Hấp tiệt trùng ở 121°C/1 giờ.<br /> đến mật độ vào khoảng 1-2.108 CFU/ml. Xác<br /> Để nguội đến khoảng 40-45°C.<br /> định mật độ bằng cách đo độ hấp thu quang<br /> Đối với mỗi nồng độ: đong 22,5 ml thạch cho<br /> học ở bước sóng 625 nm, độ hấp thu A phải<br /> vào bình nón có sẵn 2,5 ml dung dịch cao dược<br /> nằm trong khoảng 0,08-0,12 hay soi trực tiếp<br /> liệu, lắc kĩ. Cho vào đĩa petri (đường kính 90<br /> trên nền trắng với vạch đen với dung dịch<br /> mm, dày 3-4mm). Để đông ở nhiệt độ phòng<br /> chuẩn McFacland 0,5 (khoảng 1,5 x 108<br /> trên mặt phẳng nằm ngang. Bảo quản trong tủ<br /> CFU/ml).<br /> lạnh ở 4-8°C.<br /> Cách tiến hành<br /> Chuẩn bị đĩa môi trường MHA không chứa<br /> cao dược liệu: thay thế cao bằng 2,5 ml nước cất Đĩa thạch được đánh số cho vị trí các chủng<br /> để làm mẫu chứng. vi khuẩn.<br /> Làm khô đĩa thạch có chất thử và đĩa chứng.<br /> Chuẩn bị vi khuẩn bằng phương pháp tăng sinh<br /> Cho 1-2 ml huyền dịch vi khuẩn mỗi loại<br /> Cấy ria vi khuẩn thử nghiệm trong môi<br /> lên đĩa để đạt được mật độ vi khuẩn trên đĩa là<br /> trường TSA, ủ ở 37oC trong 24 giờ.<br /> 104 CFU/ml. Để yên 15 phút để vết chấm khô.<br /> Lấy 3-5 khóm vi khuẩn tinh khiết chuyển<br /> Lật ngược đĩa thạch đã cấy và ủ trong tủ ấm ở<br /> vào nuôi cấy trong ống nghiệm chứa 4-5 ml<br /> <br /> <br /> <br /> 106 Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 4 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 37oC trong 16-18 giờ. Đối với MRSA phải ủ Chuẩn bị môi trường<br /> trong 24 giờ. Cân và hòa tan thạch theo hướng dẫn của<br /> Đọc kết quả nhà sản xuất. Hấp tiệt trùng ở 121°C/1 giờ, để nguội.<br /> Kết quả chỉ có giá trị khi vi khuẩn trong mẫu Đổ thạch vào đĩa petri (đường kính 90mm,<br /> chứng mọc bình thường. dày 4mm). Để thạch đông ở nhiệt độ phòng<br /> Đặt đĩa thạch trên một bề mặt sẫm màu, trên mặt phẳng nằm ngang. Bảo quản trong tủ<br /> không phản xạ ánh sáng, quan sát sự tạo thành lạnh ở 4-8°C.<br /> khóm của vi khuẩn thử nghiệm. Tìm đĩa có nồng Chuẩn bị vi khuẩn bằng phương pháp tăng sinh<br /> độ thấp nhất ức chế hoàn toàn sự tạo khóm, Thực hiện tương tự như chuẩn bị vi khuẩn<br /> nồng độ ở đĩa thạch này là MIC của chất thử đối đã được đề cập ở trên.<br /> với vi khuẩn thử nghiệm.<br /> Tiến hành<br /> Xây dựng công thức và phương pháp bào chế Dùng que bông vô trùng nhúng vào hỗn<br /> viên nén ngậm dịch vi khuẩn đã chuẩn bị, ép que trên thành<br /> Xác định tỉ lệ cao trong đơn vị phân liều ống cho ráo nước, sau đó trãi đều trên mặt<br /> Nguyên tắc thạch. Để hộp mở nắp trong tủ ấm 3-5 phút<br /> Để chọn được tỉ lệ cao cần dùng trong một cho ráo mặt.<br /> đơn vị phân liều phải căn cứ vào MIC của cao Đục lỗ đĩa thạch bằng một ống đồng, vô<br /> dược liệu và cả khả năng diệt khuẩn của cao trùng, đường kính 6 mm đục lỗ trên môi trường<br /> trong cốm bán thành phẩm. đã trải vi khuẩn. Dùng micropipet hút 100 µl<br /> mẫu cho vào mỗi giếng. Để yên khoảng 15 phút<br /> Phương pháp<br /> cho các chất thử nghiệm khuếch tán vào lớp<br /> Đánh giá khả năng diệt khuẩn in vitro của<br /> thạch. Ủ hộp thạch trong tủ ấm ở nhiệt độ 37°C<br /> cốm bán thành phẩm bằng phương pháp<br /> trong 16-18 giờ.<br /> khuếch tán qua giếng.<br /> Đọc kết quả<br /> Vi khuẩn thử nghiệm<br /> Lỗ chứng không ức chế sự phát triển của vi khuẩn.<br /> Staphylococcus aureus ATCC 29213. Đây là<br /> Chất thử có khả năng kháng khuẩn khi xung<br /> chủng vi khuẩn thường xuất hiện trong cơ thể<br /> quanh lỗ có vòng vô khuẩn.<br /> và trong trường hợp viêm nhiễm, chúng có thể<br /> xâm nhập vào cơ thể gây suy đa tạng và thậm Xây dựng công thức căn bản cho viên nén<br /> chí tử vong. ngậm<br /> Mẫu thử nghiệm Thành phần tá dược được sử dụng trong<br /> nghiên cứu bao gồm: tinh bột biến tính, gôm,<br /> Cốm bán thành phẩm chứa cao dược liệu<br /> tá dược hút, aspartam, bột mùi chocola,<br /> được bào chế với tỉ lệ cao trong mỗi đơn vị phân<br /> aerosil, magnesi, mannitol. Tiến hành thăm dò<br /> liều lần lượt là 100, 150 và 200 mg.<br /> trên 6 công thức, mỗi công thức với cỡ lô 200<br /> Chuẩn bị mẫu viên, được bào chế trong cùng một qui trình.<br /> Nghiền mịn riêng từng mẫu cốm, cân khối Việc chọn lựa loại và lượng tá dược dựa theo<br /> lượng mẫu bột cốm tương đương với 100, 150 nguyên tắc là có khả năng kết dính, chịu nén,<br /> hoặc 200 mg cao. Cho vào eppendorf, thêm 1 ml không gây cảm giác nhám lưỡi và khó chịu khi<br /> nước cất, vortex cho đến khi đồng nhất, thu ngậm. Trong đó, khả năng kết dính và chịu<br /> được hỗn hợp với nồng độ C1. Mỗi mẫu được nén được đánh giá dựa trên khả năng tạo<br /> tiếp tục pha loãng 4 lần với hệ số pha loãng 1/2 thành viên nén. Cảm giác khi ngậm được đánh<br /> thu được các hỗn hợp C2, C3, C4, C5.<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền 107<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 4 * 2019<br /> <br /> giá dựa trên cảm giác của các thành viên tham Thiết kế mô hình thực nghiệm<br /> gia nghiên cứu đề tài. Mô hình thực nghiệm 14 công thức được<br /> Từ những công thức thăm dò, lựa chọn đề thiết kế bởi phần mềm DesignExpert.<br /> nghị công thức cơ bản. Bào chế viên theo mô hình thiết kế<br /> Từ công thức cơ bản sẽ xác định những biến Các công thức viên theo thiết kế được bào<br /> độc lập và biến phụ thuộc được dùng cho việc chế trong cùng điều kiện và qui trình.<br /> thiết kế và tối ưu hóa công thức.<br /> Đánh giá các thông số của thành phẩm<br /> Các bước tiến hành bào chế viên nén ngậm<br /> Các thông số đánh giá viên nén gồm: cảm<br /> Với những thành phần tá dược nêu trên, quan, độ đồng đều khối lượng, độ cứng, độ mài<br /> viên thành phẩm được bào chế qua các bước: mòn, định tính và định lượng hàm lượng acid<br /> a/ Rây tinh bột biến tính, gôm, tá dược hút, glycyrrhizic theo chuyên luận về viên nén trong<br /> mannitol qua rây 0,5 mm. Trộn đều. Dược điển Việt Nam V(3).<br /> b/ Thêm cao dược liệu vào khối bột khô, nhồi Tối ưu hóa công thức bằng phần mềm BC-Pharsoft<br /> trộn để tạo thành khối ẩm đồng nhất.<br /> Đầu vào là dữ liệu bào chế và giá trị thông số<br /> c/ Xát hạt qua rây 2 mm. yi của 14 công thức.<br /> d/ Sấy cốm ở 60°C đến khi độ ẩm dưới 3%.<br /> Kiểm chứng công thức tối ưu<br /> e/ Sửa hạt, rây lại qua rây 1,2 mm.<br /> Bào chế 3 lô thành phẩm theo công thức tối<br /> f/ Trộn hoàn tất: thêm aerosil, magnesi ưu. Thành phẩm được kiểm nghiệm tương tự<br /> stearat, bột mùi chocola, aspartam vào cốm đã như trong giai đoạn thiết kế công thức.<br /> sấy khô, trộn đến đồng nhất.<br /> KẾT QUẢ<br /> g/ Dập viên, khối lượng trung bình khoảng<br /> 570 mg, độ cứng 140-170N. Kết quả xác định MIC của cao<br /> h/ Đóng gói. Đánh giá thành phẩm. Nồng độ ức chế tối thiểu (MIC) của cao trên<br /> 2 chủng vi khuẩn thử nghiệm MRSA và S.aureus<br /> Thiết kế và tối ưu hóa công thức<br /> đều là 6,25 mg/ml (Hình 1).<br /> Quá trình thiết kế và tối ưu hóa gồm các giai<br /> đoạn chính như sau:<br /> <br /> <br /> 2 2 2 2<br /> 2<br /> 1<br /> 1 1 1<br /> 1<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> 1 1<br /> <br /> 2<br /> 1 2<br /> 2<br /> 2<br /> <br /> Hình 1. Tác động ức chế sự phát triển S.aureus và MRSA của cao với các đĩa thạch có nồng độ cao dược liệu lần<br /> lượt từ trái sang phải và từ trên xuống là 100; 50; 25; 12,5; 6,25; 3,2; 1,6; 0,8 và 0,4 mg/ml. 1:S.aureus 2: MRSA<br /> <br /> <br /> 108 Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 4 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Kết quả xây dựng công thức và phương pháp không có. Kết quả đường kính vòng kháng<br /> bào chế viên nén ngậm khuẩn (mm) của các mẫu ở 3 mức nồng độ C1,<br /> C2, C3 được thể hiện trong Bảng 2 và Hình 2 cho<br /> Kết quả xác định tỉ lệ cao trong đơn vị phân liều<br /> thấy đường kính vòng vô khuẩn của mẫu cốm<br /> Bảng 2. Kết quả đường kính vòng vô khuẩn (mm)<br /> M2 (150 mg cao/đơn vị phân liều) cao hơn đáng<br /> của 3 mẫu cốm<br /> kể so với mẫu cốm M1 (100 mg cao/đơn vị phân<br /> M1 M2 M3 M4 (chứng)<br /> C1 16,67 18,00 18,17 0<br /> liều). Trong khi đó, so sánh mẫu cốm M3 (200 mg<br /> C2 14,50 16,33 17,50 0 cao/đơn vị phân liều) với mẫu cốm M2 thấy<br /> C3 11,33 13,17 14,67 0 đường kính vòng vô khuẩn cũng có tăng nhưng<br /> Ở cả 3 mẫu, nồng độ thấp nhất còn thể hiện không đáng kể. Vì vậy tỉ lệ cao 150 mg/đơn vị<br /> hoạt tính kháng khuẩn đều là nồng độ C3. Ở các phân liều được chọn để nghiên cứu.<br /> mức nồng độ C4, C5, vòng kháng khuẩn gần như<br /> C1 C2 C3 C4 C5<br /> 4 1 4 4 4<br /> 1 4 1 1 1m<br /> 1<br /> <br /> 2 3<br /> 2 3 2 3 2 3 2 3<br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. Tác động kháng vi khuẩn S.aureus của các mẫu cốm với nồng độ cao giảm dần (C1 - C5)<br /> 1: mẫu cốm 1, 2: mẫu cốm 2, 3: mẫu cốm 3, 4: mẫu cốm 4 (không chứa cao)<br /> Kết quả xây dựng công thức và phương pháp độc lập trong quá trình thiết kế và tối ưu hóa<br /> bào chế viên nén ngậm công thức.<br /> Thành phần công thức thăm dò (Bảng 3), Bảng 3. Thành phần những công thức thăm dò<br /> những công thức này được bào chế với cỡ lô 200 Thành phần 1<br /> CT1 CT2 CT3 CT4 CT5 CT6<br /> viên (mg)<br /> viên. Kết quả như sau:<br /> Cao dược liệu 150,0 150,0 150,0 150,0 150,0 150,0<br /> CT1: tạo khối dẻo, dễ xát cốm nhưng vị chưa β-cyclodextrin - 300,0 - - - -<br /> ngon, cảm giác nhiều bột trên lưỡi khi ngậm. Tinh bột biến tính 200,0 - 100,0 100,0 200,0 50,0<br /> CT2: thay tinh bột bằng β-cyclodextrin, mục Gôm - - - - 40,0 40,0<br /> Tá dược hút - - - 2,0 - 2,0<br /> đích cải thiện vị nhưng không hiệu quả.<br /> Aspartam 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0<br /> CT3: giảm lượng tinh bột, hỗn hợp hơi nhão, Bột mùi chocola 75,0 75,0 75,0 75,0 75,0 75,0<br /> khó xát cốm, vị chưa chấp nhận được. Aerosil 3,9 3,9 3,9 3,9 3,9 3,9<br /> CT4: thêm tá dược hút, dễ xát cốm nhưng Magnesi stearat 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6<br /> Mannitol vđ 570,0 570,0 570,0 570,0 570,0 570,0<br /> vẫn có cảm giác nhiều bột trên lưỡi khi ngậm.<br /> CT5 và CT6 thêm gôm vào thành phần công Thiết kế và tối ưu hóa công thức<br /> thức, cả hai công thức đều dễ xát cốm và dập Thiết kế mô hình thực nghiệm<br /> viên nhưng CT5 vị vẫn chưa tốt, còn cảm giác Mô hình thực nghiệm 14 công thức với x1 và<br /> nhiều bột trên lưỡi, CT6 khó dập viên do dính<br /> x2 được khảo sát ở 3 mức; x3 hai mức. Dữ liệu<br /> chày cối.<br /> bào chế và kiểm nghiệm trong Bảng 4 được dùng<br /> Từ những công thức trên cho thấy tinh bột,<br /> làm đầu vào cho phần mềm BC-Pharsoft để xác<br /> tá dược hút và gôm có ảnh hưởng đến việc xát<br /> hạt và vị của thuốc khi sử dụng. Do đó, tỉ lệ tinh định mối liên quan nhân-quả và tối ưu hóa<br /> bột, tá dược hút và gôm được chọn làm thông số thành phần công thức.<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền 109<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 4 * 2019<br /> <br /> Tối ưu hóa công thức Pharsoft bao gồm các thông số tối ưu của thành<br /> Nhập dữ liệu và khai báo phần công thức và giá trị dự đoán của các tính<br /> chất sản phẩm được trình bày trong Bảng 6.<br /> Biến độc lập: x1, x2, x3,<br /> Bảng 6. Kết quả tối ưu hóa bằng phần mềm BC - Pharsoft<br /> Biến phụ thuộc: y1, y2, y3.<br /> Thành phần công thức Tính chất sản phẩm<br /> Điều kiện tối ưu hóa cho biến phụ thuộc xi Giá trị tìm được yi Giá trị dự đoán<br /> y1: càng nhỏ càng tốt, x1 50,00 y1 0,162<br /> x2 39,16 y2 29,50<br /> y2: từ 20-30 (phút), y3: 1.<br /> x3 2,00 y3 0,995<br /> Bảng 4. Dữ liệu bào chế và kiểm nghiệm của 14 công thức<br /> x1 x2 x3 y1 y2 y3 Công thức tối ưu<br /> 1 100 39,2 1 0,276 35,56 1 Thành phần 1 viên (mg) 2000 viên (g).<br /> 2 150 39,2 1 0,260 36,56 0 Cao dược liệu 150,00 300,00.<br /> 3 100 28 3 0,322 28,65 0<br /> 4 150 28 3 0,310 29,45 0<br /> Tinh bột biến tính 50,18 100,36.<br /> 5 100 16,8 3 0,385 27,12 0 Gôm 39,16 78,36.<br /> 6 100 28 1 0,319 28,41 1 Tá dược hút 2,00 4,00.<br /> 7 50 16,8 3 0,412 18,12 0<br /> Aspartam 3,00 6,00.<br /> 8 50 39,2 1 0,242 30,16 1<br /> 9 50 28 3 0,356 22,46 1 Bột mùi chocola 75,00 150,00.<br /> 10 50 28 1 0,362 22,47 1 Aerosil 3,90 7,80.<br /> 11 150 16,8 1 0,332 27,12 0<br /> Magnesi stearat 5,60 11,20.<br /> 12 50 16,8 1 0,398 18,82 1<br /> 13 100 39,2 3 0,284 35,42 1 Mannitol vđ 570,00 vđ 1140,00.<br /> 14 150 16,8 3 0,335 31,25 0 Kiểm chứng công thức tối ưu<br /> x1: lượng tinh bột (mg) y1: độ mài mòn (%), Thành phẩm từ công thức tối ưu được điều<br /> x2: lượng gôm (mg) y2: thời gian rã (phút), chế 3 lô, cỡ lô 2000 viên với cùng điều kiện và<br /> x3: lượng tá dược hút (mg) y3: vị (chấp qui trình. Sản phẩm được kiểm nghiệm tương tự<br /> nhận được = 1, không chấp nhận = 0). giai đoạn thiết kế, kết quả (Bảng 7) cho thấy tính<br /> Kết quả luyện mạng chất sản phẩm của 3 lô thực nghiệm không khác<br /> nhau có ý nghĩa và đạt yêu cầu đề ra. Vậy công<br /> Bảng 5. Kết quả luyện mạng<br /> 2 2 thức và qui trình bào chế viên có tính lặp lại.<br /> R luyện R thử Thuật toán<br /> y1 0,95 0,95 Backpropagation Bảng 7. Kết quả thực nghiệm và dự đoán<br /> y2 0,98 0,97 Backpropagation Tính KQ thực nghiệm<br /> KQ dự<br /> y3 0,98 1,00 Backpropagation chất sản<br /> Lô 1 Lô 2 Lô 3 TB đoán<br /> phẩm<br /> Kết quả R2 luyện và R2 thử cho thấy có sự y1 0,15 0,16 0,16 0,157 0,162<br /> liên quan nhân quả giữa thành phần công thức y2 25,2 25,8 25,2 25,40 29,50<br /> (X) với tính chất sản phẩm (Y). Khả năng dự y3 1 1 1 1 0,995<br /> đoán của mô hình tốt với R2 lớn hơn 0,9 (Bảng 5). Đánh giá các chỉ tiêu của thành phẩm<br /> Kết quả tối ưu hóa Kết quả ở Bảng 8 cho thấy thành phẩm từ 3<br /> Kết quả tối ưu hóa bằng phần mềm BC - lô, cỡ lô 2000 viên đều đạt yêu cầu chất lượng.<br /> Bảng 8. Kết quả kiểm nghiệm 3 lô thành phẩm từ công thức tối ưu cỡ lô 2000 viên<br /> Kết quả<br /> Chỉ tiêu Mức chất lượng<br /> Lô 1 Lô 2 Lô 3<br /> Cảm quan Viên nén ngậm hình tròn, màu nâu nhạt, hương<br /> Đạt Đạt Đạt<br /> chocola, vị ngọt.<br /> Độ ĐĐKL ± 5% so với khối lượng trung bình Đạt Đạt Đạt<br /> <br /> <br /> <br /> 110 Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 4 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Kết quả<br /> Chỉ tiêu Mức chất lượng<br /> Lô 1 Lô 2 Lô 3<br /> Độ rã 30-40 phút Đạt (27,3 phút) Đạt (25,8 phút) Đạt (26,5 phút)<br /> Độ mài mòn Không quá 0,3% Đạt (0,157%) Đạt (0,137%) Đạt (0,161%)<br /> Độ cứng 140-170 N Đạt (165 N) Đạt (158 N) Đạt (163 N)<br /> 4<br /> Giới hạn -Tổng số vi khuẩn hiếu khí: ≤ 5.10 cfu/g (ml)<br /> nhiễm khuẩn -Tổng số Enterobacteria: ≤ 500 cfu/g (ml)<br /> -Tổng số nấm mốc và men: ≤ 500 cfu/g (ml)<br /> Sẽ được thực hiện<br /> - Không được có Samonella trong 10 g (ml),<br /> khi triển khai sản xuất<br /> Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, S.<br /> aureus trong 1g (ml).<br /> Định tính Thời gian lưu của pic AG trên sắc ký đồ mẫu thử Đúng Đúng Đúng<br /> tương ứng với thời gian lưu trên sắc ký đồ AG chuẩn.<br /> Định lượng Hàm lượng acid glycyrhizic trong viên phải đạt từ Đạt Đạt Đạt<br /> 0,112-0,136 mg. (0,125 mg) (0,130 mg) (0,128 mg)<br /> BÀN LUẬN định. Thành phẩm đạt yêu cầu đề ra của viên<br /> Kết quả đánh giá hoạt tính kháng khuẩn trên ngậm như cảm quan, độ đồng đều khối lượng,<br /> đĩa thạch cho thấy nồng độ ức chế tối thiểu độ cứng, độ mài mòn, định tính và định lượng<br /> (MIC) của cao trên 2 chủng vi khuẩn thử nghiệm và có tính kháng khuẩn in vitro trên chủng vi<br /> MRSA và S.aureus đều là 6,25 mg/ml. Đây là khuẩn S.aureus.<br /> nồng độ ức chế tối thiểu có thể đưa vào nghiên Lời cảm ơn: Nhóm nghiên cứu chân thành<br /> cứu bào chế dạng rắn phân liều. Hàm lượng cao cảm ơn ThS. Phạm Thị Hóa đã cung cấp cao<br /> chiết sử dụng trong điều chế viên nén được dược liệu để thực hiện đề tài này; PGS.TS. Đỗ<br /> đánh giá ở các mức 100 mg, 150 mg và 200 mg. Quang Dương đã hỗ trợ việc tối ưu hóa thành<br /> Hàm lượng ở mức 150 mg được chọn để đưa phần công thức bằng phần mềm BC-PharSoft.<br /> vào viên nén vì có tác động ức chế vi khuẩn và TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> hàm lượng tương đối nhỏ, có thể phối hợp tá 1. Bộ môn Vi sinh (2013). Giáo trình thực tập Vi sinh học. Đại học Y<br /> dược để điều chế viên ngậm. Công thức bào chế Dược TP. Hồ Chí Minh, tr. 39-43.<br /> 2. Bộ Y tế (2005). Kiểm nghiệm dược phẩm. NXB Y học Hà Nội,<br /> được xây dựng dựa trên sự thay đổi thành phần pp.131-137.<br /> tá dược nhằm đánh giá về cảm giác của người 3. Bộ Y tế (2019). Dược điển Việt Nam V. NXB Y học Hà Nội, PL-<br /> ngậm, khả năng tạo hạt có tính kết dính, che 1.20, PL-6.5, PL-9.6, PL-9.7, PL-9.8, PL-9.9, PL-11.3, PL-11.6, PL-<br /> 13.6.<br /> giấu mùi vị của cao dược liệu và không để lại 4. He J, Chen L, Heber D, et al (2006). “Antibacterial compounds<br /> cảm giác khó chịu khi ngậm. Khảo sát 6 công from Glycyrrhiza uralensis”. Journal of Natural Products, 69:121-<br /> 124.<br /> thức để xây dựng công thức cơ bản. Từ đó, tiến<br /> 5. Maiti B, Singh R, Kumar P, et al (2011). “Recent trends in herbal<br /> hành tối ưu hoá công thức bằng phần mềm drugs: a review”. International Journal of Drug Research and<br /> thông minh. Công thức tối ưu đạt được mục tiêu Technology, 1(1):17-25.<br /> 6. Ngô Văn Thu, Trần Hùng (2011). Dược liệu học. NXB Y học Hà<br /> đề ra là thời gian rã nhanh, không mài mòn Nội, 1: 205-211, 215-221, 227-231, 256, 424-425.<br /> nhiều và che giấu tốt vị của cao dược liệu. Hàm 7. Ren P, Sun G (2008). “HPLC determination of glycyrrhizic acid<br /> lượng cao trong viên nén đã được khảo sát để có and glycyrrhetic acid in Fuzilizhong Pills”. Asian Journal of<br /> Traditional Medicines, 3(3): 110-116.<br /> tác động ức chế S. aureus và MRSA.<br /> KẾT LUẬN Ngày nhận bài báo: 28/07/2019<br /> Công thức và qui trình bào chế viên ngậm Ngày phản biện nhận xét bài báo: 20/08/2019<br /> nghiên cứu chứa cao dược liệu đã được xác Ngày bài báo được đăng: 14/09/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền 111<br />