Nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng cá Thiều (Arius thalassinus Ruppell, 1837)

Chia sẻ: Thi Thi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

95
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cá thiều là loài có giá trị kinh tế. Cá thiều được nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng tại Kiên Giang từ tháng 8/2010 đến tháng 7/2014. Mẫu cá được thu hàng tháng từ ngư dân và các chợ địa phương. Kết quả nghiên cứu cho thấy, cá thiều có miệng rộng; răng hàm nhọn và sắc; răng vòm miệng nhỏ và mọc thành 3 – 4 cụm; răng hầu nhỏ, nhám và mọc thành 2 cụm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng cá Thiều (Arius thalassinus Ruppell, 1837)

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2016 THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DINH DƯỠNG CÁ THIỀU (Arius thalassinus Ruppell, 1837) STUDY ON NUTRITION PARAMETERS OF GAINT SEA CATFISH (Arius thalassinus Ruppell, 1837) Trần Văn Phước1, Nguyễn Đình Mão2 Ngày nhận bài: 13/4/2015; Ngày phản biện thông qua: 20/10/2015; Ngày duyệt đăng: 15/6/2016 TÓM TẮT Cá thiều là loài có giá trị kinh tế. Cá thiều được nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng tại Kiên Giang từ tháng 8/2010 đến tháng 7/2014. Mẫu cá được thu hàng tháng từ ngư dân và các chợ địa phương. Kết quả nghiên cứu cho thấy, cá thiều có miệng rộng; răng hàm nhọn và sắc; răng vòm miệng nhỏ và mọc thành 3 – 4 cụm; răng hầu nhỏ, nhám và mọc thành 2 cụm. Thực quản ngắn, rộng và thành dày. Dạ dày lớn, hình chữ V, thành dày và có nhiều nếp gấp bên trong. Tương quan giữa chiều dài ruột và thân cá thiều là 1,76. Thành phần thức ăn đa dạng và phong phú gồm 23 loài thuộc 4 nhóm: cá (14 loài – 60,87%), động vật giáp xác (6 loài - 26,09%), động vật da gai (2 loài – 8,70%), động vật thân mềm (1 loài – 4,35%). Tần suất các nhóm thức ăn khác nhau, nhóm cá chiếm 60,46%, nhóm động vật thân mềm là 38,46%, nhóm động vật giáp xác là 32,97% và nhóm động vật da gai là 24,18%. Cá thiều là loài ăn động vật và ăn tầng đáy. Từ khóa: độ no, tần suất thức ăn, tiêu hóa, thức ăn, tương quan ABSTRACT Gaint sea catﬁsh is a commercial valuable species. The this study was carried out in Kien Giang province from August, 2010 to July, 2014. Specimens were collected from ﬁshermen and local markets once a month. The results showed that the giant sea catﬁsh was large mouth, molar tooth pointed, vomerine toothplate small - consisting of three – four separate patches, fauces toothplate small - consisting of two separate patches. Oesophagus was short and wide. Stomach was large and V- shape. Relative length of the gut was 1.76. The composition of food items was very diversifed including 23 species identiﬁed. There were four groups, ﬁshes (14 species - comprised about 60.87%), crustacean (6 species - about 26.09%), teleosts (2 species - about 8.70%) and molluscs (1 species - about 4.35%). Percentage composition of food group was different, ﬁshes group comprised about 60.46%, mollusc group about 38.46%, crustacean group about 32.97% and teleosts group about 24.18%. Gaint sea catﬁsh was a voracious carnivore and primarily a bottom feeder. Keywords: Fullness stomach, percentage composition of food, digestion, food, correlation I. ĐẶT VẤN ĐỀ Cá Thiều Arius thalassinus (Ruppell, 1837) là loài phân bố tương đối rộng ở các vùng biển. Trên thế giới, cá thiều phân bố ở các vùng biển Biển Đỏ, Tây Bắc Ấn Độ Dương, Philippines và 1, 2: Viện Nuôi trồng thủy sản – Trường Đại học Nha Trang 62 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG Vịnh Thái Lan [12]. Ở Việt Nam, cá thiều phân bố hầu hết các vùng biển Vịnh Bắc Bộ, Trung Bộ, Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ. Trong đó, chúng tập trung nhiều nhất ở vùng biển Tây Nam Bộ [1]. Đây là loài cá có kích thước lớn Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2016 (có thể đạt 15kg/cá thể) và có giá trị kinh tế lớn và Phòng thí nghiệm Môi trường thuộc nhất trong họ cá úc (Ariidae) (70.000 đồng/kg). Trường Đại học Nha Trang. Tổng số mẫu Trên thế giới và Việt Nam đến nay, những nghiên cứu về đặc điểm dinh dưỡng cá thiều nghiên cứu về đặc điểm sinh học cá thiều còn là 240 mẫu. Các nội dung nghiên cứu như ống rất hạn chế, chủ yếu là nghiên cứu về phân tiêu hóa (Quan sát, mô tả miệng, hàm, răng, loại, phân bố và sơ lược đặc điểm sinh trưởng cung mang, lược mang, dạ dày, ruột cá); Tương và mùa vụ sinh sản của cá thiều. Một trong quan giữa chiều dài toàn thân và ruột (Relative những đặc điểm sinh học quan trọng cần length of the gut - RLG) (n = 190): RLG = Lr/Lt [3]; nghiên cứu là đặc điểm dinh dưỡng cá thiều. Xác định độ no dạ dày (n = 240) gồm 5 bậc: Các nội dung cần nghiên cứu như hình thái từ bậc 0 đến bậc 4 [9]; Chỉ số độ no (FI): cấu tạo cơ quan tiêu hóa, độ no, thành phần và FI = (Số dạ dày có cùng độ no/Tổng số dạ dày tần suất xuất hiện thức ăn. Đây là lần đầu tiên mẫu) x 100 [7] (n = 240); Chỉ số dạ dày rỗng đặt vấn đề nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng cá (CV): CV = (ES/TS) x 100 [8] (n = 240); Xác thiều. Mục tiêu của nghiên cứu là xác định dữ định thành phần thức ăn (n = 91): nghiên cứu liệu đặc điểm dinh dưỡng cá thiều, góp phần thành phần thức ăn theo phương pháp của hoàn thiện cơ sở dữ liệu về đặc điểm sinh học Pillay (1953) và Biswas (1993) [13], [4]; Nghiên và làm cơ sở khoa học cho nghiên cứu sinh cứu tần số xuất hiện các loại thức ăn theo hệ số sản nhân tạo cá thiều trong tương lai. Vì vậy, % của các thành phần thức ăn có trong dạ dày nghiên cứu đặc điểm dinh dưỡng của cá thiều là vấn đề cấp thiết và có ý nghĩa khoa học lớn. II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 08/210 đến tháng 07/2014 trên đối tượng cá Thiều (Arius thalassinus Rüppell, 1837) (Lt ≥ 448 mm). Mẫu cá thiều thu tại cảng cá Tắc Cậu - huyện cá [2] (n = 91): %. Số liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel 2007. III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 1. Cấu tạo ống tiêu hóa của cá thiều 1.1. Khoang miệng hầu của cá thiều Châu Thành; chợ Rạch Sỏi và Nông Lâm Hải Kết quả quan sát hình thái cấu tạo ống tiêu hóa sản - TP. Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang. Mẫu cá của cá thiều cho thấy cá có miệng dưới và rộng, được phân tích tại Trường Đại học Kiên Giang cả hai hàm đều có răng nhỏ nhọn và sắc (hình 1). Hình 1. Hình dạng miệng của cá thiều Hình 2. Hình dạng răng của cá thiều a: răng hàm trên; b: răng vòm miệng; c: răng hầu và d: thực quản TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 63 Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Cá thiều có răng hàm trên nhiều, nhọn sắc và hướng vào trong; răng vòm miệng nhỏ, nhám và mọc thành 3 - 4 cụm lớn mỗi bên (đây là một trong những dấu hiệu phân loại của loài); răng hầu nhỏ, nhám và mọc thành 2 cụm hai bên (hình 2). Số 2/2016 Cá thiều có 4 cung mang hình lưỡi liềm, lược mang mảnh, dài và thưa. Số lược mang trên cung mang thứ nhất dao động từ 10 - 13, chủ yếu là 13 (chiếm 57,08%, n = 233). Lược mang là hệ thống que sụn gắn vào xương cung mang, lược mang đối diện với tơ mang, lược mang có màu trắng (hình 3). Hình 3. Hình dạng cung mang (a), lược mang (b) và tơ mang (c) cá thiều 1.2. Thực quản, dạ dày và ruột của cá thiều khi không thức ăn dao động từ 35 - 270g Cá thiều có thực quản rất ngắn, rất rộng và và có khả năng chứa thức ăn đến 1500g (hình thành dày (hình 2, d). 4, 5). Dạ dày cá thiều tương đối lớn hình chữ Ruột cá có hình ống và khá dài (Lr = 590 V, thành dạ dày dày và bên trong dạ dày có 2750 mm, trung bình là 1445,82 ± 317,12 mm) nhiều nếp gấp. Khối lượng dạ dày cá thiều (hình 6). Bảng 1. Kích thước ruột và dạ dày cá thiều TT Chỉ tiêu/Số mẫu Dao động Trung bình 1 Khối lượng ruột (g)/n=190 10 – 250 64,56 ± 31,60 2 Chiều dài ruột (mm)/n=190 590 – 2750 1445,82 ± 317,12 3 Khối lượng dạ dày có thức ăn (g)/n=240 40 – 1500 165,76 ± 88,59 4 Khối lượng dạ dày không thức ăn (g)/n=240 35 – 270 104,77 ± 42,44 Hình 4. Hình dạng một số nội quan của cá thiều a: dạ dày; b: ruột; c: bóng hơi; d: gan 64 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Hình 5. Hình dạng dạ dày cá thiều Từ kết quả nghiên cứu về cấu tạo ống tiêu hóa của cá thiều và so sánh với nghiên cứu của Blaber và cộng sự (1994) [5] có thể nhận định rằng: cá thiều thuộc nhóm cá ăn thịt động vật vì có miệng rộng; răng hàm nhọn và sắc, răng vòm miệng hình thành nhiều cụm lớn, có răng hầu; lược mang thưa; dạ dày lớn và có nhiều nếp gấp. Tuy nhiên, tính ăn của cá thiều cần nghiên cứu thêm về thành phần và tần suất xuất hiện thức ăn để có kết luận chính xác và khoa học hơn. 2. Tương quan giữa chiều dài toàn thân và ruột cá thiều Chiều dài toàn thân cá thiều dao động từ 448 - 1119 mm, trung bình là 778,02 ± 133,88 mm. Khối lượng cá thiều dao động từ 890 - 15.495 g/con, trung bình là 5.145,98 ± 2.640,80 g/con (n = 360). Cá thiều là loài có kích thước lớn nhất trong họ cá úc (Ariidae). Số 2/2016 Hình 6. Hình dạng ruột của cá thiều Chiều dài ruột cá thiều dao động từ 590 - 2750 mm và trung bình là 1445,82 ± 317,12 mm. Tương quan giữa chiều dài toàn thân và ruột cá thiều được xác định: Lr/Lt = 0,98 - 2,46, trung bình là 1,76 ± 0,29 (n = 190). Kết quả nghiên cứu cho thấy, 1 < Lr/Lt < 3 như vậy cá thiều là loài ăn tạp. Tuy nhiên để xác định chính xác cá thiều ăn đối tượng gì thì cần nghiên cứu thêm về thành phần và tần suất xuất hiện thức ăn của chúng. 3. Thành phần và tần suất (%) xuất hiện thức ăn của cá thiều 3.1. Thành phần thức ăn của cá thiều Kết quả phân tích thành phần thức ăn trong 91 mẫu dạ dày cá thiều được trình bày ở bảng 2 và minh họa ở hình 7. Hình 7. Một số loại thức ăn của cá thiều TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 65 Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản Số 2/2016 Bảng 2. Thành phần thức ăn trong dạ dày cá thiều (n = 91) TT Tên khoa học Tên Việt Nam 1 Loligo chinensis Gray, 1849 Mực ống 2 Holothuria sp. Hải sâm đen 3 Ambassis burensis Bleeker, 1856 Cá sơn 4 Branchiostegus japonicus (Houttump, 1782) Cá đổng 5 Portunus pelagics (Linnaeus, 1766) Ghẹ xanh 6 Scylla serratta (Forskal, 1775) Cua biển 7 Acetes sp. Ruốc 8 Stromateoides argenteus (Euphrasen, 1788) Cá chim trắng 9 Leiognathus equulus (Forskal, 1775) Cá liệt chấm lưng 10 Epinephelus areolatus (Forsskal, 1775) Cá mú chấm 11 Asterias rubens Linnaeus, 1758 Sao biển 12 Terapon puta (Cuvier, 1829) Cá căng vảy nhỏ 13 Secutor ruconius (Hamilton, 1822) Cá liệt vằn lưng 14 Harpiosquilla harpax (De Haan, 1884) Tôm tít (biển) 15 Penaeus monodon Fabricus, 1798 Tôm sú 16 Scylla olivacen Herbst, 1796 Cua đỏ 17 Synaptura ortentalis (Bloch & Schneider, 1795) Cá bơn lá mít 18 Upeneus sp. Cá phèn 19 Aluterus monoceros (Linnaeus, 1758) Cá bò 1 gai lưng 20 Decapterus sp. Cá nục 21 Alepes kleinii (Bloch, 1793) Cá ngân 22 Acentrogobicus caninus (Valenciennes, 1837) Cá bống tro 23 Platycephalus indicus (Linnaeus, 1758) Cá chai Ấn Độ Thành phần thức ăn của cá thiều khá đa dạng và phong phú bao gồm 23 loài thuộc 4 nhóm: nhóm cá (14 loài - 60,87% tổng số loài), động vật thân mềm (1 loài - 4,35%), động vật da gai (2 loài - 8,70%) và động vật giáp xác (6 loài - 26,09%). Như vậy có thể khẳng định rằng, cá thiều là loài có phổ thức ăn rộng. Thành phần thức ăn của cá thiều cũng tương tự thành phần thức ăn của một số loài khác thuộc họ cá úc (Ariidae) như Galeichthys felis [10], Arius felis [15], Arius truncatus và A. caelatus [6], A. thalassinus [14], Tachysurus thalassinus [11]. 66 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG 3.2. Tần suất xuất hiện thức ăn của cá thiều Tần suất xuất hiện các nhóm thức ăn trong dạ dày cá thiều khác nhau. Nhóm cá chiếm tỷ lệ là 60,46%, nhóm động vật thân mềm chiếm tỷ lệ là 38,46%, nhóm động vật giáp xác chiếm tỷ lệ là 32,97% và nhóm động vật da gai chiếm tỷ lệ là 24,18% (hình 8). Kết quả nghiên cứu này có khác hơn so với nghiên cứu của Mojumder (1968) đã xác định tần suất (%) xuất hiện các nhóm thức ăn của loài Tachysurus thalassinus (tên đồng danh của loài Arius thalassinus Ruppell, 1837). Các loại thức ăn như cua, tôm, mực và giáp xác chiếm 67%; cá xương chiếm 22% và thân mềm chiếm 4% [11].