Tìm hiểu đặc điểm sinh sản của sá sùng (Sipunculus robustus Keferstein, 1865) tại vùng triều ven biển Cam Ranh - Khánh Hòa

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> TÌM HIỂU ĐẶC ĐIỂM SINH SẢN CỦA SÁ SÙNG<br /> (SIPUNCULUS ROBUSTUS KEFERSTEIN, 1865) TẠI VÙNG TRIỀU<br /> VEN BIỂN CAM RANH - KHÁNH HÒA<br /> STUDY ON REPRODUCTIVE CHARACTERISTICS OF SAND WORM (SIPUNCULUS<br /> ROBUSTUS KEFERSTEIN, 1865) IN COASTAL TIDAL ZONE OF<br /> CAM RANH- KHANH HOA<br /> Tôn Nữ Mỹ Nga, Nguyễn Văn Thanh,<br /> Hoàng Thị Hồng, Ngô Anh Tuấn<br /> Khoa Nuôi trồng Thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> TÓM TẮT<br /> Sá sùng Sipunculus robustus Keferstein, 1865 là loài sinh vật sống ở vùng bãi triều, có giá trị dinh<br /> dưỡng cao [12]. Trong những năm gần đây, khai thác quá mức và ô nhiễm vùng triều ven biển Khánh Hòa đã<br /> làm nguồn lợi sá sùng giảm sút nghiêm trọng. Vì vậy, việc nghiên cứu đặc điểm sinh sản của sá sùng tại đây<br /> là rất cần thiết nhằm góp phần bảo vệ nguồn lợi sá sùng cũng như bổ sung thêm một đối tượng nuôi mới. Một<br /> nghiên cứu đã được thực hiện trong vòng 6 tháng (12/2009 - 5/2010). Kết quả cho thấy cấu trúc giới tính của sá<br /> sùng là 34,63% ♂; 36,8% ♀, không xác định ♂:♀ là 28,57%, tỉ lệ trung bình ♂:♀ là 0,91:1. Kích thước thành<br /> thục lần đầu chưa được xác định chính xác nhưng nhóm kích thước nhỏ nhất có cá thể thành thục sinh dục là<br /> 7,2 - 10,2cm. Sức sinh sản tuyệt đối dao động từ 743.182 đến 4.740.948 trứng/ cá thể, trung bình là 2.121.367.<br /> Sức sinh sản tương đối dao động từ 75.485 đến 209.788 trứng/g cơ thể, trung bình là 120.777. Phương trình<br /> tương quan giữa sức sinh sản tuyệt đối và khối lượng toàn thân là W = 203965,815x X0,803 (R = 0,833). Tháng<br /> 3 - tháng 4 là mùa vụ sinh sản (trong đó, tháng 4 là đỉnh cao với tỉ lệ thành thục sinh dục đạt 82,5%). Hệ số<br /> thành thục sinh dục GSI của loài tăng theo giai đoạn phát triển của tuyến sinh dục, đạt tỉ lệ cao nhất ở giai<br /> đoạn III (43,37% ở cá thể đực, 41,10% ở cá thể cái).<br /> Từ khóa: Sá sùng, sinh sản, Sipunculus robustus<br /> ABSTRACT<br /> Sand worm Sipunculus robustus Keferstein, 1865 is a species which has a high nutritional value,<br /> living in tidal zones [9]. In recent years, overfishing and pollution in Khanh Hoa coastal tidal zones reduced<br /> resource of sand worm seriously. So, a study on reproduction of sand worm here is very necessary, contributes<br /> to protecting their resource as well as adds a new candidate to aquaculture. A study has been conducted for 6<br /> months (12/2009 - 5/2010). The results showed that sexual structure of sand worm was 34.63% of ♂, 36.8% of<br /> ♀, 28.57% of unidentidied ♂:♀; average rate ♂:♀ was 0,91:1. Size of first maturity has not been determined<br /> exactly but the smallest maturation size group was 7.2 – 10.2 cm. Absolute fecundity ranged from 743,182 to<br /> 4,740,948 eggs/ individual, average 2,121,367. Relative fecundity ranged between 75,485 and 209,788 eggs/g<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 39<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> of body, average 120,777. Correlation equation between absolute fecundity and weight of entire body was<br /> W = 203965.815x X0.803 (R = 0.833). March- April was reproduction season (in which, April was the top with<br /> mature percentage reached to 82.5%). Gonadosomatic Index (GSI) of this species increased together with<br /> development stages of gonad glands, reaching to the highest percentage in stage III (43.37% in male, 41.10%<br /> in female).<br /> Keywords: Reproduction, sand worm, Sipunculus robustus<br /> <br /> I. MỞ ĐẦU<br /> Khu vực phân bố của lớp sá sùng (Sipunculidea) nói chung rất rộng, từ vùng biển nhiệt đới cho<br /> đến Nam cực, từ vùng triều cho đến vùng biển sâu, nhưng chỉ tập trung nhiều ở vùng triều có nền<br /> đáy cát hoặc cát bùn [3]. Sá sùng có nhiều nhất ở khu vực Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương và Biển<br /> Đông. Các nước có loài này phân bố là Andaman, Úc, Ấn Độ, Trung Quốc, Indonesia, Malaysia,<br /> Philippine và Việt Nam [2], [3], [5], [6].<br /> Sá sùng có giá trị dinh dưỡng cao [12] nhưng hiện tượng khai thác quá mức và ô nhiễm biển<br /> gần đây đã làm cho nguồn lợi sá sùng ngày càng giảm sút nghiêm trọng. Trước tình trạng đó, việc<br /> nghiên cứu đặc điểm sinh sản của sá sùng (Sipunculus robustus Keferstein, 1865) tại vùng triều ven<br /> biển Cam Ranh - Khánh Hòa là rất cần thiết nhằm làm cơ sở khoa học cho sinh sản nhân tạo, tái tạo<br /> và bảo vệ có hiệu quả nguồn lợi sá sùng.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu<br /> - Thời gian thực hiện: Từ ngày 01/12/2009 đến 01/06/2010<br /> - Địa điểm thu mẫu: Vùng triều ven biển Cam Ranh - Khánh Hòa<br /> - Địa điểm phân tích mẫu: phòng thực tập Sinh lý, Sinh thái - Khoa Nuôi trồng Thủy sản - trường<br /> Đại học Nha Trang<br /> - Đối tượng nghiên cứu: loài sá sùng Sipunculus robustus Keferstein, 1865<br /> Hệ thống khóa phân loại như sau [4]:<br /> Ngành: Sipuncula Rafinesque, 1814<br /> Lớp: Sipunculidea Gibbsy & Culter, 1987<br /> Bộ: Sipunculiormes Gibbsy & Culter, 1987<br /> Họ: Sipunculidae Gray, 1828<br /> Giống: Sipunculus Linnaeus, 1767<br /> Loài: Sipunculus robustus Keferstein, 1865<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Sơ đồ khối nội dung nghiên cứu<br /> <br /> 40 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> Tìm hiểu đặc điểm sinh sản của sá sùng (sipunculus robustus keferstein, 1865)<br /> tại vùng triều ven biển Cam Ranh - Khánh Hòa<br /> <br /> Giới tính, tỉ<br /> lệ đực cái<br /> <br /> Các giai<br /> đoạn phát<br /> triển tuyến<br /> sinh dục<br /> <br /> Mùa vụ<br /> sinh sản<br /> <br /> Sức sinh sản<br /> <br /> Kích thước<br /> thành thục<br /> sinh dục<br /> lần đầu<br /> <br /> Thu thập và xử lý số liệu<br /> <br /> Kết luận và đề xuất ý kiến<br /> <br /> 2.2. Phương pháp thu và phân tích mẫu<br /> <br /> 0,5 m2 để xác định diện tích thu mẫu. Dùng cuốc,<br /> <br /> 2.2.1. Phương pháp thu mẫu<br /> <br /> xẻng để đào bới đến độ sâu 50 - 60cm hoặc<br /> <br /> - Mỗi tháng thu mẫu 1 lần với số mẫu trên<br /> 30 mẫu/tháng tại 1 khu vực thuộc vùng triều ven<br /> <br /> đến độ sâu không còn bắt gặp sá sùng. Sử dụng<br /> phương pháp thu mẫu ngẫu nhiên.<br /> <br /> biển Cam Ranh - Khánh Hòa. Chọn vị trí tại nơi<br /> <br /> - Thu chất đáy: dùng 2 ống sắt tròn (một ống<br /> <br /> có dấu vết bò của sá sùng để lại trên mặt đất để<br /> <br /> dài 80cm, một ống dài 70cm, vát nhọn, đường<br /> <br /> thu mẫu.<br /> <br /> kính 10cm), ấn sâu xuống cát từ 40 -* 50cm để<br /> lấy chất đáy.<br /> 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm sinh<br /> sản<br /> - Mẫu sá sùng được thu hàng tháng với tổng<br /> số 231 mẫu tại khu vực nghiên cứu. Mẫu được<br /> cố định trong dung dịch formalin 5%. Chuyển về<br /> phòng thí nghiệm, rửa sạch và tiến hành phân<br /> tích.<br /> - Quan sát hình thái cấu tạo và phân biệt<br /> đực cái thông qua màu sắc và tiêu bản cắt lát<br /> Hình 1. Sơ đồ điểm thu mẫu<br /> Điểm thu mẫu.<br /> <br /> - Tại các điểm thu mẫu, dùng khung<br /> <br /> buồng trứng.<br /> * Đánh giá các giai đoạn phát triển của<br /> tuyến sinh dục<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 41<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> -<br /> <br /> Các giai đoạn phát triển của tuyến<br /> <br /> sinh dục được đánh giá theo thang 4 bậc của<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> Tổng số trứng của cá thể được tính theo công<br /> thức:<br /> <br /> a ×<br /> Fa = <br /> Wt<br /> n<br /> <br /> Baron [1].<br /> - Tiêu bản buồng trứng và tinh sào được<br /> cắt lát theo phương pháp của Sheckan và<br /> Hrapchack: tuyến sinh dục được cố định bằng<br /> formol 5%, nước được loại bỏ bằng Etanol và<br /> làm sạch bằng xylene. Sau đó, mẫu được đúc<br /> trong Parafin và cắt lát mỏng từ 4µm đến 6µm<br /> bằng máy cắt Microtome. Mẫu được nhuộm bằng<br /> Hematoxylin và Eosin. Tiêu bản được quan sát<br /> <br /> Trong đó:<br /> Fa : Sức sinh sản tuyệt đối,<br /> a<br /> <br /> : số lượng trứng đếm được,<br /> <br /> n<br /> <br /> : khối lượng phần buồng trứng đem đếm (g),<br /> <br /> Wt : khối lượng buồng trứng (g).<br /> Sức sinh sản tương đối(FGr): trứng/gam cơ<br /> thể<br /> <br /> Fa<br /> FGr = <br /> W<br /> <br /> bằng kính hiển vi quang học với độ phóng đại từ<br /> 40 - 400 lần.<br /> * Tỷ lệ đực cái<br /> - Tỷ lệ đực cái của sá sùng được phân tích<br /> qua 06 lần thu mẫu ngẫu nhiên với tổng số 231<br /> <br /> Trong đó:<br /> Fa: Sức sinh sản tuyệt đối,<br /> W: khối lượng toàn thân sá sùng(g).<br /> * Mùa vụ sinh sản<br /> <br /> cá thể theo kích thước và thời gian.<br /> * Kích thước thành thục lần đầu<br /> Kích thước thành thục sinh dục lần đầu<br /> <br /> - Mùa vụ sinh sản được xác định bằng tỉ lệ<br /> cá thể cái có tuyến sinh dục ở giai đoạn III.<br /> - Hệ số thành thục sinh dục (GSI):<br /> <br /> là nhóm kích thước nhỏ nhất mà các cá thể<br /> có tuyến sinh dục đang phát triển ở giai đoạn<br /> III chiếm tỷ lệ ≥ 50% trên tổng số mẫu thu<br /> được [10].<br /> * Sức sinh sản<br /> Sức sinh sản tuyệt đối (Fa) (số trứng/cá thể)<br /> được xác định bằng cách đếm số lượng trứng ở<br /> giai đoạn thành thục.<br /> <br /> Hệ số thành thục sinh dục được xác<br /> định theo phương pháp của Pravdin [10]: Là<br /> tỷ lệ phần trăm của khối lượng tuyến sinh dục<br /> trên khối lượng toàn thân (gồm cả tuyến sinh<br /> dục).<br /> Hệ số thành thục sinh dục được tính theo<br /> công thức sau:<br /> <br /> Wtsd<br /> GSI =  × 100%<br /> Wt<br /> <br /> Phương pháp đếm: sá sùng được ngâm<br /> trong formol 5%. Toàn bộ tuyến sinh dục được<br /> rửa sạch (lọc qua lưới 20µm), để ráo nước, đem<br /> cân. Sau đó, xác định đực cái bằng kính hiển vi<br /> quang học. Trong trường hợp là cá thể cái, lấy<br /> 1g trứng đem pha loãng với nước cất, tạo dung<br /> dịch huyền phù. Sử dụng buồng đếm động vật<br /> để đếm số lượng trứng. Thao tác đếm trứng lặp<br /> lại 3 lần, tính số lượng trứng trung bình/1g mẫu.<br /> <br /> 42 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Trong đó:<br /> GSI<br /> <br /> : Hệ số thành thục (%)<br /> <br /> Wtsd : Khối lượng tuyến sinh dục (g)<br /> Wt<br /> <br /> : Khối lượng toàn thân (g)<br /> <br /> 3. Phân tích số liệu<br /> Số liệu sinh học sau khi thu được xử lý và<br /> đánh giá bằng phần mềm Excel và SPSS.<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Các giai đoạn phát triển của tuyến sinh dục<br /> <br /> Hình 2. Tuyến sinh dục giai đoạn I: (a) Độ phóng đại 100 lần; (b) Độ phóng đại 400 lần<br /> <br /> Tuyến sinh dục của sá sùng Sipunculus robustus rất nhỏ, khó phân biệt bằng mắt thường, trải<br /> qua 4 giai đoạn phát triển từ I đến IV [1].<br /> 1.1. Giai đoạn I<br /> Tuyến sinh dục nhỏ, màu sắc đồng nhất, rất khó phân biệt bằng mắt thường, không phân biệt<br /> được đực cái.<br /> 1.2. Giai đoạn II (đang phát triển, tiền thành thục)<br /> <br /> Hình 3. Tuyến sinh dục giai đoạn II (độ phóng đại 100 lần): (a) Đực; (b) Cái<br /> <br /> Tuyến sinh dục bắt đầu phát triển, kích thước lớn hơn giai đoạn I. Đực cái được phân biệt bằng<br /> các tế bào trứng và tinh sào trong tuyến sinh dục.<br /> Tuyến sinh dục đực: màu vàng nhạt, phát triển lan rộng khắp khoang cơ thể nhưng còn ít.<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 43<br /> <br />