Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn Dinh Quảng Nam (Tập 2): Phần 1

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:334

Thêm vào BST

Báo xấu

175
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Tài liệu Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn Dinh Quảng Nam (Tập 2) gồm có các nội dung: Đôi lời riêng về Quảng Nam, lời giới thiệu của GS Trần Văn Giàu, lời cảm ơn của tác giả, phần II (tiếp theo Phần 2 - tập 1): B. Phủ Thăng Hoa. Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn Dinh Quảng Nam (Tập 2): Phần 1

Ñoâi lôøi rieâng veà Quaûng Nam - Ñaø Naüng Tôùi ñaây, caùc naêm 2011 - 2012 - 2016 laø nhöõng thôøi ñieåm kyû nieäm troïng ñaïi cuûa tænh Quaûng Nam vaø thaønh phoá Ñaø Naüng. Naêm 2016 kyû nieäm 710 naêm sau söï kieän Huyeàn Traân Coâng Chuùa, hai chaâu OÂ vaø chaâu Lyù thuoäc veà laõnh thoå Ñaïi Vieät (1306) - "Laáy ñaát Lyù chaâu ñaët laøm Hoùa chaâu" (goàm caû ñòa phaän Ñaø Naüng vaø phía baéc Quaûng Nam ngaøy nay). Naêm 2012 kyû nieäm 610 naêm ñaát Chieâm Ñoäng cuõng thuoäc veà Ñaïi Vieät (1402) vaø chia ra chaâu Thaêng vaø chaâu Hoa (goàm toaøn ñòa phaän Quaûng Nam hieän giôø). Naêm 2011 kyû nhieäm 540 naêm Leâ Thaùnh Toâng chinh phaït Chieâm Thaønh, laáy ñaát Ñaïi Chieâm (Chieâm Ñoäng cuõ) vaø Coå Luõy (sau laø ñòa phaän Quaûng Ngaõi) ñaët laøm ñaïo Quaûng Nam (1471). Naêm 2012 kyû nieäm 410 naêm Nguyeãn Hoaøng ñaët dinh Quaûng Nam coi caû 3 phuû: Thaêng Hoa (Quaûng Nam), Tö Ngaõi (Quaûng Ngaõi), Hoaøi Nhôn (Bình Ñònh) (1602). Ñöông thôøi ngöôøi nöôùc ngoaøi traân troïng goïi xöù naøy laø Quaûng Nam Quoác. Töø 1832 ñeán nay - 170 naêm ñaõ troâi qua - tænh Quaûng Nam vaãn khoâng thay ñoåi danh xöng vaø ñòa baøn. Ngaøy 6-1-1996, Quoác Hoäi ñaõ ra Nghò quyeát "taùch tænh Quaûng Nam - Ñaø Naüng thaønh: tænh Quaûng Nam vaø thaønh phoá Ñaø Naüng tröïc thuoäc trung öông" ñeå "taïo ñieàu kieän cho hai ñôn vò môùi phaùt trieån toát hôn". Phaûi chaêng söï theå ñoù noùi leân söùc maïnh phaùt trieån lieân tuïc töø treân 700 naêm qua. Tænh Quaûng Nam vaø Thaønh phoá Ñaø Naüng thaät ñaùng töï haøo. TP. Hoà Chí Minh, muøa Xuaân 2010 NGUYEÃN ÑÌNH ÑAÀU 5
6
Lôøi giôùi thieäu Traûi qua maáy ngaøn naêm, nöôùc ta vaãn laø moät xöù noâng nghieäp vaø laáy xaõ thoân laøm ñôn vò cô sôû. Tôùi ñaàu theá kyû XIX, cöông vöïc nöôùc ta môùi oån ñònh vaø thoáng nhaát veà maët haønh chính suoát töø aûi Nam Quan tôùi muõi Caø Mau, goàm khoaûng 18.000 laøng vôùi caùc teân goïi khaùc nhau nhö xaõ, thoân, phöôøng, giaùp, ñieám, aáp, laân, trang, traïi, man, saùch.... Laøng nöôùc gaén boù xöông thòt vôùi nhau, vì nöôùc laø thaân theå, coøn laøng laø chi theå. Caû laøng vaø nöôùc ñeàu soáng chuû yeáu baèng ngheà troàng luùa nöôùc. Cho neân, hai vaán ñeà noâng nghieäp vaø xaõ thoân laø voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi söï toàn vong vaø lôùn maïnh cuûa daân toäc ta. Chuùng ta caàn tìm hieåu nhöõng vaán ñeà aáy moät caùch saâu saéc vaø toaøn dieän, khoâng chæ ñeå oân coá tri taân, maø coøn nhaèm muïc ñích goùp phaàn xaây döïng moät chieán löôïc phaùt trieån haøi hoøa cho khaép nöôùc vaø moãi ngöôøi daân, töø theå chaát ñeán tinh thaàn, töø thaønh thò ñeán thoân queâ. Nhöng döïa treân nhöõng söû lieäu, nhöõng tö lieäu naøo ñeå coù theå nghieân cöùu ñeà taøi ñoù coù nghieâm tuùc, khaùch quan vaø khoa hoïc? May maén thay, sau bao tang thöông khoùi löûa, löu tröõ trieàu ñình Hueá coøn baûo toàn ñöôïc 10.044 taäp ñòa baï, goàm khoaûng 16.000 quyeån cho 16.000 xaõ thoân trong toång soá 18.000 xaõ thoân toaøn quoác ñöông thôøi (coù leõ moät hay hai ngaøn quyeån ñaõ bò thaát laïc hoaëc moái moït tieâu huûy). Ñaây laø nhöõng taøi lieäu vieát tay, khoâng in aán, neáu maát laø maát haún. Trong kho taøng di saûn vaên hoùa vaø lòch söû Haùn Noâm, söu taäp ñòa baï laø phaàn ñoà soä nhaát coøn löu laïi. Neáu boä Hoäi ñieån söï leä keå haøng ngaøn trang, boä Ñaïi Nam thöïc luïc keå haøng vaïn trang, thì boä söu taäp Ñòa baï phaûi keå haøng trieäu trang. Laïi nöõa, caùc boä söû ñòa chính yeáu nhö Thöïc luïc, Hoäi ñieån, Vieät söû (Khaâm ñònh Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc), Nhaát thoáng (Ñaïi Nam nhaát thoáng chí)... ñaõ ñöôïc in aán thaønh nhieàu baûn, maát baûn naøy coøn baûn khaùc. Cho neân nhöõng taøi lieäu vieát tay nhö Chaâu baûn hoaëc Ñòa baï thì caøng caàn phaûi baûo veä kyõ löôõng hôn. Baûo veä ñaây khoâng coù nghóa laø boù chaët roài chaát vaøo kho (laøm theá, vi khuaån cuõng seõ ñuïc muûn ra heát), maø phaûi caáp toác ñem ra kieåm keâ, ghi phieáu, nhaân baûn vaø nghieân cöùu. Neáu chöa kòp xaây kho 7
hay nhaân baûn, thì cuõng neân ñeå caùc nhaø nghieân cöùu tieáp tuïc hoaëc tieán haønh ngay nhöõng coâng trình tìm hieåu ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Vieät Nam qua nhöõng tö lieäu cô baûn ñoù, vì ngöôøi ñoïc ñöôïc Haùn Noâm vaø vaên baûn coå khoâng coøn bao nhieâu. Caùc nhaø nghieân cöùu söû Vieät Nam trong cuõng nhö ngoaøi nöôùc luoân ñaùnh giaù cao phaàn tö lieäu meänh danh Chaâu baûn bao goàm taát caû nhöõng sôù taáu coù ghi lôøi pheâ baèng son cuûa nhaø vua. Ñieàu ñoù raát chí lyù. Caùc boä söû ñòa cuûa trieàu Nguyeãn ñeàu caên cöù treân taøi lieäu Chaâu baûn naøy. Tieác thay, Chaâu baûn chæ coøn löu giöõ ñöôïc 1 phaàn 5, nghóa laø coøn 602 taäp treân toång soá khoaûng 3.000 taäp (theo saép xeáp naêm 1942). Moãi taäp Chaâu baûn daøy ñoä 500 tôø, töùc 1.000 trang; toång coäng soá trang cuûa 602 taäp coøn laïi cuõng ñaõ leân tôùi soá 602.000 trang giaáy baûn vieát chöõ chaân phöông raát ñeïp. Trong khoaûng 1.200.000 trang bò maát, chaéc coù nhöõng vaên baûn troïng yeáu lieân quan ñeán moïi lónh vöïc kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi vaø chính trò; ñoái noäi cuõng nhö ñoái ngoaïi cuûa trieàu ñình Hueá. Ngöôøi ta thaáy thieáu ñaëc bieät nhöõng vaên baûn noùi tôùi saùch löôïc choáng Phaùp (suoát töø 1858 ñeán 1885), saùch löôïc ñoái phoù vôùi Trung Hoa vaø caû nhöõng baûn ñieàu traàn canh taân cuûa Nguyeãn Tröôøng Toä (nay môùi thu thaäp laïi ñöôïc moät phaàn), cuøng nhieàu vaên baûn quan troïng khaùc. Nhöõng maát maùt treân khoâng coù gì thay theá ñöôïc. Thaät ñaùng tieác! Troïng toäi naøy chæ coøn ñoå treân ñaàu chieán tranh, moái moït vaø - khoâng chöøng - moät soá keû ñaùnh caép voâ danh nöõa. Coøn veà söu taäp Ñòa baï, haàu nhö bò boû queân vaø khoâng ñöôïc ñaùnh giaù cao laém. Ngöôøi ta chæ noùi mô hoà laø tröôùc theá chieán thöù 2, trong Taøng Thö Laâu ôû Hueá coù chaát ñoáng nhieàu soå ruoäng ñaát (goïi chung laø Ñieàn boä) ñang bò moái moït laøm hö naùt. Töø khi Nhaät ñaûo chính thaùng 3-1945 ñeán luùc kyù keát Hieäp ñònh Geneøve 1954, khoâng ai coù noùi ñeán soá phaän cuûa söu taäp Ñòa baï. Chính trong thôøi gian naøy, Chaâu baûn bò huûy hoaïi vaø ñaùnh caép. Sau ñoù, treân phaàn coøn laïi, nhaø nghieân cöùu Traàn Kinh Hoøa ñaõ laøm ñöôïc hai baûn Muïc luïc Chaâu baûn: thôøi Gia Long vaø thôøi Minh Maïng. Naêm 1959, ngöôøi ta chuyeån toaøn boä Vaên khoá hoaøng trieàu töø Hueá vaøo Ñaø Laït goàm caû 4 phaàn: Chaâu baûn, Ñòa baï, Moäc baûn vaø Thö vieän ngöï laõm. Taïi ñaây, moät soá coâng taùc kieåm keâ, leân danh muïc vaø daäp baûn ñaõ ñöôïc thöïc hieän khaù toát. Ñeán thaùng 3-1975, vaên khoá hoaøng trieàu ñöôïc ñöa voäi vaõ veà Saøi Goøn, ngoaïi 8
tröø phaàn moäc baûn goàm khoaûng 42.000 taám khaéc chöõ treân goã thò hay goã mít. * * * Töø ñoù, nhaø söû hoïc Nguyeãn Ñình Ñaàu môùi coù ñieàu kieän ñi saâu vaøo coâng trình nghieân cöùu söu taäp Ñòa baï vó ñaïi vaø phöùc taïp naøy. Vó ñaïi vì toaøn boä söu taäp goàm treân moät trieäu trang vieát chöõ Haùn keøm theâm ñòa danh Noâm. Phöùc taïp vì moãi quyeån trong soá 16.000 quyeån Ñịa baï laø do moät nho só taû baï coù nhöõng neùt vieát khaùc nhau vaø do moãi ñòa phöông coù nhöõng ñaëc ñieåm ruoäng ñaát rieâng bieät. Caùi vó ñaïi vaø phöùc taïp aáy ñaõ laøm naûn loøng nhieàu nhaø nghieân cöùu, nhieàu vieän khoa hoïc trong cuõng nhö ngoaøi nöôùc. Coøn nhôù ngaøy 15 thaùng 12 naêm 1986 taïi Trung taâm Löu tröõ Quoác gia (17 ñöôøng Leâ Duaån, Quaän I, TP. Hoà Chí Minh), toâi raát vui möøng vaø vinh döï chuû trì moät buoåi thoâng baùo khoa hoïc ñeå nghe anh baïn giaø trình baøy keát quaû nghieân cöùu Ñòa baï Nam Kyø luïc tænh. Ai ngôø töø nhieàu naêm tröôùc, anh ñaõ aâm thaàm ñem heát coâng söùc vaø phöông tieän ñi saâu vaøo lónh vöïc nghieân cöùu vöøa khoâ khan vöøa baïc beõo naøy, nhöng cuõng cöïc kyø ích lôïi cho chuùng ta vaø mai sau. Tröôùc heát, anh phaân bieät minh baïch hai soå Ñòa baï vaø Ñieàn baï khaùc nhau theá naøo: Ñòa baï laø soå moâ taû vaø ghi nhaän quyeàn sôû höõu töøng maûnh ruoäng ñaát, coøn Ñieàn baï chæ laø soå tính thueá. Ñòa baï laøm moät laàn khi ño ñaïc, Ñieàn baï thì moãi naêm laøm moät laàn. Dieän tích ruoäng ñaát ghi theo maãu saøo thöôùc taác. Nhaø Nguyeãn ñaõ laáy laïi thöôùc ño ruoäng (ñieàn xích) cuûa trieàu Leâ laøm chuaån. Töø naêm 1978, anh ñaõ coâng boá nhöõng bieåu ñònh chuaån ño ñong caân ñeám cuûa ta xöa vôùi söï chuyeån ñoåi theo heä thoáng meùt (treân taïp chí Nghieân cöùu Kinh teá hoïc - Haø Noäi), ngoõ haàu laøm cô sôû ñònh löôïng cho vieäc nghieân cöùu Ñòa baï vaø, noùi chung, cho nhöõng gì coù lieân quan ôû thôøi ñaïi maø heä thoáng meùt chöa ñöôïc söû duïng. Ñeán nay, haàu nhö caùc nhaø nghieân cöùu Vieät Nam trong vaø ngoaøi nöôùc ñeàu chaáp nhaän nhöõng bieåu ñoù. Coâng cuoäc ñaïc ñieàn vaø laäp Ñòa baï cho toaøn theå 18.000 xaõ thoân phaûi laøm suoát 31 naêm, töø naêm 1805 ñeán naêm 1836, môùi hoaøn thaønh. Neáu xeáp ñöùng caùc soå Ñòa baï saùt chaët nhau, thì phaûi ñeå treân ngaên keä daøi tôùi 100 meùt. Neáu traûi daøi töøng tôø saùt nhau thì toaøn boä söu taäp daøi 9
gaàn 300km. Sau khi ñöôïc trang bò khaù ñaày ñuû nhöõng kieán thöùc cô baûn veà lòch söû vaø ñòa lyù Vieät Nam xöa, con moït saùch Nguyeãn Ñình Ñaàu ñaùng thöông ñaõ boø ñöôïc treân 200km, töùc ñaõ töø Haø Tieân ra tôùi Thaêng Long roài. Nhöõng thaønh quaû cuûa coâng trình nghieân cöùu ñoà soä naøy laø raát ñaùng keå, caû veà löôïng laãn chaát: moät boä saùch Nghieân cöùu Ñòa baï - töøng tænh moät - daøy treân 1 vaïn trang seõ ñöôïc xuaát baûn, vaø moät soá vaán ñeà quan troïng lieân heä tôùi toaøn xaõ hoäi Vieät Nam truyeàn thoáng seõ ñöôïc neâu leân vaø lyù giaûi. Qua soá lieäu chaéc chaén vaø cuï theå cuûa Ñòa baï, ngöôøi ta bieát ñöôïc nhieàu ñieàu boå ích: - Coù theå veõ laïi böùc sô ñoà veà cô caáu söû duïng ñaát ñai, treân toaøn quoác cuõng nhö moãi ñòa phöông. Coù theå tính ñöôïc tyû leä giöõa dieän tích canh taùc vôùi dieän tích cö truù vaø moä ñòa (ngöôøi xöa raát troïng nghóa trang vaø nôi cö truù ñeå an cö laïc nghieäp). Seõ thaáy roõ ñòa baøn hai huyeän Thoï Xöông vaø Vónh Thuaän thuoäc phuû Hoaøi Ñöùc (Haø Noäi) cuõng nhö hai huyeän Taân Long vaø Bình Döông thuoäc phuû Taân Bình (Gia Ñònh) ñaõ coù möùc ñoâ thò hoùa khaù cao, vì ôû ñaây coù nhieàu phoá thò vaø daân cö thoå hôn ruoäng ñaát canh taùc. - Caùc dieän tích cuûa cô caáu caây troàng seõ cho ta bieát möùc soáng vaø neáp soáng cuûa daân ta xöa: ruoäng luùa (coù theå tính bình quaân ñaàu ngöôøi) nhieàu hôn ñaát troàng. Ta seõ thaáy treân caùc baõi phuø sa vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng coù troàng nhieàu daâu, laáy laù nuoâi taèm. Trong ñoàng baèng soâng Cöûu Long coù nhieàu vöôøn cau baït ngaøn. Treân ñòa baøn Hoùc Moân coù 18 thoân vöôøn traàu. ÔÛ Haø Tieân coù nhieàu vöôøn tieâu... - Cô caáu sôû höõu ruoäng ñaát xöa coù leõ laø phaàn maø taùc giaû ñaõ daønh nhieàu coâng söùc ñeå moâ taû vaø phaân tích baèng caùc baûng thoáng keâ chi tieát. Caùc hình thöùc sôû höõu goàm coù: Quan ñieàn quan thoå laø nhöõng loaïi ruoäng ñaát thuoäc sôû höõu nhaø nöôùc vaø do quan chöùc quaûn lyù, nhö tòch ñieàn, quan xaù thoå, quaân traïi thoå, quan traïi ñieàn, quan ñoàn ñieàn, quan tieâu vieân... Ñoái vôùi moãi loaïi ruoäng ñaát ñoù, quan chöùc quaûn lyù theo nhöõng quy cheá maø trieàu ñình ñaõ ñònh rieâng cho moãi loaïi. Töïu trung veà maët söû duïng, thöôøng chia laøm hai phaàn: phaàn coâng duïng nhö quan xaù thoå vaø phaàn daân duïng nhö quan traïi ñieàn. Phaàn coâng duïng thì ít maø phaàn daân duïng thì nhieàu. Song daân duïng thì phaûi ñoùng thueá, thueá naøy cao hôn thueá caùc loaïi coâng ñieàn coâng thoå hay tö ñieàn tö thoå. 10
Coâng ñieàn coâng thoå laø nhöõng loaïi ruoäng ñaát thuoäc sôû höõu Nhaø nöôùc vaø ñeå cho xaõ thoân quaûn lyù theo quy ñònh cuûa trieàu ñình nhö caùch chia ra khaåu phaàn vaø thôøi gian phaân chia laïi. Moät phaàn coâng ñieàn öu tieân daønh cho ngöôøi trong laøng phaûi ñi lính, goïi laø löông ñieàn. ÔÛ Ñaøng Ngoaøi, thueá ñaùnh treân ngöôøi söû duïng coâng ñieàn coâng thoå cao hôn thueá tö ñieàn tö thoå. Töø giöõa theá kyû XIX, thueá coâng tö ñieàn thoå nhö nhau. Trong thôøi gian laäp Ñòa baï, caùc tænh Nam Kyø coù khoaûng treân 8% coâng ñieàn coâng thoå, caùc tænh mieàn Trung coù khoaûng 35% coâng ñieàn coâng thoå, caùc tænh mieàn Baéc coù khoaûng 30% coâng ñieàn coâng thoå. Ngöôøi xöa muoán laáy coâng ñieàn ñeå cheá ngöï tö ñieàn, muoán cho ai cuõng coù ruoäng caøy caáy, ñeå khoûi laøm löu daân xieâu baït. Voâ hình trung theá laø ngaên chaën neàn saûn xuaát haøng hoùa vaø neàn kinh teá thò tröôøng. Tö ñieàn tö thoå laø nhöõng loaïi ruoäng ñaát thuoäc quyeàn sôû höõu vaø söû duïng cuûa tö nhaân. Trong Ñòa baï, moãi sôû ruoäng ñaát ñeàu ghi roõ dieän tích bao nhieâu, töù caän theá naøo, söû duïng vaøo vieäc gì, troàng luùa hay thöù caây naøo, thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa ai, teân gì (ngöôøi trong xaõ goïi laø phaân canh, ngöôøi ngoaøi xaõ goïi laø phuï canh). Moãi muïc ghi nhö vaäy ñöôïc coi nhö moät "baèng khoaùn" chöùng minh quyeàn sôû höõu. Trong 16.000 quyeån Ñòa baï ñaõ ghi ít nhaát 1 trieäu teân sôû höõu chuû (chæ nhöõng xaõ thoân naøo coù toaøn coâng ñieàn coâng thoå môùi khoâng coù sôû höõu chuû). Moãi chuùng ta ngaøy nay, neáu truy cöùu kyõ Ñòa baï, theá naøo cuõng thaáy teân caùc cuï cao taèng toå cuûa mình. Veà phöông dieän gia phaû hoïc, Ñòa baï cuõng laø moät kho tö lieäu voâ cuøng quyù giaù. Qua nghieân cöùu Ñòa baï, chuùng ta cuõng thaáy nam nöõ bình quyeàn treân sôû höõu ruoäng ñaát: moãi khi cha meï chia saûn nghieäp cho con, bao giôø cuõng chia ñoàng ñeàu cho caû nam laãn nöõ, chia ñeàu ñeán töøng phaân ruoäng ñaát, chæ tröø moät sôû laøm ruoäng höông hoûa ñeå cho con tröôûng. Trung bình, phuï nöõ laøm chuû khoaûng 20% - 30% tö ñieàn tö thoå. Ñoù laø moät tyû leä raát cao ñoái vôùi caû theá giôùi vaøo thôøi ñoù, thôøi cuûa troïng nam khinh nöõ. Noùi chung, tyû leä sôû höõu ruoäng ñaát raát caùch bieät nhau: ngöôøi coù 1 hay 2 thöôùc ñaát (moãi thöôùc ñaát laø neàn moät nhaø choøi) beân caïnh nhöõng ngöôøi coù haøng traêm haøng ngaøn maãu ruoäng, ñuùng laø thaúng caùnh coø bay. Tyû leä caùch bieät nhau xa nhaát laø ôû Nam Kyø luïc tænh. Cheá ñoä coâng ñieàn nhaèm muïc ñích san baèng phaàn naøo söï caùch bieät ñoù. Nhôø coù khoái löôïng lôùn, cheá ñoä coâng ñieàn ôû mieàn Trung ñaõ bình quaân hoùa vieäc söû duïng ruoäng ñaát raát höõu hieäu. 11
Nhöõng ruoäng ñaát do taäp theå laøm chuû nhö ruoäng nhaø chuøa, ruoäng gia toäc, ruoäng haøng giaùp, baûn xaõ ñieàn (mieàn Nam goïi boån thoân ñieàn)... ñeàu laø haïng tö ñieàn, vì khoâng thuoäc sôû höõu Nhaø nöôùc. Mieàn Baéc coù nhieàu ruoäng ñaát thuoäc taäp theå, ñoù laø baûn xaõ ñieàn, yeán laõo ñieàn, coâ quaû ñieàn, tö vaên ñieàn, ñoàng moân ñieàn, v.v... Mieàn Nam coù ít boån thoân ñieàn, song nhieàu chuøa coù haøng traêm maãu ruoäng ñeå "töï taêng ñoàng canh". Trong khi leân danh muïc caùc chuû ruoäng ñaát, taùc giaû ñaõ chuù yù tôùi caùc doøng hoï. Nhö ôû moät tænh nhoû Haø Tieân xöa, soá hoï ñaõ leân tôùi treân moät traêm. Ñòa baï cho bieát khoâng coù moät doøng hoï naøo ñoäc quyeàn chieám höõu ruoäng ñaát (ngoaïi tröø nhöõng laøng chæ coù moät hoï - tröôøng hôïp caùc soùc Mieân - hay moät sôû höõu chuû). Trong 20 tænh ñaõ nghieân cöùu, tình hình sôû höõu cuûa caùc doøng hoï ñeàu nhö vaäy, thaät ñuùng laø "khoâng ai giaøu ba hoï, khoâng ai khoù ba ñôøi". Cho ñeán nay, moät soá hoïc giaû thöôøng suy dieãn: taàng lôùp quan laïi vaø toång lyù laø nhöõng keû chieám höõu ruoäng ñaát nhieàu nhaát. Qua nghieân cöùu Ñòa baï, taùc giaû ñaõ ñính chính laïi dö luaän sai nhaàm ñoù baèng nhöõng baûng thoáng keâ chi tieát töøng teân quan laïi vaø toång lyù vôùi soá ruoäng ñaát sôû höõu cuûa hoï. Thoáng keâ cho bieát: rieâng huyeän Bình Döông (nay laø ñòa baøn TP. Hoà Chí Minh) coù 368 quan laïi vaø toång lyù, thì 272 ngöôøi (gaàn 74%) khoâng coù ñaát caém duøi, 86 ngöôøi coù töø 1 saøo ñeán döôùi 10 maãu, chæ coù 9 ngöôøi coù treân 10 maãu, ngöôøi coù nhieàu nhaát laø thoân tröôûng Traàn Vaên Ñaïo ôû Bình Khaùnh (Caàn Giôø, TP. Hoà Chí Minh) coù treân 61 maãu. Leâ Vaên Duyeät coù treân 50 maãu, nhöng sau khi cheát vaø bò xöû aùn thì bò tòch thu vaø chuyeån vaøo haïng coâng ñieàn cho daân laøng chia nhau canh taùc. Trong khi ñoù, con soá phuù noâng raát ñoâng ñuùc, nhieàu ngöôøi coù haøng traêm maãu ruoäng, thaäm chí moät soá ñaïi ñieàn chuû coù treân caû nghìn maãu ruoäng. Söû ñaõ keát toäi nhöõng teân "cöôøng haøo aùc baù chieám coâng vi tö, caäy baïch baù chieám" ruoäng ñaát cuûa baø con, song ñoù laø nhöõng teân khoâng ra maët laøm toång lyù maø chæ aån naáp trong caùc hoäi ñoàng kyø muïc hay ban hoäi teà. Toång lyù thöôøng laø con chaùu hay tay sai cuûa hoï. Toùm laïi, qua nghieân cöùu Ñòa baï, xaõ hoäi truyeàn thoáng vieät nam xöa vaãn haønh xöû theo baäc thang giaù trò Só, Noâng, Coâng, Thöông. Coù theå noùi nhaø nghieân cöùu Nguyeãn Ñình Ñaàu ñaõ phaùt hieän ra trong söu taäp Ñòa baï toaøn quoác chæ rieâng coù Bình Ñònh ñöôïc laøm Ñòa baï hai laàn: laàn thöù nhaát vaøo naêm 1815, laàn thöù hai vaøo naêm 1839. 12
Ngoaïi tröø tröôøng hôïp Nam Kyø laø ñaát môùi khai khaån, Minh Maïng vaø trieàu ñình Hueá thaáy khoâng ñaâu coù ít coâng ñieàn nhö ôû Bình Ñònh (6 - 7.000 maãu coâng ñieàn, treân 70.000 maãu tö ñieàn), neân ñaõ quyeát ñònh laøm vieäc quaân ñieàn, nghóa laø caét moät nöûa tö ñieàn cho vaøo coâng ñieàn, sau moät thôøi gian do döï vaø baøn baïc khaù laâu. Naêm 1839, Minh Maïng phaùi Voõ Xuaân Caån vaøo Bình Ñònh thi haønh pheùp Quaân ñieàn. Tröôùc heát, Caån duøng caùch thuyeát phuïc ñieàn chuû roài môùi laøm laïi soå Ñòa baï. Söu taäp Ñòa baï traán Bình Ñònh naêm 1815 vaø tænh Bình Ñònh naêm 1839 coøn löu laïi giuùp ta hieåu ñöôïc moät kinh nghieäm "caûi caùch ruoäng ñaát" raát trieät ñeå vaø duy nhaát trong lòch söû Vieät Nam tröôùc ñaây. Nhaân ñaây, toâi ñeà nghò chuùng ta haõy ñaùnh giaù ñuùng möùc caùc coâng trình taäp hôïp vaø tröôùc taùc treân quy moâ lôùn nhöõng taùc phaåm veà söû hoïc, vaên hoïc cuûa nhaø Nguyeãn, ñoù laø nhöõng coâng trình raát ñoà soä so vôùi caùc trieàu ñaïi tröôùc. Chuùng ta cuõng neân ghi coâng caùc "nhaø khoa hoïc" voâ danh, töø ñaïc ñieàn quan ñeán nho só taû baï, ñaõ vaét oùc vaø ñoå moà hoâi treân töøng maûnh ruoäng ñaát ôû khaép mieàn ñaát nöôùc, ñeå thöïc hieän ñöôïc boä söu taäp Ñòa baï voâ cuøng quyù giaù naøy cho daân toäc ta. * * * Vôùi taàm nhìn khaùi quaùt vaø saâu saéc qua nghieân cöùu Ñòa baï, nhaø söû hoïc Nguyeãn Ñình Ñaàu ñaõ laøm noåi baät nhöõng neùt chính yeáu cuûa cheá ñoä sôû höõu ruoäng ñaát noùi rieâng vaø cuûa neàn haønh chính noùi chung. Nhö caùc chính saùch: quaân caáp coâng ñieàn cho ngöôøi thieáu ruoäng, nguï binh ö noâng, caám quan chöùc taäu ruoäng ôû nôi trò nhaäm, thueá khoùa bieät ñaõi daân cö thoå vaø nghóa trang, v.v... Cheá ñoä sôû höõu ruoäng ñaát, ñöôïc chia ra 3 quyeàn: a) Quyeàn sôû höõu toái thöôïng cuûa nhaø vua (töùc Nhaø nöôùc); b) Quyeàn sôû höõu cuûa tö nhaân vaø taäp theå; c) Quyeàn söû duïng (trong thôøi gian nhaát ñònh vaø khoâng ñöôïc mua ñi baùn laïi). Nhaø nöôùc xöa luoân khuyeán ñieàn, vaø coøn laäp ra caùc dinh ñieàn, ñoàn ñieàn vaø trang traïi (khi aáy goïi laø quan ñieàn). Sau khi thaønh töïu, Nhaø nöôùc ñem quan ñieàn chia cho daân coù coâng khai phaù laøm tö ñieàn vaø giöõ laïi moät phaàn laøm coâng ñieàn. Nhaø nöôùc quan taâm ñeán hoaït ñoäng chính trò, cai trò, quoác phoøng vaø thu thueá, coøn kinh teá thì ñeå daân laøm. Phaûi chaêng taát caû nhöõng chính saùch treân cuøng vôùi daãn chöùng Ñòa baï seõ cho ta thaáy ñaïo lyù vaø tö töôûng truyeàn thoáng Vieät Nam ñaõ 13
ñöôïc phaùp cheá hoùa vaø cuï theå hoùa theá naøo trong ñôøi soáng nhaân daân ta. Tö töôûng yeâu ñaát nöôùc queâ höông, hieáu thaûo trong gia ñình, thöông ñoàng baøo ruoät thòt ñaõ ñöôïc bieän minh huøng hoàn qua nhöõng phaàn moâ taû, thoáng keâ, phaân tích Ñòa baï. Ñeå ñaùnh giaù coâng trình Nghieân cöùu Ñòa baï trieàu Nguyeãn, toâi xin nhaéc laïi lôøi cuûa söû gia Phan Huy Leâ: "Anh Nguyeãn Ñình Ñaàu laø ngöôøi ñi ñaàu trong vieäc khai thaùc kho tö lieäu (Ñòa baï) cöïc kyø phong phuù naøy... Keát quaû nghieân cöùu cuûa nhaø söû hoïc Nguyeãn Ñình Ñaàu ñaõ ñaët laïi moät soá vaán ñeà buoäc caùc nhaø khoa hoïc phaûi kieåm tra laïi nhaän thöùc cuõ cuûa mình". Thaät vaäy, coâng trình naøy seõ khoûa laáp ñöôïc moät phaàn, phaàn ñaëc bieät quan troïng, trong söï tìm hieåu ñaát nöôùc vaø daân toäc Vieät Nam. Coù leõ ñaây laø moät trong nhöõng coâng trình lôùn nhaát veà khoa hoïc lòch söû ôû cuoái theá kyû XX cuûa chuùng ta. Vaäy, toâi xin traân troïng giôùi thieäu vôùi caùc hoïc giaû, caùc baïn ñoïc, coâng trình Nghieân cöùu Ñòa baï trieàu Nguyeãn cuûa nhaø söû hoïc Nguyeãn Ñình Ñaàu. Toâi hy voïng coâng trình seõ ñöôïc ñoùn nhaän moät caùch thieän caûm. Toâi cuõng mong raèng caùc Hoäi - Vieän chuyeân khoa vaø caùc cô quan chöùc naêng - chuû yeáu laø Toång cuïc Ñòa chính vaø Cuïc Löu tröõ Quoác gia - seõ giuùp ñôõ hôn nöõa, ñeå coâng trình ñöôïc mau choùng hoaøn thaønh. Vôùi anh baïn giaø, nhaø söû hoïc Nguyeãn Ñình Ñaàu luoân kieân gan beàn chí vôùi söû hoïc vaø coù moät taám loøng naëng tình queâ höông, maø chuùng toâi thöôøng goïi vui laø "Taû Ao cuûa thaønh phoá" vaø nay laø "Taû Ao cuûa Vieät Nam", toâi caàu chuùc anh luoân giöõ ñöôïc söùc khoûe vaø tinh thaàn minh maãn ñeå hoaøn thaønh coâng trình - coù theå noùi troïng ñaïi naøy - tröôùc naêm 2000. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 10 naêm 1993 GS. TRAÀN VAÊN GIAØU Chuû tòch HOÄI ÑOÀNG KHOA HOÏC XAÕ HOÄI THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Chuû tòch Danh döï HOÄI KHOA HOÏC LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM 14
Lôøi caûm ôn Vieäc nghieân cöùu söu taäp Ñòa baï seõ giuùp ta hieåu roõ ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Vieät Nam. May maén thay, nay coøn giöõ ñöôïc söu taäp goàm khoaûng 16.000 quyeån Ñòa baï xaõ thoân trong toaøn quoác. ÔÛ thôøi gian laäp Ñòa baï (1805 - 1836), nöôùc ta chia thaønh 29 tænh, keå töø aûi Nam Quan ñeán muõi Caø Mau. Soå Ñòa baï ñöôïc ghi cheùp baèng chöõ Haùn vaø theo moät theå thöùc thoáng nhaát cho caû nöôùc: moãi maûnh ruoäng ñaát phaûi ghi roõ dieän tích, vò trí, caùch söû duïng, loaïi haïng vaø sôû höõu chuû. Söu taäp Ñòa baï laø moät kho tö lieäu phong phuù voâ giaù, nhöng cuõng quaù ñoà soä ñeå coù theå phieân dòch heát moïi chi tieát. Töï löôïng söùc mình coù nhieàu haïn cheá veà thôøi gian vaø khaû naêng, ngay töø khi baét ñaàu nghieân cöùu söu taäp Ñòa baï, toâi ñaõ ñaët ra moät keá hoaïch vaø moät phöông phaùp: laøm töøng tænh vaø baét ñaàu töø tænh nhoû tröôùc. Trong 29 tænh, Haø Tieân nhoû nhaát (ít ruoäng ñaát thöïc canh) vaø Ñòa baï 6 tænh Nam Kyø töông ñoái ñôn giaûn hôn caùc tænh mieàn Baéc (nôi maø ruoäng ñaát ñaõ phaân chia ra manh muùn töø nhieàu theá kyû qua). Cho neân, toâi seõ giôùi thieäu Haø Tieân tröôùc vaø laøm thoáng keâ töøng sôû ruoäng ñaát, töøng teân sôû höõu chuû, töø xaõ thoân tôùi toång, töø toång tôùi huyeän, töø huyeän tôùi phuû vaø tænh. Caùc tænh khaùc, cuõng seõ coù nhöõng baûng thoáng keâ töông töï, nhöng thieáu nhöõng baûng phaân tích töøng sôû ruoäng ñaát vaø sôû höõu chuû. Tuy nhieân, moãi tænh cuõng seõ coù moät quyeån Ñòa baï cuûa xaõ thoân tieâu bieåu nhaát ñöôïc phieân dòch ñính keøm. Rieâng tænh Gia Ñònh, toaøn boä Ñòa baï huyeän Bình Döông - töùc ñòa baøn Thaønh phoá Hoà Chí Minh ngaøy nay - seõ ñöôïc giôùi thieäu vaø phaân tích kyõ. Ngoaøi ra, trong söu taäp Ñòa baï 29 tænh noùi treân, coù tröôøng hôïp duy nhaát cuûa Bình Ñònh laø moãi thoân aáp ñöôïc laäp Ñòa baï hai laàn: moät laàn döôùi thôøi Gia Long vaø moät laàn döôùi thôøi Minh Maïng khi thi haønh pheùp quaân ñieàn (moät nöûa tö ñieàn vaø moät nöûa coâng ñieàn) naêm 1839. Vì theá, tænh Bình Ñònh seõ ñöôïc giôùi thieäu moät caùch ñaëc bieät. 15
Nay tuy chöa laøm heát 29 tænh, nhöng toâi ñöôïc khuyeân laø cöù neân coâng boá nhöõng tænh ñaõ laøm xong, maëc daàu coøn moät soá ñieåm thieáu soùt. Neáu khoâng, chöa bieát ñeán bao giôø coâng trình môùi ñöôïc ra maét ñoäc giaû. Vaäy tröôùc khi ñem giôùi thieäu töøng phaàn coâng trình naøy, toâi xin thaønh thaät baøy toû loøng tri aân saâu saéc ñeán: • HOÄI ÑOÀNG KHOA HOÏC XAÕ HOÄI THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ñaõ nhaän baûo trôï cho coâng trình. Chuû tòch TRAÀN VAÊN GIAØU vaø caùc baïn ñoàng söï ñaõ khuyeán khích vaø uûng hoä toâi trong coâng taùc nghieân cöùu laâu daøi naøy. • HOÄI KHOA HOÏC LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM ñaõ giôùi thieäu coâng trình naøy vôùi caùc giôùi Ñaïi hoïc vaø Vieän nghieân cöùu ôû Thuû ñoâ Haø Noäi. Chuû tòch PHAN HUY LEÂ ñaõ aân caàn giuùp ñôõ toâi vieäc ñoù. Nhaø Xuaát baûn Ngoaïi vaên Haø Noäi ñaõ cho dòch sang tieáng Anh vaø tieáng Phaùp moät soá baøi cuûa toâi ñeå ñaêng trong taïp chí NGHIEÂN CÖÙU VIEÄT NAM (Etudes Vietnamiennes, Vietnamese Studies), laøm cho nhieàu hoïc giaû nöôùc ngoaøi löu yù ñeán ñeà taøi naøy. • Hai cöïu Tuøy vieân vaên hoùa Nhaät Baûn YUMIO SAKURAI vaø YOSHIHARU TSUBOI ñeàu quan taâm ñeán vaán ñeà vaø khuyeán khích toâi thöïc hieän coâng trình. Giaùo sö SAKURAI ñaõ nghieân cöùu "leä quaân ñieàn qua caùc thôøi" vaø aán haønh moät luaän aùn veà söï "Thaønh hình caùc thoân laïc" ôû ñoàng baèng soâng Hoàng, döïa treân tö lieäu Ñòa baï. Coøn giaùo sö TSUBOI, sau khi laøm xong luaän aùn NÖÔÙC ÑAÏI NAM ÑOÁI DIEÄN VÔÙI PHAÙP VAØ TRUNG HOA - maø toâi ñaõ dòch töø Phaùp vaên sang Vieät ngöõ, ñaõ tôùi Trung taâm Löu tröõ taïi TP.Hoà Chí Minh ñeå nghieân cöùu Chaâu baûn cuøng luùc toâi ñang söu tra Ñòa baï. • ÑAÏI HOÏC PARIS VII vaø VIEÄN VIEÃN ÑOÂNG BAÙC COÅ PHAÙP (Ecole Française d'Extreâme-Orient) cuõng laø hai cô quan taùn trôï coâng trình naøy. Giaùo sö PHILIPPE LANGLET ñaõ giuùp toâi hoaøn chænh baøi giôùi thieäu "Ñòa Baï Nam Kyø Luïc Tænh" ñaêng trong Taäp san Vieän VÑBC - 1991. Giaùm ñoác LEÙON VANDERMEERSCH ñaõ môøi toâi baùo caùo veà ñeà taøi "Quaân ñieàn ôû Bình Ñònh naêm 1839 qua söu khaûo Ñòa baï "nhaân dòp Hoäi thaûo Quoác teá taïi Haø Noäi cuoái naêm 1992 ñeå kyû nieäm "90 naêm thaønh laäp Vieän Vieãn Ñoâng Baùc Coå Phaùp taïi Vieät Nam". 16
• TRUNG TAÂM LÖU TRÖÕ QUOÁC GIA taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh lieân tuïc ba thôøi giaùm ñoác (1978 - 1994) ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho toâi khai thaùc toaøn boä söu taäp Ñòa baï quyù giaù naøy. Vaø toâi cuõng khoâng theå queân caùc chuyeân vieân Löu tröõ ñaõ taän tình phuïc vuï cho coâng taùc nghieân cöùu. • CAÙC COÄNG SÖÏ VIEÂN cuûa toâi nhö VUÕ VAÊN KÍNH, TAÊNG VAÊN HYÛ cuøng caùc bieân taäp vieân vaø thö kyù khaùc ñaõ giuùp toâi trong nhieàu coâng ñoaïn dòch thuaät, thoáng keâ, phaân tích, bieân soaïn, v.v... Nhöng toâi xin nhaän traùch nhieäm veà mình taát caû nhöõng gì laø sai soùt vaø khieám khuyeát. • Nhaø xuaát baûn TP.HCM ñaõ khoâng ngaïi toån phí cho xuaát baûn boä saùch naøy ngay töø ñaàu vaø Taïp chí XÖA VAØ NAY – cô quan cuûa Hoäi Söû hoïc Vieät Nam – cuõng hôïp taùc xuaát baûn cho toâi nhöõng taäp saùch coøn laïi. • Nhöõng ngöôøi thaân vaø baèng höõu khoâng muoán neâu teân, ñaõ giuùp toâi caû veà tinh thaàn laãn phöông tieän ñeå thöïc hieän coâng trình ngay töø buoåi "vaïn söï khôûi ñaàu nan". Sau heát, toâi xin traân troïng caûm ôn caùc nhaø khoa hoïc, quyù ñoäc giaû, ñaëc bieät laø caùc baïn seõ chæ baûo cho bieát nhöõng ñieàu sai soùt, ñeå sau naøy coù theå laøm baûn ñính chính vaø ñeå soaïn giaû ñöôïc hoïc hoûi theâm. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, muøa Thu, naêm 2002 NGUYEÃN ÑÌNH ÑAÀU Theâ Theâm Lôøi caûm ôn: ôn: Toâi xin chaân thaønh caûm ôn Ban laõnh ñaïo Ñaïi hoïc Quoác gia TP.HCM ñaõ quyeát ñònh cuøng luùc cho xuaát baûn 2 taäp Nghieân cöùu Ñòa baï Quaûng Ngaõi vaø Quaûng Nam, maø toâi ñaõ hoaøn thaønh töø naêm 1999, nhöng chöa in ñöôïc vì thieáu phöông tieän. TP.HCM, ñaàu Xuaân naêm 2010 NGUYEÃN ÑÌNH ÑAÀU 17
18
** PHUÛ THAÊNG HOA Gồm 3 huyện: - Duy Xuyên - Hà ðông - Lễ Dương Có 572 làng còn ñịa bạ (383 xã, 115 thôn, 20 phường, 18 châu, 9 ấp, 4 sách, 15 tộc, 5 trại, 3 giáp) và 64 làng mất ñịa bạ. TOÀN DIỆN TÍCH 119114.0.2.3.2.9 . Diện tích sử dụng 92692.2.6.6.9.1 . Diện tích không sử dụng 26421.7.10.6.3.8 I. DIỆN TÍCH ðIỀN THỔ 91244.1.7.8.6.1 1.- Diện tích ñiền 81811.7.12.0.1.8 - Công ñiền và quan ñiền 10939.4.10.4.6 . Công ñiền thực canh 8713.3. 6. 4.2 . Công ñiền thảo quản 8.8.8.3 . Quan ñiền trại 1757.3. 5. 8 . Tự ñiền 0.5. 0. 0 . Công ñiền cho nơi khác 341.1.14.1.4 . Quan ñiền trại cho nơi khác 118.2. 5. 8 - Tư ñiền 70872.3. 1. 5.5.8 . Tư ñiền thực canh 64379.7. 0. 3.0.8 . Tư ñiền thảo quản 73.3.3.6.7.8 . Tư ñiền trang trại 706.3.10.0 . Tư ñiền trưng tô 58.5.1.0 . Tư ñiền ñại nạp 144.0.12.7 . Tư ñiền hương hỏa 5.0.0.0 . Tư ñiền của người nơi khác 5482.2.6.9.7 . Tư ñiền trang trại cho nơi khác 23.0.8.8 19
2.- Diện tích thổ 9432.3.10.8.4.3 - Công quan thổ 445.1. 6. 6.9.6 . Công thổ thực canh 371.1. 5. 3.9.6 . Công thổ ñại nạp 32.9. 3. 2 . Quan thổ trại 38.2.5.6 . Công thổ cho nơi khác 2.8.7.5 - Tư thổ 8987.2. 4. 1.4.7 . Tư thổ thực canh 8615.4. 2. 3.5.7 . Tư thổ trang trại 6.0. 0. 0 . Tư thổ ñại nạp 0.8.13.6 . Tư thổ của người nơi khác 364.9.3.1.9 II. ðỔNG CƯ THỔ (Tiên Giang Thượng, Hð) 3.5. 0. 0 III. CÁC LOẠI ðẤT KHÁC 1444.5.13.8.3 - Thần từ thổ 437.3.12.1.7 - Mộ ñịa 999.2.11.8.6 - Bờ ñắp 0.5.0.0 - Bàu, ao 0.5.0.0 - Rừng cấm 6.9.4.8 IV. ðẤT KHÔNG SỬ DỤNG 26421.7.10.6.3.8 - Quan ñiền trại lưu hoang 20.0.0.0 - Tư ñiền lưu hoang 158.3.3.4.5 - Tư thổ lưu hoang 77.0.14.0 - Rừng 1745.5.11.0 - ðất hoang, thổ phụ, cát 24420.7.12.1.8.8 V. CÁC LOẠI ðO THEO CHIỀU DÀI VÀ ðẾM SỞ, DẢI - ðường thiên lý 16.136 tầm, 2 thước, 8 tấc và 22 ñoạn không ño. - Thủy ñạo 37.243 tầm, 3 thước, 3 tấc và 303 dải không ño. 20
- Khê cừ 59.253 tầm, 1 thước và 264 dải không ño. - Bờ ñắp 7 tầm và 76 bờ không ño. - Thủy ñiền trúc ñăng 32 sở. - Ruộng muối 13 sở, nại. - Sông 1 dải. - Bãi biển 2 bờ. - ðò ngang 38 sở. - Bàu, ao, ñầm 72 sở. * * * CƯỚC CHÚ 1. Công quan ñiền thổ 11384.6. 2.1.5.6 - Công quan ñiền 10939.4.10.4.6 - Công quan thổ 445.1. 6.6.9.6 2. Tư ñiền tư thổ 79859.5. 5.7.0.5 - Tư ñiền 70872.3. 1.5.5.8 - Tư thổ 8987.2. 4.1.4 7 * * * 21
A. HUYEÄN DUY XUYEÂN Gồm 6 tổng và 4 thuộc - Tổng An Lạc Hạ - Tổng Xuân Phú Trung - Tổng An Lễ Thượng - Thuộc Chu Tượng - Tổng Mậu Hòa Trung - Thuộc Hà Bạc - Tổng Quảng ðại Thượng - Thuộc Hoa Châu - Tổng Thuận An Trung - Thuộc Liêm Hộ Có 223 làng còn ñịa bạ (139 xã, 53 thôn, 6 phường, 16 châu, 2 ấp, 2 sách, 4 tộc, 2 trại) và 18 làng mất ñịa bạ. TOÀN DIỆN TÍCH 51732.0.6.8.3.9 Diện tích sử dụng 38626.7. 6. 0.8.1 Diện tích không sử dụng 131 05.3. 0. 7.5.8 I. DIỆN TÍCH ðIỀN THỔ THỰC CANH 37968.2.9.0.5.1 1.- Diện tích ñiền 30319.3.13.5.9.8 - Công ñiền và quan ñiền 6431.2.11.3 . Công ñiền 5389.1.0.6.6 . Công ñiền thảo quản 3.7.2.8 . Quan ñiền trang trại 961.9.5.4 . Tự ñiền 0.5.0.0 . Công ñiền cho nơi khác 59.4.8.9.4 . Quan ñiền trang trại cho nơi khác 16.5.8.5 - Tư ñiền 23888.1.2.2.9.8 - Tư ñiền thực canh 22090.2.0.3.5.8 . Tư ñiền trang trại 281.2.11.1 . Tư ñiền thảo quản 65.6.1.7.8 . Tư ñiền hương hỏa 5.0.0.0 22
. Tư ñiền của người nơi khác 1446.0.4.0.6 2.- Diện tích thổ 7648.8.10.4.5.3 - Công thổ, quan thổ 367.0. 6. 1.9.6 . Công thổ 295.5.12.3.9.6 . Công thổ ñại nạp 32.9.3.2 . Quan thổ trang trại 37.0.5.6 . Công thổ cho nơi khác 1.5.0.0 - Tư thổ 7281.8.8.2.5.7 . Tư thổ 6960.8.2.8.1.7 . Tư thổ trang trại 5.0.0.0 . Tư thổ của người nơi khác 316.0.1.4.4 II. CÁC LOẠI KHÁC 658.4.12.0.3 - Thần từ 148.8.12.8.7 - Thần từ, Phật tự của làng khác 1.0.0.0 - Mộ ñịa 501.6.9.3.6 - Rừng cấm 6.9.4.8 III. ðẤT KHÔNG SỬ DỤNG 13105.3.0.7.5.8 - Quan trại ñiền lưu hoang 20.0.0.0 - Tư ñiền lưu hoang 66.6.12.5 - Tư thổ lưu hoang 70.7.14.3.5 - Hoang nhàn, thổ phụ, cát trắng 12947.8.3.9.0.8 IV. CÁC LOẠI ðO THEO CHIỀU DÀI VÀ ðẾM SỞ, DẢI... - ðường thiên lý 2.739 tầm, 3 thước, 8 tấc và 11 ñoạn không ño. - Thủy ñạo 7.118 tầm, 4 thuộc và 114 dải không ño. - Khê cừ 8.970 tầm và 107 dải không ño. - Khe nhỏ 305 tầm và 5 dải không ño. - Sông 1 dải. 23
- Thủy ñiền trúc ñăng 3 sở. - ðò ngang 12 sở. - Bờ ñắp 23 bờ. - Bàu, ao, ñầm 51 sở. CƯỚC CHÚ 1. Công ñiền công thổ 6798.3. 2.4.9.6 - Công quan ñiền 6431.2.11.3 - Công quan thổ 367.0. 6.1.9.6 2. Tư ñiền tư thổ 31169.9. 6.5.5.5 - Tư ñiền 23888.1. 2.2.9.8 - Tư thổ 7281.8. 4.2.5.7 * * * 24