Nghiên cứu hội chứng chuyển hóa ở phi công quân sự trên 35 tuổi

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> <br /> NGHIÊN CỨU HỘI CHỨNG CHUYỂN HÓA<br /> Ở PHI CÔNG QUÂN SỰ TRÊN 35 TUỔI<br /> Lưu Cảnh Toàn*; Nguyễn Tùng Linh**; Nguyễn Minh Phương**<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu mô tả trên 136 phi công quân sự (PCQS) ≥ 35 tuổi được giám định sức khỏe tại Viện<br /> Y học Hàng không (YHHK) năm 2011. Khai thác tiền sử bệnh liên quan đến hội chứng chuyển hãa<br /> (HCCH), đo chiều cao, cân nặng, đo vòng bụng, vòng mông, đo huyết áp, tính chỉ số BMI (Body<br /> Mass Index), xét nghiệm sinh hóa máu lúc đói. Từ đó đánh giá tỷ lệ đặc điểm của HCCH của PCQS<br /> theo tiêu chuẩn NCEP-ATP III (Third Report of the National Cholesterol Education Program). Kết<br /> quả: 27,21% phi công > 35 tuổi mắc HCCH, trong đó, 21,32% trường hợp HCCH đạt 3 tiêu chí và<br /> 5,88% trường hợp HCCH đạt 4 tiêu chí theo tiêu chuẩn NCEP-ATP III. Ở nhóm có HCCH, BMI cao<br /> hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm không có HCCH (p < 0,001). Không có sự khác biệt về tuổi<br /> trung bình giữa hai nhóm có và không có HCCH. Tình trạng thừa cân và béo phì liên quan đến tăng<br /> tỷ lệ HCCH, chưa tìm thấy mối liên quan giữa tuổi với tỷ lệ mắc HCCH ở PCQS ≥ 35 tuổi.<br /> * Từ khóa: Phi công quân sự; Hội chứng chuyển hóa.<br /> <br /> STUDY ON THE METABOLIC SYNDROME AMONG<br /> MILITARY PILOTS WITH AGE OF OVER 35<br /> SUMMARY<br /> A descriptive study was conducted on 136 pilots who were examined in Aerospace Medical Institute<br /> in 2011. Subjects were asked about medical history and they also were measured waist, hip, height,<br /> weight, calculated BMI, and checked fasting blood biochemical tests. Then, we evaluated rate and<br /> characteristics of metabolic syndrome based on NCEP-ATP III guidelines. Results: the rate of<br /> metabolic syndrome was 27.21% among military pilots in which the rate of metabolic syndrome cases<br /> got 3 criteria and 4 criteria according to NCEP-ATP III standard were 21.32% and 5.88%. BMI of metabolic<br /> syndrome group was higher than the group without metabolic syndrome with p < 0.001. The average<br /> age of the group with metabolic syndrome and without metabolic syndrome was not statistically significant<br /> different with p > 0.05. There was relation between overweight and obesity and there was no relation<br /> between age and the rate of metabolism syndrome among military pilots with over 35 years old.<br /> * Key words: Military pilots; Metabolic syndrome.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong những năm gần đây, do ảnh hưởng<br /> của lối sống công nghiệp, thói quen dinh<br /> dưỡng giàu năng lượng, ít hoạt động thể<br /> <br /> lực, tỷ lệ người đồng thời có các biểu hiện<br /> như tăng huyết áp, tăng lipid máu, dư cân,<br /> béo phì gặp ngày càng nhiều và yếu tố nguy<br /> cơ dẫn đến một số bệnh nguy hiểm như<br /> đái tháo đường, xơ vữa động mạch, bệnh tim<br /> <br /> * Viện Y học Hàng Không<br /> ** Học viện Quân y<br /> Chịu trách nhiệm nội dung khoa học: PGS. TS. Hoàng Trung Vinh<br /> PGS. TS. Phạm Ngọc Châu<br /> <br /> 1<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> thiÕu m¸u côc bé (c¬n ®au th¾t ngùc, nhồi<br /> máu cơ tim), đột quỵ não… Sự xuất hiện<br /> của tình trạng tăng lipid máu, dư cân béo phì,<br /> tăng đường huyết… tạo thành HCCH.<br /> Hiện nay, cùng với sự xuất hiện ngày<br /> càng nhiều các bệnh lý chuyển hóa và tim<br /> mạch do tỷ lệ đối tượng có HCCH ngày<br /> càng gia tăng ở khắp nơi trên thế giới.<br /> Vì vậy, phát hiện sớm HCCH ở những đối<br /> tượng chưa biểu hiện thành bệnh là một<br /> công việc cần thiết, một biện pháp dự<br /> phòng rất hữu hiệu hạn chế sự xuất hiện<br /> của các bệnh liên quan đến HCCH [1, 2].<br /> PCQS ≥ 35 tuổi là đối tượng đặc biệt<br /> được theo dõi và giám định sức khỏe<br /> thường xuyên, nhằm làm tốt các công tác<br /> dự phòng, điều trị và nâng cao sức khỏe<br /> phi công. Hiện nay, chưa có nghiên cứu<br /> nào đề cập đến việc khảo sát các biểu hiện<br /> của HCCH ở PCQS > 35 tuổi. Vì vậy, đề tài<br /> này được nghiên cứu với mục tiêu: Đánh<br /> giá tỷ lệ và đặc điểm HCCH ở PCQS ≥ 35<br /> tuổi theo tiêu chuẩn NCEP-ATP III.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 136 PCQS có tuổi đời > 35 tuổi, được giám<br /> định tại Khoa Nghiên cứu Sinh lý, Viện Y<br /> học Hàng không năm 2011.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ: đang mắc các bệnh<br /> nhiễm trùng, bệnh cấp tính khác.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả, cắt ngang.<br /> * Khám sức khoẻ cho các đối tượng nghiên<br /> cứu:<br /> + Đo chiều cao (m), cân nặng (kg), đo vòng<br /> bụng, vòng mông (cm).<br /> + Đo huyết áp (mmHg)<br /> <br /> + Khai thác tiền sử bệnh liên quan đến<br /> hội chứng chuyển hoá như: tăng huyết áp,<br /> đái tháo đường, gout, rối loạn lipid máu,<br /> tiền sử gia đình (bố, mẹ, anh chị em ruột bị<br /> mắc các bệnh liên quan đến HCCH).<br /> + Xét nghiệm sinh hoá lúc đói: glucose,<br /> axít uric, cholesterol, triglycerid, HDL-C, men<br /> gan, ure, creatinin.<br /> * Các tiêu chuẩn chẩn đoán sử dụng trong<br /> nghiên cứu:<br /> - Tính chỉ số khối cơ thể BMI:<br /> Áp dụng công thức của WHO:<br /> Trọng lượng cơ thể (kg)<br /> BMI =<br /> [Chiều cao cơ thể (m)]2<br /> * Đánh giá BMI áp dụng cho người châu Á:<br /> Thiếu cân: < 18,5; bình thường: 18,5 - 22,9;<br /> dư cân: 23 - 24,9; béo độ 1: 25 - 29,9; béo<br /> độ 2: 30.<br /> * Tiêu chuẩn chẩn đoán HCCH:<br /> Sử dụng tiêu chuẩn chẩn đoán HCCH của<br /> NCEP-ATP III.<br /> + Glucose máu lúc đói ≥ 6,1 mmol/l.<br /> + Huyết áp ≥ 130/85 mmHg.<br /> + Triglycerid ≥ 1,7 mmol/l (150 mg/dl).<br /> + HDL - cholesterol < 1,03 mmol/l ở nam;<br /> < 1,29 mmol/l ở nữ.<br /> + Béo bụng: vòng eo ≥ 90 cm (với nam);<br /> ≥ 80 cm (với nữ).<br /> Để xác định có HCCH phải ≥ 3 tiêu chí.<br /> * Phương pháp xử lý số liệu:<br /> Xử lý số liệu thu thập được bằng phần<br /> mềm<br /> 16.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Tỷ lệ và đặc điểm của HCCH ở PCQS<br /> > 35 tuổi.<br /> <br /> 2<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> Có HCCH: 37 phi c«ng (27,21%); không<br /> có HCCH: 99 phi c«ng (72,79%). Điều tra<br /> 136 đối tượng PCQS ở độ tuổi > 35, đây là<br /> những đối tượng được giám định sức khỏe<br /> định kỳ tại Khoa Nghiên cứu Sinh lý, Viện Y<br /> häc Hµng kh«ng, đồng thời cũng là những<br /> đối tượng có nguy cơ cao xuất hiện một số<br /> bệnh liên quan đến HCCH như đái tháo<br /> đường týp 2, tăng lipid máu gây vữa xơ<br /> động mạch, tăng huyết áp, bệnh tim thiếu<br /> máu cục bộ, bệnh gout… Kết quả cho thấy,<br /> 27,21% trường hợp có HCCH theo tiêu<br /> chuẩn chẩn đoán của NCEP-ATP III. Có thể<br /> nhận định đây là một tỷ lệ cao, chiếm tới<br /> gần 1/3 các trường hợp điều tra. Kết quả<br /> này cũng phù hợp với nghiên cứu của một<br /> số tác giả.<br /> Ở Việt Nam, Trần Thị Phượng và Hoàng<br /> Trung Vinh nghiên cứu điều tra về dịch tễ<br /> học của HCCH trên 703 cán bộ công chức<br /> tại thị xã Phủ Lý nhận thấy: 28,3% có HCCH.<br /> Ngoài ra, một số nghiên cứu khác điều tra<br /> trên một số đối tượng hẹp như béo, đái tháo<br /> đường, tăng huyết áp cho thấy tỷ lệ HCCH<br /> khá cao. Võ Bảo Dũng, Trần Văn Trung<br /> và CS (2004) [3] nhận thấy trong 106 BN<br /> đái tháo đường týp 2, 65,09% có HCCH.<br /> Quách Hữu Trung [4] nghiên cứu 84 BN tăng<br /> huyết áp đã phát hiện và chẩn đoán được<br /> 41,0% có HCCH theo tiêu chuẩn NCEP ATP<br /> III. Trong một quan sát ở BN ĐTĐ týp 2,<br /> Nguyễn Thành Công, Nguyễn Thy Khuê (2005)<br /> cũng thấy: tần suất HCCH theo tiêu chuẩn<br /> của NCEP-ATP III là 77,6%, nếu theo tiêu<br /> chuẩn NCEP-ATP III áp dụng cho người<br /> châu Á thì tỷ lệ HCCH lên đến 86% [5].<br /> * Số lượng các tiêu chí theo NCEP-ATP III<br /> ở đối tượng nghiên cứu:<br /> Không có tiêu chí nào: 14 phi c«ng (10,3%);<br /> 1 tiêu chí: 42 phi c«ng (30,88%); 2 tiêu chí:<br /> <br /> 43 phi c«ng (31,61%); 3 tiêu chí: 29 phi c«ng<br /> (21,33%); 4 tiêu chí: 8 phi c«ng (5,88%).<br /> nhóm có HCCH, tỷ lệ đối tượng có 3 tiêu<br /> chí cao hơn đối tượng có 4 tiêu chí.<br /> Bảng 1: So sánh giá trị trung bình một số<br /> chỉ số hóa sinh máu giữa 2 nhóm có và không<br /> có HCCH.<br /> CHỈ SỐ<br /> <br /> CÓ HCCH<br /> (n = 37)<br /> <br /> KHÔNG CÓ<br /> HCCH (n = 99)<br /> <br /> p<br /> <br /> Cholesterol<br /> <br /> 5,27 ± 1,38<br /> <br /> 5,19 ± 0,94<br /> <br /> p = 0,721<br /> <br /> GOT<br /> <br /> 30,30 ± 11,83<br /> <br /> 29,82 ± 14,4<br /> <br /> p = 0,85<br /> <br /> GPT<br /> <br /> 36,92 ± 18,82<br /> <br /> 34,59 ± 18,55<br /> <br /> p = 0,51<br /> <br /> Không có sự khác biệt các chỉ số hóa<br /> sinh máu: cholesterol, GOT và GPT giữa hai<br /> nhóm có và không có HCCH.<br /> 2. Liên quan giữa HCCH với tuổi và BMI.<br /> Bảng 2: So sánh giá trị trung bình tuổi và<br /> BMI giữa hai nhóm có và không có HCCH.<br /> X ± SD<br /> CHỈ SỐ<br /> <br /> Tuổi<br /> 2<br /> <br /> BMI (kg/m )<br /> <br /> Cã HCCH<br /> (n = 37)<br /> <br /> Kh«ng cã<br /> HCCH (n = 99)<br /> <br /> p<br /> <br /> 43,24 ± 6,27<br /> <br /> 43,06 ± 6,54<br /> <br /> p = 0,88<br /> <br /> 25,92 ± 1,72<br /> <br /> 24,03 ± 2,01<br /> <br /> p < 0,001<br /> <br /> Không có sự khác biệt về tuổi trung bình<br /> giữa hai nhóm có HCCH và không có HCCH.<br /> So sánh tuổi trung bình của nhóm có<br /> HCCH và không có HCCH thấy khác nhau<br /> không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05), chứng<br /> tỏ, không có sự liên quan giữa độ tuổi và<br /> HCCH ở nhóm đối tượng nghiên cứu.<br /> Đại đa nghiên cứu về dịch tễ học của<br /> HCCH nhận thấy: tỷ lệ HCCH tăng tỷ lệ<br /> thuận với tuổi. Nam giới lứa tuổi 40 - 55, tỷ<br /> lệ HCCH là 16%, ở lứa tuổi > 55 tỷ lệ này là<br /> 23,0% - 33,0% [3]. Các tác giả Hoa Kỳ còn<br /> thấy tỷ lệ HCCH gặp cao nhất ở nam giới<br /> lứa tuổi 50 - 70 [6]. Một nghiên cứu khác<br /> <br /> 3<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> cũng cho phát hiện tỷ lệ HCCH gia tăng<br /> theo tuổi, khoảng 40% HCCH ở tuổi 50 - 60<br /> và 50% ở tuổi > 60 [7]. Kết quả trên đây khác<br /> với các nghiên cứu khác, có thể do môi<br /> trường làm việc, chế độ dinh dưỡng, luyện<br /> tập của PCQS > 35 tuổi cã nét đặc thù riêng,<br /> do vậy, tuổi tăng không làm tỷ lệ HCCH tăng.<br /> <br /> - Tình trạng thừa cân và béo phì có liên<br /> quan đến tăng tỷ lệ HCCH.<br /> <br /> Trong một nghiên cứu về mối liên quan<br /> giữa tần suất HCCH với tuổi, Alexander CM,<br /> Landsman PB và CS (2003) [8] nhận thấy ở<br /> lứa tuổi 50 - 60, tỷ lệ HCCH theo tiêu chuẩn<br /> của NCEP - ATP III khoảng 43,5%; nhóm<br /> tuổi 60 - 70, tỷ lệ đó khoảng 50%.<br /> <br /> 2. Trần Hữu Dàng, Trần Thị Tuấn, Trần Thừa<br /> Nguyên. Hội chứng chuyển hoá và béo phì.Tạp<br /> chí nội tiết và các rối loạn chuyển hoá. 2004, số 11,<br /> tr.43-47.<br /> <br /> Ở nhóm có HCCH thì BMI cao hơn có ý<br /> nghĩa thống kê so với nhóm không có HCCH<br /> (p < 0,001). Điều đó chứng tỏ tình trạng dư<br /> cân và béo phì làm tăng tỷ lệ HCCH.<br /> Trong một nghiên cứu để xác định mối<br /> liên quan giữa HCCH và BMI, các tác giả đã<br /> phát hiện: nếu đối tượng có BMI < 25 kg/m2,<br /> HCCH chỉ gặp ở 4,6% trường hợp, khi BMI<br /> là 25 - 29,9 kg/m2 (béo độ 1), tỷ lệ là 22,4%<br /> và nếu BMI 30 kg/m2, HCCH gặp ở 59,6%<br /> [6]. Kết quả trên cũng tương tự nghiên cứu<br /> của một số tác giả nước ngoài, tỷ lệ HCCH<br /> ở những đối tượng không béo ở nam chỉ là<br /> 13,4%, nhưng ở đối tượng béo phì, tỷ lệ này<br /> là 38,0% [7].<br /> KẾT LUẬN<br /> Nghiên cứu 136 PCQS > 35 tuổi được<br /> giám định tại Khoa Nghiên cứu Sinh lý, Viện<br /> Y học Hàng không để khảo sát HCCH theo<br /> tiêu chuẩn của NCEP - ATP III có kết luận sau:<br /> * Tỷ lệ và một số đặc điểm của HCCH:<br /> - Tỷ lệ HCCH là 27,21%.<br /> - 21,32% trường hợp HCCH đạt 3 tiêu chí,<br /> 5,88% đạt 4 tiêu chí.<br /> * Mối liên quan của một số yếu tố với<br /> HCCH (tuổi và BMI):<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Tạ Văn Bình. Hội chứng chuyển hoá,<br /> Người bệnh đái tháo đường cần biết. Nhà xuất<br /> bản Y học. 2004, tr.31-41.<br /> <br /> 3. Võ Bảo Dũng, Trần Văn Trung, Nguyễn<br /> Ngọc Chất và CS. Hội chứng chuyển hoá ở BN<br /> đái tháo đường týp 2 tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh<br /> Bình Định (2003 - 2004). Kỷ yếu các đề tài nghiên<br /> cứu khoa học Hội nghị Nội tiết đái tháo đường<br /> miền Trung mở rộng lần IV. 2004, tr.231-236.<br /> 4. Quách Hữu Trung, Hoàng Trung Vinh.<br /> Nghiên cứu hội chứng chuyển hoá ở BN tăng<br /> huyếp áp. Kỷ yếu các đề tài nghiên cứu khoa<br /> học Hội nghị Nội tiết - đái tháo đường miền<br /> Trung mở rộng lần thứ IV. 2004, tr.219-224.<br /> 5. Nguyễn Thy Khuê, Nguyễn Thành Công.<br /> HCCH ở BN đái tháo đường týp 2. Kỷ yếu toàn<br /> văn các công trình nghiên cứu khoa học. Đại hội<br /> Hội Nội tiết - Đái tháo đường quốc gia Việt<br /> Nam lần thứ 3. 2005, tr.331-340.<br /> 6. Park Y, Zhu S, Palaniappan L, et al. The<br /> metabolic syndrome. Prevalence and associated<br /> risk factor findings in the US population from the<br /> third. International Health and nutrition examination<br /> survey, 1988 - 1994. Arch Intern Med. 2003, 163,<br /> pp.427-436.<br /> 7. Tenenbaum A. Matabolic syndrome and<br /> type 2 diabetes mellitus. Focus on peroxisame<br /> proliferator activated receptor (PPAR). Cardiovac<br /> Diabetol. 2003, 2 (1), 4.<br /> 8. Teutsch SM, Alexander CM, Landsman PB,<br /> Haffner SM. NCEP - defined metabolic syndrome,<br /> diabetes and prevalenee of coronary artery<br /> disease among NHANES III participants age 50<br /> years and older. Diabetes. 2003, 52, pp.1210-214.<br /> <br /> - Ở PCQS > 35 tuổi, chưa tìm thấy mối<br /> liên quan giữa tuổi với tỷ lệ mắc HCCH.<br /> <br /> 4<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2013<br /> <br /> Ngày nhận bài: 22/1/2013<br /> Ngày giao phản biện: 25/1/2013<br /> Ngày giao bản thảo in: 14/3/2013<br /> <br /> 5<br /> <br />