Nghiên cứu sự biến đổi nồng độ một số yếu tố viêm không đặc hiệu ở bệnh nhân hội chứng mạch vành cấp trước và sau điều trị

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỔI NỒNG ĐỘ MỘT SỐ YẾU TỐ<br /> VIÊM HÔNG ĐẶC HIỆU Ở BỆNH NHÂN HỘI CHỨNG<br /> MẠCH VÀNH CẤP TRƢỚC VÀ SAU ĐIỀU TRỊ<br /> Nguyễn Thị Thanh Th y*; Phạm Nguyễn Vinh**; Phạm Mạnh Hùng***<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: khảo sát các dấu ấn sinh học liên quan đến quá trình viêm có ý nghĩa trong theo<br /> dõi tiến triển, kết quả điều trị và tiên lượng bệnh. Khảo sát biến đổi nồng độ các dấu ấn viêm và<br /> miễn dịch không đặc hiệu: hs-CRP, bổ thể C3, C4 và IL-6 ở bệnh nhân (BN) hội chứng mạch<br /> vành cấp (HCMVC) trước và sau điều trị. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu tiến cứu so<br /> sánh trước điều trị và sau điều trị 6 tháng nội khoa hoặc tái thông mạch vành ở 37 BN HCMVC<br /> điều trị tại Viện Tim TP. HCM. Kết quả: sau điều trị HCMVC, nồng độ các yếu tố viêm giảm so<br /> với trước điều trị, đặc biệt IL-6 giảm từ 16,59 pg/ml xuống 3,99 pg/ml; hs-CRP giảm từ 8,7 mg/l<br /> xuống 1,3 mg/l. Kết luận: nồng độ các dấu ấn viêm và miễn dịch không đặc hiệu IL-6 và hsCRP ở BN HCMVC giảm sau điều trị, gợi ý dấu ấn sinh học theo dõi tiến triển và tiên lượng<br /> trong điều trị HCMVC.<br /> * Từ khóa: Hội chứng mạch vành cấp; Yếu tố viêm, miễn dịch không đặc hiệu.<br /> <br /> Evaluation of some Non-Specific Inflammatory Markers in Patients<br /> with Acute Coronary Syndrome Pre- and Post-treatment<br /> Summary<br /> Objectives: To evaluate inflammatory marker changes for monitoring treatment, progress<br /> and prognosis of patients with acute coronary syndrome (ACS). To evaluate the concentrations<br /> of non-specific inflammatory markers: hs-CRP, C3 and C4 complements, and IL-6 in patients<br /> with ACS pre- and post- treatment. Subjects and methods: Prospective study to compare preand post- treatment concentration of the tested markers among 37 patients with ACS admitted<br /> to Heart Institute HCM City for non surgery and coronary artery re-perfusion treatment. Results:<br /> Initiate results showed that, after treatment, the concentration of inflammatory markers reduced<br /> significantly, especially IL-6 reduced from 16.59 pg/ml to 3.99 pg/ml, and hs-CRP reduced from<br /> 8.7 mg/l to 1.3 mg/l. Conclusion: The concentration of non-specific inflammatory markers IL-6<br /> and hs-CRP decreased post-treatment suggesting those as biomarker for monitoring progress<br /> and prognosis of patients with ACS.<br /> * Key words: Acute coronary syndrome; Inflammatory, immunological markers .<br /> <br /> * Viện Tim TP. Hồ Chí Minh<br /> ** Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch<br /> *** Tổng hội Y học Việt Nam<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Thị Thanh Thúy (thuylabo@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 17/03/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 16/05/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 02/06/2016<br /> <br /> 82<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh mạch vành là một trong những<br /> bệnh có xu hướng gia tăng và chiếm một<br /> tỷ lệ lớn các trường hợp nhập viện gây<br /> tử vong. Bệnh mạch vành bao gồm cả<br /> HCMVC và bệnh mạch vành ổn định. Đã<br /> có một số nghiên cứu về hiện tượng viêm<br /> ở BN HCMVC thông qua định lượng các<br /> yếu tố viêm như bổ thể C3, C4, CRP và<br /> interleukin-6 (IL-6) cho thấy tác động của<br /> viêm đối với cơ chế bệnh sinh và tiến<br /> triển của HCMVC [3, 4, 5, 6]. Nghiên cứu<br /> trước của chúng tôi cũng cho thấy có sự<br /> thay đổi nồng độ các dấu ấn viêm và<br /> miễn dịch không đặc hiệu ở BN có<br /> HCMVC, cụ thể IL-6, C3, C4, hs-CRP<br /> tăng cao hơn trong nhóm BN có HCMVC<br /> so với nhóm chứng [1]. Tuy nhiên, chưa<br /> có nhiều nghiên cứu ở Việt Nam đánh giá<br /> biến đổi nồng độ các yếu tố này sau điều<br /> trị và mối liên quan của chúng với kết quả<br /> điều trị HCMVC bằng nội khoa hoặc tái<br /> thông động mạch vành (ĐMV). Nghiên<br /> cứu này nhằm: Xác định các yếu tố viêm<br /> và miễn dịch không đặc hiệu trước và sau<br /> điều trị HCMVC nhằm tìm hiểu sự biến đổi<br /> các yếu tố này và giá trị của chúng trong<br /> điều trị và tiên lượng HCMVC.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 37 BN không phân biệt tuổi, giới được<br /> chẩn đoán xác định HCMVC và điều trị<br /> nội khoa hoặc tái thông ĐMV tại Viện Tim,<br /> Thành phố Hồ Chí Minh từ 10 - 2011 đến<br /> 10 - 2013.<br /> <br /> BN nhồi máu cơ tim được chẩn đoán<br /> theo tiêu chuẩn của ECS/ACC/AHA/WHO<br /> (2010): tăng hoặc giảm chất chỉ điểm sinh<br /> học troponin, kèm theo một trong các biến<br /> đổi: triệu chứng thiếu máu cục bộ; xuất<br /> hiện sóng Q bệnh lý, hoặc ST chênh lên<br /> hay hạ xuống trên ECG và rối loạn vận<br /> động vùng trên chẩn đoán hình ảnh. Cơn<br /> đau thắt ngực không ổn định được định<br /> nghĩa như một cơn đau thắt ngực đi kèm<br /> ít nhất 1 trong 3 đặc điểm sau: (1) Xảy ra<br /> lúc nghỉ (hoặc gắng sức nhẹ) kéo dài trên<br /> 20 phút; (2) Triệu chứng đau thắt ngực<br /> nặng và mới xảy ra trong vòng 1 tháng;<br /> (3) Cơn đau thắt ngực ổn định, nhưng<br /> ngày càng nặng hơn: đau nhiều hơn, kéo<br /> dài hoặc nhiều cơn hơn. Điều trị gồm:<br /> dùng thuốc, nong ĐMV qua da, phẫu thuật<br /> bắc cầu ĐMV.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ: BN có bệnh lý<br /> viêm, nhiễm trùng đi kèm ở thời điểm<br /> khảo sát: viêm khớp, gout, viêm phế<br /> quản…<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu:<br /> Nghiên cứu tiến cứu so sánh trước<br /> sau trên cùng nhóm BN. BN được lấy<br /> máu xét nghiệm ở thời điểm ban đầu lúc<br /> nhập viện và sau 6 tháng điều trị nội khoa<br /> hoặc tái thông ĐMV.<br /> * Các chỉ tiêu nghiên cứu:<br /> - Các chỉ tiêu xét nghiệm: C3, C4, IL-6và hs-CRP.<br /> - Phương pháp xét nghiệm: định lượng<br /> nồng độ bổ thể C3, C4, cytokin IL-6 và<br /> hs-CRP bằng kỹ thuật miễn dịch điện hóa<br /> phát quang trên hệ thống chẩn đoán<br /> Modular EVO và thuốc thử (Hãng Roche<br /> 83<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> Diagnostics). Xét nghiệm CRP sử dụng<br /> thế hệ siêu nhạy (high sensitive), ngưỡng<br /> đo từ 0,1 - 20 mg/l. Xét nghiệm IL-6 có<br /> ngưỡng đo 1,5 - 5.000 pg/ml. Xét nghiệm<br /> định lượng nồng độ bổ thể C3 có ngưỡng<br /> <br /> đo từ 4 - 300 mg/dl. Xét nghiệm định<br /> lượng nồng độ bổ thể C4 có ngưỡng đo<br /> 1,5 - 100 mg/dl.<br /> * Xử lý số liệu: bằng phần mềm thống<br /> kê STATA 12.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm BN.<br /> - Giới: nam 24/37 BN (65%) cao hơn so với BN nữ (13/37 BN = 35%).<br /> - Tuổi trung bình của BN trong cả 2 nhóm là 63 ± 11,29.<br /> - Phân nhóm BN trong HVMVC: nhồi máu cơ tim ST chênh lên: 15/37 BN (40,54%);<br /> nhồi máu cơ tim không ST chênh lên: 18/37 BN (48,65%); nhóm thứ 3 trong hội chứng<br /> mạch vành cấp chiếm tỷ lệ thấp hơn: 4/37 BN (10,8%).<br /> 2. Nồng độ trung bình của bổ thể C3, C4 trƣớc và sau điều trị.<br /> Bảng 1: Nồng độ trung bình của bổ thể C3 và C4.<br /> Trƣớc điều trị (n = 37)<br /> <br /> Sau điều trị (n = 37)<br /> <br /> p<br /> <br /> C3 (mg/dl)<br /> <br /> 133,86 ± 28,08<br /> <br /> 132,73 ± 22,4<br /> <br /> 0,7430<br /> <br /> C4 (mg/dl)<br /> <br /> 32,7 ± 10,3<br /> <br /> 31,8 ± 7,8<br /> <br /> 0,3869<br /> <br /> Bằng phần mềm thống kê STATA 12 với paired t-test cho thấy nồng độ bổ thể C3,<br /> C4 có dạng phân phối bình thường. Đánh giá sự thay đổi nồng độ trung bình của yếu<br /> tố miễn dịch viêm bổ thể C3, C4 trước và sau điều trị cho thấy nồng độ trung bình của<br /> bổ thể C3, C4 trước và sau điều trị khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p = 0,7430)<br /> đối với bổ thể C3 và p = 0,3869 đối với bổ thể C4, dù nồng độ có xu hướng giảm.<br /> 3. Nồng độ các yếu tố IL-6 và hs-CRP trong quần thể nghiên cứu trƣớc và sau<br /> điều trị.<br /> Bảng 2: Nồng độ IL-6 và hs-CRP.<br /> <br /> IL-6 (pg/ml)<br /> Hs-CRP (mg/l)<br /> <br /> Trƣớc điều trị (n = 37)<br /> <br /> Sau điều trị (n = 37)<br /> <br /> Median [25%; 75%]<br /> <br /> Median [25%; 75%]<br /> <br /> 16,59 [7,42; 45,69]<br /> <br /> 3,99 [2,89; 6,29]<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> 8,7 [3,4; 26,5]<br /> <br /> 1,3 [0,8; 3,5]<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> p<br /> <br /> Bằng phần mềm thống kê STATA 12 với test Wilcoxon matched signed-rank dành<br /> cho phân phối không theo quy tắc chuẩn, có kết quả trung vị và tứ phân vị 25%, 75%.<br /> Như vậy, qua đánh giá thay đổi nồng độ trung bình của yếu tố miễn dịch viêm IL-6 và<br /> CRP trước và sau điều trị thấy IL-6 và hs-CRP thay đổi trước và sau điều trị khác biệt<br /> có ý nghĩa thống kê với p < 0,001.<br /> 84<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> Như vậy, sau điều trị, nồng độ của IL-6<br /> và CRP giảm rõ rệt, có ý nghĩa thống kê,<br /> trong khi nồng độ bổ thể C3, C4 có xu<br /> hướng giảm nhưng không có ý nghĩa<br /> thống kê. Kết quả giảm IL-6 và CRP cũng<br /> được Vũ Tiến Thăng đề cập đến [1]. Việc<br /> giảm IL-6, CRP rõ rệt có ý nghĩa thống<br /> kê, trong khi C3, C4 giảm không có ý<br /> nghĩa thống kê, cho thấy tính chất đặc<br /> hiệu của IL-6 và CRP có ý nghĩa hơn<br /> trong theo dõi diễn tiến điều trị của hội<br /> chứng mạch vành cấp. Điều này cần<br /> được nghiên cứu tiếp để có những bằng<br /> chứng chính xác hơn. Như vậy, việc theo<br /> dõi IL-6 và CRP có thể có giá trị tiên<br /> lượng kết quả điều trị.<br /> Về tác động và nguồn gốc của yếu tố<br /> viêm, IL-6 kích thích tế bào gan sản xuất<br /> protein pha cấp, do đó IL-6 kích thích gan<br /> sản xuất CRP trong giai đoạn viêm cấp.<br /> IL-6 là yếu tố tăng sớm, đầu tiên ở tất cả<br /> BN. Nhiều nghiên cứu trước cho thấy nồng<br /> độ IL-6 tăng ở những ngày đầu tiên, sau<br /> đó giảm nhanh, trong khi nồng độ CRP<br /> tăng chậm hơn và duy trì ở nồng độ cao<br /> kéo dài. Nồng độ bổ thể C3, C4 tăng rõ<br /> trong giai đoạn cấp và giảm sau khi điều<br /> trị ổn định. Tuy nhiên, sự khác biệt trước<br /> và sau điều trị không có ý nghĩa thống kê.<br /> Nồng độ CRP, IL-6, C3, C4 tăng phù hợp<br /> với những nghiên cứu trước đây [7, 8].<br /> Sau 6 tháng điều trị, nồng độ các yếu<br /> tố viêm đều giảm ở tất cả BN HCMVC.<br /> Mức độ viêm rất có thể bị ức chế nhờ quá<br /> trình điều trị, do hầu hết BN được điều trị<br /> kháng viêm có hiệu quả, BN được điều trị<br /> đồng thời với cả statin và aspirin.<br /> KẾT LUẬN<br /> Nghiên cứu bước đầu cho thấy một số<br /> yếu tố viêm biến đổi trước và sau điều trị,<br /> <br /> tăng lúc nhập viện và giảm ở thời điểm<br /> sau 6 tháng điều trị. IL-6 và hs-CRP biến<br /> đổi rõ rệt, có ý nghĩa thống kê, trong khi<br /> sự biến đổi bổ thể C3, C4 không rõ rệt.<br /> Kết quả này gợi ý IL-6 và hs-CRP là dấu<br /> ấn sinh học theo dõi tiến triển và tiên<br /> lượng trong điều trị HCMVC.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Vũ Tiến Thăng, Nguyễn Oanh Oanh,<br /> Đặng Lịch. Nghiên cứu nồng độ IL-6 và IL-10<br /> ở BN nhồi máu cơ tim cấp. Tạp chí Y học<br /> Việt Nam. 2015, tập 426, số 1, tr.1-3.<br /> 2. Nguyễn Thị Thanh Thúy, Phạm Nguyễn<br /> Vinh, Phạm Mạnh Hùng. Nghiên cứu sự thay<br /> đổi nồng độ một số yếu tố viêm không đặc<br /> hiệu ở BN hội chứng mạch vành cấp. Tạp chí<br /> Y - Dược học Quân sự. 2015, 40 (9) tr.81-84.<br /> 3. Anil Palikhe, Juha Sinisalo, Mikko<br /> Seppanen. Serum complement C3/C4 ratio,<br /> a novel marker for recurrent cardiovascular<br /> events. American Journal of Cardiology. 2007,<br /> 11, pp.890-895.<br /> 4. AL Pasqui, M. Di Renzo, A. Auteri.<br /> Cytokines in acute coronary syndromes.<br /> International Journal of Cardiology. 2005, 105,<br /> pp.355-356.<br /> 5. Biasucci LM, Angiolillo DJ. Inflammation<br /> in acute coronary syndromes: Mechanisms<br /> and clinical implications. Rev Esp Cardiol.<br /> 2004, 57, pp.433-436.<br /> 6. Biswas S, Ghoshal PK, Mandal SC,<br /> Mandal N. Relation of anti- to pro-inflammatory<br /> cytokine ratios with acute myocardial infarction.<br /> Korean J Intern Med. 2010, 25 (1), pp.44-50.<br /> 7. Ehrin J Armstrong, David A Morrow.<br /> Inflammatory biomarkers in acute coronary<br /> syndromes. Circulation. 2006, 113e, pp.e72-e75.<br /> 8. Juan Carlos Kaski, Jose Maria cruz<br /> Fernandez. Inflammation markers and risk<br /> stratification in patients with acute coronary<br /> syndromes. Design of the SIESTA Study. Rev<br /> Esp Cardiol. 2003, 56, 4, pp.389-395.<br /> <br /> 85<br /> <br />