Nghiên cứu và giảng dạy Lịch sử chủ nghĩa tư bản thế kỷ XX trong các trường đại học: Một cách tiếp cận mới

MCH sCr vdi N H A TRUdNG<br /> <br /> -' _»<br /> NGHIEN CUU VA GIANG DAY LICH SUCHU NGHIA TUBAN THE KY XX<br /> TRONG CAC TRUfiTNG DAI HOC: M O T CACH TIEP CAN M A I<br /> <br /> <br /> TRAN THI VINH*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> trong nghidn cQu va giang day lich sQ chu<br /> T he' gidi ngay nay da va dang thay<br /> ddi vdi td'c do bd't sQc n h a n h chdng,<br /> di d i u la cae nQdc tQ ban phat trien. Trong<br /> nghia tQ ban trong eae trQdng dai hoe nQdc<br /> ta.<br /> bdi canh dd, cdng tac nghien cQu va giang 1. NhiJng v a n de dat ra t r o n g nghien<br /> day lich sQ phat trien cua chu nghia tQ cdfu v a g i a n g day ljch sii chii nghia tQ<br /> ban, hdn luc nao he't ddi hdi phai cd sQ b a n t h e ky XX t r o n g cac trQdfng dai<br /> chuyen ddi cung nhQ sQ thich Qng e i n thid't hoc<br /> vdi thQc tien. Chu nghia tQ ban, vdi tQ each<br /> la mot he thd'ng kinh te - chinh tri, xa hdi Trong chQdng trinh lich sQ the' gidi can<br /> vdi be day lich sQ g i n nam the' ky, da trd hi?n dai thudc cac nganh khoa hoc xa hoi d<br /> thanh mot trong nhQng chu the quan trong eae trQdng dai hoc, lich sQ phat tridn cua<br /> trong tien trinh phat trien cua lich sQ n h a n chu nghia tQ ban the' ky XX chid'm mot vi<br /> loai. ThQc te' cho t h i y , vdi each tid'p can tri dac biet quan trong. Nhin lai lich sQ cd<br /> giao dieu, duy y chi chung ta se khdng the the t h i y , cude each mang tQ san d i u tidn<br /> hidu dQdc ban c h i t va ly giai dQdc sQ p h a t tren the' gidi - each mang tQ san H i Lan<br /> trien cua chu nghia tQ ban cung vdi nhQng giQa thd' ky XVI, da md d i u mot thdi dai<br /> chuyen ddi quan trong cua nd dQdi tac ddng mdi trong hch sQ n h a n loai - thdi can dai.<br /> cua cude each mang khoa hoc va cdng nghe. Lich sQ the' gidi can dai tren thQc te gan<br /> Cdng cude ddi mdi cua d i t nQdc da di dQdc lien vdi lich sQ hinh t h a n h va phat trien<br /> chang dQdng mdt p h i n tQ the' ky, tuy cua chu nghia tQ ban. Trai qua nhQng bQde<br /> nhien, cdng tac nghien cQu va giang day phat trien thang t r i m , chu nghia tQ ban da<br /> cac nganh khoa hoc xa hdi, dac biet la va dang trd thanh mdt trong nhQng chu the<br /> giang day ve chu nghia tQ ban cho dd'n nay quan trong n h i t quye't dinh tidn trinh phat<br /> v i n chQa theo kip yeu c i u thQc td'. Bai vid't trien cua Uch sQ n h a n loai. Cho dd'n ngay<br /> nay se tap trung vao phan tieh thQc trang nay, chung ta khdng the phu n h a n mdt sQ<br /> tinh hinh va de x u i t mdt each tid'p can mdi that la, chu nghia tQ ban hidn dai la mdt he<br /> <br /> <br /> 'PGS.TS. Khoa Lich sQ, TrQdng Dai hoc Su pham Ha Noi<br /> Rghign curu va gidng day ljch si3r... 75<br /> <br /> <br /> thdng ngay cang mang tinh toan ciu. tQ ban chu nghia, ne'u ddi chie'u vdi sQ phat<br /> Trong lich sQ p h a t trien cua minh, chu trien cua chu nghia tQ ban ngay nay se<br /> nghia tQ ban da mang tinh the' gidi ke tQ t h i y rd nhQng ddi thay cd ban. Luan thuyet<br /> sau khi eae cuoc each mang tQ san hoan cua Mac ve giai c i p vd san trong Tuyen<br /> thanh va chu nghia tQ ban xae lap d chau ngdn cua Ddng egng sdn (1848) da de cap<br /> Au va Bic My. Tuy nhien, ke tQ thap nidn de'n giai c i p vd san cdng nghiep vdi sQ<br /> 90 cua the' ky trQdc, khi chu nghia xa hdi d menh lich sQ la "ngQdi dao md chdn chu<br /> Lien Xd va Ddng Au sup do, chQa bao gid nghia tQ ban" va "giai c i p vd san se pha<br /> chu nghia tQ ban lai mang tinh the' gidi d i y huy hd't thay nhQng gi tQ trQdc den nay v i n<br /> du va toan v?n nhii ngay nay, khi nd thvfc bao dam va bao vd eho giai c i p tQ san" (1).<br /> sQ chi phdi va bao trum nhieu qud'c gia d Trdn thQc td', toan bo nhQng nghien cQu<br /> cac trinh do phat trien khac nhau, khdng cua Mae ve chu nghia tQ ban, ve quan he<br /> loai trQ mot Itic dia nao. Chu nghia tQ ban giQa cac giai c i p trong xa hpi tQ ban x u i t<br /> vdi tQ each la mot chu the ldn, cd vi tri ngay phat tQ vide quan sat va phan tieh sQ van<br /> cang cao trong nen kinh te' the' gidi cung ddng cua chu nghia tQ ban trong thd' ky<br /> nhQ trong cac linh vQc cua quan he qud'c td'. XIX. Tinh hinh da ddi khac trai qua nhiing<br /> Trong bdi canh dd, cdng tac nghidn cQu va bid'n thidn eua lich sQ trdn 160 nam qua ke<br /> giang day lich sQ ehu nghia tQ ban the' ky tQ khi Tuyen ngdn cua Ddng cdng sdn ra<br /> XX trong cac trQdng dai hoc nQdc ta, mac ddi.<br /> du da cd nhQng ddi mdi n h i t dinh, nhQng S Q phat trien cua chu nghia tQ ban ciing<br /> tren thQc te' cdn nhieu bat cap va chQa dap vdi nhQng t i e ddng cuoc each mang khoa<br /> Qng d i y du yeu c i u cua tinh hinh mdi. hoc va cdng nghe nQa sau the ky XX da d i n<br /> NhQng bat cap dQdc the hidn trdn cac linh dd'n nhQng bie'n ddi sau s i c va toan dien<br /> vQc ly thuye't va phQdng phap tid'p can ddi vdi nen kinh td' tQ ban chu nghia ciing<br /> trong nghien cQu va giang day ve chu nhQ cd c i u giai cap xa hoi, dac biet la sQ<br /> nghia tQ ban thd'ky XX. hinh thanh giai c i p cdng n h a n hidn dai.<br /> Nd'u nhQ giai c i p cdng n h a n truyen thd'ng,<br /> Ve mat ly thuye't, cd the tha'y mot thQc<br /> trang kha phd bid'n la each tid'p can giao theo each goi cua Mac la "giai c i p vd san<br /> dieu, duy y chi ve chu nghia tQ ban. Cach cdng nghiep", nhQng cdng n h a n dQng may<br /> tie'p can giao dieu ve sQ phat tridn cua chu trong cac n h a may, xi nghi?p (factory<br /> nghia tQ ban da khien cho ngQdi hoc khdng workers), la h? qua quan trong nha't ciia<br /> nhan thQc va ly giai dQdc mot each khoa cuoc each mang cdng nghi?p thdi can dai<br /> hoe cac v i n de dat r a trong lich sQ phat thi giai c i p cdng n h a n hi?n dai la h$ qua<br /> trid'n ctia chu nghia tQ ban thd' ky XX. Sii eua cuoc each mang khoa hoc va cdng nghe<br /> phat trien cua chii nghia tQ ban hidn dai nQa sau thd' ky XX. Trong bdi canh vai trd<br /> trong nQa sau thd' ky XX, dac biet la trong cua khoa hoc cdng ngh?, cua lao ddng tri dc<br /> hai thap nien cud'i the' ky XX da dat ra ngay cang ldn, giai ca'p cdng n h a n hi?n dai<br /> nhQng thach thQc dd'i vdi cac ly thuyet cd nhQng dac diem mdi khac vdi nhQng dac<br /> mang tinh kinh dien trQdc day cua Chu trQng cua giai c i p cdng n h a n truyen thd'ng.<br /> nghia Mac - Ldnin ve chu nghia tQ ban. Ve kinh te', xa hoi, giai c i p cdng n h a n hi?n<br /> Cac luan diem cd ban eua Mac ve cac giai dai cd trinh do van hda, chuydn mdn<br /> c i p trong xa hoi tQ ban, ve quan he sd hQu nghiep vu cao hdn ban, ddng thdi mQc sd'ng<br /> 76 Rghi6n curu Lich sJr. sg 8.2010<br /> <br /> cung cd nhQng thay ddi cd ban. Do n h a n Cdng nhdn cdvdng \k t h u a t ngQ dung de<br /> thQc vai trd ngay cang trd nen quan trong chi nhQng ngQdi cd trinh d? dai hoc, cao<br /> cua ngudn n h a n iQc ddi vdi nen kinh te', d i n g hoac td't nghiep cac trQdng ky thuat,<br /> ehinh phu cac nQdc tQ ban ngay cang quan day nghe\.. cd ky nang lao ddng va tay<br /> tam hdn dd'n eac ye'u td' c i u t h a n h gia tri nghe cao, ed mQc t h u nhap hang nam tQ<br /> hang hda sQc lao ddng b^ng each nang cao 32.500 USD de'n 62.500 USD. Theo each<br /> c h i t iQdng cude sd'ng ciia ngQdi lao ddng. phan loai cua cac n h a xa hdi hoc My nam<br /> Tinh hinh dd da d i n de'n nhiing thay ddi 2007 thi cdng n h a n cd vang bao gdm: phi<br /> ldn ve t h a n h p h i n v i dac trQng cua giai cdng, dieu khien vien, ky t h u a t vidn, ky sQ<br /> cip cdng nhan hidn dai so vdi giai ca'p vd cd khi, dien tQ, ky t h u a t vien mang, may<br /> san cdng nghiep trong thdi dai cua Mac. tinh, y si... Cdng n h a n cd vang dQdc xep<br /> vao t i n g Idp trung iQu bac dQdi (lower<br /> Theo cac nha nghien cQu xa hdi hoc middle class). Cdng nhdn cd xanh \k thuat<br /> phQdng Tay, giai c i p cdng nhan hidn dai ngQ dung de chi nhQng ngQdi lao dpng<br /> trong cac nQdc tQ ban phat trien da phan trong cac n h a may, xi nghi?p, h i m md,<br /> hda thanh cac giai t i n g khac nhau nhQ: cdng trQdng xay dOng, p h i n ldn la lao dgng<br /> cdng nhan cd t r i n g (white-collar worker), chan tay, khdng ddi hdi ky t h u a t cao, p h i n<br /> cdng nhan cd vang (yellow-collar worker), ldn dQdc tra iQdng theo gid (trong khi cdng<br /> cdng n h a n ed xanh (blue-coUar worker), nhan cd vang va cd t r i n g dQdc tra iQdng<br /> cdng n h a n cd hdng/tim (pink collar-worker). theo nam hoac theo t h i n g ) vdi mQc thu<br /> Tieu chi de phan loai dQa tren trinh do hoc nhap hang n a m tQ 16.000 USD den 32.500<br /> v i n , ky nang, tinh chuydn nghiep, cdng USD. Da sd' cdng n h a n cd xanh cd trinh do<br /> vide dam n h a n va mQc thu nhap hang nam. van hda tha'p, thQdng la td't nghi?p trung<br /> Cdng nhdn cd trdng (hay cdn goi la cdng hoc phd thdng hoac eae trQdng day nghe.<br /> nhan ed cdn) la t h u a t ngQ dung de ehi t i n g Cdng n h a n ed xanh chiem khoang 30% iQc<br /> Idp nhQng ngQdi ed trinh do hoc v i n trdn iQdng lao ddng va dQdc xd'p vao t i n g Idp<br /> dai hoc hoac dai hoc, ed ky nang chuydn nhQng ngQdi lao ddng (working class).<br /> mdn nghiep vu eao, ehu ydu lam vide trong<br /> cac van phdng vdi ty 1? lao ddng tri de, lao Cdng nhdn cd tim Ik t h u a t ngQ diing de<br /> ddng sang tao cao, cd mQc thu nhap hang chi nhQng ngQdi lao ddng gian ddn, cd trinh<br /> nam tQ 62.500 USD dd'n trdn 100.000 USD. do van hda t h i p , chu ydu lam vide trong<br /> Cung vdi sQ phat trien cua each mang khoa linh vQc vd sinh mdi trQdng, lau chiii, qudt<br /> hoe va cdng nghe, so' iQdng cdng n h a n cd don... nhQng cdng vi?c ma theo quan ni?m<br /> t r i n g ngay cang tang. Cdng nhan ed t r i n g truyen thd'ng trQdc day chi danh cho phu<br /> va cdng n h a n cd vang chiem khoang 60% nQ. Cdng n h a n ed tim dQdc tra iQdng theo<br /> iQc iQdng lao ddng trong cac nQdc tQ ban gid, thu nhap hang nam dQdi 16.000 USD,<br /> cd mQc sd'ng t h i p , nghdo khd va dQdc xep<br /> phat trien. Cdng n h a n ed t r i n g dQdc xd'p<br /> vao t i n g Idp dQdi day xa hdi (lower class).<br /> vao t i n g Idp trung iQu (middle class), trong<br /> Ty 1$ cdng nhan cd tim chid'm khoang 10%<br /> dd cd khoang 15% dQ(?e xd'p vao t i n g Idp<br /> lijte iQdng lao ddng trong cae nQdc tQ ban<br /> trung iQu bae cao (upper middle class) vdi<br /> phat trien (3). Cung vdi sQ p h a t trien manh<br /> cude sd'ng kha gia, dn dinh va cd sd hQu<br /> me cua khoa hoc va cdng ngh?, sd' iQqJng<br /> dQdi dang cd phid'u (2).<br /> cdng nhan cd xanh va cd tim dang cd chieu<br /> Rghign ciru va giing day l|ch sic.. 77<br /> <br /> hQdng sut giam. Ddng thdi, mdt trong Hoc thuyd't cua V.Lenin ve chu nghia de<br /> nhQng nguyen nhan quan trong cua sQ qud'c trong t i e p h i m ndi tieng "Chu nghia<br /> giam sut nay la do xu hudng thud mUdn de qud'c, giai doan tot ciing eua chu nghia<br /> nhan cdng tQ ben ngoai (outsourcing), chu tu ban" (xuit ban nam 1916) ciing gap phai<br /> ye'u tQ eac nQde dang phat trid'n vdi gia nhQng thach thQc trQdc thQc tien phat<br /> nhan cdng re, dang ngay cang trd ndn phd trien eua chu nghia tQ ban nQa sau the ky<br /> bien ddi vdi cac nQdc tQ ban phat trien. XX. Trdn ed sd quan sat thQc tien van dpng<br /> Nhin chung, nhiing chuyen bid'n quan cua chu nghia tQ ban trong thdi dai de qud'c<br /> trong trong sQ phan t i n g giai c i p cdng ehu nghia trong nhQng nam cudi the ky<br /> nhan hidn dai, dac biet la sQ hinh t h a n h va XIX, d i u thd' ky XX, trong t i c p h i m nay,<br /> phat trien t i n g Idp trung iQu mdi (cdng Ldnin da tdng kd't n a m dae trQng cd ban<br /> nhan cd t r i n g va cdng n h a n ed vang) trong cua chu nghia de' qud'c, ddng thdi k h i n g<br /> sd nhQng ngQdi lao ddng ddi hdi chung ta dinh r i n g , chu nghia de' qud'c la chu nghia<br /> phai ed mot each nhin mdi ve cd c i u giai tQ ban doe quyen, la chu nghia tQ ban giay<br /> cip cdng nhan trong xa hdi tQ ban hien dai. chet, thdi nat, la ddm trQdc eua each mang<br /> vd san. Trdn thQc te, quan diem cua Ldnin<br /> Dd'i vdi giai c i p tQ san, thQc te lich sQ<br /> da dQdc lich sQ kiem chQng b i n g t h i n g ldi<br /> cho thiy, ndi bd giai c i p tQ san ciing dien<br /> cua Cach mang xa hdi chu nghia T h i n g<br /> ra nhQng thay ddi to ldn ve quan he sd hQu.<br /> MQdi Nga nam 1917, b i n g thQc tien cua<br /> Trong chu nghia tQ ban ngay nay, khai<br /> phong trao each mang the gidi sau Cach<br /> nidm sd hQu khdng chi gidi b a n trong vide<br /> mang Thang MQdi cung nhQ t h i n g ldi cua<br /> sd hQu tQ lieu san x u i t nhQ trQdc d i y ma<br /> chu nghia xa hdi va phong trao giai phdng<br /> quan trong la sd hQu gia tri, sd hQu vd'n<br /> dan tdc sau Chid'n t r a n h thd' gidi thQ Hai.<br /> dQdi nhQng hinh thQc da dang. Nd'u nhQ<br /> Tuy nhien, nhQng bid'n chuyen to ldn cua<br /> trong thdi dai eua Mac, quyen sd hQu,<br /> chu nghia tQ ban ke tQ sau thap nidn 1970<br /> quyen sQ dung tQ lieu san x u i t g i n lien vdi<br /> dQdi t i e ddng cua cude each mang khoa<br /> nhau, thd'ng n h i t l i m mot trong mot chii sd<br /> hoc- cdng nghe va dae bi?t la sQ sup do cua<br /> hQu thi ngay nay chQc nang sd hQu ngay<br /> chu nghia xa hdi d Ddng Au va Lidn Xd<br /> cang tach rdi chQc nang quan ly. Quan ly<br /> trong thap nidn 1990 da khieii cho khdng it<br /> trdn thQc te' da trd t h a n h mot nghe quan<br /> ngQdi ban khoan ve sd' p h a n cung nhQ trien<br /> trong trong xa hdi tQ ban, tao ra mdt t i n g<br /> vong lich sQ cua ehu nghia tQ ban. Nhieu<br /> Idp ky tri chdp bu bao gdm nhQng nhan<br /> ngQdi dat ra cau hdi, vi sao "chu nghia tQ<br /> vidn quan ly ca'p cao cua cac cdng ty ldn,<br /> ban giay mai ma khdng chd't", "dem trQdc<br /> ddng thdi thu nhap cua ho mot p h i n dang<br /> cua cich mang vd san se cdn kdo d i i den<br /> ke la do dia vi chu sd hQu trQc tid'p cd p h i n<br /> khi nao"?.<br /> cua cdng ty. Day la t i n g Idp d i u sd tai<br /> chinh mdi ed anh hQdng ldn ve kinh td', cd Ve phUcfng phdp tie'p can, cd the t h i y<br /> thd' iQc ve chinh tri d trong niidc va trdn mdt thQc trang k h a phd bie'n la each tid'p<br /> quy md toan c i u . NhQng bid'n ddi neu trdn can ddn chieu trong cdng t i c giang day lich<br /> ddi hdi chung ta phai cd mot each tid'p can sQ chu nghia tQ ban thd'ky XX. ThQc td'cho<br /> mdi trong nghidn cQu va giang day ed e i u t h i y , trong mpt thdi gian dai, cdng tac<br /> gigd c i p xa hdi cua chu nghia t u ban the ky giang day lich sQ the gidi d eac trQdng dai<br /> XX. hoc nQdc ta chiu anh hQdng nang ne tQ h?<br /> 73 RghiSn curu Lich sJr. sg 8.2010<br /> <br /> thd'ng hoc t h u a t eiia Lien Xd cu ve ca ndi phu hdp vdi thQc te' khach quan. NhQng<br /> dung va phQdng phap giang day. Vide luan thuye't ciia Mac va Lenin ve chu nghia<br /> giang day lich sQ chu nghia tQ ban the' ky tQ ban hoan toan chinh xae va da dUde thQc<br /> XX khdng n i m ngoai thQc trang nay. Mac te kiem chQng trong sudt the' ky XIX va<br /> du dpi ngu cae chuydn gia, cie n h i nghien trong p h i n ldn thdi gian cua the' ky XX.<br /> cQu da d i u tQ nhieu cdng sQc de bien soan Tuy nhien, ca Mac va Lenin khdng the<br /> lai he thd'ng giao trinh, sieh chuyen khao, ganh vie dQdc nhiem vu dQa ra cau tra ldi<br /> sach giao khoa ve lich sQ the' gidi, tuy s i n cho nhQng v i n de nay sinh sau khi cac<br /> nhidn chung ta v i n cdn t h i y day dd, trong dng qua ddi 50 nam, 100 nam hay nhieu<br /> mot sd' giao trinh, s i e h giio khoa nhQng hdn the' nQa. Nhiem vu dat ra cho cac the'<br /> quan diem giio dieu, cQng n h i c , thidu sQc he h a u sinh la phai tim r a nhQng each tie'p<br /> thuyd't phuc ve ehu nghia tQ ban hidn dai, can mdi de n h a n thQc va ly giai cac v i n de<br /> ching b a n nhQ khai nidm ve "chu nghia tQ tren cd sd nen tang phUdng phap lu^n ciia<br /> ban muc rudng, thdi nat", hay quan diem cac t i c gia kinh dien cua Chu nghia Mac-<br /> ve "tdng khung hoang cua chu nghia tU Lenin.<br /> ban" ma Stahn dQa ra tQ giQa thd' ky trUdc.<br /> Ddng thdi, sinh vien cua chung ta cdn thieu Ban than cac n h a kinh dien cung khdng<br /> hut nhQng hieu bid't cd he thd'ng cac hoc coi ly thuye't cua minh nhQ mot cii gi do da<br /> thuyd't kinh te' chinh tri ve chu nghia tU hoan thien, b i t bie'n ma ludn ddi hdi cd sQ<br /> ban, cung nhU nhQng thdng tin da chieu ve bd sung, van dung va phat trien sang tao<br /> lich sQ chu nghia tQ ban thd' ky XX. Tinh trong nhQng dieu kien lich sQ cu the. Bdi<br /> hinh dd ddi hdi mdt each tid'p can mdi ddi le, ly luan mau xam, cdn cay ddi mai mai<br /> vdi nhQng ngQdi lam cdng tac nghien cQu xanh tQdi" va ngay ca cac nha ly luan ciing<br /> va giang day lich sQ chu nghia tQ ban the' khdng bao gid coi hoc thuye't cua minh la<br /> kyXX. nhQng cau tra ldi van nang cho moi tinh<br /> hudng cua cuoc sd'ng. Sau khi Tuyin ngdn<br /> 2. Can CO niQt e a c h t i e p can mdi trong cua Ddng cdng sdn dQdc cdng bd' l i n d i u<br /> n g h i e n cufu va gi^ng day chii nghia tQ tien nam 1848, trong ldi tQa vid't cho ban<br /> hkn the ky XX dr cac trQdrng dai h o c tie'ng DQc xua't ban nam 1872, Mac va<br /> TrUdc he't, e i n cd mot cich tid'p can Anghen da chi ra r i n g bat cQ d dau, b i t cQ<br /> khach quan, mang tinh phat trien, tinh luc nao vide i p dung nhQng nguydn ly<br /> sang tao trong cie v i n de ly luan ve ehu eung phai tuy theo h o i n canh lich sQ eu the<br /> nghia tQ ban. Trong mot thd' gidi dang ddi va do dd khdng nen qua cau n? vao nhQng<br /> thay tQng ngay, tQng gid, nhQng each tid'p bi?n phap each mang ndu ra d cudi chQdng<br /> can mang tinh giio dieu, cQng n h i c , duy y II (cua Tuyen ngdn). Hai dng cung cho<br /> chi cung nhQ sQ cham tre trong chuyen ddi r i n g , ngay ca luc nay, nd'u phai vid't lai thi<br /> se khdng the dem lai kd't qua mong mud'n, ve nhieu mat cung phai vie't k h i c di vi dai<br /> tham chi cdn phan t i e dung. V i n de dat ra cdng nghiep da cd nhQng bQde tid'n he't sQc<br /> ddi vdi nhQng ngQdi lam cdng t i c nghien ldn trong vdng 25 nam qua. Cie n h i kinh<br /> cQu va giang day chu nghia tQ ban hidn dai dien da ly giai ly do eac dng khdng sQa lai<br /> la c i n phai dQa trdn nen tang ly luan ciia la vi Tuyen ngdn \k mot tai lieu ma chung<br /> Chu nghia Mac - Ldnin, can cQ vao tinh tdi khdng cd quyen sQa lai (4). Nam 1895,<br /> hinh thQc tien de dQa ra nhQng phan tich trong ldi d i n cud'n Ddu tranh giai cdp d<br /> Rghign curu va giing day Hch siJr... 79<br /> <br /> Phdp, khi ndi dd'n quan die'm "chu nghia tQ hoang tdi te n h i t trong ljch sQ phat trien<br /> ban se hi qudt sach r i t nhanh" da dUa ra tQ cua minh. Quan diem cua Lenin c i n phai<br /> trQdc cuoc each mang nam 1848, Angghen dUde ly giai trdn cd sd phdp bi?n chQng duy<br /> cho r i n g , lich sQ eho t h i y , chung ta va t i t vat, tren quan diem p h i t trien de t h i y<br /> ca nhiing ai ed cung suy nghi vdi chung ta dUde tinh lau dai, tinh phQc tap cua xu the<br /> deu khdng dung ea. Lich sQ cho t h i y rd phat trien t i t ye'u cua lich sQ.<br /> rang, tinh hinh phat trien kinh te' cua lijc<br /> Vdi each tiep can khach quan, khoa hoc<br /> dia chau Au luc ba'y gid edn xa mdi chin<br /> va mang tinh phat trien, chung ta se nhan<br /> mudi tdi mQc cd the quet sach nen san x u i t<br /> t h i y v i n de m i u chd't trong vide chu nghia<br /> tQ ban chu nghia (5). Ngay ca cac nha kinh<br /> tQ ban vQdt qua dQdc "cdn giay chd't" la sQ<br /> dien ddi khi eung cd nhQng d i n h g i i khdng<br /> dieu chinh quan trong n h i t trong vide ket<br /> phu hdp vdi tinh hinh thQc td', nhQng v i n<br /> hdp giQa tQ ban doe quyen vdi ehinh quyen<br /> de la d chd ho da n h a n h chdng nhin nhan<br /> nha nQdc. Day ddng thdi cung la dac trQng<br /> lai va ludn ludn tin tQdng vao xu the' p h a t '<br /> cd ban cua chu nghia tQ ban ddc quyen nha<br /> trien t i t ye'u eua lich sQ.<br /> nQdc. S Q kd't hdp nay da md rdng chQc nang<br /> Lich sQ cho tha'y, chii nghia tQ ban da quan ly xa hdi cua n h a nQde tQ san, khie'n<br /> hdi sinh tQ "cdn giay chd't" m i Ldnin chi ra cho ehinh phu trd t h a n h trong tai sidu giai<br /> trong nhQng nam d i u the' ky XX. B i n g kha cip, ddng thdi tang cQdng kha nang duy tri<br /> nang dieu chinh dung luc va dung each, sQ dn dinh cua xa hdi tQ ban. Ne'u nhQ<br /> b i n g nhQng chuyen ddi quan trong ve trong cac giai doan trQdc day cua chu nghia<br /> phUdng phap quan ly, ve dan ehu va phap tQ ban, nha nQdc chi ddng vai "ngQdi gac<br /> che', chu nghia tU ban c h i n g nhQng da vQdt cd'ng", gidi b a n trong vi?c bao v? cac dieu<br /> qua dQdc "bude dudng cung" ma cdn tim kidn ben ngoai cua phQdng thQc san x u i t<br /> each kdo dai tudi tho cua minh. Chung ta tQ ban chu nghia, khdng can thiep vao kinh<br /> ban cdn nhd, ehi hdn 5 nam sau khi Lenin td', thi dd'n nay nha nQdc da t h a m gia vao<br /> qua ddi, cuoc dai suy thoai kinh td' thd' gidi vi?c dieu tid't nen kinh td' va md rdng chQc<br /> bung nd t h i n g 10-1929 da hoc Id nhQng nang quan ly xa hdi. S Q can thiep cua nha<br /> mau t h u i n vd'n ed eua ehu nghia tu ban nQdc da lam eho ehu nghia tQ ban, ngoai<br /> ddng thdi la mot ldi tuydn eao ve the chd' cu "ban tay vd hinh", edn ed them "ban tay<br /> cua chu nghia tU ban. Trong lich sQ p h i t hQu hinh" de lam diu di nhQng mau t h u i n<br /> trien cua chu nghia tQ ban, khung hoang giai c i p xa hdi. Trong linh vQc phan phdi,<br /> chu ky la hidn tQdng thQdng xuydn x u i t thdng qua vide xay dQng ehinh sach thue,<br /> hidn nhQng cuoc dai suy thoii 1929-1933 che' do phuc ldi xa hdi va h? thd'ng bao hiem<br /> cho t h i y ly thuye't thi trQdng tQ dieu tid't xa hdi, trong mot chQng mQc n h i t dinh da<br /> cua kinh td' hoe truyen thd'ng eua giai c i p lam cho nhQng ngQdi t h i t nghidp, nhQng<br /> tQ san da m i t hidu iQc, ddi hdi phai tim ldi ngQdi sd'ng dQdi mQc ngheo khd ed dQdc sQ<br /> thoit mdi. Trong bdi canh dd, sU dieu chinh dam bao tdi thieu cho cuoc sd'ng. Trong linh<br /> cin thie't n h i m tang cUdng sQ can thiep vQc chinh tri, the chd' dan chu tQ san da tao<br /> cua ehinh phu vao nen kinh te, ma My la ra mot chid'c 'Van giam ap" khie'n eho<br /> nQde di d i u vdi Chinh sach mdi (New Deal) nhQng b i t man xa hdi ed dieu kien dQdc bdc<br /> ciia Tong thdng F. Roosevelt, da giup cho Id de tranh sQ tich tu mau t h u i n d i n tdi<br /> chu nghia tQ ban vUdt qua dQdc cuoc khung nhQng cuoc bung nd xa hdi.<br /> 80 RghiSn cum Lich sJr. sg 8.2Q1Q<br /> <br /> ThQ hai, c i n cd cich tie'p can da chieu Giio sQ Roger B. Butter, Dai hoc Nebraska<br /> de hieu ban c h i t va ly giai dQdc sQ phat - Lincoln la mdt thi di^. Trong chuydn de<br /> trren cua chii nghia tQ ban the ky XX. Khao nghien cQu Gidng dgy vi lai nhudn cda chii,<br /> sat thQc td' eho t h i y , sinh vidn khoa Lich sQ nghia tu bdn (Teaching the Benefits of<br /> cac trQdng dai hoe cdn tbid'u h u t kid'n thQc Capitalism), trong khi dQ b i o r i n g vdi td'c<br /> ve nhQng hoc thuye't kinh te' chinh tri cd d? phat trien nhQ hien nay, chu nghia tQ<br /> ban ve chu nghia tQ ban. Khdng it sinh ban cd the xda bd hoan toan nghdo ddi vao<br /> vien dai hoc, t h a m chi hoc vien cao hoc khi nam 2100, Butter ddng thdi v i n cho r i n g<br /> hoc ve lich sQ p h a t trien cua chu nghia tQ lich sQ p h a t trien cua chu nghia tQ ban la<br /> ban ma khdng bid't dd'n Adam Smith, cha "nhQng gi x i u xa n h i t trong lich sii nhan<br /> de eua ly thuyet kinh te' hoe ed ban cua ehii loai, dd la vide sQ dung lao ddng tre em,<br /> nghia tQ ban cung nhQ nhQng ly thuye't cd phan biet chung tdc, chie'n tranh va d<br /> ban nha't cua kinh td' hoc tQ san hi?n dai ve nhiem mdi trQdng" (6). Dd cung chinh la<br /> chu nghia tQ ban. Ben canh kinh td' chinh x u i t p h a t diem cua cie cdng trinh nghidn<br /> tri hoc mac xit, de hieu quy luat van h a n h cQu cua dng ve chu nghia tQ ban. Trong sd<br /> va phat trien cua chu nghia tQ ban, ngQdi b i n g chuc trieu trang tQ lieu dd ed khdng it<br /> hoc c i n phai n i m dQdc nhiing luan thuyet nhQng chuyen khao, bao cao, bai vid't phan<br /> kinh te' hoc cd ban ciia Adam Smith, ly anh khach quan, khoa hoc nhiing v i n de<br /> thuye't cung-ciu cua J o h n Ma5Tiar Keynes, cdt ldi trong sQ phat trien ciia chu nghia tQ<br /> trQdng phai kinh te' ao va chu nghia tQ do ban. Trong tinh hinh dd, v i n de dat ra ddi<br /> mdi... NhQng thdng tin mdt chieu cung vdi vdi cdng t i e giang day d dai hoe khdng the<br /> each tid'p can giio dieu se khdng the giup la b a n che' hay bQng bit thdng tin, ma la<br /> cho chung ta xay dQng cd sd ly thuyd't cd hQdng d i n phQdng p h i p xQ ly thdng tin va<br /> tinh phQdng phap luEln de tim hieu ban dinh hQdng cho sinh vien de ho hieu rd va<br /> c h i t eua chu nghia tQ ban trong bdi canh ly giai dQdc thQc cha't cua chu nghia tQ<br /> hang loat va'n de mdi nay sinh chQa cd ldi ban.<br /> giai dap.<br /> ThQ ba, c i n x i y dOng mdt website v l<br /> Trong thdi dai bung nd eua cdng nghe nghien cQu v i giang day chu nghia tQ ban<br /> thdng tin va internet, b i t cQ ai cung cd the cho cie trQdng dai hoe. Muc tieu cua trang<br /> iQdt web h a n g ngay va truy cap nhQng web n i y l i n h i m eung ca'p cac ngudn thdng<br /> thdng tin da chieu ve nhiing v i n de quan tin da chieu, cap n h a t nhQng v i n de va ket<br /> t i m . Vdi tQ khda capitalism (chu nghia tQ qua nghidn cQu ve ehii nghia tQ ban d trong<br /> ban) khi truy cap Google, chi trong vai va ngoii nQdc. ThQc te'cho t h i y , de tr^ giup<br /> giay, chung ta se cd trdn 28 tridu kd't qua cd eho cdng t i e nghien cQu va giang day lich<br /> lien quan. Rieng ddi vdi tQ capitalism in sQ trong cac trQdng hoe tQ cac c i p phd<br /> XX century (chu nghia tQ ban thd' ky XX), thdng dd'n dai hoc p h i n ldn cie nQdc trong<br /> cd tdi trdn 8 trieu kd't qua. Trong sd' dd, khu vQe va trdn the' gidi, h a n g loat cac<br /> h i n g loat cie cdng trinh nghien cQu cua cie trang web da dQdc thie't lap, md rdng v i<br /> n h i khoa hoe d eic trQdng dai hoe danh phat huy hidu qua tich cQe. Cac trang web<br /> tieng d chau Au va B i c My da chi ra nhQng nay dQdc ket ndi vdi hang ngan website<br /> mat tich cQc va ca nhQng mat tidu cQc ve khac nhau giup cho hang trieu lUdt ngUdi<br /> lich sQ p h i t trien eua chu nghia tQ ban: cd the truy cap b i t cQ lue nao, d ba't ky dau<br /> Rghign curu va giing day lich sJr... 81<br /> <br /> ve nhQng v i n de lich sQ ma minh quan thQc cao n h i t , k h a nang tid'p can va xQ ly<br /> tam. Trang web Teaching History with thdng tin, kha nang s i n g tao va thich Qng<br /> Technology ciia cae trQdng dai hoe d Hoa vdi thQc tien dang thay dd'i hang ngay hang<br /> Ky la mot trong sd' dd. Khi truy cap vao dia gid. Vdi phQdng phap tiep can mdi, e i n<br /> ehi nay, chung ta cd the khai t h i c nhQng hQdng d i n de ngQdi hoc p h i t huy nang iQc<br /> ngudn tQ lieu vd cung phong phu tQ cae t i i ehu ddng trong vide n h a n thQc mdt cich<br /> lieu gd'c, cac chuydn khao, bai bao, cdng t o i n dien ca mat tich cQc va tidu cQc, ca<br /> trinh nghien cQu ve lich sQ the' gidi ndi tiem nang va gidi b a n cua chu nghia tQ<br /> chung va lich sQ chii nghia tQ ban ndi ban. Lich sQ chu nghia tQ ban cho thiy,<br /> ridng. Dae biet, trang web nay dQdc kd't ndi chu nghia tQ ban cd kha nang dieu chinh<br /> vdi trdn 1000 trang web ve giang day lich de thich Qng vdi nhQng chuyen bie'n ben<br /> sijt. Giao vidn lich sQ cd the khai thac tQ trong va bdn ngoai, sQc sd'ng cua nd khdng<br /> trang web nay mot ngan hang khdng Id cie the d i n h g i i t h i p . Ddng thdi, cung c i n<br /> bai giang, giao an sQ dung cdng nghe thdng phai nhan thQc dQdc r i n g , kha nang dieu<br /> tin ve cie linh vQc lich sQ the" gidi va lich sQ chinh thich Qng cua chu nghia tQ ban la cd<br /> chu nghia tQ ban cung nhQ lich sQ nQdc My dieu kien va khdng phai la vd ban. Vi?c<br /> ndi ridng (7). Vide xay dQng mdt website ve danh gii qua eao hoac phdng dai qua mQc<br /> nghien cQu giang day lich sQ chu nghia tQ nang iQc eua ehu nghia tQ ban la sai l i m ,<br /> ban se tao dieu kidn t h u a n ldi trong vide hd tham chi cd hai.<br /> trd va dinh hQdng eho cdng t i c giang day<br /> ve chu nghia tQ ban trong cac trQdng dai Ngay nay, cang hdi nhap s i u v i o the<br /> hoc d nQdc ta. Cdng vide nay ddi hdi sQ gidi, cdng cude cdng nghi?p hda, hi?n dai<br /> tham gia va cdng sQc eua cie chuydn gia, hda d i t nQdc cang ddi hdi nhQng hieu bid't<br /> can bd giang day, n h a khoa hoc va ca cac sau sic, rdng ldn hdn ve the' gidi, ve chu<br /> the he sinh vidn trong cie trQdng dai hoe. nghia tQ ban cung nhQ xu the" p h i t trien<br /> cua thdi dai. Trong bdi canh hidn nay,<br /> ThQ tu, vi phQdng phap, cd the t h i y , chung ta phai cha'p n h a n mot thQc td' la chu<br /> giang day lich sQ chu nghia tQ ban la mdt nghia tQ ban van chiein va se tiep tue<br /> v i n de khd va phQc tap, n h i t la trong bdi chie'm Qu the tren nhieu linh vQc ciia nen<br /> canh hien nay. PhQdng phap giang day qua kinh te va ehinh tri toan c i u . Lich sii p h i t<br /> n h i n manh vao ghi nhd kien thQc se d i n trien cua chu nghia tQ ban the ky XX cho<br /> den tinh trang thu ddng, nang ve ghi chdp tha'y, chu nghia tQ ban cd kha nang dieu<br /> vdi muc tidu ehinh la nhd lai nhQng thdng chinh, thich Qng vQdt qua suy thoii, khiing<br /> tin da hoc khi lam bai thi. Vide giang day hoang de tiep tuc p h a t trien. Chung ta da,<br /> chu nghia tQ ban b i n g phQdng phap ldi dang v i se cdn phai sd'ng chung lau dM vdi<br /> thdi, mang tinh ap dat, tbid'u tinh khoa cae nQdc tQ ban chu nghia. Trong mdt thd'<br /> hoc, nang ve tuyen truyen se khdng the gidi toan c i u hda, vide nghien cQu, tham<br /> mang lai ke't qua mong mud'n. Tren cd sd khao va t a n dung kinh nghi?m cua cie<br /> nhQng ddi mdi ve ndi dung giang day ve nQde tQ ban phat trien, nhQng nQdc da di<br /> chu nghia tQ ban, e i n sQ dung eic phQdng trQdc chung ta hang t r a m nam trong q u i<br /> phap nghien cQu va giang day theo hudng trinh cdng nghi?p hda, l i mot trong sd'<br /> hidn dai hda va mang tinh hieu qua eao, nhQng vi?c lam c i n thiet. Ddng thdi, cung<br /> giup eho ngUdi hoc cd mQc do lUu giQ kie'n c i n n h a n thQc rd nhQng thudc tinh tidu<br /> 82 Rghign ciiru Lich sJr. sg 8.2010<br /> <br /> cQc cung nhQ nhQng gidi h a n cua chii ddi vdi chu nghia tQ ban, vdi tQ each la<br /> nghia tQ ban. Chi cd n h a n thQc mot each mot he thd'ng kinh td'-chinh tri ddng vai<br /> khoa hoc, toan dien, da chieu ve chu nghia trd quan trong trong nen kinh te, ehinh tri<br /> tQ ban mdi ed the cd cich Qng xQ dung d i n thd'gidi.<br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (1). C.Mac va Ph. Angghen. Tuyen ngdn ciia (4). C.Mac va Ph.Angghen. Todn tap. Tap 18.<br /> Ddng Cgng sdn. Nxb. Chfnh trj Quoe gia. Ha Ngi, 2002, tr. 128.<br /> http://www.marxists.org/vietnamese/marx-<br /> (5). C.Mac. Ddu tranh giai cdp d Phdp.<br /> engels/1840s/phan_01.htm<br /> http://www.marxists.org/vietnamese/marx-<br /> (2). William Thompson, Joseph Hickey. Society engels/1850s/dautranhgcphap/index.htm<br /> in Focus. Boston, MA: Allyn&Bacon. Pearson<br /> (6). Roger B. Butter. Teaching the Benefits of<br /> (2005), tr. 47, 49.<br /> Capitalism. University of Nebraska-Lincoln<br /> (3). Danis Gilbert. American Class Structure: http://www.hillsdale.edu/images/userImage8/afol80<br /> In an Age of Growving Inequality. Belmont, CA. m/Page_628<br /> Wadsworth, 2002.<br /> (7). Teaching History with Technology.<br /> Http://en.wikipedia.org/wiki/American_lower_class<br /> http://thwt.org<br /> <br /> <br /> <br /> NHIN LAI QUAN HE P H A P - VIET NAM - TRUNG QUOC.<br /> (Tie'p theo trang 15)<br /> <br /> (18). P.Vial: Les premieres annees au Tonkin. 1954, ho sd ve bien gi6i cl Ha Ngi dUdc chuyen ve<br /> Paris 1889, tr. 366. Trung tam Lifu trut hai ngoai (Centre des archives<br /> d'Outre mer) cua Phap cl Aix en Provence. Ngay nay,<br /> (19). Tham khao Ch. Fourniau: Sdd. tr. 92.<br /> mgt phfin ho sd nay con dugc lUu giii b Trung tam lUu<br /> (20). Bg ho sd nay dugc lUu giut tai Bg Ngo^i trii ngo^ giao cl Nantes (Centre des archives<br /> giao Phap va Trung tam LUu trii Dong DUdng diplomatiques de Nante). NSm 1997, ta sifu tim them<br /> (Archives central de I'lndochine) cl Ha Ngi. Sau nam mgt so' manh ban do ho^ch djnh va cim moc bien gidi.<br />