Người kể chuyện tự ý thức trong "Nỗi buồn chiến tranh" của Bảo Ninh

Chia sẻ: Nguyễn Thị Như Mai | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:36

Thêm vào BST

Báo xấu

70
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn cùng tham khảo tài liệu Người kể chuyện tự ý thức trong "Nỗi buồn chiến tranh" của Bảo Ninh. Tài liệu sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về tác giả Bảo Ninh cũng như tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Người kể chuyện tự ý thức trong "Nỗi buồn chiến tranh" của Bảo Ninh

Ngươi kê chuyên t ̀ ̉ ̣ ự y th ́ ưc trong "Nôi buôn chiên tranh" cua Bao ́ ̃ ̀ ́ ̉ ̉ Ninh ́ ̀ ười kê chuyên nh (Toquoc) Vân đê ng ̉ ̣ ư môt manh đât đa bi cay x ̣ ̉ ́ ̃ ̣ ̀ ơí ́ ̣ ̣ đên can kiêt, tuy nhiên, moi s ̣ ự li giai d ́ ̉ ương nh ̀ ư chưa bao giờ lam ̀ ̉ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ thoa man cac nha li thuyêt va phê binh. Cac binh diên va môi quan hê ̃ ́ ̀ ́ ̣ giưa ng ̃ ươi kê chuyên v ̀ ̉ ̣ ới cac yêu tô khac, t ́ ́ ́ ́ ừ nhiêu câp đô khac nhau ̀ ́ ̣ ́ ̣ trong truyên kê v ̉ ẫn la c ̀ ơ sở đê li giai va xây d ̉ ́ ̉ ̀ ựng mô hinh câu truc ̀ ́ ́ ̉ ̣ ̣ tac phâm, bôc lô quan đi ́ ểm cua nha văn và hé l ̉ ̀ ộ các chiều kích về tư tưởng và văn hóa. Ngươi kê chuyên không chi la nhân tô xac lâp nên câu truc cua văn ̀ ̉ ̣ ̉ ̀ ́ ́ ̣ ́ ́ ̉ ban t̉ ự sự, ma điêu quan trong, hiên diên nh ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ư môt nhân tô mang gia ̣ ́ ́ ̣ ̉ ̉ tri biêu cam, nó th ực thi mọi mục tiêu của nhà văn va h ̀ ương t ́ ơí thuyêt phuc ng ́ ̣ ười đoc v ̣ ề một vấn đề nào đó. Viêc xac lâp môi quan ̣ ́ ̣ ́ hê gi ̣ ưa ng ̃ ười kê chuyên v ̉ ̣ ơi cac yêu tô khac trong câu truc văn ban ́ ́ ́ ́ ́ ́ ́ ̉ tự sự va qua trinh đi tim nh ̀ ́ ̀ ̀ ững “khoang cach thâm mi” trong cac môi ̉ ́ ̉ ̃ ́ ́ ̣ ̀ ̃ quan hê nay se cho chung ta nh́ ưng g ̃ ợi y h ́ ưu ich đê tiêp cân v ̃ ́ ̉ ́ ̣ ới tư tưởng va phong cach cua nha văn[1]. ̀ ́ ̉ ̀ Displaying bao ninh.jpg Nhà văn Bảo Ninh và cuốn Nỗi buồn chiến tranh
1. Đọc Nỗi buồn chiến tranh hay bất kì một tác phẩm nghệ thuật nào khác từ cái nhìn tu từ học, điều cốt yếu là phải chỉ ra được nhân tố tạo ra sức hấp dẫn cho truyện kể. Trong vô số những chi tiết đan dệt nên mô hình kết cấu và thế giới truyện kể, dù là nhân tố trung tâm hay ngoại biên thì chúng luôn nằm trong tầm kiểm soát của tác giả và chịu sự chi phối trực tiếp của nhà văn. Theo tu từ học tiểu thuyết, người kể chuyện chính là “công cụ” thiết yếu của tác giả hàm ẩn, người thực thi những “chiến lược” nghệ thuật và chuyển tải tư tưởng nghệ thuật của anh ta. Cac binh ́ ̀ ̣ diên va môi quan hê gi ̀ ́ ̣ ữa ngươi kê chuyên v ̀ ̉ ̣ ới cac yêu tô khac, t ́ ́ ́ ́ ư ̀ ̀ ́ ̣ ̣ nhiêu câp đô khac nhau trong truyên kê không ch ́ ̉ ỉ là cơ sở đê li giai ̉ ́ ̉ va xây d ̀ ựng mô hinh câu truc tac phâm, mà còn xây d ̀ ́ ́ ́ ̉ ựng lên một hình ảnh tác giả hàm ẩn. Ở đây, người kể chuyện sẽ tồn tại như một “mã” quan trọng trong quy trình “lập mã” của tác giả hàm ẩn đối với văn bản nghệ thuật. Việc tác giả lựa chọn kiểu người kể chuyện như thế nào sẽ là điểm mấu chốt để thiết lập cấu trúc truyện kể (tất nhiên, sự lựa chọn này phải tuân theo nguyên tắc của nghệ thuật và bản chất của ngôn từ) và cũng chính sự lựa chọn này sẽ định hướng việc giải mã văn bản nghệ thuật. Vì vậy, viêc xem ̣ xet tính thuy ́ ết phục của một văn bản nghệ thuật được xác lập trên cơ sở phân tích câu truc tac phâm trong m ́ ́ ́ ̉ ối quan hệ tac gia văn ́ ̉ ̉ ̣ ban đôc gia s ̉ ẽ xác lập một khả năng khác trong quá trình diễn giải ý nghĩa của văn bản. Đọc một văn bản, nghĩa là chúng ta đang tiến hành giải mã một hệ thống những kí hiệu được mã hóa theo những nguyên tắc nhất định của sáng tạo nghệ thuật và trong sự liên hệ với những yếu tố ngoài văn bản khác. Chính trong quá trình giải mã ấy, chúng ta sẽ nhận ra chân dung của một tác giả, sự chi phối của anh ta in dấu trong từng chi tiết của tác phẩm. Và chỉ như thế, chúng ta mới có thể mô tả quy trình mã hóa và nhận ra sự chỉ dẫn “ngầm” của chính tác giả hàm ẩn kẻ đứng sau tất cả “mọi chuyện” diễn ra trong thế giới nghệ thuật tác phẩm văn chương.
̉ 2. Trong tiêu thuyêt Nôi buôn chiên tranh, nêu xem xet theo lôgic trât ́ ̃ ̀ ́ ́ ́ ̣ tự thơi gian, hay môtip đi ̀ ều kiện hoặc nhân qua thi thê gi ̉ ̀ ́ ới nghệ ̣ ̉ thuât cua Bao Ninh co thê đ ̉ ́ ̉ ược xem la m ̀ ột thế giới hôn loan, nhiêu ̃ ̣ ̀ yêu tô ́ ́ va nguyên tăc xây d ̀ ́ ựng hinh th̀ ưc không dung h ́ ợp nhau. Ngươi đoc rât dê r ̀ ̣ ́ ̃ ơi vao cam giac hoang mang b ̀ ̉ ́ ởi nhưng s ̃ ự kiên bi ̣ ̣ ́ ̣ căt vun, b ởi sự thiêu lôgic cua cac tinh tiêt va s ́ ̉ ́ ̀ ́ ̀ ự hoang loan cua y ̉ ̣ ̉ ́ thưc d ́ ưới nhiêu vai kê khac nhau. Câu truc t ̀ ̉ ́ ́ ́ ự sự hai lân h ̀ ư câu ́ (truyêṇ trong truyên), ̣ khả năng sử dung ̣ ngôn ngữ đôc̣ đao ́ và phương thưc k ́ ể nương theo dòng tâm thức đa tao nên s ̃ ̣ ự riêng biệt ̀ ̣ ̣ ki diêu cho môt phong cach. Nhà văn có kh ́ ả năng xoa nhoa ranh gi ́ ̀ ơí ̉ nhiêu thu phap kê chuyên, m ̀ ́ ̉ ̣ ờ hoa va lam m ́ ̀ ̀ ới nhiêu net nghia diên ̀ ́ ̃ ̃ ̀ ̉ ̉ ̣ ngôn trên nên tang cua môt mô hinh câu truc đăc thu. Xêp chông cac ̀ ́ ́ ̣ ̀ ́ ̀ ́ lơp câu truc con theo môt lôgic nghê thuât riêng nhăm tim đên môt ́ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̀ ̀ ́ ̣ cach thê hiên m ́ ̉ ̣ ới, Bao Ninh không chi đem đên môt cai nhin khac vê ̉ ̉ ́ ̣ ́ ̀ ́ ̀ ̣ hiên th ực chiên tranh, ma điêu quan trong, nha văn đa xac lâp môt t ́ ̀ ̀ ̣ ̀ ̃ ́ ̣ ̣ ư tưởng. Tư tưởng đo không phai chi đ ́ ̉ ̉ ược đinh hinh ṭ ̀ ừ viêc tai hiên ̣ ́ ̣ hiên th ̣ ực tư môt goc nhin m ̀ ̣ ́ ̀ ới ma con năm trong tâng y th ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ức cua môi ̉ ̃ ́ ̉ ca thê trong thê gi ́ ới nghê thuât ây. Chinh s ̣ ̣ ́ ́ ự tự y th ́ ưc cua t ́ ̉ ưng ca ̀ ́ ̉ ̉ thê theo quan điêm riêng co thê dung hoa hoăc vinh viên đôi lâp đã́ ̉ ̀ ̣ ̃ ̃ ́ ̣ ̣ tao ra nên tang t ̀ ̉ ư tưởng cua tac phâm. ̉ ́ ̉ Trong thiên truyên, l ̣ ơp câu truc t ́ ́ ́ ự sự thứ nhât chinh la cuôn tiêu ́ ́ ̀ ́ ̉ thuyêt đâu tiên cua c ́ ̀ ̉ ựu chiên binh Kiên, viêt vê tuôi th ́ ́ ̀ ̉ ơ, gia đinh, ̀ tinh yêu, nh ̀ ưng trai nghiêm trong chiên tranh va hanh trinh sang tao ̃ ̉ ̣ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̉ cua chinh anh. Đo la cuôn tiêu thuyêt đ ́ ́ ̀ ́ ̉ ́ ược viêt trong s ́ ự dăn văt ̀ ̣ ̉ ́ ̉ khung khiêp cua tâm hôn, trong nh ̀ ưng ân ̃ ̉ ức kinh hoang va khôc liêt ̀ ̀ ́ ̣ vê chiên tranh, trong s ̀ ́ ự mê đăm tuyêt vong, đau đ ́ ̣ ̣ ớn cua tinh yêu va ̉ ̀ ̀ trong sự y th́ ưc cua chinh tac gia nhân vât cua Nôi buôn chiên tranh. ́ ̉ ́ ́ ̉ ̣ ̉ ̃ ̀ ́
Nhưng đó lại la cuôn tiêu thuyêt mai mai không đ ̀ ́ ̉ ́ ̃ ̃ ược hoan thanh. ̀ ̀ Ngươi kê chuyên cua l ̀ ̉ ̣ ̉ ơp câu truc th ́ ́ ́ ứ hai trong tiêu thuyêt (lô diên ̉ ́ ̣ ̣ xưng “tôi” ở cuôi tac phâm) đa tiêp nhân, săp xêp, va đinh dang no ́ ́ ̉ ̃ ́ ̣ ́ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ̣ ́ theo môt câu truc la lung cua môt ph ́ ̣ ̀ ̉ ̣ ương thưc đoc tuy tiên nh ́ ̣ ̀ ̣ ưng có ̣ hiêu qua nhât đôi v ̉ ́ ́ ới nhân th ̣ ức cua anh: “Tôi đa chep lai hâu nh ̉ ̃ ́ ̣ ̀ ư ̀ ̣ toan bô theo đung cai trinh t ́ ́ ̀ ự tôi co đ ́ ược ây, chi l ́ ̉ ược đi những trang không thê đoc nôi vi m ̉ ̣ ̉ ̀ ực bi phai, vi viêt qua thau, nh ̣ ̀ ́ ́ ́ ưng trang ro ̃ ̃ rang la trung lăp, nh ̀ ̀ ̀ ̣ ưng mâu th ̃ ̉ ư noi nh ́ ưng chuyên ng ̃ ̣ ười thứ ba không thê ̉ hiêu ̉ nôi ̉ hoăc nh ̣ ưng mâu ̃ ̉ ghi chep ́ linh tinh tôí nghia. ̃ Không hê co môt ch ̀ ́ ̣ ữ nao la cua tôi trong ban thao m ̀ ̀ ̉ ̉ ̉ ơi, tôi chi xoay ́ ̉ xoay văn văn nh ̣ ̣ ư ngươi ch ̀ ơi Rubic vây thôi”[2]. L ̣ ơp câu truc th ́ ́ ́ ư ́ hai co tinh chât bao trum toan bô tac phâm la câu chuyên vê Kiên ́ ́ ́ ̀ ̀ ̣ ́ ̉ ̀ ̣ ̀ một cựu chiên binh, hiên diên v ́ ̣ ̣ ới hai vai tro: ng ̀ ươi tim kiêm hai côt ̀ ̀ ́ ̀ ́ tử si va nha văn sau chiên tranh. Tinh huông h ̃ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ư câu nay đa khiên cho ́ ̀ ̃ ́ ̉ tiêu thuyêt tr ́ ở nên cực ki ph ̀ ưc tap. Không giông kiêu câu truc truyên ́ ̣ ́ ̉ ́ ́ ̣ lông trong truyên v ̀ ̣ ới cac tuyên nhân vât đ́ ́ ̣ ược phân tach môt cach ro ́ ̣ ́ ̃ rang nh ̀ ư mô hinh nhân vât nang Sheherazade trong Ngan le môt đêm. ̀ ̣ ̀ ̀ ̉ ̣ ̣ Nhân vât trong Nôi buôn chiên tranh đ ̃ ̀ ́ ược tai hiên hêt s ́ ̣ ́ ức tuy tiên ̀ ̣ theo dong ̀ tâm tưởng với nhưng ̃ kí ưć và cam ̉ xuć không binh ̀ thương, thâm chi con đ ̀ ̣ ́ ̀ ược coi la điên loan cua nhân vât chinh. H ̀ ̣ ̉ ̣ ́ ơn nưa, s ̃ ự trung lăp hoăc đung h ̀ ̣ ̣ ́ ơn la s ̀ ự tương ưng đây am anh gi ́ ̀ ́ ̉ ữa ̀ ́ ̣ hai tâng ki hiêu câu truc nay khiên cho thiên truyên nh ́ ́ ̀ ́ ̣ ư tiêng vong ́ ̣ ̉ cua nh ững ki ́ức lăp đi lăp lai, dai dăng va đau đ ̣ ̣ ̣ ̉ ̀ ớn. Măt khac, viêc tai ̣ ́ ̣ ́ hiên nh ̣ ưng ki ̃ ́ưc cua tac gia, cuôc đ ́ ̉ ́ ̉ ̣ ời va con ng ̀ ười trong chinh tiêu ́ ̉ ́ ̉ thuyêt cua anh (l ơp câu truc th ́ ́ ́ ứ nhât) ́ ở tinh huông môt lân h ̀ ́ ̣ ̀ ư câu ́ nưa khiên cho tac phâm cung không thuôc vao nh ̃ ́ ́ ̉ ̃ ̣ ̀ ững tac phâm t ́ ̉ ự ̣ truyên điên hinh kiêu nh ̉ ̀ ̉ ư Sam hôi cua Thanh Augustin (354430), va ́ ́ ̉ ́ ̀ sau nay cung v ̀ ̃ ơi nhan đê đo cua nha văn Phap J. Rousseau (1712 ́ ̀ ́ ̉ ̀ ́ 1778), cho đên Un Barrage Contre le Pacifique cua Marguerite Duras, ́ ̉ Orlando A Biography (Tiêu s ̉ ử tự thuât) cua n ̣ ̉ ư văn si Virgina Woolf, ̃ ̃ hay A Portrait of the Artist as a Young Man (Chân dung môt nghê sĩ ̣ ̣ thời tre) cua James Joyce… Măc du, ng ̉ ̉ ̣ ̀ ươi kê chuyên cua Nôi buôn ̀ ̉ ̣ ̉ ̃ ̀ chiên tranh đa th ́ ̃ ưa nhân răng Kiên đang viêt vê chiên tranh môt cach ̀ ̣ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ́
tuy y, “nh ̀ ́ ư thê đo la cuôc chiên tranh ch ̉ ́ ̀ ̣ ́ ưa tưng đ ̀ ược biêt t ́ ới, như ̉ ́ ̀ ̣ ̉ thê đo la cuôc chiên cua riêng anh”[3], song no vân tr ́ ́ ̃ ượt ra khoỉ ̉ dong chay cua t ̀ ̉ ự truyên truyên thông v ̣ ̀ ́ ới nhưng tiêu chi vê s ̃ ́ ̀ ự thâṭ ̀ ưng cach diên giai cua ca nhân. Câu truc nay th va nh ̃ ́ ̃ ̉ ̉ ́ ́ ́ ̀ ực sự luôn là ̣ môt thach th ́ ưc đôi v ́ ́ ới kiêu kê chuyên truyên thông. ̉ ̉ ̣ ̀ ́ ̉ ́ ̉ Đê co thê chuyên tai đ ̉ ̉ ược tư tưởng cua ng ̉ ươi nghê si thông qua mô ̀ ̣ ̃ hinh câu truc nay, tac gia đa sang tao ra môt hinh t ̀ ́ ́ ̀ ́ ̉ ̃ ́ ̣ ̣ ̀ ượng người kể ̣ chuyên đăc thu: Ng ̣ ̀ ươi kê chuyên t̀ ̉ ̣ ự y th ́ ức. Không chi xuât hiên nh ̉ ́ ̣ ư ̣ môt ng ười co vai tro “chi dân vê hoan canh va diên hoa hoan canh”: ́ ̀ ̉ ̃ ̀ ̀ ̉ ̀ ̃ ́ ̀ ̉ giới thiêu, miêu ta, trân thuât s ̣ ̉ ̀ ̣ ự viêc, con ng ̣ ười (bao gôm ca l ̀ ̉ ời dâñ ̣ thoai va binh luân hay con goi la tr ̀ ̀ ̣ ̀ ̣ ̀ ữ tinh ngoai đê), ng ̀ ̣ ̀ ười kê chuyên ̉ ̣ trong Nôi buôn chiên tranh con bôc lô ̃ ̀ ́ ̀ ̣ ̣ ở kha năng thâm nhâp vao đ ̉ ̣ ̀ ời ́ ̀ ̉ sông tinh thân cua nhân vât, suy ngâm va đôi thoai v ̣ ̃ ̀ ́ ̣ ới nhiêu tiêng noi ̀ ́ ́ khac trong thê gi ́ ́ ới nghê thuât văn ban tac phâm. Tiêng noi t ̣ ̣ ̉ ́ ̉ ́ ́ ự y th ́ ưć ̀ ̉ vê ban thân minh, vê nhân vât va hiên th̀ ̀ ̣ ̀ ̣ ực chiên tranh v ́ ới những goc nhin khung khiêp, vê tinh yêu v ́ ̀ ̉ ́ ̀ ̀ ới đu cac cung bâc huyên ao va ̉ ́ ̣ ̀ ̉ ̀ mê muôi đên m ̣ ́ ưc hoang đ ́ ường cua tiêu thuyêt tao ra môt kênh giao ̉ ̉ ́ ̣ ̣ tiêp riêng trong thê gi ́ ́ ới nghê thuât cua Bao Ninh. ̣ ̣ ̉ ̉ Ở đây, sự tự ý thưc vê ban thân va thê gi ́ ̀ ̉ ̀ ́ ới la phâm chât cân thiêt giup ng ̀ ̉ ́ ̀ ́ ́ ười kể ̣ ́ ̉ ́ ̣ chuyên co thê xac lâp vi tri tôi ̣ ́ ́ ưu đê quan sat, l ̉ ́ ựa chon va kê vê môt ̣ ̀ ̉ ̀ ̣ sự thât khôc liêt va đau đ ̣ ́ ̣ ̀ ớn cua qua kh ̉ ́ ư. Tai hiên hiên th ́ ́ ̣ ̣ ực chiên ́ tranh thông qua dong hôi t ̀ ̀ ưởng thâm đâm nh ́ ̃ ững ki ́ức kinh hoang va ̀ ̀ đau đớn buôc ng ̣ ươi kê chuyên phai xuât hiên ̀ ̉ ̣ ̉ ́ ̣ ở những vi tri va vai ̣ ́ ̀ ̀ ̣ tro đăc biêt. Va ̣ ̀ ở trong Nôi buôn chiên tranh, tr ̃ ̀ ́ ươc hêt ng ́ ́ ười kể chuyên y th ̣ ́ ức được răng, chi trong nh ̀ ̉ ưng khoang không gian va th ̃ ̉ ̀ ời ̣ gian đăc biêt, va chi đ ̣ ̀ ̉ ược sông cung v ́ ̀ ới nhưng tin điêu đăc biêt, ̃ ́ ̀ ̣ ̣ nhưng ki ̃ ́ức ây m ́ ới thức dây. ̣ Tìm kiếm sức hấp dẫn của truyện kể từ quan điểm của tu từ học tiểu thuyết, chúng tôi muốn xác định rằng tác giả Bảo Ninh được nói đến ở đây là một Bảo Ninh hàm ẩn của tiểu thuyết Nỗi buồn
chiến tranh. Tất cả những thủ pháp, cách thức kĩ thuật, những sự lựa chọn, sắp đặt, lược bỏ hay rút ngắn... một tình tiết, sự kiện hay hình ảnh nào đó trong truyện kể đều nằm dưới sự sắp đặt của một “Bảo Ninh” của quá trình sáng tạo này. Việc lựa chọn kiểu người kể chuyện tự ý thức và thiết lập cấu trúc hai lần hư cấu trong Nỗi buồn chiến tranh trước hết sẽ là sự lựa chọn của chính tác giả hàm ẩn trong quá trình mã hóa văn bản. Tuy nhiên, do cấu trúc của tiểu thuyết được thiết lập hết sức đặc biệt, lớp kết cấu ở cấp độ thứ hai của tiểu thuyết rất dễ khiến được liên tưởng như một phiên bản copy của lớp kết cấu thứ nhất. Nhân vật Kiên nhà văn người lính với những tín niệm văn chương và cuộc đời thực nhiều giằng xé và hoảng loạn như là một phiên bản về tác giả Bảo Ninh hàm ẩn trong Nỗi buồn chiến tranh, một Bảo Ninh nhà văn đã từng khoác áo lính ở ngoài đời thường. Cuốn tiểu thuyết mãi không thể hoàn thành của nhân vật Kiên và những kí ức khủng khiếp về chiến tranh cùng những tín điều sáng tạo văn chương của anh hiện diện như một minh chứng cho sự tồn tại của một tác giả hàm ẩn, người đang chỉ đạo và chi phối từng chi tiết nhỏ nhất trong tác phẩm nghệ thuật. Và có lẽ không thể nói khác được, chính Bảo Ninh với những đặc điểm về tâm hồn, khí chất và tấm lòng ấy mới sáng tạo nên một thế giới của Nỗi buồn chiến tranh. ́ ̉ Cuôn tiêu thuyêt hâp dân nh ́ ́ ̃ ư môt tḥ ứ ma lực thân bi, day d ̀ ́ ứt, đau đớn với nhưng giăng xe nôi tâm ghê g ̃ ̀ ́ ̣ ớm trong nôi đau triên miên, ̃ ̀ ̉ ̉ dai dăng. Điêm “đen” nhay cam hay s ̣ ̉ ợi dây nôi kêt tât ca nh ́ ́ ́ ̉ ưng s ̃ ự ̣ ̣ ́ ̣ kiên bi căt vun, nh ưng tinh tiêt co ve thiêu lôgic trong s ̃ ̀ ́ ́ ̉ ́ ự hoang loan ̉ ̣ ̉ ́ ưc ây chi co thê hiêu la môt dang hôi ch cua y th ́ ́ ̉ ́ ̉ ̉ ̀ ̣ ̣ ̣ ứng hâu chân th ̣ ́ ương tâm li (post traumatic stress disorder). Nghia la b ́ ̃ ̀ ưc t́ ương bao vê s ̀ ̉ ̣ ự ̉ binh an cua tâm th ̀ ưc đa bi pha v ́ ̃ ̣ ́ ơ, nh ̃ ưng am anh qua sâu đâm trong ̃ ́ ̉ ́ ̣ ki ́ưc vê chiên trân đa tac đông d ́ ̀ ́ ̣ ̃ ́ ̣ ữ dôi lên nh ̣ ững người linh. Chiên ́ ́ tranh với nhưng biên cô khung khiêp cua no lân khuât đâu đo va ̃ ́ ́ ̉ ́ ̉ ́ ̉ ́ ́ ̀ thương đôt ngôt tr ̀ ̣ ̣ ở vê, hanh ha tinh thân va thê xac nh ̀ ̀ ̣ ̀ ̀ ̉ ́ ững người đã
tưng ch ̀ ưng kiên nh ́ ́ ưng canh t ̃ ̉ ượng tham khôc. (Điêu nay li giai vi ̉ ́ ̀ ̀ ́ ̉ ̀ ̉ ̉ sao tac gia cua cuôn tiêu thuyêt đâu tay cua nhân vât Kiên ng ́ ́ ̉ ́ ̀ ̉ ̣ ươì cựu chiên binh, c ́ ứ luôn trượt khoi moi d ̉ ̣ ự đinh va săp xêp cua anh, ̣ ̀ ́ ́ ̉ pha tan moi tin niêm văn ch ́ ̣ ́ ̣ ương va cuôn theo môt dong chay khac). ̀ ́ ̣ ̀ ̉ ́ Va thiên truyên đ ̀ ̣ ược câu truc theo mach tâm th ́ ́ ̣ ức ây. Nh ́ ững sự kiên ̣ vỡ vun, đ ̣ ứt đoan, nh ̣ ững hôi t ̀ ưởng xa văng, nôi đau côn cao, bong ́ ̃ ̀ ̀ ̉ ̣ rat, tinh yêu mê muôi, mu quang va tôi lôi… tât ca, bam rê trong tiêm ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̣ ̃ ́ ̉ ́ ̃ ̀ thưc, t ́ ừ môt miên ki ̣ ̀ ́ưc xa xôi, n ́ ương theo môt dong chay ki la. Va ̣ ̀ ̉ ̀ ̣ ̀ người kê chuyên c ̉ ̣ ủa Nỗi buồn chiến tranh, vơi vai tro kêt nôi tât ca ́ ̀ ́ ́ ́ ̉ nhưng s ̃ ự kiên, nh ̣ ưng biên cô trong dong chay cua tâm th ̃ ́ ́ ̀ ̉ ̉ ức ây, đa ́ ̃ ̣ hiên diên nh ̣ ư môt nhân tô co y nghia hêt s ̣ ́ ́ ́ ̃ ́ ức đăc biêt trong viêc tai ̣ ̣ ̣ ́ hiêṇ thế giới nghệ thuâṭ đăc̣ thù cuả tiêu ̉ thuyêt. ́ Viêc̣ người kể ̣ chuyên cung la môt ng ̃ ̀ ̣ ươi linh b ̀ ́ ươc ra t ́ ừ chiên trân (đ ́ ̣ ược tiết lộ ở cuối tác phẩm), môt măt, cho phep anh ta thâm nhâp vao thê gi ̣ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ới hôì ức cua nhân vât dê dang h ̉ ̣ ̃ ̀ ơn, co thê li giai va thâu hiêu diên biên tâm ́ ̉ ́ ̉ ̀ ́ ̉ ̃ ́ ́ ̉ li cua nhân vât. (Nghia la nh ̣ ̃ ̀ ưng chân th ̃ ́ ương tâm li kia la môt s ́ ̀ ̣ ự ̣ ̉ đông điêu cua tâm hôn). Song, măt khac, s ̀ ̀ ̣ ́ ự lựa chon nay cung la môt ̣ ̀ ̃ ̀ ̣ thach th ́ ưc b ́ ởi người viết se phai châp nhân t ̃ ̉ ́ ̣ ừ bo cai nhin khach ̉ ́ ̀ ́ quan như la môt tiêu chi kich thich kha năng tim toi va sang tao cua ̀ ̣ ́ ́ ́ ̉ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̉ người đoc. ̣ Viêc̣ xać lâp ̣ hinh̀ tượng người kể chuyên, ̣ đanh ́ giá quyên uy cua anh ta trong nh ̀ ̉ ưng môi quan hê v ̃ ́ ̣ ới thê gi ́ ới truyện kể và với tác giả sẽ giúp chung ta nh ́ ận ra quy trình “mã hóa” một sáng tạo nghệ thuật dưới “bàn tay” của tác giả và nhận chân ve đep đ ̉ ̣ ầy sưc thuyêt phuc c ́ ́ ̣ ủa nó. Chân dung của tác giả ẩn dấu đằng sau bất cứ mỗi ngôn từ được sử dụng trong tác phẩm. Tuy nhiên, trong phạm vi của chuyên luận, chúng tôi chỉ tập trung khảo sát hình tượng người kể chuyện như một “công cụ” thiết yếu của tác giả hàm ẩn. Và cũng chính từ nhân tố này, chúng tôi muốn chỉ ra “uy quyền” của tác giả cũng như vai trò và ý nghĩa to lớn mà mỗi nhà văn có thể đem đến cho độc giả.
̣ ữa ngươi kê chuyên va nhân vât: tiêng vong đông 3. Môi quan hê gi ́ ̀ ̉ ̣ ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ̉ ́ ương cam, xot th Nhìn chiến tranh bằng “con mắt” nghiệt ngã và chân thực từ một góc độ khác, như đa noi ̃ ́ ở trên, tác giả đã lựa chọn kiểu người kể chuyêṇ trong tiêu ̉ thuyêt́ Nôĩ buôn ̀ chiên ̉ người kể ́ tranh là kiêu chuyên ṭ ự y th ́ ưc. ́ Ở đây, tiêng noi t ́ ́ ự y th́ ưc tr ́ ươc hêt bôc lô ́ ́ ̣ ̣ ở nhưng l ̃ ời y th́ ưc vê chinh ban thân minh va vê ng ́ ̀ ́ ̉ ̀ ̀ ̀ ười khac. Kiêú ̉ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̣ tiêng noi nay co vai tro rât quan trong trong câu truc ki thuât cua ́ ́ ́ ̃ ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̉ truyên, bôc lô đăc điêm ca tinh, phâm chât cua ng ́ ́ ́ ̉ ười kê va la s ̉ ̀ ̀ ợi dây ̉ ̣ ́ liên kêt cac yêu tô kêt câu văn ban nhăm “nêu bât tinh cach nhân vât, ́ ́ ́ ́ ́ ́ ̀ ́ ̣ ̉ ̣ ư tưởng va chu đê cua tac phâm”. lam nôi bât t ̀ ̀ ̉ ̀ ̉ ́ ̉ ̣ Đăc điêm l ̉ ơi kê chuyên trong Nôi buôn chiên tranh la tiêng noi t ̀ ̉ ̣ ̃ ̀ ́ ̀ ́ ́ ự ý thưc nh ́ ưng không phai t ̉ ự y th ́ ưc theo kiêu đa thanh, cac tiêng noi ́ ̉ ́ ́ ́ ngang hang, xung đôt v ̀ ̣ ới nhưng tiêng noi khac, ma la tiêng noi mang ̃ ́ ́ ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ương phân: đông cam, chia se song luôn đôi thoai và ch tinh l ̃ ̀ ̉ ̉ ́ ̣ ứa đựng những mâu thuân gay găt. Tinh l ̃ ́ ́ ương phân năm trong chinh nguyên ̃ ̀ ́ tăc kêt câu ngôn t ́ ́ ́ ừ nghê thuât trong văn ban mà tac gia đã l ̣ ̣ ̉ ́ ̉ ựa chọn. Đông cam, b ̀ ̉ ởi y th ́ ưc đ ́ ược sự nghiêt nga, khôc liêt va đau đ ̣ ̃ ́ ̣ ̀ ớn mà nhưng ng ̃ ười linh đa trai qua nên giong ng ́ ̃ ̉ ̣ ười kê chuyên khi tai hiên ̉ ̣ ́ ̣ ̣ cuôc sông va tâm trang cua nhân vât bao gi ́ ̀ ̣ ̉ ̣ ờ cung la giong trâm, lăng ̃ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ lai trong s ự triu mên, xot th ̀ ́ ́ ương. Đôi thoai, b ́ ̣ ởi trong lời kê luôn co ̉ ́ xu hương đôi đap v ́ ́ ́ ới môt tiêng noi khac, tiêng noi khác ây nh ̣ ́ ́ ́ ́ ́ ́ ư đang ̣ chât vân hoăc phan bac v ́ ́ ̉ ́ ề những sự thực được tái hiện trong tác phẩm. Tương ưng v ́ ơi kiêu ng ́ ̉ ười kê chuyên nay, tac gia đa l ̉ ̣ ̀ ́ ̉ ̃ ựa chon ̣ phương thưc kê theo điêm nhin bên trong. T ́ ̉ ̉ ̀ ừ điêm nhin này, ng ̉ ̀ ười ̉ ̣ ̉ kê chuyên co kha năng thâm nhâp vao thê gi ́ ̣ ̀ ́ ới nôi tâm, khai thac ̣ ́ nhưng biên chuyên trong tâm li nhân vât. Chung ta se xem xet giong ̃ ́ ̉ ́ ̣ ́ ̃ ́ ̣ người kê ̉ ở đoan văn d ̣ ưới đây sau sự kiên đông đôi cua Kiên dâu ̣ ̀ ̣ ̉ ́
̀ ưng môi cuông si bi ân va đây tôi lôi v anh sa vao nh ̃ ́ ̀ ́ ̉ ̀ ̀ ̣ ̃ ới ba người con ̣ ̉ ̣ ̣ gai trong khu trai tăng gia cua huyên đôi 67: ́ “Giâc m ́ ơ lay thưc tâm hôn Kiên. Thi ra, anh, Kiên cung co môt th ́ ̀ ̀ ̃ ́ ̣ ời ̉ tre trung cai th́ ời ma gi ̀ ờ đây kho long m ́ ̀ ường tượng lai đ ̣ ược nữa, ́ ời ma toan bô con ng cai th ̀ ̀ ̣ ươi anh, nhân tinh va nhân dang, con ch ̀ ́ ̀ ̣ ̀ ưa ̣ ̣ ực tan bao cua chiên tranh huy hoai, cai th bi bao l ̀ ̣ ̉ ́ ̉ ̣ ́ ơi anh cung ngâp ̀ ̃ ̣ long ham muôn, cung biêt say s ̀ ́ ̃ ́ ưa, si mê, cung trai nh̃ ̉ ưng c ̃ ơn bông ̀ ̣ ̃ ưng tan nat ca coi long vi tinh yêu th bôt, cung t ̀ ́ ̉ ̃ ̀ ̀ ̀ ương đau khô, vi ghen̉ ̀ tuông tui h ̉ ơn va cung đang đ ̀ ̀ ̃ ́ ược ưu ai nh ́ ư cac ban anh bây gi ́ ̣ ờ. Chao ôi! Chiên tranh la coi không nha, không c ́ ̀ ̃ ̀ ửa, lang thang khôn ́ ̉ ̀ ̣ ̃ ̣ khô va phiêu bat vi đai, la coi không đan ông, không đan ba, la thê ̀ ̃ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ giới bat sâu vô cam va tuyêt t ̣ ̀ ̉ ̀ ̣ ự khung khiêp nhât cua dong giông con ̉ ́ ́ ̉ ̀ ́ người! Anh đa hoan toan không co c ̃ ̀ ̀ ́ ơ may thoat khoi s ́ ̉ ự hư hai cua ̣ ̉ ̣ ̉ ̉ ̉ tâm hôn thi đông đôi tre tuôi cua anh phai thoat, phai v ̀ ̀ ̀ ̉ ́ ̉ ượt khoi s ̉ ự ̣ rang buôc va câu thuc cua thoi th ̀ ̀ ́ ̉ ́ ương ma h̀ ̀ ưởng lây nh ́ ững giot cuôi ̣ ́ cung̀ con ̀ sot́ laị cuả tinh̀ ngươi. ̀ Để đên ́ ngay ̀ mai thì chăng ̉ con ̀ gi.”[4] ̀ Lời kê cua đoan văn nay, tr ̉ ̉ ̣ ̀ ươc hêt, la tiêng noi đông tinh, cam thông ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ̉ vơi hanh đông va suy nghi cua nhân vât. Trong s ́ ̀ ̣ ̀ ̃ ̉ ̣ ự cam thông ây ̉ ́ người kê nhân th ̉ ̣ ưc, đanh gia hanh đông nhân vât cua minh, li giai ́ ́ ́ ̀ ̣ ̣ ̉ ̀ ́ ̉ nguyên do cua nh ̉ ưng hanh vi đo, xot xa va nuôi tiêc vi nh ̃ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ững gi đa ̀ ̃ mât đi, nh ́ ưng điêu không thê nao thay đôi b ̃ ̀ ̉ ̀ ̉ ởi sưc huy hoai khung ́ ̉ ̣ ̉ ́ ̉ khiêp cua chiên tranh. Nh́ ư thê, l ́ ời kê con la s ̉ ̀ ̀ ự tiêp tuc va phat triên ́ ̣ ̀ ́ ̉ trực tiêp tiêng noi nôi tâm sâu kin cua nhân vât. ́ ́ ́ ̣ ́ ̉ ̣ Ở đây hoan toaǹ ̀ không co s ́ ự tranh cai va xung đôt trong nhân th ̃ ̀ ̣ ̣ ức giữa người kể ̣ chuyên va nhân vât. ̀ ̣ ́ ừ môt goc nhin khac, lây xuât phat điêm cua cac quan Tuy nhiên, xet t ̣ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̉ ̉ ́ ̣ ̣ ̣ hê hôi thoai ngôn ng ữ (theo li thuyêt hôi thoai, linguistic interaction ́ ́ ̣ ̣
theory) va t ̀ ừ cac câp đô giao tiêp cua câu truc văn ban t ́ ́ ̣ ́ ̉ ́ ́ ̉ ự sự thi l ̀ ời người kê chuyên du xuât hiên ̉ ̣ ̀ ́ ̣ ở ngôi thứ nhât hay ngôi th ́ ứ ba thi no ̀ ́ luôn la l ̀ ời đôi thoai v ́ ̣ ới đôc gia ham ân, v ̣ ̉ ̀ ̉ ới người nghe chuyên ̣ (narratee). Nêu nh ́ ư lơi ng ̀ ười kê chuyên (ng ̉ ̣ ươi phat thông tin) co ̀ ́ ́ ̣ đăc điêm gân nh ̉ ̀ ư tương đông, không co khoang cach v ̀ ́ ̉ ́ ơi nhân vât, ́ ̣ thì đo la s ́ ̀ ự đông cam, nôi dai cua nh ̀ ̉ ́ ̀ ̉ ưng cam xuc, t ̃ ̉ ́ ư tưởng, tinh ̀ ̉ cam cua nhân vât. Nh ̉ ̣ ưng l ̃ ời nay lai cung h ̀ ̣ ̀ ương t ́ ơi môt nhân tô ́ ̣ ́ khac nh ́ ư là một “đối tác” hiển nhiên tồn tại với tư cach la môt nhân ́ ̀ ̣ ́ ́ ̣ tô băt buôc tham gia vao qua trinh giao tiêp ng ̀ ́ ̀ ́ ười nghe chuyên ̣ (người nhân thông tin). Trong Nôi buôn chiên tranh, mô hinh giao ̣ ̃ ̀ ́ ̀ tiêp nay luôn bi biên đôi vê tinh chât. Câu truc câu không đ ́ ̀ ̣ ́ ̉ ̀ ́ ́ ́ ́ ơn thuân ̀ ̀ ̉ la kiêu câu trân thuât (câu kê), kê lai môt cach cu thê nh ̀ ̣ ̉ ̉ ̣ ̣ ́ ̣ ̉ ững biên đôi ́ ̉ trong tâm hôn hay tâm li nhân vât ̀ ́ ̣ ở tai th ̣ ời điêm xay ra môt s ̉ ̉ ̣ ự kiên. ̣ Tât ca l ́ ̉ ời kê đêu mang dang ve cua s ̉ ̀ ́ ̉ ̉ ự chiêm nghiêm, y th ̣ ́ ức vê th ̀ ực ́ ới nhưng nôi đau bât tân. S tê v ̃ ̃ ́ ̣ ự thức nhân trong tâm hôn tr ̣ ̀ ở thanh ̀ dong chay manh me chuyên l ̀ ̉ ̣ ̃ ̉ ời kê vao vong xoay vô t ̉ ̀ ̀ ́ ận với nhưng ̃ đôi thoai ngâm vê môt th ́ ̣ ̀ ̀ ̣ ực tê day d ́ ứt: chiên tranh va s ́ ̀ ưc pha huy ́ ́ ̉ ̀ ̉ kinh hoang cua no. Cung co thê hinh dung môt cach thô thiên vê ́ ̃ ́ ̉ ̀ ̣ ́ ̉ ̀ nhưng tiên gia đinh trong nh ̃ ̀ ̉ ̣ ưng l ̃ ơi kê trên, chăng han: Tai sao hanh ̀ ̉ ̉ ̣ ̣ ̀ ̣ đông cua Kiên lai nh ̉ ̣ ư vây? Tai sao khi đa biêt nh ̣ ̣ ̃ ́ ững hanh đông cua ̀ ̣ ̉ đồng đôi ch ̣ ưa đây ś ̀ ự phi li va tôi lôi, anh kinh hai va lo s ́ ̀ ̣ ̃ ̃ ̀ ợ, nhưng ̣ ̣ tai sao anh lai im lăng? Rât kho chi ra môt cach rach roi s ̣ ́ ́ ̉ ̣ ́ ̣ ̀ ự kêt h ́ ợp cua cac t ̉ ́ ừ ngư, s ̃ ự vân dung linh hoat cac kiêu câu truc câu, s ̣ ̣ ̣ ́ ̉ ́ ́ ự thay ̉ ̉ đôi điêm nhin va viêc kêt h ̀ ̀ ̣ ́ ợp hai giong môt cach chi tiêt, b ̣ ̣ ́ ́ ởi no se ́ ̃ pha hong s ́ ̉ ự tinh tê cua ngôn t ́ ̉ ư. Tuy nhiên, môt y th ̀ ̣ ́ ưc luôn hiên lô ́ ̉ ̣ trong câu truc giao tiêp cua l ́ ́ ́ ̉ ời kê chinh la tiêng noi đôi thoai manh ̉ ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ ̣ me v ̃ ới người nghe. Lời đôi thoai nay la tiêng noi xung đôt gay găt va ́ ̣ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̀ đau đớn. Viêc chuyên đôi mô hinh câu truc câu t ̣ ̉ ̉ ̀ ́ ́ ừ câu kê sang câu ̉ ̉ cam than la dâu hiêu ro net nhât cua giong chuyên đôi nay. Câu văn ́ ̀ ́ ̣ ̃ ́ ́ ̉ ̣ ̉ ̉ ̀ không con la l ̀ ̀ ời nôi dai nh ́ ̀ ưng cam xuc cua nhân vât ma la s ̃ ̉ ́ ̉ ̣ ̀ ̀ ự đôí thoai tr ̣ ực tiêp v ́ ơi nh ́ ưng tiêng noi khac. Nh ̃ ́ ́ ́ ững nhân đinh vê môt ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ cuôc chiên tranh bat sâu vô cam va tuyêt t ́ ̣ ̀ ̉ ̀ ̣ ự khung khiêp co thê la l ̉ ́ ́ ̉ ̀ ời đe doa, s ̣ ự canh tinh v ̉ ̉ ơi nh ́ ưng ai con ao t ̃ ̀ ̉ ưởng vê nh ̀ ững cuôc chiên ̣ ́
̣ ́ ̉ ̀ ời giêu c đep đe va thân thanh, cung co thê la l ̃ ̀ ̀ ́ ̃ ̃ ợt, mia mai v ̉ ơi nh ́ ưng ̃ lời tung hô vê môt con đ ̀ ̣ ường ra trân “đep lăm”… Nh ̣ ̣ ́ ưng cứ đê cho ̉ nhưng tiêng noi ây diu đi, trâm xuông, lăng lai, chung ta se chi nghe ̃ ́ ́ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̃ ̉ ̣ ̣ thây môt giong buôn tha thiêt, xot xa. Hiêu l ́ ̀ ́ ́ ̣ ực cua s ̉ ự biêu hiên ây ̉ ̣ ́ ̉ ́ ̉ ́ ̉ ̀ ự kêt h chi co thê li giai la s ́ ợp chăt che, xac đang cua ngôn t ̣ ̃ ́ ́ ̉ ừ va s̀ ự ̣ ̣ ̃ ̀ ̉ ̉ vân dung tôi đa y nghia ham ân cua câu truc diên ngôn. Nh ́ ́ ́ ́ ̃ ưng hơn hết, những suy ngẫm, chiêm nghiệm và ý thức của người kể chuyện với nhân vật ấy phải là cảm thức, tâm hồn và trí tuệ của tác giả. Chính từ “nguồn” sống cụ thể nhưng đầy bí ẩn ấy, quá trình mã hóa văn bản được thực hiện. Trach nhiêm va thiên ch ́ ̣ ̀ ưc cua ng ́ ̉ ươi nghê si la ng ̀ ̣ ̃ ̀ ợi ca va gin g ̀ ̀ ưĩ ́ ̣ cai Đep. Nh ưng ở môi th ̃ ời điêm lich s ̉ ̣ ử, nhưng quy chuân vê cai ̃ ̉ ̀ ́ ̣ Đep bao gi ờ cung co nh ̃ ́ ưng dich chuyên. Trong Nôi buôn chiên tranh ̃ ̣ ̉ ̃ ̀ ́ sự dich chuyên nay mang môt t ̣ ̉ ̀ ̣ ư tưởng va hinh thai m ̀ ̀ ́ ơi. Lôt trân ́ ̣ ̀ sưc pha huy nghiêt nga cua chiên tranh se la con đ ́ ́ ̉ ̣ ̃ ̉ ́ ̃ ̀ ường đây chông ̀ gai va kho khăn đôi v ̀ ́ ́ ới Bao Ninh khi muôn g ̉ ́ ửi găm môt y đô nghê ́ ̣ ́ ̀ ̣ ̣ ̉ thuât. Trong tiêu thuyêt cua anh, viêc l ́ ̉ ̣ ựa chon kiêu ng ̣ ̉ ười kê chuyên ̉ ̣ tự y th ́ ưc buôc tac gia phai tim đên môt ph ́ ̣ ́ ̉ ̉ ̀ ́ ̣ ương thưc kê ma t ́ ̉ ̀ ừ đó ̣ nhân vât trong thê gi ́ ơi nghê thuât co c ́ ̣ ̣ ́ ơ hôi bôc lô tôi đa nh ̣ ̣ ̣ ́ ững suy ̃ ̀ ̣ nghi va nhân th ưc cua ca nhân. Y th ́ ̉ ́ ́ ưc vê minh va nh ́ ̀ ̀ ̀ ững hanh vi cuà ̉ ̉ ́ ́ ̣ minh không chi co gia tri trong viêc nhân th ̀ ̣ ̣ ức thê gi ́ ới, ma quan ̀ ̣ trong, no thuc đây s ́ ́ ̉ ự phat triên cua cac tiêng noi khac, lăng nghe cac ́ ̉ ̉ ́ ́ ́ ́ ́ ́ tiêng noi khac va liên kêt cac nhân tô trong câu truc t ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ́ ự sự. Ở đây, việc thiết lập cấu trúc tự sự hai lần hư cấu cho phép người kể chuyện của Nỗi buồn chiến tranh có cơ hội hiện diện ở cả hai vai: người kể chuyện kể về cuộc sống của người lính sau chiến tranh và nhân chứng của cuộc chiến khi người lính này viết tiểu thuyết. Tai hiên s ́ ̣ ự thât khôc liêt cua môt cuôc chiên nh ̣ ́ ̣ ̉ ̣ ̣ ́ ư la môt gia thiêt, ̀ ̣ ̉ ́ môt cai c̣ ́ ớ nhăm tim đên môt s ̀ ̀ ́ ̣ ự thât khac trong ṣ ́ ự tôn tai cua con ̀ ̣ ̉ ngươ. Vì thê, t ̀ ́ ự y th ́ ưc tŕ ở thanh net ̀ ́ ưu trôi nghê thuât hêt s ̣ ̣ ̣ ́ ức đôc̣ đao ma chung ta kho tim thây ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ở những thê gi ́ ới nghê thuât cua cac tac ̣ ̣ ̉ ́ ́
̉ ̉ ̣ gia khac cung viêt vê đê tai nay. (Chăng han, trong thê gi ́ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ới đep đe va ̣ ̃ ̀ hung ́ cuả Dâu ̀ trang ́ chân ngươì linh, ́ Manh ̉ trăng cuôí rừng cuả ̃ ̉ ́ Nguyên Minh Châu, hay ca cai nhin nhiêu chiêu h ̀ ̀ ̀ ơn vê chiên tranh ̀ ́ ̉ ̣ trong Đât trăng cua Nguyên Trong Oanh). Trong tiêu thuyêt c ́ ́ ̃ ́ ̉ ́ ủa Bảo Ninh, không co l ́ ời giao huân hay tiêng noi cuôi cung, duy nhât. ́ ́ ́ ́ ́ ̀ ́ Nhưng đoan văn nh ̃ ̣ ư thê day đăc trong thiên truyên biên l ́ ̀ ̣ ̣ ́ ời kê thanh ̉ ̀ dòng suy tưởng, chiêm nghiêm th ̣ ấm đâm nh ̃ ưng trai nghiêm đau ̃ ̉ ̣ đớn vê hiên th ̀ ̣ ực chiên tranh. Tuy nhiên, điêu đăc biêt, tác gi ́ ̀ ̣ ̣ ả luôn để người kê chuyên tim đên nh ̉ ̣ ̀ ́ ững khoang khăc t ̉ ́ ự y th ́ ưc (t ́ ự thu)́ cuả nhân vât. ̣ Và chính ở những khoảnh khắc đó, nỗi niềm và những suy tư của nhân vật, của người kể chuyện và tác giả như cùng cộng hưởng trong tiếng nói tri âm. Dương nh ̀ ư chinh trong ́ nhưng giây phut suy ngâm ây, ho tim thây s ̃ ́ ̃ ́ ̣ ̀ ́ ự đông cam. Đo co thê la ̀ ̉ ́ ́ ̉ ̀ sự kinh hoang khi ch̀ ưng kiên nh ́ ́ ững cai chêt ghê r ́ ́ ợn, đôc ac va bao ̣ ́ ̀ ̣ ̀ ự day dưt tr tan; s ́ ươc môt linh hôn khôn khô, bac ph ́ ̣ ̀ ́ ̉ ̣ ước; la xot ̀ ́ thương, tui h ̉ ơn va lo s ̀ ̀ ợ vơi nh ́ ưng giây phut si mê, bông bôt va tôi ̃ ́ ̀ ̣ ̀ ̣ ̃ ̉ lôi cua nh ưng con ng ̃ ươi tre tuôi; la đau đ ̀ ̉ ̉ ̀ ớn, uât hân va căm h́ ̣ ̀ ờn bởi ́ ̉ ự sông phai đanh đôi băng nh cai gia cua s ́ ́ ̉ ́ ̉ ̀ ững sinh mang đông đôi ̣ ̀ ̣ ́ ̀ ̉ ̉ khac; la cam giac nong bong, ngot lim ngâp đây coi mông mi cua môi ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̀ ̃ ̣ ̣ ̉ ́ tinh đau đ ̀ ớn va si mê… Thâm chi, s ̀ ̣ ́ ự đông cam ây con in dâu ̀ ̉ ́ ̀ ́ ở cả nôi hoang mang, bât l ̃ ́ ực khi nhưng tin niêm văn ch ̃ ́ ̣ ương cua ng ̉ ươì ́ ứ trượt khoi t viêt c ̉ ưng con ch ̀ ư. Lâp đây trong tiêu thuyêt la âm ̃ ́ ̀ ̉ ́ ̀ thanh cua nh ̉ ưng tiêng noi t ̃ ́ ́ ự y th ́ ưc: y th ́ ́ ưc vê ban thân minh, vê ́ ̀ ̉ ̀ ̀ nhưng hanh vi, suy nghi cua minh, cua ng ̃ ̀ ̃ ̉ ̀ ̉ ươi khac va xa h ̀ ́ ̀ ơn la y ̀ ́ thưc vê nh ́ ̀ ững vân đê l ́ ̀ ớn lao cua dân tôc, vê con ng ̉ ̣ ̀ ười va tinh ̀ ̀ người. Tiêng noi t ́ ́ ự y th ́ ưc dung ch ́ ưa trong ban thân no giong giai ́ ̉ ́ ̣ ̃ ̀ ̀ ̉ ̉ bay, phân trân va ca mia mai. ̀ Ở đây, đôi v ́ ới từng lơi cua môi phat ̀ ̉ ̃ ́ ngôn, sự hôi đap hay im lăng cua ng ̀ ́ ̣ ̉ ươi nghe luôn tac đông rât l ̀ ́ ̣ ́ ớn tới câu truc đa đ ́ ́ ̃ ược đinh hinh (không phai theo y muôn cua ng ̣ ̀ ̉ ́ ́ ̉ ười ̣ ̃ ̀ nghê si ma theo lôgic cua thê gi ̉ ́ ới nghê thuât). ̣ ̣
Để có thể kê vê tâm trang cua nhân vât trong nh ̉ ̀ ̣ ̉ ̣ ững lơi “t ̀ ự thu” xuât ́ ́ ̣ ở giong đôi thoai v hiên ̣ ́ ̣ ơi môt tiêng noi khac, tác gi ́ ̣ ́ ́ ́ ả đã phải tạo ra những diễn ngôn mang tinh chât hai măt trong l ́ ́ ̣ ời kê cua ng ̉ ̉ ười kể ̣ ̀ ̀ ới nhân vât va đôi thoai v chuyên: đông tinh v ̣ ̀ ́ ̣ ới những tiêng noi khac. ́ ́ ́ ̃ ử xem xet môt sô đoan văn bât ki d Hay th ́ ̣ ́ ̣ ́ ̀ ưới đây: ́ ̀ ̉ “Đây, cân phai viêt vê chiên tranh trong niêm thôi thuc ây, viêt sao ́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ̉ ̀ ̣ ́ ̣ ̉ cho xao xuyên nôi long da, xuc đông nôi trai tim con ng ́ ươi nh ̀ ư thể ́ ̀ ̀ ̀ ̃ ̀ ́ ̉ viêt vê tinh yêu, vê nôi buôn, sao cho co thê truyên đ ̀ ược vao cuôc ̀ ̣ sông đ ́ ương thơi luông điên cua nh ̀ ̀ ̣ ̉ ưng cam xuc chi co thê diên đat ̃ ̉ ́ ̉ ́ ̉ ̃ ̣ ̀ ́ ứ cua qua kh băng qua kh ̉ ́ ư, Kiên nghi. Măc du cô nhiên chiên tranh ́ ̃ ̣ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ư vây. Chiên tranh… không hê la nh ̣ ́ Nhưng vi sao anh lai chon đê tai chiên tranh va vi sao nhât thiêt phai ̀ ̣ ̣ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̉ ̣ la đê tai ây? Trong chiên tranh, cuôc sông cua anh, cua bao ng ̀ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̉ ̉ ươì ̣ ̉ ̣ ́ ́ ́ ̉ ̉ khac thât kinh khung, thâm chi kho co thê bao đây la cuôc sông noi gi ́ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ́ ự tim kiêm nh đên s ̀ ́ ưng săc thai nghê thuât trong cuôc sông đo. Va ̃ ́ ́ ̣ ̣ ̣ ́ ́ ̀ chinh anh ch ́ ứ không phai ai khac cho đên tân ngay hôm nay vân ̉ ́ ́ ̣ ̀ ̃ ̀ ̀ ươc vao rap chiêu bong đê xem nh không tai nao b ́ ̀ ̣ ́ ́ ̉ ững bô phim trong ̣ đó ngươì ta nhè đâu ̀ nhau mà khac̣ đan. ̣ Không những thê,́ văn chương vê chiên tranh, tât nhiên la văn ch ̀ ́ ́ ̀ ương cua ng ̉ ười khac, anh ́ ́ ưc tranh đoc. Thu thât la anh c hêt s ́ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ực ki khiêp hai nh ̀ ́ ̃ ững thiên truyên ̣ ây. Thê nh ́ ́ ưng ban thân anh thi lai thê; môt m ̉ ̀ ̣ ́ ̣ ực sông chêt, viêt mai ́ ́ ́ ̃ không chan nh ́ ưng sung nô bom r ̃ ́ ̉ ơi, nhưng mua khô mua m ̃ ̀ ̀ ưa, rôì ̣ quân đich, quân ta...”[5]. ̉ ̀ ưng suy nghi cua nhân vât, nh Kê vê nh ̃ ̃ ̉ ̣ ưng suy ngâm ây luôn xuât ̃ ́ ́ hiêṇ dưới dang ̣ nhưng ̃ đôí thoaị vơí người khac, ́ giaĩ bay, ̀ thanh minh. Trong dong tâm th ̀ ức đây bât ôn cua nhân vât, ng ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ười kê chuyên ̉ ̣ dê dang lông vao y th ̃ ̀ ̀ ̀ ́ ưc ây môt tiêng noi khac nh ́ ́ ̣ ́ ́ ́ ư đang cât vân, ̣ ́ ̃ ̀ ̉ ̉ đang tranh cai va ca chê bai, trach moc. Kiêu chât vân đo hiên h ́ ́ ́ ́ ́ ̣ ữu ở
khăp moi n ́ ̣ ơi. Nhưng đoan văn trên la hinh th ̃ ̣ ̀ ̀ ưc kha phô biên trong ́ ́ ̉ ́ ̣ thiên truyên. Đê cho dong tâm th ̉ ̀ ưc cuôn đi, Kiên đa viêt nh ́ ́ ̃ ́ ững điêu ̀ anh không hê d ̀ ự đinh. Va môi lân thoat khoi s ̣ ̀ ̃ ̀ ́ ̉ ự hanh ha vê ca thê xac ̀ ̣ ̀ ̉ ̉ ́ va tinh thân cua nh ̀ ̀ ̉ ưng ki ̃ ́ưc kinh hoang, nhân vât tr ́ ̀ ̣ ở nên tinh tao, t ̉ ́ ự ́ ưc vê minh. Câu truc l y th ́ ̀ ̀ ́ ́ ơi kê day đăc nh ̀ ̉ ̀ ̣ ững lời “tự thu”, l ́ ời giaĩ bay, cât vân, t ̀ ̣ ́ ự hoi rôi lai t ̉ ̀ ̣ ự tra l ̉ ơi. Chi trong môt đoan văn ngăn, ̀ ̉ ̣ ̣ ́ mô hinh câu truc nay tr ̀ ́ ́ ̀ ở đi trở lai: “Nh ̣ ưng vi sao… va vi sao nhât ̀ ̀ ̀ ́ ̉ ̀ thiêt phai la …?”, “Va chinh anh ch ́ ̀ ́ ứ chăng phai ai khac…”, “Thu ̉ ̉ ́ ́ ̣ ̀ thât la anh c ực ki khiêp hai…”, “Thê nh ̀ ́ ̃ ́ ưng ban thân anh thi lai ̉ ̀ ̣ thê…”, “Anh không thê viêt khac…”. Ro rang ng ́ ̉ ́ ́ ̃ ̀ ươi kê chuyên ̀ ̉ ̣ ở ̣ ngay bên canh nhân vât, không chi ch ̣ ̉ ưng kiên ma con thâu hiêu moi ́ ́ ̀ ̀ ́ ̉ ̣ ́ ̉ bât ôn, diên biên trong tâm trang nhân vât. Va t ̃ ́ ̣ ̣ ̀ ừ điêm nhin không̉ ̀ ̃ ̉ viên canh, gân gui tôi đa ây, ng ̀ ̃ ́ ́ ười kê chuyên đa tai hiên chung, va ca ̉ ̣ ̃ ́ ̣ ́ ̀ ̉ tranh luân v ̣ ơi nh ́ ưng suy nghi ây n ̃ ̃ ́ ữa. Tai cung môt th ̣ ̀ ̣ ời điêm, l ̉ ời kể vưa la l ̀ ̀ ời cua ng ̉ ươi kê chuyên h ̀ ̉ ̣ ướng tới nhân vât, v ̣ ừa la l ̀ ời tự thú ̉ cua chinh nhân vât. Va khi hiên diên ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ở vai nhân vât, trong l ̣ ơi kê luôn ̀ ̉ ́ ̣ co môt tiêng noi th ́ ́ ứ hai vang lên như đang chât vân vê moi biên thai ́ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̉ ̣ cua hanh đông va suy nghi cua anh ta. Điêu hiên h ̀ ̀ ̃ ̉ ̀ ̣ ữu ro nhât, đôi v ̃ ́ ́ ới ̣ nhân vât, tiêng noi ây la l ́ ́ ́ ̀ ời nôi dai, la chât xuc tac thuc đây va noi ro ́ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ̉ ̀ ́ ̃ hơn cam xuc, trang thai cua nhân vât, buôc anh ta phai bôc lô hêt ̉ ́ ̣ ́ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ́ minh, ph ̀ ơi bay nh ̀ ưng suy nghi, nh ̃ ̃ ưng day d ̃ ưt, nôi đau va ca niêm ́ ̃ ̀ ̉ ̀ ̣ hanh phuc th ́ ực sự ma đôi khi chi trong nh ̀ ̉ ưng khoanh khăc bât ch ̃ ̉ ́ ́ ợt cua vô th ̉ ưc, tât ca nh ́ ́ ̉ ưng gia tri ây m ̃ ́ ̣ ́ ới lô ra. Cung vân tiêng noi ây, ̣ ̃ ̃ ́ ́ ́ nhưng khi được soi chiêu t ́ ừ môt câp đô khac, no lai th ̣ ́ ̣ ́ ́ ̣ ực hiên môt ̣ ̣ chưc năng m ́ ơi. Va nh ́ ̀ ư thê nh ́ ững dâu hiêu vê ng ́ ̣ ̀ ười nghe chuyên se ̣ ̃ ̀ ưng g la nh ̃ ợi y c ́ ực ki h ̀ ưu ich. ̃ ́ ̣ ́ ̣ Chung ta se xem xet môt sô đăc điêm n ́ ̃ ́ ̉ ữa vê l ̀ ời người kê chuyên ̉ ̣ trong môi quan hê v ́ ̣ ới nhân vât. Đôi khi ng ̣ ười kê chuyên lô ro s ̉ ̣ ̣ ̃ ự ́ ời hương t thân thiêt, l ́ ới nhân vât tṛ ở nên trừu mên đây th ́ ̀ ương cam. ̉ ́ ̉ ́ ̃ ̣ ̉ Co thê thây ro đăc điêm nay ̀ ở đoan văn d ̣ ưới đây:
“Chao ôi! Như vây đây: Hoa binh, hanh phuc, anh sang huy hoang ̣ ́ ̀ ̀ ̣ ́ ́ ́ ̀ ̉ cua chiên thăng, ân t ́ ́ ́ ượng êm diu ngay tr ̣ ̀ ở vê niêm tin đây đăc thăng ̀ ̀ ̀ ́ ́ vê t̀ ương lai… tôi nghiêp thăng be. Môi lân nh ̣ ̣ ̀ ́ ̃ ̀ ớ lai đêm đâu tiên cua ̣ ̀ ̉ cuôc đ ̣ ời mơi sau chiên tranh long da anh đau nhoi, chua xot, không ́ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̉ thê rên lên.”[6]. Đương nhiên tiêng noi nay tr ́ ́ ̀ ươc hêt la suy ngâm cua nhân vât, y ́ ́ ̀ ̃ ̉ ̣ ́ thưc vê minh va t ́ ̀ ̀ ̀ ự thương minh. Song cach goi thân mât “thăng be” ̀ ́ ̣ ̣ ̀ ́ ̀ ̀ ơi xoa nhoa khoang cach gi con la l ̀ ́ ̀ ̉ ́ ưa ng ̃ ươi kê chuyên va nhân vât. ̀ ̉ ̣ ̀ ̣ Trong Nôi buôn chiên tranh, kiêu l ̃ ̀ ́ ̉ ời tự vân xuât hiên ́ ́ ̣ ở ca hai vai la ̉ ̀ ̣ ̣ ̉ ́ ̃ ́ ̉ ̉ môt đăc điêm kha ro net, kê ca khi câu truc l ́ ́ ơi kê co s ̀ ̉ ́ ự thay đôi, xuât ̉ ́ ̣ ưới nhiêu dang nhau. Co thê coi câu truc nh hiên d ̀ ̣ ́ ̉ ́ ́ ưng l ̃ ời văn dưới ̀ ̣ ̣ ̉ đây la môt dang tiêu biêu: +) “Không. Cứ noi răng sô phân không cho môt l ́ ̀ ́ ̣ ̣ ời mach bao nao sau ́ ̉ ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ̉ khi chiên tranh kêt thuc, song cai đêm đâu tiên ây chăng la l ́ ̀ ời mach ́ ̉ bao hay sao? Nh ưng ca anh va Ph ̉ ̀ ương đêu đa c ̀ ̃ ương lai. Đê lam gi ̃ ̣ ̉ ̀ ̀ cơ chư?”[7]. ́ +) “Chinh nghia đa thăng, long nhân đa thăng nh ́ ̃ ̃ ́ ̀ ̃ ́ ưng cai ac, s ́ ́ ự chêt́ ́ ̀ ̣ ực phi nhân cung đa thăng. C choc va bao l ̃ ̃ ́ ứ nhin ma xem, c ̀ ̀ ứ ngâm ̃ nghi ma xem s ̃ ̀ ự thực la nh ̀ ư thê đây. Nh ́ ́ ưng tôn thât, nh ̃ ̉ ́ ững mât mat ́ ́ ́ ̉ ̀ ́ ́ ́ ương se lanh đau khô se hoa thach nh co thê bu đăp, cac vêt th ̃ ̀ ̉ ̃ ́ ̣ ưng nôĩ ̀ ̣ buôn vê cuôc chiên tranh thi se cang ngay cang thâm thia h ̀ ́ ̀ ̃ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ơn, sẽ không bao giờ nguôi”[8]. Ki ́ưc lăng le tr ́ ̣ ̃ ở vê. Va sau bao nhiêu hinh anh dôn dâp khăc khoai, ̀ ̀ ̀ ̉ ̀ ̣ ́ ̉ ̣ ơi vao trang thai suy ngâm. Khi đo chinh la luc ng nhân vât r ̀ ̣ ́ ̃ ́ ́ ̀ ́ ười kể ̣ ́ ̣ ở hai vai: vưa la l chuyên xuât hiên ̀ ̀ ơi nôi dai tâm trang va cam xuc ̀ ́ ̀ ̣ ̀ ̉ ́ ̉ ̣ ưa la tiêng noi tri âm, cam th cua nhân vât, v ̀ ̀ ́ ́ ̉ ương của người kể
nhân chưng (cua cuôc chiên). Nh ́ ̉ ̣ ́ ư thế, ở kiểu người kể chuyện này, tác giả đã để hai tiêng noi nay hoa cung nhip tao ra môt âm ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ hưởng manh me đôi thoai v ̣ ̃ ́ ̣ ơi nh ́ ưng tiêng noi khac, co thê la đông ̃ ́ ́ ́ ́ ̉ ̀ ̀ ̀ ̣ tinh hoăc không đông tinh. ̀ ̀ ̣ ̉ Đăc điêm cua kiêu l ̉ ̉ ời kê chuyên nay m ̉ ̣ ̀ ở ra kha năng gia tăng cac l ̉ ́ ớp ̃ ̀ ̉ nghia ham ân trong môi câu truc diên ngôn. L ̃ ́ ́ ̃ ựa chọn phương thức này, tác giả đã khiên cho l ́ ơi kê thâm đâm y th ̀ ̉ ́ ̃ ́ ức chu quan nh ̉ ưng ̃ ́ ̀ ̀ ́ ̉ vân sâu săc va đây am anh. Chung ta se kho tim thây giong kê nh ́ ̃ ́ ̀ ́ ̣ ̉ ư thê ́ở cac tac phâm cung viêt vê đê tai chiên tranh cua môt sô tac gia ́ ́ ̉ ̀ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̉ ̣ ́ ́ ̉ ̣ khac giai đoan nay. Chăng han, hay th ́ ̀ ̉ ̣ ̃ ử xem xet l ́ ơi ng ̀ ười kê chuyên ̉ ̣ trong Dâu chân nǵ ươi linh cua Nguyên Minh Châu, môt tac phâm ̀ ́ ̉ ̃ ̣ ́ ̉ được coi la đanh dâu b ̀ ́ ́ ước phat triên m ́ ̉ ới cua văn xuôi viêt vê th ̉ ́ ̀ ời kì ́ ̃ ̉ chông My, ban anh hung ca vê nh ̀ ̀ ững năm thang gian khô nh ́ ̉ ưng hao ̀ ̉ hung cua dân t ̀ ộc. Dâu chân ng ́ ười linh la s ́ ̀ ự hôi t ̀ ưởng lai qua kḥ ́ ư ́ theo mach th ̣ ời gian ro rang, kêt câu s ̃ ̀ ́ ́ ự kiên theo tuyên nhân qua. ̣ ́ ̉ ̣ Truyên chu yêu đ ̉ ́ ược kê theo điêm nhin bên ngoai va điêm nhin toan ̉ ̉ ̀ ̀ ̀ ̉ ̀ ̀ tri. Tác giả lựa chọn ngươi kê chuyên ̀ ̉ ̣ ở ngôi thứ ba. Ở đây, mọi diễn biến của truyện kể được quan sát và kể lại từ tiêu điểm này, song tác giả không sử dụng kiểu lơi kê mang ch ̀ ̉ ất suy ngẫm và tranh luận ma là l ̀ ời hoa đông cua nhiêu tiêng noi. D ̀ ̀ ̉ ̀ ́ ́ ưới đây la môt ̀ ̣ ̣ đoan văn hiêm hoi kê vê nh ́ ̉ ̀ ưng suy nghi cua nhân vât sau khi anh ̃ ̃ ̉ ̣ vưa giêt chêt ke thu va t ̀ ́ ́ ̉ ̀ ̀ ự cứu minh thoat khoi cai chêt: ̀ ́ ̉ ́ ́ “Luc L ́ ữ nhâc cao đâu gôi b ́ ̀ ́ ước qua xac tên My, mây ngon chân xây ́ ̃ ́ ́ ́ ̉ ̀ ̀ ̃ ̀ ̉ ̀ ̣ xat cua anh tho ra bên ngoai mui giây vai vô tinh cham phai ban tay ̉ ̀ ̉ cua no. Cai ban tay nh ́ ́ ̀ ợt nhat đa h ̣ ̃ ơi nga sang mau xam va c ̉ ̀ ́ ̀ ưng queo ́ ̀ như vưa truyên sang ng ̀ ̀ ươi anh môt luông điên. Bât giac tân n ̀ ̣ ̀ ̣ ́ ́ ̣ ơi sâu ́ ̉ ̉ kin cua tri giac, anh cam thây ghê t ́ ́ ởm cai ban tay ây. Tât ca nh ́ ̀ ́ ́ ̉ ững gì ̃ ̀ ̀ ̉ ̣ ̣ diên ra trong tâm hôn anh ma anh không thê kip nhân thây khi nhăm ́ ̀ ́ ́ ́ ̉ ̀ ̉ băn no, tât ca long căm thu sâu xa cua anh đôi v ̀ ́ ới no, cai thăng My ́ ́ ̀ ̃ ăn cươp ây lai bung dây môt cach âm thâm: chinh chung no la nh ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ́ ́ ̀ ưng̃
đứa đa gieo bao canh tan pha va chêt choc xuông đât n ̃ ̉ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ́ ước anh khiêń nhiêu trai tim nh ̀ ́ ư anh thăt lai vi đau đ ́ ̣ ̀ ớn. Bon ăn c ̣ ướp My ây, chinh ̃́ ́ chung no đang muôn đem s ́ ́ ́ ự da man cua thu vât va s ̃ ̉ ́ ̣ ̀ ức manh cua ̣ ̉ ́ ́ ̀ ̣ may moc đe lên dân tôc anh. Vi thê ma anh đa giêt no, chinh ban tay ̀ ́ ̀ ̃ ́ ́ ́ ̀ ̃ ̀ ̉ anh đa câm khâu sung tr ́ ường băn chêt no”[9][26, tr.235]. ́ ́ ́ Lời kê co nh ̉ ́ ưng dâu hiêu cua s ̃ ́ ̣ ̉ ự suy nghi găn v ̃ ́ ới những trai nghiêm ̉ ̣ ̉ cua ca nhân và li giai cho hanh ́ ́ ̉ ̣ ̀ đông nhân vât. ̣ Nhưng sự mô tả hương đên nh ́ ́ ưng biên chuyên trong chiêu sâu tâm li nay vân la kiêu ̃ ́ ̉ ̀ ́ ̀ ̃ ̀ ̉ “tâm hôn” mang tinh th ̀ ́ ơi đai. Y th ̀ ̣ ́ ưc trong Dâu chân ng ́ ́ ười linh la ́ ̀ nhưng suy nghi cua ca nhân nh ̃ ̃ ̉ ́ ưng hoa chung trong y th ̀ ́ ưc cua công ́ ̉ ̣ đông. Vi thê trong dong suy t ̀ ̀ ́ ̀ ưởng cua nhân vât không co s ̉ ̣ ́ ự tranh cai hay th ̃ ưc tinh. Chung ta chi nghe thây môt tiêng noi duy nhât. ́ ̉ ́ ̉ ́ ̣ ́ ́ ́ Tiêng noi ây lân at moi âm thanh khac trong dong tâm t ́ ́ ́ ́ ́ ̣ ́ ̀ ư cua nhân̉ ̣ vât. Va điêu quan trong, tiêng noi ây trung v ̀ ̀ ̣ ́ ́ ́ ̀ ơi quan điêm chung cua ́ ̉ ̉ ̣ công đông. Moi s ̀ ̣ ự li giai đêu hêt s ́ ̉ ̀ ́ ưc đ ́ ơn gian ranh mach. Măc du ̉ ̀ ̣ ̣ ̀ điêm nhin đ ̉ ̀ ược chuyên vao bên trong nh ̉ ̀ ưng chung vân cho ng ́ ̃ ười ̣ đoc cam giac đ ̉ ́ ơn điệu. Uy quyên cua ng ̀ ̉ ười kê chuyên kha m ̉ ̣ ́ ờ nhat. ̣ ̉ ́ ̀ ̣ Kiêu câu truc va viêc thiêt lâp khoang cach thâm mi nay gi ́ ́ ̣ ̉ ́ ̉ ̃ ̀ ưa ng ̃ ươì kê v ̉ ới cac yêu tô khac trong thê gi ́ ́ ́ ́ ́ ới nghê thuât cua Nguyên Minh ̣ ̣ ̉ ̃ Châu đap ́ ưng nh ́ ưng tiêu chi nghê thuât cua môt sang tac đâm chât ̃ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ ́ ̣ ́ sử thi. Dâu chân ng ́ ười linh la môt thê gi ́ ̀ ̣ ́ ới hoan toan khac nêu so v ̀ ̀ ́ ́ ới nhưng ki ̃ ́ưc trong Nôi buôn chiên tranh. Môi tac gia đa tuân theo môt ́ ̃ ̀ ́ ̃ ́ ̉ ̃ ̣ lôgic nghê thuât riêng, đông th ̣ ̣ ̀ ơi xac lâp nh ̀ ́ ̣ ững gia tri không đông ́ ̣ ̀ nhât. Vi thê, trong Nôi buôn chiên tranh, viêc thiêt lâp nh ́ ̀ ́ ̃ ̀ ́ ̣ ́ ̣ ững câu truc ́ ́ diên ngôn mang tinh l ̃ ́ ương phân, thâm đâm s ̃ ́ ̃ ự chiêm nghiêm sâu săc ̣ ́ ̉ cua ca nhân tr ́ ở thanh yêu tô quyêt đinh mang phong cach riêng cua ̀ ́ ́ ́ ̣ ́ ̉ ̉ ̉ ̣ Bao Ninh. Kiêu giong kê nay con xuât hiên kha nhiêu trong nh ̉ ̀ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ưng ̃ ̣ truyên ngăn cua anh sau nay nh ́ ̉ ̀ ư: Ha Nôi luc không gi ̀ ̣ ́ ờ, Khăc dâu ́ ́ man thuyên, R ̣ ̀ ửa tay gac kiêm, Tiêng vi câm cua ke thu… Tuy nhiên, ́ ́ ́ ̃ ̀ ̉ ̉ ̀ chỉ người kể chuyện “gánh” hai vai ở Nỗi buồn chiến tranh mới có thể tạo ra hiệu ứng mãnh liệt và sâu sắc như thế. Việc sử dung tôi ̣ ́
̣ ̉ đa tinh đôi thoai cua ngôn t ́ ́ ừ, gia tăng cac l ́ ớp nghia ham ân trong cac ̃ ̀ ̉ ́ câu truc diên ngôn, đao sâu thêm hiên th ́ ́ ̃ ̀ ̣ ực chiên tranh băng nh ́ ̀ ững ̉ ̣ ̉ ̀ ̀ ̉ trai nghiêm ca nhân đê lam phong phu thêm cai nhin cua công đông ́ ́ ́ ̣ ̀ ̀ ̃ ̣ vê môi hiên th ực lich s ̣ ử la môt s ̀ ̣ ự lựa chon chi phôi va am anh gân ̣ ́ ̀ ́ ̉ ̀ như suôt hanh trinh sang tao cua Bao Ninh. ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̉ ̉ Trong Nôi buôn chiên tranh, ki ̃ ̀ ́ ́ưc chiên tranh va tinh yêu không ngâu ́ ́ ̀ ̀ ̃ nhiên trở vê. Giông nh ̀ ́ ư con đường đi vao nh ̀ ưng tâm hôn bi tôn ̃ ̀ ̣ ̉ thương, tac nhân lam sông dây tât ca nh ́ ̀ ́ ̣ ́ ̉ ưng ki ̃ ́ưc buôn đau va hanh ́ ̀ ̀ ̣ phuc trong tâm hôn ng ́ ̀ ươi chiên binh đ ̀ ́ ược đăt vao tinh huông tim ̣ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̃ kiêm hai côt liêt si. Trong tâm th ́ ức cua môi ng ̉ ̃ ười Viêt, đo la hanh ̣ ́ ̀ ̀ đông h ̣ ương ́ đên tâm linh, vi môt cuôc sông binh yên cho nh ́ ̀ ̣ ̣ ́ ̀ ưng ̃ người đa khuât. Nh ̃ ́ ưng con đường tim đên v ̀ ́ ới những linh hôn đa ̀ ̃ ́ ̣ chêt lai khuây đao cuôc sông cua nǵ ̉ ̣ ́ ̉ ười may măn sông sot tr ́ ́ ́ ở vê,̀ những người co c ́ ơ hôi ch ̣ ưng kiên gi ́ ́ ờ phut chiên thăng. Trong y ́ ́ ́ ́ thưc cua ng ́ ̉ ười kê chuyên va cua chinh nhân vât, “Nh ̉ ̣ ̀ ̉ ́ ̣ ưng luông sinh ̃ ̀ ́ ́ ́ ̃ ̣ khi chêt ây đa đâm dân trong anh va hoa vao tiêm th ̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ức trở thanh ̀ ́ ́ ̉ bong tôi cua tâm hôn anh”[10]. Va “âm vang cua ngay thang đa qua ̀ ̀ ̉ ̀ ́ ̃ như nhưng chuôi sâm nguôn xa tăp lam tâm hôn anh t ̃ ̃ ́ ̀ ́ ̀ ̀ ừng luc môt ́ ̣ ̣ ̣ hoăc sôi suc, hoăc nhoi đau, hoăc ng ̣ ́ ̣ ưng lăng đi”. Y th ̣ ́ ưc đ ́ ược tać nhân cua dong tâm th̉ ̀ ưc ng ́ ược trở vê qua kh ̀ ́ ứ ây, ng ́ ười kê chuyên ̉ ̣ không chỉ thưà nhân ̣ mà coǹ thâu ́ hiêu ̉ caí “thiên mênh ̣ vô danh, ̉ thiêng liêng va cao ca, song tuyêt đôi bi ân” ma nhân vât cam nhân ̀ ̣ ́ ́ ̉ ̀ ̣ ̉ ̣ được môt đinh mênh buôc ngoi but cua anh viêt nh ̣ ̣ ̣ ̣ ̀ ́ ̉ ́ ững điêu ma li tri ̀ ̀ ́ ́ không thê kiêm soat. Cac s̉ ̉ ́ ́ ự kiên trong truyên bi cuôn theo môt lôgic ̣ ̣ ̣ ́ ̣ ̀ ̉ ́ ̉ ́ ̉ ̀ ự tôn tai miên ki ma chi co thê li giai la s ̀ ̣ ̀ ́ức cua tâm linh. Trong dong ̉ ̀ ki ́ưc tâm linh ây, ca ng ́ ́ ̉ ười kê chuyên va nhân vât đ ̉ ̣ ̀ ̣ ược kê (cung co ̉ ̃ ́ ́ ự noi vê minh) đêu y th luc t ́ ̀ ̀ ̀ ́ ức rât ro vê nh ́ ̃ ̀ ững gi minh đang lam, ̀ ̀ ̀ đang kê. Nh ̉ ư thê, l ́ ơi t ̀ ự y th ́ ưc cua ng ́ ̉ ươi kê chuyên trong môi quan ̀ ̉ ̣ ́ hê v ̣ ới nhân vât ̣ ở Nôi buôn chiên tranh tuyêt đôi không thê la l ̃ ̀ ́ ̣ ́ ̉ ̀ ời đôí ̣ ̉ lâp hay mia mai, châm biêm. Chi riêng viêc tai hiên dong tâm th ́ ̉ ̣ ́ ̣ ̀ ưć cua nh̉ ưng chân th ̃ ́ ương tâm li buôc anh ta không chi đ ́ ̣ ̉ ứng cung phia ̀ ́
vơi nhân vât ma con phai thâu hiêu đê co thê săp đăt no theo môt ́ ̣ ̀ ̀ ̉ ́ ̉ ̉ ́ ̉ ́ ̣ ́ ̣ ̀ ợp. lôgic phu h ̉ Kê chuyên t ̣ ừ điêm nhin cua môt ca thê mang nh ̉ ̀ ̉ ̣ ́ ̉ ững chân th ́ ương ́ ́ ̉ tâm li, hai yêu tô nôi bât liên tuc hiên h ́ ̣ ̣ ̣ ữu trong dong tâm linh cua ̀ ̉ ̣ ̣ ̀ ́ ́ ̣ nhân vât, tao thanh thê đôi lâp trong câu truc văn ban la chiên tranh va ́ ́ ̉ ̀ ́ ̀ ̀ ̉ tinh yêu. Kiêu câu truc nay đa dung ch ́ ́ ̀ ̃ ưa trong no tât ca nh ́ ́ ́ ̉ ững sự kiên t ̣ ưởng như vun văt, đ ̣ ̣ ứt gây. Bô măt cua chiên tranh đ ̃ ̣ ̣ ̉ ́ ược nhin ̀ từ nhưng cai chêt, nh ̃ ́ ́ ững kiêu chêt va vô van nh ̉ ́ ̀ ̀ ững li do chêt khac ́ ́ ́ nhau: chêt vi li t ́ ̀ ́ ưởng, chêt vi s ́ ̀ ự thương cam, vi nhân tinh ch̉ ̀ ́ ợt bừng ̉ tinh, chêt khi đang lam nhiêm vu, ca nh ́ ̀ ̣ ̣ ̉ ưng cai chêt khôn khô, bac ̃ ́ ́ ́ ̉ ̣ phươc va nhuc nha vi đao ngu do th ́ ̀ ̣ ̃ ̀ ̉ ̃ ực canh chiên tranh đây ai tan ̉ ́ ̀ ̉ ̀ ̃ ̣ ́ ̀ ̉ nhân, suy sup sâu săc vê ca thê chât va tâm hôn. Va ̉ ́ ̀ ̀ ̀ở phia bên kia ́ cua s̉ ự thực khôc liêt nay la tinh yêu trong trăng đên m ́ ̣ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ức thanh thiên, ́ ̣ la đam mê đây nhuc cam trong thê gi ̀ ̀ ̣ ̉ ́ ới trân tuc. Tinh yêu ây đa bi ̀ ̣ ̀ ́ ̃ ̣ chiên tranh huy hoai, nh ́ ̉ ̣ ưng ve đep va s ̉ ̣ ̀ ưc manh cua no thi bât châp ́ ̣ ̉ ́ ̀ ́ ́ ́ ̉ ́ tât ca, bât châp s ́ ự da man, tan nhân cua chiên tranh, bât châp s ̃ ̀ ̃ ̉ ́ ́ ́ ự bao ̣ tan va ô nhuc, bât châp s ̀ ̀ ̣ ́ ́ ự rơm rac cua nh ́ ̉ ưng đinh kiên va nh ̃ ̣ ́ ̀ ững giao điêu. Ngon l ́ ̀ ̣ ửa tinh yêu ây vân la môt vêt sang không thê nao ̀ ́ ̃ ̀ ̣ ̣ ́ ̉ ̀ ̣ ́ dâp tăt trong tâm th ức cua tinh ng̉ ̀ ười. Đọc Nỗi buồn chiến tranh như là tu từ học buộc chúng ta phải tìm ra những nhân tố tạo ra sức hấp dẫn cho truyện kể. Từ việc lựa chọn kiểu người kể chuyện tự ý thức gắn với những tình huống đặc thù của bối cảnh truyện kể cho phép tác giả xác lập một nguyên tắc “mã hóa” riêng chất chứa tình cảm, tâm hồn và trái tim của Bảo Ninh. Không thấu hiểu và ý thức một cách sâu sắc về những giá trị sống của con người, về nhân tính và tình người, về chiến tranh và sức phá hủy kinh hoàng của nó, Bảo Ninh không thể viết lên những dòng chữ thấm đẫm những suy ngẫm và chất chồng nỗi đau như thế.
Hô tr ̃ ợ cho phương thưc kê nay, nhiêu yêu tô khac trong tiêu thuyêt ́ ̉ ̀ ̀ ́ ́ ́ ̉ ́ cung gop phân lam nôi bât đăc điêm va khi chât cua ng ̃ ́ ̀ ̀ ̉ ̣ ̣ ̉ ̀ ́ ́ ̉ ười kê chuyên. ̉ ̣ Chăng han, th ̉ ̣ ơi gian, không gian truyên kê cung hiên h ̀ ̣ ̉ ̃ ̣ ữu vơi “ve ́ ̉ ̣ ̉ măt” riêng cua no. Trong Nôi buôn chiên tranh co rât nhiêu môc th ́ ̃ ̀ ́ ́ ́ ̀ ́ ời gian, nhưng thực sự nhưng môc th ̃ ́ ơi gian vê năm thang (chăng han: ̀ ̀ ́ ̉ ̣ mua khô đâu tiên sau chiên tranh, hôi đo, vao đô cuôi thang Tam, cuôi ̀ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ̣ ́ ́ ́ ́ mua ha v ̀ ̣ ưa rôi… ) chi la nh ̀ ̀ ̉ ̀ ưng dâu hiêu giup ng ̃ ́ ̣ ́ ười đoc hinh dung ̣ ̀ môt th ̣ ơi điêm nao đo cua qua kh ̀ ̉ ̀ ́ ̉ ́ ứ hơn la môt nhân tô co y nghia kêt ̀ ̣ ́ ́ ́ ̃ ́ ́ ́ ự kiên. Thâm chi nêu qua chu trong vao nh nôi cac s ̣ ̣ ́ ́ ́ ́ ̣ ̀ ưng môc th ̃ ́ ời gian nay, ng ̀ ươi đoc dê r ̀ ̣ ̃ ơi vao trang thai hoang mang, bê tăc. Dâu ân ̀ ̣ ́ ́ ́ ́ ́ không thời gian quan trong va tac đông nhiêu nhât đên viêc phat ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̉ triên diên biên tâm li nhân vât, cac s ̃ ́ ́ ̣ ́ ự kiên va biên cô trong truyên lai ̣ ̀ ́ ́ ̣ ̣ la khoang không th ̀ ̉ ơi gian đêm. Đêm tr ̀ ở đi trở lai nh ̣ ư môt th ̣ ứ buà ́ ́ ̉ chu am anh: Đêm đâu tiên trên tau hoa, Suôt đêm, Môt đêm gia ret, ̀ ̀ ̉ ́ ̣ ́ ́ Đa bao đêm nh ̃ ư thê.., Môt buôi tôi, Đêm nay thâu đêm kia, Đêm nay ́ ̣ ̉ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ̣ ̀ ai goi hôn ai, Đêm! Thât la lung, môt đêm co le la ki ao nhât trong ̀ ̣ ́ ̃ ̀ ̀ ̉ ́ hăng ha bao nhiêu đêm tôi cua đ ̀ ̀ ́ ̉ ời anh… va ca hanh trinh sông biên ̀ ̉ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̉ đêm thanh ngay cua nhân vât anh nha văn ph ̀ ̣ ̀ ường, tao ra môt dâu ̣ ̣ ́ ̣ ̉ ̃ ̣ ̀ ̣ hiêu thâm my đăc thu. Đăc điêm nay không thuôc diên khao sat cua ̉ ̀ ̣ ̣ ̉ ́ ̉ chuyên luận, tuy nhiên, không thơi gian đêm ây liên quan đên viên ̀ ́ ́ ̃ ̉ canh va điêm nhin ma ng ̀ ̉ ̀ ̀ ươi kê chuyên cua câu chuyên đang kê. ̀ ̉ ̣ ̉ ̣ ̉ Nghia la no se chi phôi đên viêc hinh thanh câu truc t ̃ ̀ ́ ̃ ́ ́ ̣ ̀ ̀ ́ ́ ự sự va phong ̀ cach diên ngôn cua ng ́ ̃ ̉ ươi kê, nhân vât va tac gia. Chăng han, nh ̀ ̉ ̣ ̀ ́ ̉ ̉ ̣ ưng ̃ tiêng noi trong đêm không thê la giong cao lanh lanh, la giong to tat, ́ ́ ̉ ̀ ̣ ̉ ̀ ̣ ́ hay châm biêm. ́ Lơì kể ở đây, thiên về những suy ngâm, ̃ chiêm ̣ nghiêm sâu lăng. Đo cung không thê la tiêng noi khoa tr ́ ́ ̃ ̉ ̀ ́ ́ ương, quang ̉ ̣ đai, hung trang, ma chi co thê la giong suy t ̀ ́ ̀ ̉ ́ ̉ ̀ ̣ ư, la tiêng noi cua ca ̀ ́ ́ ̉ ́ nhân, tâm tinh va sâu săc. ̀ ̀ ́