Nhà thờ cửa Bắc - nét độc đáo trong kiến trúc phong cách Đông Dương tại Hà Nội

Chia sẻ: ViPutrajaya2711 ViPutrajaya2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

93
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nhằm chỉ ra những đặc điểm về kiến trúc, trang trí trên công trình nhà thờ Cửa Bắc từ đó cho thấy được sự tiếp biến về văn hóa - mỹ thuật - kỹ thuật đối với các công trình kiến trúc mang phong cách Đông Dương tại Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nhà thờ cửa Bắc - nét độc đáo trong kiến trúc phong cách Đông Dương tại Hà Nội

80 Nghiên Tạp chí Khoa họccứu trao - Viện đổihọc Đại ● Research-Exchange of opinion Mở Hà Nội 64 (2/2020) 80-84 NHÀ THỜ CỬA BẮC - NÉT ĐỘC ĐÁO TRONG KIẾN TRÚC PHONG CÁCH ĐÔNG DƯƠNG TẠI HÀ NỘI Bùi Thị Thanh Hoa, Bùi Thanh Nga * Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 5/8/2019 Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 5/02/2020 Ngày bài báo được duyệt đăng: 28/02/2020† Tóm tắt: Việt Nam tự hào với nền văn hóa lâu đời cùng những đặc trưng kiến trúc rất riêng. Song hành cùng vẻ đẹp Á Đông ấy là sự du nhập, cách tân từ những nền văn hóa khác, điển hình là kho tàng kiến trúc Đông Dương mà người Pháp đã để lại qua năm tháng. Nhà thờ Cửa Bắc - công trình có nhiều nét độc đáo tiêu biểu cho phong cách kiến trúc Đông Dương tại Hà Nội. Với sự kết hợp các yếu tố kiến trúc truyền thống phương Đông với những hình thức trang trí nhà thờ công giáo truyền thống cùng với sự hài hòa của cảnh quan thiên nhiên xung quanh đã tạo nên ấn tượng đẹp về một công trình Thiên chúa giáo. Chính vì vậy mà Nhà thờ Cửa Bắc vẫn luôn được đánh giá là điển hình cho phong cách kiến trúc kết hợp châu Âu và Việt Nam. Bài viết nhằm chỉ ra những đặc điểm về kiến trúc, trang trí trên công trình nhà thờ Cửa Bắc từ đó cho thấy được sự tiếp biến về văn hóa - mỹ thuật - kỹ thuật đối với các công trình kiến trúc mang phong cách Đông Dương tại Hà Nội. Từ khóa: nhà thờ Cửa Bắc, phong cách Đông Dương, kiến trúc, Hà Nội. 1. Sự hình thành công trình kiến này. Người có công nhất trong việc sáng trúc Nhà thờ Cửa Bắc lập ra phong cách kiến trúc này là Ernest Bắt đầu từ những năm 1880 ở thời Hébrard†, ông gọi nó là “phong cách kiến kỳ tiền thuộc địa, người Pháp vào Đông trúc Đông Dương” (style indochinois). Dương khai phá đã mang tới phong cách Thực chất đây là một phong cách chiết kiến trúc phương Tây bản địa. Khi đó họ trung Âu - Á, trong đó không chỉ có chi tiết nhận ra rằng khí hậu ở nơi đây đặc biệt kiến trúc của ba nước Đông Dương mà có là Việt Nam rất khắc nghiệt, nên bản thân cả chi tiết kiến trúc Trung Quốc. Hébrard kiến trúc sẽ phải thay đổi để thích nghi với sử dụng “phong cách kiến trúc Đông điều kiện không thuận lợi, khác với chính Dương” rất sáng tạo và đã để lại những quốc. Và kiến trúc Tiền thuộc địa ra đời, công trình rất có giá trị nghệ thuật. Một là tiền thân của kiến trúc Đông Dương sau trong những công trình tôn giáo tiêu biểu * Trường Đại học Mở Hà Nội † Ernest Hébrard là giáo sư của trường Mỹ thuật Đông Dương, một viên chức cao cấp được chính phủ Pháp đưa sang để phụ trách công việc quy hoạch và kiến trúc của ba nước Đông Dương. Ông là kiến trúc sư nổi tiếng đã có giải thưởng Prix de Rome.
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 81 mang phong cách Đông Dương của kiến Do đặc điểm lịch sử truyền giáo, trúc sư Hébrard là nhà thờ Cửa Bắc. hình thức kiến trúc các công trình nhà thờ Nhà thờ Cửa Bắc có tên chính thức công giáo ở Hà Nội chịu nhiều ảnh hưởng là Giáo đường Nữ vương các thánh tử đạo của các phong cách kiến trúc Châu âu đã do kiến trúc sư Enest Hébrard thiết kế. phát triển trước đó: Gothich, Roman, Phục Được xây dựng khoảng những năm 1925 hưng, Barocque. Tuy là loại hình kiến trúc - 1930 trên một khoảng đất chạy dài theo du nhập nhưng cũng như các loại hình Boulevard Carnot ‡(phố Phan Đình Phùng) kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng khác, kiến nơi giao nhau với Rue Frères Shneider§ trúc nhà thờ đã có sự thích ứng, hòa hợp (phố Nguyễn Biểu). với văn hóa và kiến trúc cổ truyền Việt Nam từ tổ chức quy hoạch tổng thể, hình Nhà thờ Cửa Bắc được xây dựng thức kiến trúc, giải pháp kết cấu, trang trí dưới thời Đức Cha Pierre Marie Gendreau mỹ thuật và sử dụng vật liệu. Sự vận dụng cai quản Giáo Phận, Cha Joseph-Antoine sáng tạo này trong xây dựng nhà thờ công Dépaulis coi sóc giáo xứ. Nhà thờ được giáo đã tạo nên những công trình kiến trúc tọa lạc trên khoảnh đất trải dài theo phố thể hiện sự kết hợp Âu - Á độc đáo. Nổi Phan Đình Phùng và góc phố Nguyễn Biểu, cạnh cửa bắc thành Thăng Long nên bật của sự kết hợp này chính là loại hình dân gian cũng quen gọi là nhà thờ Cửa công trình nhà thờ vận dụng khéo léo giữa Bắc. kết cấu chính là hình khối kiến trúc kiểu Châu Âu với hình thức mặt đứng và trang Thuở ban đầu, nhà thờ Cửa Bắc dự trí theo hình thức Á Đông. định được mang thánh hiệu là Giáo Đường kính Các Thánh Tử Đạo Việt Nam. Nhưng Nét độc đáo của kiến trúc nhà thờ vì khi đó các Đấng Tử vì đạo tại Việt nam Cửa Bắc được thể hiện trên những đặc mới chỉ được phong chân phước nên Tòa điểm kiến trúc sau đây: Thánh yêu cầu đổi lại tên là Nữ Vương - Bố cục hình khối và các giải pháp Các Thánh Tử Đạo. kiến trúc: Nhà thờ Cửa Bắc được xây dựng Kiến trúc Nhà thờ Cửa Bắc mang như một sự tri ân, nhắc nhớ tới sáu vị chân đậm phong cách kiến trúc Đông Dương là phước đã được phúc tử vì đạo tại Hà Nội, sự pha trộn hài hòa giữa 2 nền kiến trúc đặc biệt là cha Théophane Vénard (Thánh Châu Á và Châu Âu được coi là tiêu biểu Ven), chịu tử đạo ngoài cổng thành Phía cho loại nhà thờ theo phong cách kiến trúc Bắc (1861). này. Có sự biến hóa hài hòa với không gian 2. Nét độc đáo trên kiến trúc công xung quanh, nhưng vẫn đảm bảo sự trang trình Nhà thờ Cửa Bắc. nghiêm và có phần tĩnh mịch, gây được ‡ Thời Pháp thuộc là đường A (voie A), năm 1901 đổi thành đại lộ Các-nô (boulevard Carnot). Sau cách mạng đổi tên thành phố Phan Đình Phùng. § Thời Pháp thuộc, đây là phố Anh em Xnayde. Sau năm 1945 đổi là phố Nguyễn Biểu. Phố này được xây dựng trên nền đất của thôn Tân Yên, tổng Yên Thành, huyện Vĩnh Thuận. Sau đó thôn Châu Long hợp với thôn Tân Yên thành thôn Châu Yên hồi giữa thế kỉ XIX.
82 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion ấn tượng về một sự siêu thoát. Kiến trúc - Thiết kế phần mái nhà thờ Cửa Bắc thể hiện sự hòa hợp với Nếu trong kiến trúc truyền thống của khung cảnh nhiệt đới, với văn hóa phương người Việt sử dụng mái ngói thì mái của Đông. kiến trúc Đông Dương vẫn sử dụng mái Khác với các công trình kiến trúc ngói cho những công trình nhỏ và sử dụng phong cách Đông Dương tại Hà Nội mái bằng cho những công trình lớn. Điểm thường theo hình thức đăng đối với 1 khối nhấn cho khối trung tâm là bộ mái ngói bát giác ở giữa làm điểm nhấn đặc trưng nhiều lớp theo hình thức bát giác, giữa các và hai khối nhà đối xứng hai bên. Kiến lớp mái là các cửa nhỏ trang trí hoa văn trúc sư người Pháp Ernest Hébrard, đã bên cạnh hàng con sơn đỡ mái theo kiểu khai thác một cách khéo léo nguyên tắc tổ Trung Hoa cổ. Bộ mái ngói còn được sử hợp nhà thờ thời Phục Hưng để tạo ra một dụng như một hình thức kết thúc phương không gian kiến trúc phi đối xứng với một đứng ở hai cánh nhà, ở tiền sảnh phía sau tháp chuông vút cao phía bên sảnh chính. nhà. Các cửa sổ cũng được che bởi các ô Thiết kế tháp chuông là điều đặc biệt nhất văng chéo dán ngói. về tổng quan ngoại thất của Nhà thờ, được Điểm khác biệt thể hiện sự giao lưu thiết kế bất đối xứng, nhưng rộng ra hơn. tiếp biến nghệ thuật kiến trúc Châu Âu và Thiết kế bất đối xứng làm cho Nhà thờ có Châu Á được kiến trúc sư Hébrard biểu hai mặt tiền, một mặt bất đối xứng là tiền hiện tài tình khi thiết kế bộ mái của công sảnh hướng ra phố Nguyễn Biểu, một mặt trình. Khung Nhà thờ theo trường phái bên hông hướng ra phố Phan Đình Phùng kiến trúc Baroque nhưng toàn bộ phần mái khi nhìn tổng thể kết hợp tháp chuông và ngói của Nhà thờ được áp dụng hoàn toàn vòm mái cạnh bên. Điều này làm cho Nhà thiết kế mái ngói trồng diêm truyền thống thờ Cửa Bắc có được nét riêng so với đa của Việt Nam thường sử dụng trong các phần các công trình Công Giáo tại Việt hệ thống Đền, Chùa. Khoảng giữa của các Nam. hàng ngói là hệ thống lấy ánh sáng, thông Về mặt kiến trúc, nhà thờ gồm một gió và cửa sổ được thiết kế khoa học từ không gian lớn hình chữ nhật kéo dài với trên xuống dưới. hai hàng cột song song theo hai phía, được Hệ mái ngói được kéo suốt từ gác chia tương đối thành một không gian đón chuông qua mái vòm tới các không gian tiếp nhỏ và một không gian long trọng chính và cũng được sử dụng trên các hệ dành cho việc cử hành thánh lễ, quen gọi thống cửa sổ, cửa lấy ánh sáng và thông là cung thánh. Giữa hai khu vực này có gió đều được xử lý che nắng và chống một không gian chuyển tiếp lớn phía dưới mưa hắt bằng mái Thái, ngoại trừ các cửa mái vòm, bên phải có một không gian lớn trang trí và lấy ánh sáng lớn được lắp kính đặt các bàn thờ kính Chúa và các thánh, cản quang. Việc tận dụng tối đa hệ thống bên trái là phòng thánh, quen gọi là nhà cây xanh cũng làm cảnh quan thân thiện áo. Không gian nội thất được cấu tạo và với thiên nhiên, gợi cảm giác gần gũi quen trang trí hoàn toàn theo thiết kế nhà thờ thuộc giống với những không gian kiến châu Âu. trúc truyền thống.
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 83 - Thiết kế phần cửa Nam - một nền nghệ thuật mang đậm tính dân gian. Phong cách kiến trúc này cũng Hệ thống cửa lấy sáng và trang trí có sự đóng góp lớn lao và là dấu ấn đặc được kiến trúc sư Hébard đặc biệt lưu tâm. sắc trong quá trình nghệ thuật tạo hình ở Đầu tiên phải kể đến hệ ba cửa hoa hồng - Việt Nam. một yếu tố trang trí, lấy sáng của kiến trúc Gothique, được đặt vào các mặt đứng phía Những yếu tố đặc trưng của nghệ Tây, Nam và Bắc. Các cửa này đều có diện thuật trang trí kiến trúc truyền thống hòa tích rất lớn và được lắp kính cản quang quyện vào kiến trúc Pháp đã đem lại cho kết hợp kính màu, tuy nhiên do được trang kiến trúc công trình Nhà Thờ Cửa Bắc trí bằng các vòm cuốn và các cột đỡ, lại những điểm nhấn đặc biệt, là dấu ấn đặc nằm dưới một hệ trang trí hình tam giác sắc của phong cách này không thể nhầm kết thúc các hồi mái nên cảm giác về kiến lẫn với các phong cách kiến trúc khác. trúc Gothique ở đây là không còn. Tiếp Điều đáng chú ý là công trình kiến trúc đến là hệ các cửa lấy sáng cho mái vòm Nhà Thờ Cửa Bắc lại được thực hiện với những chất liệu mới (sắt, thép, vữa, xi và các không gian hành lễ. Đây đều là măng, kính...) đã biểu hiện một tư duy các cửa dạng cuốn vòm hoặc hình tròn có sáng tạo mới để chứng minh phong cách diện tích không lớn nhưng được mở liên nghệ thuật này có thể thích ứng để tồn tại tục, xung quanh cửa được trang trí bằng và phát triển, cụ thể là thể hiện trên lĩnh các cột đỡ mái đua đẹp và cầu kỳ. Nhờ vực trang trí kiến trúc. hệ thống cửa lấy sáng này mà không gian nội thất nhà thờ luôn ngập tràn ánh sáng 3. Kết luận tự nhiên. Điểm đáng chú ý là những cửa Những nét đặc sắc về hình khối kiến sổ nhỏ phía bên gác chuông được trang trí trúc và trang trí trên công trình kiến trúc bằng những đường viền hình bát giác bao Nhà Thờ Cửa Bắc là một sự nhìn nhận lại xung quanh. Những hình bát giác này vừa về cách tiếp cận nghệ thuật kiến trúc của tạo điểm nhấn cho gác chuông vừa mang người Pháp đối với một dân tộc nền tảng những quan niệm văn hóa cổ truyền của văn hóa nghệ thuật truyền thống lâu đời. người phương Đông. Đồng thời phong cách kiến trúc này ra đời cũng cho thấy sự áp đặt và tính phi truyền Kiến trúc sư Hébard đã rất tài tình thống trong các phong cách kiến trúc trước trong việc sử dụng hình khối kiến trúc đó của người Pháp đã không được người mang dáng vẻ Châu Âu trên đó thể hiện bản địa chấp nhận. chi tiết trang trí trên công trình là những motip trang trí truyền thống biểu hiện Kiến trúc phong cách Đông Dương những ý nghĩa, quan niệm truyền thống nói riêng và kiến trúc Pháp thuộc nói của người Việt. Sự hiện diện của các hình chung, được nảy sinh và phát triển trong thức kiến trúc, các motip trang trí truyền bối cảnh người Pháp mở rộng các vùng thống trên công trình kiến trúc Nhà Thờ thuộc địa tại bán đảo Đông Dương (Việt Cửa Bắc đã chứng minh Kiến trúc phong Nam, Lào, Campuchia) trong đó các công cách Đông Dương là một phong cách trình thời Pháp thuộc để lại nhiều dấu ấn nghệ thuật thuộc về bản sắc dân tộc Việt nhất là tại Việt Nam.
84 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion Ngoài những ý nghĩa nêu trên, kiến [3]. Nguyễn Đình Toàn: Những nhân tố tự trúc phong cách Đông Dương còn là sự nhiên và truyền thống văn hoá bản địa trong kết hợp, lai tạo hết sức độc đáo và kỳ lạ: kiến trúc thời kỳ Pháp thuộc ở Việt Nam. Luận giữa một bên là khoa học và chính xác án tiến sĩ, 1997 trong toán học và vật lý trong thiết kế kiến [4]. Kiến trúc các công trình xây dựng tại Hà trúc và một bên là những biểu tượng của Nội (1875 - 1945) . NXB Thế giới, 2009 triết học trong tôn giáo và văn hóa vừa sâu [5]. V. Malherbe và cộng sự : Hà Nội - giấc sắc vừa ẩn dụ cả sức mạnh tâm linh./. mơ Tây phương ở Viễn đông. Hà Nội, 2010. Tài liệu tham khảo: [6]. Trần Quốc Bảo: Kiến trúc Pháp ở Hà Nội [1]. Đặng Thái Hoàng: Kiến trúc Hà Nội thế và tầm ảnh hưởng của nó, Đề tài nghiên cứu kỷ XIX - XX. NXB Hà Nội, 1995. cấp bộ, Trường đại học Xây dựng. [2]. Hữu Ngọc, L. Borton: Kiến trúc Pháp ở Địa chỉ tác giả: Trường Đại học Mở Hà Nội Hà Nội. NXB Thế giới Email: buithanhhoa.designer@gmail.com Hình 1: Bố cục hình khối Nhà thờ Cửa Bắc Hình 2: Các hình thức trang trí trên công (nguồn internet) trình Nhà thờ Cửa Bắc (nguồn internet)