Bài viết trình bày đô thị nén trên thế giới, khái niệm đô thị nén, đo lường mức độ nén của đô thị, quy hoạch không gian đô thị nén, đặc điểm đô thị nén ở Việt Nam.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Nhận diện đô thị nén và khả năng áp dụng đô thị nén ở Việt Nam
- DIEÃN ÑAØN
NhÀn di÷n Æ´ thfi nän
VAØ KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG ÑOÂ THÒ NEÙN ÔÛ VIEÄT NAM
TS. PHAÏM SYÕ LIEÂM
Ñoâ thò neùn treân theá giôùi Maät ñoä ñoâ thò coù nhieàu loaïi, nhö maät ñoä daân soá, maät
Naêm 1987, UÛy ban Moâi tröôøng theá giôùi ñöa ra khaùi ñoä nhaø ôû, maät ñoä tö baûn, maät ñoä vieäc laøm… thöôøng cao
nieäm phaùt trieån beàn vöõng. Trong ñoâ thò hoïc, caùc nhaát taïi khu trung taâm kinh doanh CBD roài daõn daàn ra
chuyeân gia nhaän thaáy hình thaùi ñoâ thò neùn, do hai nhaø bieân. Maät ñoä daân soá ñoâ thò thöôøng ñöôïc phaân bieät theo
toaùn hoïc Dantzig vaø Saatyi ñeà xuaát tröôùc ñoù vaøo naêm ba caáp: i) caáp ñoâ thò; ii) caáp noäi ñoâ; vaø iii) caáp phöôøng.
1973 coù tính beàn vöõng hôn nhieàu so vôùi hình thaùi ñoâ Chaúng haïn ñoái vôùi thaønh phoá Mumbai (AÁn Ñoä), maät
thò daøn traûi. ñoä caáp ñoâ thò naêm 2011 laø 253 ngöôøi/ha, caáp noäi ñoâ laø
450 ngöôøi/ha vaø caáp phöôøng “neùn” nhaát laø 1.213 ngöôøi/
Töø thaäp kyû 90 cuûa theá kyû tröôùc, caùc nghieân cöùu quoác ha. Maät ñoä khu nhaø ôû ñöôïc tính theo ñôn vò ôû/ha, möùc
teá chöùng toû tính neùn vaø söû duïng ñaát hoãn hôïp raát coù “neùn” laø khoaûng 120-500 ñôn vò ôû/ha. Ñôn vò ôû taïi AÁn
lôïi cho sinh thaùi vaø moâi tröôøng. Coäng ñoàng Chaâu AÂu Ñoä coù theå chöùa 5 ngöôøi, nhöng taïi New York bình quaân
coâng nhaän ñoâ thò neùn laø hình thaùi ñoâ thò toát nhaát veà giao chæ laø 1,7 ngöôøi.
thoâng vaø giuùp baûo veä ñaát canh taùc voán raát khan hieám.
Paris, Barcelona laø nhöõng ñoâ thò neùn toát haøng ñaàu theá Cöï ly giao thoâng trong ñoâ thò neùn thöôøng khaù ngaén, coù
giôùi, coøn Hoàng Koâng vaø Singapore (H.1) ôû Chaâu AÙ theå ñi boä hay ñi xe ñaïp, do ñoù giaûm nhu caàu tieâu thuï
cuõng laø nhöõng ñoâ thò neùn noåi tieáng. naêng löôïng vaø oâ nhieãm khoâng khí. Vôùi cöï ly xa hôn thì
coù giao thoâng coâng coäng. Ñaây chính laø thöïc chaát cuûa
UN-Habitat ñöa ñoâ thò neùn vaøo caùc höôùng daãn xaây phöông thöùc phaùt trieån theo ñònh höôùng giao thoâng
döïng chieán löôïc phaùt trieån vaø quy hoaïch ñoâ thò. Naêm coâng coäng TOD (Transit-Oriented Development) vôùi
2000, LHQ ñöa ra saùng kieán toå chöùc dieãn ñaøn veà caùc khu daân cö maät ñoä cao taäp trung quanh traïm giao
ñoâ thò neùn vôùi teân goïi “UN Global Compact” höôùng thoâng coâng coäng trong phaïm vi 10-15 phuùt ñi boä (H.2).
ñeán “Muïc tieâu Phaùt trieån Thieân nieân kyû” (Millennium
Development Goals/MDG), nay laø “Muïc tieâu Phaùt
trieån Beàn vöõng” (Sustainable Development Goals/
SDG). Caùc nöôùc ñoâng daân duø ñaõ phaùt trieån nhö Nhaät
Baûn hay ñang phaùt trieån nhö Trung Quoác, AÁn Ñoä, vaø
nhieàu nöôùc nhoû khaùc treân theá giôùi ñeàu nghieân cöùu vaän
duïng hình thaùi ñoâ thò neùn. Toùm laïi, ñoâ thò neùn ñaõ trôû
thaønh ñònh höôùng toaøn caàu cho ñoâ thò hoùa.
Khaùi nieäm ñoâ thò neùn
Ba yeáu toá chuû yeáu cuûa ñoâ thò neùn laø maät ñoä daân soá cao,
giao thoâng cöï ly ngaén vaø söû duïng ñaát hoãn hôïp nhieàu
chöùc naêng. Hình 2: Khu daân cö phaùt trieån theo TOD
Hình 1: Quang caûnh thaønh phoá neùn Singapore
26 SË 94 . 2018
- Baûng 2. Caùc ñaëc tröng moâ hình ñoâ thò neùn AÂu-Myõ
ÔÛ Hoàng Koâng, caùc khu daân cö nhö vaäy ngoaøi
nhaø ôû coøn coù caùc loaïi cöûa haøng, cöûa hieäu,
vaên phoøng vaø caùc tieän nghi khaùc, ñöôïc goïi laø
“laøng ñoâ thò”. Ñieån hình thaønh coâng cuûa laøng
ñoâ thò laø thaønh phoá Stockholm: Chính quyeàn Baûng 3. So saùnh moâ hình ñoâ thò neùn AÂ-Myõ vaø boái caûnh phöông Nam
thaønh phoá töø raát sôùm ñaõ taäp trung phaùt trieån
caùc khu phoá hoaøn chænh quanh caùc traïm cuûa
maïng ñöôøng saét nhanh.
Phöông thöùc söû duïng ñaát hoãn hôïp nhieàu chöùc
naêng nhö vöøa noùi treân vaø quy hoaïch ñoâ thò
chieàu thaúng ñöùng (Vertical Urbanism) laø nhaân
toá then choát ñeå ruùt ngaén cöï ly ñi laïi, daønh ra
nhieàu khoâng gian xanh vaø cho pheùp naâng cao
“naêng löïc chuyeân chôû” (carrying capacity) cuûa
ñaát ñai ñoâ thò neùn. Ñöôøng phoá (streets) laø ñieån
hình cuûa söû duïng ñaát hoãn hôïp, ñoái nghòch
vôùi caùc tieåu khu nhaø ôû laø nôi söû duïng ñaát ñôn
chöùc naêng.
ño löôøng möùc ñoä neùn cuûa ñoâ thò laïi khaù phöùc ñöôïc UN-Habitat vaø Ngaân haøng Theá giôùi coâng
Thöïc tieãn chöùng toû chính saùch ñoâ thò neùn ñem taïp, vì ngoaøi maät ñoä coøn phaûi xeùt ñeán nhieàu nhaän laø coù tính beàn vöõng ñeå öùng phoù vôùi ñoâ
laïi nhieàu lôïi ích giuùp naâng cao tính beàn vöõng tieâu chí veà kinh teá, giao thoâng, söû duïng ñaát thò hoùa nhanh toaøn caàu, bieán ñoåi khí haäu vaø
cuûa ñoâ thò treân caû ba maët: Moâi tröôøng, kinh teá hoãn hôïp… Caùc chuyeân gia ñaõ ñeà xuaát nhieàu khí thaûi nhaø kính. Moâ hình AÂu-Myõ cuõng ñöôïc
vaø xaõ hoäi: phöông phaùp ño löôøng, kieán nghò nhieàu chæ caûi bieán ñeå aùp duïng cho caùc nöôùc ñang phaùt
tieâu coù lieân quan, coù theå quy tuï thaønh saùu trieåniv (Baûng 3).
1) Veà moâi tröôøng: nhoùm chæ tieâuii veà:
■ Ñi laïi trong noäi ñoâ vôùi cöï ly ngaén ít phuï thuoäc 1) Hình daïng ñoâ thò: Ñaùnh giaù hình daïng laø saùt UN-Habitat ñöa ra 5 nguyeân taéc quy hoaïch
vaøo xe cô giôùi neân giaûm nhu caàu naêng löôïng vôùi hình troøn hay phaân maûnh, keùo daøi...; khu phoá beàn vöõngv sau ñaây:
vaø xaû khí caùc bon; 2) Quy moâ ñoâ thò: phaûn aùnh dieän tích söû 1) Khoâng gian thích hôïp cho caùc ñöôøng phoá
■ Goùp phaàn baûo veä ñaát canh taùc vaø ña daïng duïng ñaát, daân soá, GDP… ñeå chöùng toû ñaúng vaø maïng ñöôøng phoá hieäu quaû;
sinh hoïc xung quanh ñoâ thò; caáp ñoâ thò; 2) Maät ñoä cao, toái thieåu 15.000 ngöôøi/km2;
■ Taïo ñieàu kieän deã daøng keát noái ñoâ thò - noâng 3) Maät ñoä ñoâ thò: Goàm caùc loaïi maät ñoä veà daân 3) Söû duïng ñaát hoãn hôïp, toái thieåu 40% dieän
thoân, giaûm cöï ly vaän chuyeån löông thöïc, soá, tieàn voán, xaây döïng, giao thoâng…; tích saøn trong moãi khu phoá ñöôïc daønh cho
thöïc phaåm. 4) Caáu truùc ñoâ thò: Theå hieän ñaëc tröng phaân boá caùc hoaït ñoäng kinh teá;
cuûa caùc yeáu toá nhaân khaåu, saûn nghieäp, vaø söû 4) Caùc taàng lôùp thu nhaäp khaùc nhau soáng gaàn
2) Veà kinh teá: duïng ñaát trong khoâng gian ñoâ thò; nhau, 20-50% dieän tích saøn trong khu nhaø ôû
■ Naâng cao hieäu quaû ñaàu tö vaø giaûm chi phí 5) Coâng naêng ñoâ thò: Nhaèm theå hieän moái quan daønh cho nhaø giaù thaáp;
vaän haønh heä thoáng haï taàng, nhaát laø haï taàng heä giöõa caùc hoaït ñoäng trong ñoâ thò thoâng qua 5) Haïn cheá ñaát chuyeân duøng, caùc toøa nhaø ñôn
theo tuyeán nhö giao thoâng, truyeàn taûi ñieän, cöï ly ñi laïi bình quaân; chöùc naêng khoâng chieám quaù 10% soá toøa nhaø
caáp thoaùt nöôùc...; 6) Quaù trình phaùt trieån ñoâ thò: Theå hieän caùc trong moãi khu phoá.
■ Cö daân deã daøng tieáp caän caùc dòch vuï ñòa toác ñoä taêng tröôûng daân soá, maät ñoä, tieàn voán,
phöông vaø vieäc laøm; söû duïng ñaát… Naêm 2017, UN-Habitat toå chöùc cuoäc “Hoäi
■ Truyeàn baù thoâng tin vaø kieán thöùc deã daøng, ngoä nhoùm chuyeân gia” veà chuû ñeà quy hoaïch
kích thích ñoåi môùi coâng ngheä vaø taêng tröôûng Ñeå ñôn giaûn hôn, coù chuyeân gia ñeà xuaát ñaùnh ñoâ thò neùn.
kinh teá. giaù tính neùn chæ baèng ba nhoùm chæ tieâu veà i) Tröôùc maét, trong quy hoaïch ñoâ thò coù theå thaän
3) Veà xaõ hoäi: maät ñoä; ii) phuùc lôïi vaø vieäc laøm; iii) giao thoâng troïng tham khaûo moät soá tieâu chuaån ñoâ thò beàn
■ Giaûm chi phí ñi laïi cho caùc hoä thu nhaäp thaáp; vaø khaû naêng tieáp caäniii. Hoaït ñoäng nghieân cöùu vöõngvi ñöôïc nhieàu ngöôøi thöøa nhaän nhö: i) Maät
■ Nhôø deã tieáp caän vôùi dòch vuï coâng coäng vaø xaây döïng chæ tieâu ñaùnh giaù ñoâ thò neùn vaãn ñoä bình quaân: 15.000 ngöôøi/km2 (UN-Habitat
vieäc laøm neân cö daân coù chaát löôïng cuoäc soáng ñang tieáp tuïc. 2014); ii) Tyû leä ñaát ôû: 50%; iii) Tyû leä ñaát xaây
toát hôn. döïng: 75%; iv) Tieáp caän GTCC trong cöï ly
Quy hoaïch khoâng gian ñoâ thò neùn 0,4-0,5km. Ngoaøi ra, caùc nguyeân taéc quy
Ñoâ thò neùn beàn vöõng coøn ñöôïc goïi laø ñoâ thò neùn Toå chöùc OECD naêm 2012 ñöa ra moâ hình ñoâ hoaïch khu phoá cuûa thaønh phoá Stockholm
sinh thaùi (Eco-Compact City). thò neùn AÂu-Myõ (Baûng 2) ñeå aùp duïng cho coâng sau ñaây cuõng raát coù giaù trò tham khaûo:
taùc quy hoaïch ñoâ thò taïi caùc nöôùc phaùt trieån ■ Ñöa choã laøm vieäc vaøo nhaø ôû;
Ño löôøng möùc ñoä neùn cuûa ñoâ thò Chaâu AÂu. Moâ hình naøy trôû thaønh moâ hình chuû ■ Khoaûng caùch toái thieåu töø nhaø ôû ñeán
Tính toaùn maät ñoä daân soá khoâng khoù nhöng ñaïo ñeå ngaên chaën tình traïng ñoâ thò lan toûa, vaø cöûa haøng;
SË 94 . 2018 27
- ≥ ki’n Chuy™n gia & Nhµ qu∂n l˝
■ Taäp trung caùc chöùc naêng dòch vuï vaøo khu Vieäc phaân loaïi ñoâ thò voán laø ñeå tieän cho quaûn ñoä caùc khu ñoâ thò môùi cuõng phaûi ñaït möùc toái
vöïc deã tieáp caän, vaø deã chuyeån ñoåi ñeå coù theå lyù ñoâ thò, nhöng laïi daãn ñeán xu höôùng chaïy thieåu 15.000 ngöôøi/km2.
ñaùp öùng nhu caàu dòch vuï môùi seõ naûy sinh; ñua naâng loaïi ñoâ thò, khieán ñoâ thò ñöôïc môû
■ Nhaø ôû ña daïng: Nhaø hai taàng rieâng leû, roäng ñeå taêng theâm daân soá töø caùc xaõ, huyeän Keát luaän
boán ñeán saùu taàng quanh moät saân, vaø möôøi xung quanh. Cuõng töø ñoù hình thaønh söï Ñoâ thò neùn laø chuû ñeà lôùn, caàn ñöôïc xem xeùt töø
ñeán möôøi ba taàng quanh traïm giao thoâng; phaân bieät daân soá noâng nghieäp vaø phi noâng nhieàu khía caïnh. Mong chuû ñeà naøy ñöôïc caùc
■ Moâi tröôøng ñoâ thò ña daïng vaø coù maøu saéc; nghieäp trong noäi ñoâ. Söï lan toûa ñoâ thò (urban nhaø laøm chính saùch nöôùc ta quan taâm ñeå hình
■ Nhaø chung cö caùch traïm giao thoâng sprawl) laø moät vaán naïn maø caùc nöôùc ñeàu thaùi ñoâ thò neùn sôùm trôû thaønh ñònh höôùng phaùt
khoâng quaù 500m; ñang phaûi ngaên chaën baèng giaûi phaùp ñoâ thò trieån chính thöùc cuûa ñoâ thò nöôùc ta, moät nöôùc
■ Nhaø cho moät gia ñình caùch traïm giao neùn. Lan toûa ñoâ thò taïi caùc nöôùc phaùt trieån khan hieám taøi nguyeân ñaát ñai ñang phaûi ñöùng
thoâng khoâng quaù 300m; xuaát phaùt vieäc söû duïng xe hôi, theá nhöng tröôùc caùc thaùch thöùc veà taêng daân soá vaø bieán
■ Taïi moãi coäng ñoàng ñeàu coù traïm lieân keát taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån nhö Vieät Nam ñoåi khí haäu.
xe buyùt vôùi taøu ñieän; hieän töôïng naøy gaén vôùi vieäc söû duïng ñaát maët
■ Caùc trung taâm ñöôïc lieân keát vôùi nhau tieàn ven ñöôøng coù giaù reû hôn trong noäi ñoâ ñeå
baèng maïng löôùi chaët cheõ, coù loái ñi taùch laøm nôi kieám soáng. Khi tìm hieåu hình thaùi ñoâ
rieâng cho ngöôøi ñi xe ñaïp, ngöôøi giaø vaø thò neùn ôû Vieät Nam caàn quan taâm ñeán ñaëc i. Dantzig, G.B.and Saaty, T.L., 1973..
ngöôøi taøn taät. ñieåm naøy. Compct City: Plan for a Liveable Urban
Environment.W.H.Freeman. San Francisco
ii. YAN Yue et al. 2013.Urban Compactness
Ñoâ thò neùn ôû Vieät Nam Ñoâ thò neùn phaûi trôû thaønh muïc tieâu phaùt trieån Index and its application: Compactness of built-
Theo Nghò ñònh soá 42/2009, quy moâ vaø maät ñoâ thò chính thöùc ôû Vieät Nam, vaø caàn ñöôïc upareas in Nanjing and Suzhou. Progress in
ñoä daân soá laø nhöõng tieâu chí cô baûn ñeå phaân tieáp caän töø hai höôùng: Khi ñieàu chænh maät Geography. Vol. 32, No 5. (in Chinese)
loaïi ñoâ thò (Baûng 4). ñoä daân soá taïi caùc khu vöïc ñoâ thò hieän höõu iii. Muhammad Sani Royschansyah. 2005.
Transformation of sustainability into compact city
vaø khi phaùt trieån caùc khu ñoâ thò môùi. Maät ñoä implementation:measurement of compactness
Daân soá ñoâ thò Vieät Nam khoaûng 33 caùc khu phoá raát cheânh leäch nhau, vì vaäy caàn attributes in Japanese cities. The 2005 World
trieäu ngöôøi, dieän tích ñaát toaøn ñoâ thò laø ñöôïc ñieàu chænh laïi cho caân baèng hôn vaø ñaït Sustainable Building Conference. Tokyo.
43.792km2, maät ñoä daân soá ñoâ thò trung möùc ñoä neùn, toái thieåu laø 150 ngöôøi/ha. Giaûi iv. Donald Brown. 2017. Challenging the
bình cuûa caû nöôùc laø 1.888 ngöôøi/km2. Maät phaùp laø taïo ra maïng caùc trung taâm ñoâ thò conceptualboundaries of the compact city
paradigm in Sub-Saharan Africa: Towards
ñoä cao nhaát caáp quaän laø 44.135 ngöôøi/km2 coù caáp baäc khaùc nhau vaø lieân keát vôùi nhau Southern alternatives . DPU Working Paper No
thuoäc veà Quaän 11, TP.HCM. baèng heä thoáng giao thoâng coâng coäng. 187.
v. UN-Habitat. 2014. A new strategy of
Trong Baûng 5 laø soá löôïng caùc Quaän neùn coù Caùc khu ñoâ thò môùi nhaát thieát phaûi söû duïng sustainable neighbourhood planning: five
maät ñoä töø 15.000 ngöôøi/km2 trôû leân cuûa 5 ñaát ña chöùc naêng, ñöôïc quy hoaïch thaønh principles. Discussion note 3.
vi. Hussain Liaqat et al.2017. Measuring Urban
thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông. Soá lieäu maïng ñöôøng phoá vôùi caùc toøa nhaø töø nhieàu Sustainability through Compact City Approach:
cho thaáy hai thaønh phoá Haø Noäi vaø TP.HCM taàng ñeán cao taàng vôùi caùc taàng döôùi duøng A Case of Lahore.Journal of Sustainable
coù möùc ñoä neùn cao nhaát. vaøo muïc ñích kinh doanh vaø dòch vuï. Maät Development Studies. Vol 10,No 2
Baûng 4. Quy moâ vaø maät ñoä daân soá theo loaïi ñoâ thò
Ñoâ thò hoùa ôû Vieät Nam coù caùc ñaëc ñieåm
nhö sau:
1) Daân soá ñoâ thò taêng nhanh, tyû leä taêng
tröôûng haøng naêm trong khoaûng 3-4%;
2) Soá löôïng ñoâ thò taêng nhanh. Trong Baûng
6 laø soá löôïng ñoâ thò caùc naêm 2000 vaø 2016. Chuù thích: Maät ñoä a cho ñoâ thò thuoäc tænh; maät ñoä b cho ñoâ thò thuoäc Trung öông
3) Ñoâ thò hoùa ñaát ñai ñi tröôùc ñoâ thò hoùa Baûng 5. Soá Quaän neùn (maät ñoä≥15 000ng/km2) cuûa 5 thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông
daân soá: Dieän tích ñaát ñoâ thò taêng nhanh hôn
daân soá ñoâ thò khieán maät ñoä ñoâ thò (thoâ) bình
quaân caû nöôùc giaûm ñi.
4) Ñoâ thò hoùa (lan toûa ñoâ thò) maïnh meõ doïc
caùc tuyeán ñöôøng boä treân caû nöôùc.
Hai thaønh phoá Haø Noäi vaø TP.HCM phaùt
trieån maïnh hôn caùc thaønh phoá khaùc. Nguoàn: Taäp baûn ñoà caùc ñoâ thò Vieät Nam. NXB Taøi nguyeân-Moâi tröôøng vaø Baûn ñoà Vieät Nam, 2012
Ngoaøi ra, do khoâng ñuû nguoàn voán ñaàu tö Baûng 6. So saùnh soá löôïng ñoâ thò caùc naêm 2000 vaø 2016
neân heä thoáng haï taàng ñoâ thò khoâng phaùt
trieån kòp vôùi toác ñoä ñoâ thò hoùa, nhöng ñoù laïi
laø ñaëc ñieåm chung cuûa caùc nöôùc ñang phaùt
trieån chöù khoâng rieâng gì Vieät Nam. Nguoàn: Nieân giaùm thoáng keâ. Soá lieäu naêm 2016 khaùc vôùi soá lieäu cuûa Cuïc Haï taàng kyõ thuaät BXD
28 SË 94 . 2018
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
