Nhân hai trường hợp nhiễm sán máng (Schistosomiasis) ở thành bàng quang với bệnh cảnh lâm sàng của u bàng quang: Lâm sàng, mô bệnh học, dịch tễ học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Số 5 * 2015 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> NHÂN HAI TRƯỜNG HỢP NHIỄM SÁN MÁNG (SCHISTOSOMIASIS)<br /> Ở THÀNH BÀNG QUANG VỚI BỆNH CẢNH LÂM SÀNG<br /> CỦA U BÀNG QUANG: LÂM SÀNG, MÔ BỆNH HỌC, DỊCH TỄ HỌC<br /> Hồ Đức Thưởng*, Phạm Kim Bình*, Nguyễn Sỹ Lánh*, Trần Trung Toàn**, Ngô Đậu Quyền***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Sán máng là một bệnh lý lây truyền qua môi trường nước nhiễm bệnh. Nó là loài đặc hữu ở các nước nhiệt<br /> đới và cận nhiệt đới chủ yếu là châu Phi và khu vực phía đông Địa Trung Hải. Chúng tôi báo cáo 2 ca bệnh nam<br /> giới 55 tuổi và 42 tuổi, vào viện vì tiểu máu cuối bãi và có biểu hiện dày thành bàng quang trên chẩn đoán hình<br /> ảnh. Cả hai trường hợp đều được chẩn đoán là u bàng quang và được cắt u qua nội soi. Kết quả giải phẫu bệnh<br /> xác định hình ảnh của sán máng (S. Haematobium) ở thành bàng quang đây là bệnh khá hiếm ở miền Bắc của<br /> Việt Nam. Ý nghĩa dịch tễ học và lâm sàng của S. haematobium được thảo luận.<br /> Từ khóa: Sán máng, u bàng quang.<br /> ABSTRACT<br /> TWO CASES SCHISTOSOMIASIS IN THE BLADDER WITH CLINICAL FEATURE OF THE<br /> BLADDER TUMOR: CLINICAL, HISTOPATHOLOGY, EPIDEMIOLOGY<br /> Ho Duc Thuong, Pham Kim Binh, Nguyen Sy Lanh, Tran Trung Toan, Ngo Dau Quyen<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 19 - No 5 - 2015: 241 - 248<br /> <br /> Schistosomiasis was a disease transmitted by infected water. It was endemic in the tropics and subtropics<br /> mainly African and eastern areas of the Mediterranean. We report 2 cases of men 55 and 42 years old, was<br /> hospitalized for hematuria at the end and have expression in bladder wall thickness on diagnostic imaging. Both<br /> cases were being diagnosed with bladder tumors and then underwent tumor resection by endoscopy. Result<br /> pathologist determined that disease schistosomiasis (S. haematobium) in the bladder. This was quite a rare disease<br /> in the north of Vietnam. The epidemiology of the disease and the clinical picture of the disease caused by S.<br /> haematobium was discussed.<br /> Key words: Schistosomiasis, bladder tumor.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ ngừa được bệnh. Việc lây truyền bệnh sán máng<br /> đã được báo cáo ở 78 quốc gia(6).<br /> Bệnh sán máng là một bệnh kí sinh trùng<br /> Ở Việt Nam, nghiên cứu của Nguyễn Văn<br /> nguyên nhân do sán loại Schistosoma. Đứng sau<br /> Đề và CS (năm 2000) tại sông Srepok (Đăk Lăk)<br /> bệnh sốt rét và giun sán đường tiêu hóa thì sán<br /> và nhánh sông Đà (Sơn La) thì một số loài ốc là<br /> máng là bệnh lý nhiệt đới nguy hiểm thứ 3 trên<br /> trung gian truyền bệnh sán máng được phát<br /> thế giới và là nguyên nhân tử vong chủ yếu ở các<br /> hiện gồm: loài Oncomelania sp là vật chủ trung<br /> nước đang phát triển tại châu Phi, Nam Mỹ,<br /> gian của S. japonicum ở Trung Quốc,<br /> vùng Caribbean, Trung Đông và châu Á(6). Có ít<br /> loài Maningilla sp. và Neotricula aperta là vật chủ<br /> nhất 261 triệu người cần điều trị dự phòng trong<br /> trung gian của S.mekongi ở Campuchia và Lào.<br /> năm 2013. Điều trị dự phòng phải được lặp lại<br /> Tuy nhiên chưa phát hiện được bệnh sán máng<br /> trong một vài năm sẽ giảm tỷ lệ mắc và phòng<br /> trên người ở các điểm điều tra(4).<br /> <br /> * Khoa giải phẫu bệnh –BV Hữu nghị Việt Đức ** Khoa Giải phẫu bệnh trường ĐH Y Hà Nội<br /> *** Ngoại khoa tiết niệu trường ĐHY Hà Nội<br /> Tác giả liên lạc: Ths. Hồ Đức Thưởng ĐT: 0975.531.527 Email: hoducthuong@gmail.com<br /> 241<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Số 5 * 2015<br /> <br /> Người mắc bệnh sán máng là do ấu trùng cận lâm sàng, hình ảnh mô bệnh học, xét<br /> sán chui qua da vào trong cơ thể. Sán máng sống nghiệm huyết thanh cũng như đặc điểm dịch<br /> ký sinh trong các tĩnh mạnh của người bị nhiễm tễ của hai bệnh nhân.<br /> bệnh. Sau khi giao phối với sán đực, sán cái sẽ di KẾT QUẢ<br /> chuyển trong các mạch máu nhỏ để tới bàng<br /> quang hay tới ruột và đẻ trứng, trứng này được Trong quá trình thu thập thông tin chúng tôi<br /> bài tiết ra ngoài theo nước tiểu và phân(4,6). thấy cả hai bệnh nhân nhiễm sán máng ở bàng<br /> quang đều có các đặc điểm khá tương đồng.<br /> Ở bệnh viện Việt Đức, gần đây chúng tôi ghi<br /> nhận có 2 trường hợp, cả hai bệnh nhân đều Lâm sàng<br /> được chẩn đoán lâm sàng là u bàng quang và Trường hợp 1 (TH1)<br /> được phẫu thuật nội soi cắt u. Kết quả giải phẫu Bệnh nhân nam, 55t, vào viện ngày 5/11/2014<br /> bệnh sau mổ là tổn thương do nhiễm ký sinh với lý do: Tiểu máu.<br /> trùng và xét nghiệm huyết thanh cho thấy hiệu<br /> Tiến sử, bệnh sử: Bệnh nhân từng làm việc ở<br /> giá kháng thể cao (dương tính) với sán máng và<br /> Châu Phi 5 năm, vừa về nước, không đau bụng,<br /> không có hình ảnh ung thư. Cả 2 bệnh nhân này<br /> không sốt, gần đây xuất hiện đái máu cuối bãi<br /> đều có một số đặc điểm khá giống nhau về lâm<br /> nên đi khám bệnh.<br /> sàng, mô bệnh học và dịch tễ học. Vì vậy chúng<br /> tôi viết bài này nhằm mục tiêu: Mô tả một số đặc Trường hợp 2 (TH2):<br /> điểm lâm sàng, mô bệnh học và dịch tễ của bệnh sán Bệnh nhân nam 42t, vào viện ngày 29/5/2015<br /> máng biểu hiện ở bàng quang. với lý do: Tiểu máu.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU Bệnh sử: Bệnh diễn biến 1 năm nay, từ khi<br /> bệnh nhân còn làm việc tại Ăng-gô-la (bệnh<br /> Đối tượng nhân làm việc ở Ăng-gô-la trong 5 năm từ<br /> Hai bệnh nhân đến khám và điều trị ở bệnh 2009 đến 2014), bệnh nhân phát hiện tiểu máu,<br /> viện Việt Đức, được chẩn đoán lâm sàng là u tiểu máu cuối bãi, đã điều trị nội khoa nhưng<br /> bàng quang, phẫu thuật nội soi cắt tổn thương, không khỏi.<br /> làm giải phẫu bệnh thấy tổn thương do ký sinh Các xét nghiệm<br /> trùng và xét nghiệm huyết thanh dương tính với<br /> Cả hai trường hợp đều không có bất thường<br /> sán máng.<br /> về xét nghiệm máu cơ bản.<br /> Phương pháp nghiên cứu Xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu: tìm<br /> Nghiên cứu ca bệnh thấy hồng cầu (++).<br /> Quy trình nghiên cứu Siêu âm và Chụp cắt lớp vi tính (CLVT) đều<br /> Sau khi có kết quả mô bệnh học từ bệnh có hình ảnh dày thành bàng quang từ 13 đến 21<br /> phẩm cắt tổn thương qua nội soi, với hình ảnh mm, trên diện rộng từ 40mm đến 88mm, có<br /> do ký sinh trùng gây nên nghĩ đến nhiễm sán vùng vôi hóa nhỏ, nghĩ đến tổn thương u bàng<br /> máng, chúng tôi cho bệnh nhân đi làm xét quang thể thâm nhiễm, nước tiểu trong lòng<br /> nghiệm huyết thanh xác định sán máng ở bộ bàng quang đồng nhất, không có sỏi (Hình 1).<br /> môn ký sinh trùng trường Đại học y Hà Nội. Chẩn đoán và xử trí<br /> Thu thập thông tin trong hồ sơ bệnh án Cả hai trường hợp đều được chẩn đoán<br /> của bệnh nhân kết hợp với mời bệnh nhân đến trước mổ là u bàng quang, được phẫu thuật nội<br /> khám lại để khai thác thêm các thông tin về soi lấy u. Trong quá trình mổ bác sỹ phẫu thuật<br /> tiền sử, bệnh sử, để đưa ra các chỉ tiêu nghiên nhận thấy tổ chức u ở thành bàng quang dạng<br /> cứu như: tuổi, giới, các triệu chứng lâm sàng – thâm nhiễm, mật độ khá chắc, không sùi.<br /> <br /> <br /> 242<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Số 5 * 2015 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1: Chụp CLVT: TH1 Hình 2: Chụp CLVT: TH2<br /> Giải phẫu bệnh là các ổ tổn thương viêm dạng u hạt điển hình<br /> do ký sinh trùng gây nên với phản ứng của<br /> Đại thể<br /> nhiều tế bào bán liên và tế bào khổng lồ di vật<br /> Bệnh phẩm là các mảnh kích thước nhỏ từ nhiều nhân, một số tế bào khổng lồ chứa trứng<br /> 0,4 đến 0,8cm, màu xám hồng, mật độ dai. sán trong bào tương. Xen kẽ có xâm nhập nhiều<br /> Vi thể bạch cầu đa nhân ái toan, lymphô bào, tương<br /> Cả hai bệnh nhân đều có hình ảnh tổn bào, đôi khi có nang lymphô… Biểu mô đường<br /> thương mô bệnh học khá giống nhau. Nổi bật là niệu của niêm mạc bàng quang loét từng vùng,<br /> tổn thương viêm loét niêm mạc bàng quang. vùng còn lại quá sản nhẹ tái tạo và rõ cực tính,<br /> Trong mô đệm của niêm mạc có hình ảnh của không thấy hình ảnh dị sản biểu mô vẩy, loạn<br /> trứng sán máng, đặc biệt TH1 còn có hình ảnh sản hoặc ác tính.<br /> của con sán. Xung quanh các ổ trứng sán máng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3: TH1: Hình ảnh sán máng và trứng sán xâm nhập thành bàng quang, xung quanh là phản ứng<br /> viêm hạt, HE X 50<br /> <br /> <br /> 243<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Số 5 * 2015<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4: TH2: Thành bàng quang xâm nhập bởi trứng sán máng, xung quanh là nhiều ổ viêm hạt, HE X 50.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 5: TH2 : Trứng sán máng, xung quanh là nhiều bạch cầu ái toan, HE X 400.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 244<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Số 5 * 2015 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 6: TH1: Hình ảnh trứng sán, xung quanh là phản ứng tế bào khổng lồ dị vật. HE X 400.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 7: TH1: Biểu mô chuyển tiếp của bàng quang trong giới hạn bình thường, không có dị sản vẩy, không<br /> ác tính, HE X 100<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 245<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Số 5 * 2015<br /> <br /> <br /> Xét nghiệm huyết thanh bàng quang trên phim chụp CLVT, siêu âm và<br /> nội soi trong mổ, do đó chẩn đoán trước mổ là u<br /> Cả hai trường hợp đều được làm xét nghiệm<br /> bàng quang thể thâm nhiễm.<br /> tại bộ mô Ký sinh trùng- Đại học y Hà nội, đều<br /> cho kết quả dương tính với sán máng Chẩn đoán xác định sán máng khi thấy bằng<br /> (Schistosomiasis). chứng của trứng sán máng trong nước tiểu,<br /> phân, hoặc mảnh sinh thiết(5). Quan sát trứng sán<br /> máng trong nước tiểu là một phương pháp nhạy<br /> và đặc hiệu để chẩn đoán bệnh. Trứng của loài S.<br /> haematobium có một đuôi mảnh ở đường giữa, bề<br /> rộng 2-3 μm, tròn ở đầu, chiều dài từ 5-10 μm.<br /> Hình 8: TH2: Xét nghiệm ELISA<br /> Trứng sán có thể không phát hiện thấy trong<br /> BÀN LUẬN nước tiểu khi ở giai đoạn nhiễm kí sinh trùng<br /> Về lâm sàng mạn tính(5).<br /> <br /> Bệnh sán máng là một bệnh lý hiếm gặp và Các phương pháp miễn dịch như ELISA và<br /> là một vấn đề sức khỏe quan trọng ở các nước RIA nhạy nhưng không đặc hiệu và có thể xác<br /> nhiệt đới. Có 10 loài của sán máng có thể tác định ở giai đoạn sớm của bệnh khi có nghi<br /> động đến con người, nhưng gây bệnh ở đường ngờ nhiều.<br /> tiết niệu thường do loài Schistosoma Về mô bệnh học<br /> haematobium(3). Hay gặp ở những bệnh nhân trẻ Có nhiều xét nghiệm để chẩn đoán bệnh sán<br /> (tuổi trung bình 46,7), nam giới nhiều hơn nữ(1). máng, tuy nhiên chẩn đoán cuối cùng phải dựa<br /> Hai trường hợp gặp tại bệnh viện Việt Đức ở lứa trên sự xuất hiện của phản ứng viêm dạng u hạt<br /> tuổi trung niên khá phù hợp với độ tuổi trung và xâm nhập của trứng sán ở lớp dưới niêm mạc<br /> bình là 48,5 và đều là bệnh nhân nam giới. bàng quang trên các mảnh sinh thiết(2).<br /> Lây nhiễm sán máng vào cơ thể bệnh nhân Bệnh sán máng là kết quả của phản ứng<br /> thông qua nguồn nước bị nhiễm sán tiếp xúc miễn dịch của cơ thể với trứng của Schistosoma<br /> với da bệnh nhân. Biểu hiện lâm sàng phụ trong mô. Kháng nguyên giải phóng từ trứng<br /> thuộc vào vị trí trứng sán lắng đọng, phản ứng kích thích phản ứng miễn dịch tạo tổn thương<br /> viêm và các biến đổi mô bệnh học. Khi bị viêm dạng u hạt (Granuloma) bao gồm các tế<br /> nhiễm bệnh ở đường tiết niệu thì các triệu bào T, đại thực bào và các bạch cầu ưa eosin, tạo<br /> chứng có thể thay đổi từ nhẹ như tiểu máu, ra các hình ảnh bệnh lý của nhiễm sán. Các triệu<br /> tiểu buốt, tiểu dắt, sẹo, dị dạng niệu quản và chứng và dấu hiệu phụ thuộc vào số lượng và vị<br /> bàng quang, nhiễm khuẩn mãn tính có thể gây trí của trứng ở trong mô cơ thể.<br /> suy giảm chức năng thận. Bàng quang là vị trí Hai trường hợp ở bệnh viện Việt Đức đều<br /> hay bị tác động nhất của đường tiết niệu(2). Cả được làm xét nghiệm giải phẫu bệnh và có<br /> hai trường hợp của chúng tôi đều có triệu hình ảnh điển hình của nhiễm sán máng với<br /> chứng tiểu máu cuối bãi, chính là lý do khiến sự hiện diện của trứng sán, tổ chức xung<br /> bệnh nhân đến viện. Đây cũng chính là triệu<br /> quanh phản ứng viêm dạng u hạt với nhiều<br /> chứng thường gặp của ung thư bàng quang. bạch cầu ái toan, tế bào khổng lồ dị vật... Một<br /> Chẩn đoán hình ảnh cũng có thể hữu ích trường hợp chúng tôi còn thấy hình ảnh của kí<br /> trong một số trường hợp, có thể là nốt, khối hoặc sinh trùng sán máng.<br /> vùng dầy ở thành bàng quang. Tuy nhiên rất dễ Theo nhiều nghiên cứu, khi nhiễm sán máng<br /> chẩn đoán nhầm là u bàng quang(2,5). Hai trường ở bàng quang sẽ gây nên tổn thương viêm loét<br /> hợp chúng tôi gặp đều có hình ảnh dày thành mạn tính ở niêm mạc. Quá trình viêm kéo dài sẽ<br /> <br /> <br /> 246<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Số 5 * 2015 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> dẫn tới sự biến đổi niêm mạc bàng quang từ biểu sán máng lưu hành. Cả hai trường hợp bệnh của<br /> mô chuyển tiếp đường tiết niệu thành biểu mô chúng tôi đều đã có thời gian sinh sống và làm<br /> vẩy (dị sản vẩy), rồi phát triển thành ung thư việc ở Miền Trung của Châu Phi, phù hợp với<br /> biểu mô vẩy của bàng quang(2). Tuy nhiên cả hai đặc điểm dịch tễ của loài S. haematobium(4).<br /> trường hợp trong nghiên cứu của chúng tôi đều Các loại sán máng<br /> được phát hiện bệnh có tổn thương viêm loét<br /> Sán máng là một loại sán dẹt, có con đực và<br /> niêm mạc loang lổ nhưng chưa có hình ảnh dị<br /> con cái riêng biệt, sống chủ yếu trong hệ tuần<br /> sản vẩy, loạn sản và ung thư. Bệnh sán máng có<br /> hoàn và hút máu; tùy theo từng loại ký sinh ở<br /> thế điều trị bằng Praziquantel với liều lượng 40-<br /> các hệ tĩnh mạch của các các cơ quan khác nhau.<br /> 60 mg/kg. Nếu không được phát hiện và điều trị<br /> Có 5 loài sán máng chủ yếu gây bệnh ở người:<br /> sớm thì có thể gặp một trong những biến chứng<br /> quan trọng khi nhiễm bệnh mạn tính là ung thư - Schistosoma hamatobium (S. hamatobium) phát<br /> bàng quang. Ung thư biểu mô vảy là típ mô hiện năm 1851, chủ yếu ở Châu Phi, vùng Trung<br /> bệnh học phổ biến nhất, do phát triển từ biểu mô Đông và gần đây báo cáo ở Ấn Độ (vùng<br /> bề mặt vùng bờ các ổ loét bị dị sản vảy, loạn sản Ratnagiri).<br /> do tác động mạn tính gây nên. Ít phổ biến hơn là - Schistosoma mansoni (S.mansoni) phát hiện<br /> ung thư biểu mô chuyển tiếp(2). Do vậy việc phát năm 1902, chủ yếu ở Châu Phi, Nam Mỹ.<br /> hiện sớm và điều trị kịp thời có ý nghĩa vô cùng - Schistosoma japonicum (S.japonicum) phát<br /> quan trọng. hiện năm 1903, chủ yếu ở Đông Á, Trung Quốc,<br /> Về đặc điểm dịch tễ học và ký sinh trùng Philippine, Nhật Bản<br /> Việt Nam không phải là nước có dịch tễ lưu - Schistosoma intercalatum phát hiện năm<br /> hành của S. haematobium(6). Do vậy khi bệnh nhân 1934, chủ yếu ở Châu Phi<br /> có biểu hiện lâm sàng nghi ngờ của nhiễm sán - Schistosoma mekongi phát hiện năm 1978,<br /> máng, cần phải khai thác kĩ tiền sử xem bệnh chủ yếu ở Lào, Campuchia(4).<br /> nhân có đi du lịch hoặc sinh sống ở các nước có<br /> Chu kỳ của sán máng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 9: Chu kỳ sán máng(6)<br /> <br /> <br /> 247<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 19 * Số 5 * 2015<br /> <br /> Người mắc bệnh là do ấu trùng của sán chui máu cuối bãi và hình ảnh dày thành bàng quang<br /> qua da vào trong cơ thể. Những người lao động nên gây chẩn đoán nhầm với u bàng quang thể<br /> mà chân, tay ngâm lâu trong nước, đặc biệt là ở thâm nhiễm. Mô bệnh học có đặc điểm viêm<br /> các ruộng nước dễ bị nhiễm nhất. Sán máng đực dạng u hạt điển hình, có trứng sán và trường<br /> có hình thể dẹt, hai bờ bên hơi cong tạo nên hình hợp số 1 thấy hình ảnh con sán ở thành bàng<br /> một cái máng, sán máng cái sẽ nằm vào trong quang. Xét nghiệm phản ứng huyết thanh bằng<br /> máng đó. Sán máng sống ký sinh trong các tĩnh phương pháp ELISA đều cho kết quả dương tính<br /> mạnh của người bị nhiễm bệnh. Sau khi giao với sán máng.<br /> phối với sán đực, sán cái sẽ di chuyển trong các TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> mạch máu nhỏ để tới bàng quang hay tới ruột và 1. Clements AC, Barnett AG, Nyandindi U, Lwambo NJ,<br /> đẻ trứng. Trứng sán sẽ được bài tiết ra ngoài Kihamia CM, Blair L (2008). Age and gender effects in self-<br /> reported urinary schistosomiasis in Tanzania. Trop Med Int<br /> theo nước tiểu hoặc phân. Trứng có một nắp đậy<br /> Health, 13: 713-721.<br /> và một cựa. Những trứng sán máng sau khi 2. Donate Moreno MJ, Pastor Navarro H, Giménez Bachs JM,<br /> được bài tiết ra ngoài cơ thể người bị nhiễm, có Carrión López P, Segura Martín M, Salinas Sánchez AS,<br /> Virseda Rodríguez JA (2006). Vesical schistosomiasis, case<br /> thể tồn tại lâu tới 15 năm; nhưng sau khi rơi vào report and Spanish literature review. Actas Urol Esp 2, 30:714-<br /> môi trường nước, thì trứng nở thành trùng lông. 719.<br /> Trùng lông xâm nhập vào trong các nhuyễn thể 3. Neal PM (2004). Schistosomiasis an unusual cause of ureteral<br /> obstruction: a case history and perspective. Clin Med Res,<br /> (ốc) sẽ phát triển thành trùng đuôi dài chẽ đôi, 2:216-227.<br /> ấu trùng này rời bỏ túc chủ nhuyễn thể và bơi 4. Nguyen Van Chuong (2008). Sán máng và bệnh sán máng.<br /> http://www.impe-qn.org.vn/impe<br /> vào trong nước (ở đây chúng có thể tồn tại trong qn/vn/portal/InfoDetail.jsp?area=58&cat=1068&ID=2246.<br /> vòng 24 giờ), khi đó nếu tiếp xúc với da người, 5. Mohammed AZ, Edino ST, Samaila AA (2007). Surgical<br /> thì chúng sẽ chui qua da để gây nhiễm bệnh(4,6). pathology of schistosomiasis. J Natl Med Assoc, 99:570-574.<br /> 6. WHO (World Health Organization). Schistosomiasis.<br /> KẾT LUẬN http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs115/en/.<br /> <br /> Nhiễm sán máng ở bàng quang là một bệnh<br /> lý hiếm gặp ở Việt Nam vì loài gây bệnh chủ yếu<br /> Ngày nhận bài báo: 02/08/2015<br /> là S. hematobium (lưu hành chủ yếu ở Châu Phi<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 10/08/2015<br /> và Nam Mỹ). Hai trường hợp trong nghiên cứu<br /> Ngày bài báo được đăng: 05/09/2015<br /> của chúng tôi có đặc điểm dịch tễ từng sống và<br /> làm việc ở Châu Phi. Cả hai đều có biểu hiện đái<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 248<br />