Nhân vật phụ trong kịch Lưu Quang Vũ

Chia sẻ: Milu Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

85
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Năm 1979, Lưu Quang Vũ thử ngòi bút của mình với kịch bản Sống mãi tuổi 17. Vở diễn thành công rực rỡ. Từ đó, Lưu Quang Vũ say mê với nghề sáng tác kịch bản

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nhân vật phụ trong kịch Lưu Quang Vũ

Nhân vật phụ trong kịch Lưu Quang Vũ Năm 1979, Lưu Quang Vũ thử ngòi bút của mình với kịch bản Sống mãi tuổi 17. Vở diễn thành công rực rỡ. Từ đó, Lưu Quang Vũ say mê với nghề sáng tác kịch bản. Sinh thời, Lưu Quang Vũ đã nhiều lần khẳng định thơ mới là sự nghiệp lâu dài, là chốn thâm sâu nhất của tâm hồn. Ông quan niệm: thơ vẫn là bà hoàng của mọi ngành nghệ thuật. Và Lưu Quang Vũ đãsống hết tận cùng năm tháng với thơ. Nhưng có lẽ do ý thức trách nhiệm công dân và thiện tâm của một nhà nghệ sĩ, mong muốn góp phần dựng xây đời. Lưu Quang Vũ đã tham dự vào sân khấu kịch với một niềm đam mê cháy bỏng. Chỉ trong chín năm ngắn ngủi của phần đời c òn lại, Lưu Quang Vũ đã gửi lại cho sân khấu nước nhà hơn 50 kịch bản, hầu hết đều được dàn dựng và biểu diễn trên khắp mọi miền của đất nước. Giới sân khấu đánh giá cao các tác phẩm của Lưu Quang Vũ. Mọi tầng lớp công chúng trong xã hội đều hứng thú với kịch Lưu Quang Vũ. Ông có những đóng góp lớn trong việc đem lại không khí sôi động cho nền sân khấu đang lúc thoái trào vào những năm 80 của thế kỷ XX. Nhiều đo àn nghệ thuật sống được, nhiều diễn viễn thành danh từ các vở diễn của Lưu Quang Vũ.
Kịch Lưu Quang Vũ bao quát toàn bộ những vấn đề của đời sống trong thời kỳ đổi mới. Ngòi bút của ông có khả năng thâm nhập vào mọi ngõ ngách của đời sống, mọi thẳm sâu trong tâm hồn con người. Thế giới nhân vật trong kịch Lưu Quang Vũ đa dạng, phong phú, đủ các hạng người. Nhiều nhân vật trung tâm của vở kịch đã để lại dấu ấn khó quên trong tâm trí của người xem như: Trâm trong vở Cô gái đội mũ nồi xám; Hiệp trong vở Người tốt nhà số 5; Lê Chí trong vở Nguồn sáng trong đời;Hoàng Việt trong vở Tôi và chúng ta; Hồn Trương Ba trong vở Hồn Trương Ba - Da hàng thịt… Nét đặc sắc của kịch Lưu Quang Vũ còn được thể hiện bởi các nhân vật phụ. Dù không khắc hoạ sâu sắc, phong phú như các nhân vật chính, nhưng qua hành động, qua lời thoại, các nhân vật phụ đôi khi chỉ xuất hiện lướt qua trên sân khấu mà vẫn có hồn, vẫn gợi, vẫn tạo ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả. Ngay từ cách đặt tên các nhân vật đã thể hiện dụng ý nghệ thuật của tác giả. Những tên gọi quê mùa, dân dã như: cụ Gồi trong vở Những ngày đang sống; ông Quých, bà Bộng trong vở Tôi và chúng ta; lão Chạp trong vởĐôi dòng sữa mẹ; bé Diêm trong vở Muối mặn đời em; cái Gái trong vở Hồn Trương Ba - Da hàng thịt; bé Nha trong vởLời nói dối cuối cùng… đã hé mở cho người xem về một kiểu nhân vật, một loại tính cách của những thảo dân chỉ biết sống thẳng ngay, hồn hậu, trung thực và chứa chan tình người. Ngoài ra tên nhân vật phụ còn được gọi theo chức vụ, theo công việc hoặc theo thể trạng hay những khuyết tật của cơ thể như: Ông già gác nghĩa trang trong vở Tôi và chúng ta; Lý trưởng trong vởHồn Trương Ba - Da hàng thịt; anh thanh niên bị lác mắt trong vở Nguồn sáng trong đời; anh gầy, chị béo, người chồng say rượu trong vở Hoa cúc xanh trên đầm lầy; anh Vĩ Nhân trong vở Quyền được hạnh phúc… là những nhân vật xuất hiện rất khiêm tốn trong các vở kịch, nhưng đã tạo ra những hiệu quả thẩm mỹ nhất định. Nhân vật phụ xuất hiện trong kịch Lưu Quang Vũ không phải là từ sự tuỳ hứng của tác giả, mà là trong sự thống nhất của một chỉnh thể nghệ thuật, nhằm để bồi đắp thêm chủ đề, làm nổi bật tư tưởng của vở kịch. Nhân vật ông già gác nghĩa trang trong vở Tôi và chúng ta, chỉ xuất hiện vài phút trong màn khai từ đã gợi lên trong khán giả một khoảnh khắc lắng sâu để chiêm nghiệm về bản thân, về cuộc đời. Ông già:… Con gái tôi là y sĩ, làm nghề đỡ đẻ hộ sinh. Như vậy là hai bố con tôi, mỗi người đứng ở một đầu con đường, kẻ lo việc đón người ta chào đời, kẻ lo coi sóc
người ta nhắm mắt… (Thở dài). Đời người ngắn ngủi lắm. Những vị nào tham lam ích kỷ ăn ở ác, mỗi tháng nên xuống thăm đây một lần, nhìn chỗ ở cuối cùng đang đợi mình này, để mà ăn ở cho biết điều hơn, phải không anh? Ai rồi cũng thành đất, thành tro bụi cả thôi… Hoàng Việt: (khẽ)… Nhưng cũng phải còn lại cái gì chứ? Có những điều không thể chết! Những con người từng sống tốt đẹp, hữu ích phải c òn lại một chút gì của họ trong cuộc sống này, trong tôi, trong bác, trong m ỗi việc ta làm. Ông già: (trầm ngâm) Phải, anh ạ. Mỗi người nhờ những người khác mà tiếp tục sống. Và như vậy cái chết sẽ bị đẩy lùi. Đó là một điều quan trọng. Từ nghề nghiệp của hai bố con ông già gác nghĩa trang, Lưu Quang Vũ đã kết nối thành lẽ tử sinh của kiếp người, gửi gắm vào đó một quan niệm sống, một lẽ sống, dự báo cho khán giả một tư tưởng nghệ thuật quan trọng của vở kịch sắp được diễn ở những màn sau. Nhân vật ông Quých, người công nhân từng trải và lịch lãm trong vở Tôi và chúng ta cũng được đông đảo khán giả mến mộ. Khi quản đốc Trương họp phân xưởng kiểm điểm cô Ngà về tội không chồng mà có con. Ông Quých đã nhắc nhở mọi người: "…Ấy đấy, thế thì quanh cái chuyện riêng tư của chị Ngà, ta phải tỏ ra là người biết nghĩ, ở trong ngực ta là cái quả tròn tròn nó đập, chứ không phải là cục sắt rỉ, phải không ạ?". Đó là tình đời, tình người mà tập thể phải thấu hiểu và chia sẻ. Đó là mối quan hệ hài hoà giữa cá nhân và tập thể, giữa tập thể với cá nhân, là Tôi và chúng ta như tên gọi của vở kịch. Khi giám đốc Hoàng Việt mời góp ý cho xí nghiệp, vẫn giọng điệu hóm hỉnh, tếu táo mà sâu sắc khi ông Quých nói về mối quan hệ giữa nghĩa vụ và quyền lợi: "…Là công nhân thì phải có nghĩa vụ với xí nghiệp. Ngay chỉ là người thôi, cũng phải có nghĩa vụ với tạo hóa. Tạo hóa bắt như vậy. Ấy, lắm lúc tôi thấy tạo hóa khôn ranh lắm, chẳng đòi người ta nghĩa vụ suông bao giờ, nghĩa vụ nào cũng kèm theo sự ban thưởng, giờ ta gọi là "quyền lợi". Chẳng hạn tạo hóa đòi người ta hai nghĩa vụ lớn nhất là sống để sinh con và đẻ cái để nòi giống duy trì. Lập tức tạo hoá cũng biến hai nghĩa vụ tối cao ấy thành hai quyền lợi, hai sự thích thú đứng đầu trong tứ khoái. Nếu ăn và ngủ với vợ - xin lỗi anh - chỉ là nghĩa vụ vất vả nhọc nhằn thôi, thì chắc người ta cũng không tích cực ăn và đẻ con đến thế! Hoặc như nếu miệng ta ăn phải đợi đến 10 năm sau, hay đến một tương lai xa lắc nào mới thấy ngon, thì chắc cũng lạnh nhạt với
sự ăn. Nghĩa vụ mà không đi đôi với quyền lợi thì khó lòng thực hiện hăng hái thường xuyên được. Xí nghiệp chỉ đòi hỏi công nhân thực hiện nghĩa vụ mà chẳng đoái hoài mấy đến quyền lợi của công nhân thì… xin lỗi anh không ổn đâu…". Nghĩa vụ và quyền lợi là hai phạm trù đối lập nhau, nhưng lại thống nhất biện chứng trong một cá nhân, trong một cộng đồng. Nghĩa vụ là trách nhiệm của cá nhân đối với tập thể. Quyền lợi là phần mà cá nhân đáng được hưởng và phải được hưởng tương xứng với năng lực và đóng góp của mình. Trong những hoàn cảnh lịch sử cụ thể, nhiều lúc cá nhân phải hy sinh quyền lợi, để hướng tới những mục tiêu cao cả hơn là lợi ích của cộng đồng, của dân tộc. Nhưng trong cuộc sống bình thường thì quyền lợi và nghĩa vụ phải hài hoà. Giải quyết mối quan hệ này, thực chất là giải quyết công bằng xã hội, là tạo ra động lực thúc đẩy sự phát triển của cá nhân và xã hội. Vấn đề mà nhân vật ông Quých đặt ra mang ý nghĩa lâu dài và là tư tưởng lớn của mọi xã hội, mọi thời đại. Xuất phát từ tấm lòng yêu thương con người, muốn nâng cao phẩm giá con người Lưu Quang Vũ phát hiện ra mối quan hệ bất ổn giữa nghĩa vụ và quyền lợi trong một cơ chế mà lịch sử đã vượt qua. Tấm lòng đó nhà văn đã gửi gắm một phần qua nhân vật ông Quých. Nói về thói quan liêu, cửa quyền của một số cán bộ của thời kỳ đổi mới, công chúng kịch lúc bấy giờ vẫn chưa quên lời thoại của ông Quých với nhân vật Bộ trưởng: "…vẫn biết các bác là đầy tớ của nhân dân nhưng đến nhà của các ông đầy tớ… khó lắm". Đó là tiếng nói trung thực, thẳng thắn nhưng chí tình, dẫu cũng hơi khó nghe đối với nhiều người lúc bấy giờ. Tính cách đó của ông Quých sau này vẫn tiếp tục phát triển trong vở Khoảnh khắc và vô tận. Dù bị giám đốc mới cho về hưu sớm, nhưng những quan niệm sống cao đẹp của nhân vật này vẫn ngời sáng. Ông vẫn hướng dẫn đám trẻ khắc phục sự cố máy móc, vẫn tìm tòi sáng tạo không ngừng. Trước khi trở thành tro bụi, ông Quých đã kịp trao "bí quyết" sản xuất làm lợi cho nhà máy đến tay vị giám đốc mới. Cuộc đời ông Quých đẹp như một bài thơ về lòng nhân hậu về lẽ sống, lẽ làm người. Nhân vật ông Quých tiêu biểu cho những phẩm chất cao quý của nhân dân, góp phần tô đậm các giá trị nhân sinh của vở kịch. Như lời nhân vật Bộ trưởng trong Khoảnh khắc và vô tận khi hay tin ông Quých qua đời đã thốt lên: "Ông là một người thầy của tôi, là thầy của tất cả chúng ta".
Nhân vật phụ trong kịch Lưu Quang Vũ còn có tác dụng góp phần giải quyết xung đột kịch. Sự xuất hiện Hồn Trương Ba trong thân xác của anh hàng thịt trong vở Hồn Trương Ba - Da hàng thịt được mọi người xung quanh tuỳ theo lợi ích và tình cảm của mình mà có sự cảm nhận và ứng xử khác nhau. Bọn Lý trưởng, Trương tuần nhân cơ hội sự tréo ngeo giữa hồn nọ xác kia để mà kiếm chác. Anh con trai của Trương Ba thì muốn tận dụng sức vóc của anh hàng thịt để bảo đảm cho những chuyến buôn bán lọc lừa của mình. Người vợ và đứa con dâu của Trương Ba có phần được an ủi, thôi thì dẫu sao phần hồn vẫn quan trọng, thân xác rồi dần sẽ quen. Có lẽ thỏa mãn nhất là vợ anh hàng thịt. Thân xác chồng chị vẫn còn đó. Hơn nữa, chị lại được bù đắp thêm cái phần thanh tao, cao quý toát ra từ Hồn Trương Ba, mà trước đây khi sống với người chồng - anh hàng thịt toàn là những lỗ mãng và thô bạo. Chỉ riêng cái Gái là tỏ thái độ khác hẳn với mọi người. Nó là đứa trẻ hồn nhiên và trong sáng. Nó có hiểu thế nào là hồn, thế nào là xác? Khi ông nội của nó là Trương Ba được sống lại trong cái thân xác của anh hàng thịt, cái Gái đã "căm tức nhìn". Nó nói thật, nói đúng hình hài của con người mà nó nhận biết: "Lão giết lợn". Xung đột giữa nhân vật cái Gái và Hồn Trương Ba cứ thế mà phát triển. Đến khi nó chứng kiến bố nó phải hối lộ cho bọn Lý trưởng để Hồn Trương Ba được cư ngụ hợp pháp trong cái thân xác của anh hàng thịt, thì xung đột đã đến đỉnh điểm. Cái Gái dứt khoát: "Không! Không được! Người này không phải ông nội tội. Người này không phải là ông Trương Ba". Cái lý của đứa trẻ rất giản đơn, nhưng rõ ràng và cụ thể: "Ông nội tôi là người gầy gầy, tóc bạc, trán nhăn mà mắt sáng lắm, hiền lắm cơ mà! Còn ông này thì má béo phị, lông mày rậm như chổi sể, trông dữ dữ là! Ông lừa cả nhà, lừa tất cả mọi người, nhưng không lừa được được tôi đâu! Ông giả vờ làm ông nội, về chiếm chỗ của ông nội trong nhà… Không được đâu!". Lời lẽ của cái Gái chính xác mà người lớn không thể phản bác được. Tên Lý trưởng chỉ "Hừm". Anh con trai quát tháo trong bất lực vì đuối lý: "Im mồm! Trẻ ranh biết gì việc người lớn". Chỉ có Hồn Trương Ba là thấm thía cái nghịch cảnh éo le của mình. Nhân vật cái Gái là tấm gương trong suốt để Hồn Trương Ba soi rõ nhất, sâu nhất tấn bi kịch trớ trêu của xác nọ hồn kia. Không còn dáng vẻ tự tin và có phần chủ quan như cảnh đối thoại giữa hồn và xác ở màn trước đó của vở kịch, Hồn Trương Ba như cầu cứu, van xin: "Gái, cháu… Gái, rồi lớn lên cháu sẽ hiểu. Ông đúng là ông nội cháu". Vẫn giọng điệu dứt khoát, xác
thực và nhất quán của trẻ thơ: "Tôi không phải là cháu của ông!... Ông nội tôi chết rồi… Cút đi! Lão đồ tể, cút đi!". Tâm hồn cái Gái tươi xanh như cây cối ngoài vườn mà ông nội nó đã gieo trồng. Cái Gái là hiện thân của điều thiện, biết phản ứng với cái ác, là sự tiếp nối cuộc sống thanh bần, tao nhã mà Trương Ba đã để lại trong nó. Từ khi được sống trở lại trong thân xác của anh hàng thịt, Hồn Trương Ba phải đấu tranh rất nhiều để mong giữ được cái phần đẹp đẽ của chính mình. Nhưng chỉ khi đối mặt với cái Gái, Hồn Trương Ba mới nhanh chóng nhận ra sự chắp vá không cần có, không nên có của mình. Đây chính là lần xung đột dữ dội nhất, tạo nên bi kịch sâu sắc của Hồn Trương Ba. Vở Hồn Trương Ba - Da hàng thịt nhiều lớp nghĩa, ý tứ sâu xa. Nhân vật cái Gái chỉ là nét chấm phá bé nhỏ trong bức tranh đời nhiều thi vị của vở kịch, nhưng gây được ấn tượng cho người xem. Nhân vật cụ Gồi trong vở Những ngày đang sống và nhân vật lão Chạp trong vở Hai giọt máu khiến người xem nhớ đến kiểu nhân vật người câm trong truyện cổ tích. Nhân vật câm trong truyện dân gian thường cất giấu những điều bí mật. Khi nhân vật cất tiếng nói thì cái ác bị trừng trị, công lý nhân dân được xác lập (nhân vật Quỳnh Nga trong truyện Thạch Sanh). Các nhân vật như cụ Gồi, lão Chạp phải giả câm, giả điếc gần như sống bên lề xã hội, nhưng lại biết đầy đủ những việc làm xấu xa của bọn người xấu. Đến khi cụ Gồi, lão Chạp lên tiếng thì sự thật được sáng tỏ. Nhân vật lão Chạp trong vở Hai giọt máu chỉ xuất hiện bốn lần thoáng qua trong vở kịch, nhưng tính cách nhân vật vẫn nhất quán và rõ nét. Ba lần trước lão xuất hiện chỉ để gật đầu khi xác nhận một sự thật nào đó. Đến lần thứ tư, tại phiên toà công lý lão tự nguyện đến và nói những điều bí mật cách đây 13 năm, thời miền Nam chưa được giải phóng. Đó là việc tên đại úy ngụy Bảy Hổ bắt mẹ cô nữ hộ lý Trà My buộc cô này phải đánh tráo đứa trẻ lai Mỹ da đen sang con của một cô giáo - vợ của một du kích đang hoạt động trong vùng địch. "Tôi nhìn thấy hết, nhưng cho đến lúc bà Lệ Tuyết ôm đứa trẻ mà bà thừa biết là không phải con mình ra viện, cho đến lúc cô giáo tội nghiệp này tỉnh cơn mê do thuốc ngủ… Tôi biết hết mà không dám nói gì… Tôi là lão Chạp câm điếc hèn hạ, và cũng như cô tôi sợ…tôi sợ chúng nó… Nhiều năm đã qua, đã đi dò tìm tung tích bà Lệ Tuyết và cô giáo… và hôm nay tôi đến đây để nói sự thật về vụ hai đứa trẻ bị đánh tráo theo lệnh của lão đại uý tên là Bảy Hổ". Giọng điệu của lão sang sảng như đã bị đè nén bấy lâu,
uất ức lắm, nay mới có dịp tuôn trào. Kịch Lưu Quang Vũ hấp dẫn người xem ở các yếu tố bất ngờ trong các nhân vật phụ. Bất ngờ nhưng lại chặt chẽ, lôgic. Bốn lần lão Chạp xuất hiện với những tư cách khác nhau, nhưng lại là những hành động thống nhất theo sự phát triển của tính cách nhân vật. Nhân vật Vĩ Nhân trong vở Quyền được hạnh phúc xuất hiện hai lần nhưng gây hứng thú người xem ở những yếu tố bất ngờ của nhân vật thông qua lời thoại dí dỏm, bất cần đời mà sâu cay. Lần thứ nhất Vĩ Nhân là một người điên ở tù cùng phòng với nhân vật trung tâm vở kịch - ông Thụy. Mọi người trong tù đều cho rằng chỗ của hắn phải là nhà thương điên chứ không phải chốn này. Lần thứ hai Vĩ Nhân gặp ông Thụy, thì hắn lại hoàn toàn tỉnh táo. Hắn giải thích lý do vờ điên của hắn: "Tôi làm thủ kho ở lâm trường. Mấy ông ở đó kéo bè cánh đấu đá nhau dữ quá, lại chuyện tham ô ăn bớt gỗ lạt của công. Bác bảo: mình là thủ kho, dễ chết oan vì họ. Tố giác họ thì mình không dám, họ có chức có quyền, mà im đi thì có ngày mình bỏ mẹ. Xin thôi việc thì họ không cho, khăng khăng đòi nhỡ họ nghi mình hại họ, mình cũng chết. Lại thêm gia cảnh tôi không ra sao. Vợ thì đanh đá, nanh nọc, lại chuyên lăng nhăng, mình đòi bỏ thì nó quyết không chịu bỏ, lơ mơ là nó oánh cho, nó vừa ác vừa khoẻ… Chỉ còn có một cách: vờ điên mẹ nó đi". Thì ra người bạn tù - Vĩ Nhân của ông Thụy cũng là nạn nhân của cơ chế quan liêu bao cấp. Có khác chăng là ông Thụy vì muốn thay đổi cơ chế đó, muốn làm cho nó tốt hơn thì bị các đồng chí của mình trù dập phải vào tù, còn Vĩ Nhân thì vờ điên để được yên thân thoát khỏi cơ chế đó. Nhân vật góp phần làm nổi bật tính vấn đề của vở kịch. Các nhân vật như: Anh câu cá trộm và anh bán thuốc đánh răng giả trong vở Cô gái đội mũ nồi xám; anh thanh niên bị lác mắt và ông "Nhài quạt" trong vởNguồn sáng trong đời; chị béo và ông gầy, người chồng say rượu trong vở Hoa cúc xanh trên đầm lầy…dù xuất hiện thoáng qua trong tác phẩm nhưng để lại nhiều dư vị. Các nhân vật này góp phần làm cho bức tranh đời sống trong kịch Lưu Quang Vũ thêm phần sinh động, đa diện hơn. Viết về họ, Lưu Quang Vũ có cái nhìn cảm thông, chia sẻ. Ông thấy họ đáng thương hơn là đáng giận. Các nhân vật phụ tưởng như không ăn nhập gì với tư tưởng của vở kịch, thực ra họ góp phần làm phong phú thêm giá trị nhân văn của tác phẩm. Nhân vật phụ trong kịch Lưu Quang Vũ sinh động và hấp dẫn. Tính hấp dẫn thể hiện ở ngôn ngữ kịch làm nên giọng điệu, hành động của từng nhân vật. Mỗi nhân vật,
mỗi cá tính, một dáng vẻ không lặp lại, có giá trị thẩm mỹ riêng, tạo ấn tượng khó quên, chứ không phải chỉ là những hình nhân cử động trên sân khấu không biết để làm gì. Diễn viên cũng có đất để sáng tạo. Người xem có cái để suy ngẫm, để liên tưởng. Đó chính là tài năng sáng tạo, là những trăn trở về lẽ sống của Lưu Quang Vũ gửi gắm trong các nhân vật của mình. Với thời gian, có thể có những vấn đề đặt ra trong kịch Lưu Quang Vũ mất dần tính thời sự, nhưng những quan niệm về con người phải sống có ích cho cuộc sống của mình, có ích cho mọi người, vươn tới những giá trị cao quý vì sự phát triển con người và xã hội thì mãi mãi không bao giờ xưa cũ