Những rào cản chính cản trở nông dân qui mô nhỏ tiếp nhận và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất cây ăn quả ôn đới

Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người<br /> <br /> <br /> Những rào cản chính cản trở nông dân qui mô nhỏ tiếp nhận<br /> và ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất<br /> cây ăn quả ôn đới<br /> <br /> Nguyễn Duy Phượng1, Vũ Hoàng Lâm1, Lưu Ngọc Quyến1, Nguyễn Văn<br /> Chung1, Lê Thị Hằng Nga1, Hà Tiết Cung1, Le Thi Hoa Sen2, Nguyễn Nam<br /> Hải3, Nguyễn Văn Chí3, Phạm Thị Sến1, Oleg Nicetic4<br /> <br /> Cơ quan<br /> 1<br /> Viện KHKT Nông lâm nghiệp Miền núi phía Bắc<br /> 2<br /> Trường Đại học Nông lâm Huế<br /> 3<br /> Viện Bảo vệ thực vật<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NÚI CƠ HỘI CHO PHÁT TRIỂN<br /> 4<br /> Trường Đại học Queensland (Úc)<br /> <br /> Tác giả đại diện<br /> Phamthisenprc@gmail.com<br /> <br /> Từ khóa<br /> ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, cây ăn quả ôn đới, kế hoạch chiến lược<br /> <br /> Đặt vấn đề<br /> Cây ăn quả ôn đới là một trong những nguồn thu nhập quan trọng của 189<br /> nhiều nông hộ vùng Tây Bắc. Đặc biệt, trong giai đoạn từ cuối thập niên<br /> 1980 tới những năm đầu của thế kỷ 20, đào, mơ và đặc biệt là mận đã<br /> mang lại nguồn thu lớn, chính cho nhiều gia đình ở Sơn La và Lào Cai.<br /> Cũng chính vì thế trong thời gian này diện tích các cây này được mở rộng ồ<br /> ạt, trong khi năng suất và chất lượng quả lại thấp do các vườn quả không<br /> được chăm sóc, quản lý tốt. Điều này dẫn tới khó khăn trong tiêu thụ sản<br /> phẩm, giá quả giảm mạnh, nhiều nông dân đã chặt, phá bỏ vườn quả<br /> (theo số liệu của các sở NN&PTNT Lào Cai và Sơn La).<br /> <br /> Nhằm khắc phục vấn đề, cải thiện năng suất và tăng đa dạng chủng loại<br /> quả ôn đới, chính phủ Việt Nam và một số nhà tài trợ quốc tế đã hỗ trợ<br /> thực hiện tất cả trên 40 đề tài, dự án, đồng thời cũng tăng cường công<br /> tác khuyến nông, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật (TBKT) phục vụ ngành quả<br /> ôn đới ở Tây Bắc. Tuy vậy, cũng mới chỉ một số rất ít giống cây ăn quả cải<br /> tiến được phổ biến và sử dụng trồng trong khu vực, trong khi năng suất và<br /> chất lượng quả đều chưa được cải thiện đáng kể, do nông dân còn ít ứng<br /> dụng TBKT trong việc chăm sóc và quản lý vườn quả.<br /> <br /> Trong khuôn khổ Dự án AGB/2012/60 do ACIAR tài trợ một nghiên cứu<br /> đã được thực hiện để tìm hiểu về các rào cản cản trở nông dân ứng dụng<br /> TBKT, nhằm làm cơ sở cho việc xây dựng và thực hiện các phương pháp<br /> tiếp cận phù hợp trong nghiên cứu và chuyển giao kỹ thuật cho nông dân.<br />  Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người<br /> <br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Nghiên cứu bao gồm một đánh giá tổng quan về các chính sách, chương<br /> trình và kế hoạch của Việt Nam và các tỉnh Tây Bắc về cây ăn quả ôn đới, cả<br /> trong quá khứ, hiện tại và định hướng tương lai, và một phân tích so sánh<br /> 5 dự án điển hình về cây ăn quả ôn đới đã được thực hiện trong khu vực.<br /> Thông tin được thu thập từ tài liệu của các dự án và từ một số cá nhân,<br /> nông dân thông qua phỏng vấn hoặc thảo luận nhóm.<br /> <br /> Năm dự án được lựa chọn để thực hiện phân tích so sánh điển hình khác<br /> nhau về đơn vị thực hiện, TBKT chuyển giao và địa bàn hoạt động. Các cá<br /> nhân cung cấp thông tin bao gồm chủ nhiệm, điều phối và cán bộ nghiên<br /> HỘI THẢO VỀ PHÁT TRIỂN TÂY BẮC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> cứu chính của 5 dự án, cán bộ nông nghiệp địa phương tham gia thực<br /> hiện dự án, và đại diện chính quyền và cán bộ khuyên nông các xã, thôn<br /> của dự án. Thông tin từ nông dân được thu thập thông qua các buổi thảo<br /> luận nhóm, được tổ chức ở cả các thôn tham gia dự án và thôn không<br /> tham gia dự án. Đối với mỗi dự án 3-5 buổi thảo luận nhóm nông dân<br /> được tổ chức, mỗi nhóm 5-6 nông dân.<br /> <br /> Kết quả nghiên cứu và thảo luận<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy những khó khăn, rào cản để nông dân đón<br /> nhận và ứng dụng TBKT trong sản xuất cây ăn quả ôn đới liên quan tới các<br /> 190 yếu tố sau: (i) thiếu sự tham vấn các bên liên quan, nhất là các đơn vị và<br /> cá nhân địa phương, trong việc xây dựng đề xuất dự án, (ii) thiếu phương<br /> pháp tiếp cận có sự tham gia trong việc huy động các bên liên quan, nhất<br /> là nông dân, cán bộ khuyến nông và chính quyền địa phương tham gia<br /> vào việc thực hiện dự án, (iii) thiếu các chiến lược truyền thông và chuyển<br /> giao thích hợp, (iv) thiếu sự kết hợp chặt chẽ với các hoạt động phát triển<br /> cây ăn quả ôn đới của địa phương và không có những hoạt động hỗ trợ<br /> nông dân sau khi dự án kết thúc, (v) TBKT không phù hợp cho nông dân<br /> ứng dụng trong điều kiện cụ thể của địa phương, và (vi) không có chuỗi<br /> liên kết bền vững để tiêu thụ sản phẩm.<br /> <br /> Rào cản chính cản trở việc nông dân tiếp nhận và sử dụng giống mới là<br /> việc kém phát triển của hệ thống vườn ươm để sản xuất và cung ứng cây<br /> giống chất lượng. Nguyên nhân là do các viện, cơ quan nhà nước chưa<br /> hoạt động tự chủ, còn phụ thuộc quá nhiều vào các dự án hỗ trợ, trong<br /> khi đó lại thiếu các doanh nghiệp đầu tư cho lĩnh vực này, và cũng chưa có<br /> các mối liên hệ với các tổ chức nước ngoài, cũng như không đủ khả năng<br /> chi trả tiền bản quyền tác giả để có thể nhập giống cây mới.<br /> <br /> Thiếu sự tham gia của các đơn vị và cá nhân liên quan tại địa phương,<br /> gồm nông dân, một số cơ quan nhà nước, các cơ sở kinh doanh vật tư<br /> sản xuất và những người thu mua, buôn bán quả là nguyên nhân chủ yếu<br />  Chủ đề 4: Cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi người<br /> <br /> <br /> dẫn tới việc nông dân ít tiếp nhận và ứng dụng kết quả nghiên cứu của các<br /> đề tài, dự án. Do hoạt động riêng rẽ, không gắn kết với các chương trình,<br /> hoạt động của địa phương và ít có sự tham gia của các tổ chức, cá nhân<br /> địa phương, nhiều dự án thường sai lầm trong việc lựa chọn điểm và hộ<br /> tham gia, cũng như trong việc xác định ưu tiên, lập kế hoạch thực hiện và<br /> tổ chức thực hiện các hoạt động. Điều này dẫn tới nhiều TBKT do dự án<br /> chuyển giao có thể không phù hợp với nhu cầu và điều kiện kinh tế, xã hội<br /> và môi trường của địa phương.<br /> <br /> Sau khi dự án kết thúc, những đơn vị địa phương (do họ đã không tham<br /> gia đáng kể vào quá trình thực hiện dự án) không có đủ nguồn nhân lực và<br /> tài chính để thực hiện các hoạt động hỗ trợ nông dân duy trì và mở rộng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NÚI CƠ HỘI CHO PHÁT TRIỂN<br /> ứng dụng TBKT, như tổ chức tập huấn và tăng cường năng lực và hướng<br /> dẫn kỹ thuật cho nông dân. Họ cũng không có khả năng giúp nông dân<br /> tiếp cận nguồn vốn để đầu tư cho việc ứng dụng TBKT; Thiếu vốn đầu tư<br /> là cản trở chính khiến nhiều nông dân Tây Bắc không thể ứng dụng ngay<br /> cả khi họ nắm vững và mong muốn ứng dụng TBKT.<br /> <br /> Kết luận<br /> Để thúc đẩy, hỗ trợ nông dân Tây Bắc ứng dụng TBKT trong sản xuất cây<br /> ăn quả ôn đới, các ưu tiên nghiên cứu, đầu tư cần được xác định dựa trên<br /> những kế hoạch chiến lược của quốc gia và của các tỉnh. Các đề tài, dự 191<br /> án cần được xây dựng với sự tham gia, tư vấn của đông đảo các bên liên<br /> quan, và phải được gắn kết với các kế hoạch, ưu tiên của các địa phương.<br /> Việc giám sát và đánh giá quá trình thực hiện dự án cần có sự tham gia<br /> của nông dân, các đơn vị liên quan ở địa phương và cả khối tư nhân. Việc<br /> xây dựng các cơ chế hỗ trợ nông dân ứng dụng những TBKT do dự án<br /> chuyển giao cần được tiến hành trong quá trình thực hiện dự án để đảm<br /> bảo các cơ chế này phù hợp nhất với điều kiện cụ thể của địa phương.<br /> <br /> Nhằm góp phần thúc đẩy mở rộng ứng dụng TBKT trong ngành quả ôn đới<br /> ở Tây Bắc, dự án AGB/2012/060 đã và đang tổ chức các diễn đàn cấp tỉnh<br /> và liên tỉnh để các bên liên quan cùng tham gia thảo luận, đồng thời Dự<br /> án cũng hỗ trợ Sơn La và Lào Cai xây dựng kế hoạch chiến lược phát triển<br /> ngành quả ôn đới của hai tỉnh này phù hợp với điều kiện và tiềm năng của<br /> mỗi tỉnh và như cầu thị trường. Các kế hoạch chiến lược này sẽ bao gồm<br /> cả những ưu tiên nghiên cứu và nhu cầu tăng cường năng lực của các đối<br /> tác địa phương, các đơn vị tư nhân và nông dân tham gia sản xuất và kinh<br /> doanh quả ôn đới.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> Các báo cáo của sở nông nghiệp Sơn La và Lào Cai về sản xuất quả và đề xuất<br /> phát triển cây ăn quả các năm 2005 – 2010.<br />