Những suy nghĩ về sự quá độ hướng về một nền kinh tế thị trường

68 Sù kiÖn - NhËn ®Þnh X· héi häc sè 4 (88), 2004<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nh÷ng suy nghÜ vÒ sù qu¸ ®é<br /> h−íng vÒ mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> FranÇois Houtart<br /> <br /> <br /> <br /> LTS: GS. FranÇois Houtart lµ mét nhµ x· héi häc BØ næi tiÕng trªn thÕ giíi<br /> víi c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ x· héi häc ph¸t triÓn ë nhiÒu n−íc ch©u ¸,<br /> Ch©u Phi vµ Mü La tinh. §Æc biÖt, «ng rÊt quan t©m ®Õn ViÖt Nam ®−îc «ng xem<br /> nh− quª h−¬ng thø hai cña m×nh.<br /> G¾n bã víi ViÖt Nam tõ n¨m 1979, sau mét chuyÕn nghiªn cøu x· H¶i<br /> V©n, huyÖn H¶i HËu, Nam §Þnh cïng víi ViÖn X· héi häc, GS. FranÇois Houtart<br /> vµ ng−êi céng t¸c lµ bµ GeneviÌve Lemercinier ®· c«ng bè nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn<br /> cøu trong t¸c phÈm “X· héi häc vÒ mét x· ë ViÖt Nam - tham gia x· héi, c¸c m«<br /> h×nh v¨n ho¸, gia ®×nh t«n gi¸o ë x· H¶i V©n” vµo n¨m 1983. C«ng tr×nh nµy ®·<br /> ®−îc Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi Ên hµnh n¨m 2001. H¬n 20 n¨m sau, khi ViÖt<br /> Nam ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, GS. FranÇois Houtart tiÕp tôc nghiªn cøu x·<br /> H¶i V©n trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®ã víi t¸c phÈm “H¶i V©n - chñ nghÜa x· héi vµ thÞ<br /> tr−êng - Sù qu¸ ®é kÐp cña mét x· ViÖt Nam” (Hai Van - socialisme et marchÐ - La<br /> double transition d’une commune Vietnamienne). Chóng t«i xin giíi thiÖu Ch−¬ng<br /> IV: Nh÷ng suy nghÜ vÒ sù qu¸ ®é h−íng vÒ mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, cña t¸c phÈm,<br /> ®−îc xem nh− phÇn kÕt luËn, trong ®ã GS. FranÇois Houtart nªu lªn nh÷ng nhËn xÐt<br /> kh¸i qu¸t cña m×nh ®Ó b¹n ®äc tham kh¶o.<br /> TCXHH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sù qu¸ ®é lÇn thø nhÊt ®−îc thùc hiÖn b¾t ®Çu tõ n¨m 1945 lµ sù qu¸ ®é cña<br /> mét nÒn kinh tÕ lµng x· truyÒn thèng ®−îc cai qu¶n bëi nh÷ng chøc s¾c ë ®Þa ph−¬ng<br /> d−íi sù thèng trÞ ë tÇm vÜ m« bëi chÝnh quyÒn thuéc ®Þa, b¶n th©n chÝnh quyÒn nµy<br /> h−íng vÒ chñ nghÜa t− b¶n. Sù qu¸ ®é lÇn thø nhÊt ®ã h−íng vÒ mét tæ chøc kinh tÕ<br /> vµ mét x· héi x· héi chñ nghÜa. Nh÷ng giai ®o¹n cña sù qu¸ ®é mµ chóng t«i ®· m«<br /> t¶ trong c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh vµo nh÷ng n¨m cuèi 70 vµ ®Çu 80 ®·<br /> dÇn dÇn dÉn ®Õn n¨m th«n cña x· H¶i V©n héi nhËp vµo mét hîp t¸c x· duy nhÊt vµ<br /> mét thùc thÓ hµnh chÝnh ®i ®Õn giíi h¹n kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña nã vÒ mÆt kinh tÕ<br /> vµ ng−êi ta ®· tÝnh ®Õn chuyÓn sang mét giai ®o¹n s¶n xuÊt cao trªn c¬ së mét sù héi<br /> nhËp khu vùc vµ mét sù chuyªn nghiÖp ho¸ cao h¬n nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  FranÇois Houtart 69<br /> <br /> VËy lµ, tõ n¨m 1987 b¾t ®Çu mét qu¸ tr×nh ®¶o ng−îc c¸i l«gÝch kinh tÕ ®Ó héi<br /> nhËp dÇn dÇn vµo mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Giai ®o¹n ®Çu tiªn ®−îc m« t¶ ë phÇn<br /> cuèi c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn 20 n¨m tr−íc c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy.<br /> §ã lµ chØ thÞ 100 næi tiÕng, chia ra c¸c giai ®o¹n s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ khëi ®Çu<br /> cho mét qu¸ tr×nh t− nh©n ho¸ c¸c giai ®o¹n s¶n xuÊt ®ã, chñ yÕu lµ trong kh©u thu<br /> ho¹ch lóa.<br /> Sù gia nhËp quyÕt ®Þnh vµo c¸i l«gÝch kinh tÕ míi mét c¸ch toµn bé ®· diÔn ra<br /> b¾t ®Çu tõ 1986 víi viÖc v¹ch ra chÝnh s¸ch ®æi míi. Còng ph¶i mét thêi gian ®Ó cho<br /> hÖ thèng míi ®ã ®−îc vËn hµnh hoµn chØnh vµo thËp kû nh÷ng n¨m 90.<br /> Do ®ã, ®iÒu lý thó lµ thö tæng hîp theo mét quan ®iÓm x· héi häc xem qu¸<br /> tr×nh qu¸ ®é h−íng theo kinh tÕ thÞ tr−êng ®ã cã ý nghÜa g×?<br /> 1. Sù gia nhËp thÞ tr−êng<br /> Sù tËp trung ho¹t ®éng kinh tÕ vµo hîp t¸c x· trong khi ®−a ®Õn nh÷ng kÕt<br /> qu¶ tÝch cùc vÒ mÆt n¨ng suÊt th× l¹i g©y nªn sù nÆng nÒ trong c¸c qu¸ tr×nh quan<br /> liªu cña sù qu¶n lý kinh tÕ lµng x· vµ ®Æc biÖt lµ dÉn ®Õn mét hÖ thèng kh¸ phøc t¹p<br /> vÒ chÊm ®iÓm trong viÖc chia hoa lîi cña lao ®éng.<br /> Môc ®Ých cña c¶i c¸ch lµ lµm nhÑ bé m¸y ®ã vµ ®−a ®êi sèng kinh tÕ cña ®Þa<br /> ph−¬ng vµo nh÷ng quy luËt cña thÞ tr−êng vµ cña sù c¹nh tranh. V× thÕ, hîp t¸c x·<br /> s¶n xuÊt bÞ ph¸ vì, toµn bé c¸c kh©u s¶n xuÊt ®−îc giao cho c¸c hé gia ®×nh ®èi víi<br /> s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ cho c¸ nh©n ®èi víi thñ c«ng nghiÖp hoÆc tiÓu thñ c«ng<br /> nghiÖp. Hîp t¸c x· chØ cßn gi÷ l¹i nh÷ng ho¹t ®éng dÞch vô cho phÐp mua nh÷ng<br /> nguyªn, vËt liÖu cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ b¸n s¶n phÈm cña ®Þa ph−¬ng.<br /> Râ rµng lµ mét biÖn ph¸p nh− thÕ cã t¸c dông lµm t¨ng nh÷ng s¸ng kiÕn cña<br /> ®Þa ph−¬ng vÒ mÆt kinh tÕ, ®ång thêi còng dÉn ®Õn luËt cña kÎ m¹nh h¬n, mét sè<br /> ng−êi thµnh ®¹t h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c do nhiÒu nguyªn nh©n, tõ n¨ng lùc c¸ nh©n,<br /> thµnh phÇn cña gia ®×nh ®Õn c¸c khu vùc ho¹t ®éng.<br /> T×nh tr¹ng nghÌo ngµy nay, - chóng t«i nh¾c l¹i, - chi phèi ®Õn mét phÇn n¨m<br /> d©n sè.<br /> Tuy nhiªn, nÕu nh− hÖ thèng míi khuyÕn khÝch c¸c s¸ng kiÕn cña ®Þa ph−¬ng<br /> trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hoÆc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, t¹o thuËn lîi cho mét sè c¸ nh©n<br /> lµm giµu kh¸ nhanh th× ®ång thêi, nã còng g©y nguy h¹i cho nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c<br /> mµ tr−íc ®©y ®· cã kÕt qu¶ tèt. Trong lÜnh vùc y tÕ, ®ã lµ tr−êng hîp cña tr¹m s¶n<br /> xuÊt d−îc phÈm sö dông c¸c nguyªn liÖu th¶o méc, tr¹m s¶n xuÊt nµy suy sôp kh¸<br /> nhanh do có sèc cña thÞ tr−êng d−îc phÈm.<br /> 2. Sù gi¶m bao cÊp cña bé m¸y c«ng quyÒn<br /> Còng nh− Nhµ n−íc trung −¬ng, tØnh vµ huyÖn dÇn dÇn rót khái mét sè khu<br /> vùc mµ tr−íc ®©y, c¸c cÊp ®ã gi÷ mét vai trß quyÕt ®Þnh. Tõ ®ã ®· h×nh thµnh nh÷ng<br /> kho¶ng trèng cÇn ph¶i lÊp. Céng ®ång ®Þa ph−¬ng buéc ph¶i t×m c¸ch ®¸p øng nh÷ng<br /> nhu cÇu míi ph¸t sinh. §· cã nh÷ng s¸ng kiÕn trong nhiÒu lÜnh vùc nh− gi¸o dôc, y<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 70 Nh÷ng suy nghÜ vÒ sù qu¸ ®é h−íng vÒ mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> <br /> tÕ, c¬ së h¹ tÇng, cuéc ®Êu tranh chèng ®ãi nghÌo, nh−ng víi nh÷ng h¹n chÕ lín, do<br /> thiÕu nh÷ng ph−¬ng tiÖn thÝch hîp.<br /> §ã lµ nguyªn nh©n v× sao, mÆc dÇu ®¹t ®−îc nh÷ng tiÕn bé quan träng trong<br /> nhiÒu lÜnh vùc, trong mét sè lÜnh vùc kh¸c, ng−êi ta nhËn thÊy mét sù xuèng cÊp c¸c<br /> trang thiÕt bÞ cña tËp thÓ, còng nh− sù t¨ng lªn kho¶ng c¸ch nh÷ng ng−êi giµu vµ<br /> nh÷ng ng−êi nghÌo. Dï cho tû lÖ nh÷ng ng−êi nghÌo lµ t−¬ng ®èi thÊp so víi toµn bé<br /> d©n sè, cuéc sèng cña hä vÉn lµ mét ®Æc ®iÓm cña t×nh h×nh míi mµ nh÷ng s¸ng kiÕn<br /> cña céng ®ång, cña nhµ thê vµ c¸c c¸ nh©n khã lßng ®¸p øng.<br /> Sau nh÷ng n¨m c¶i c¸ch kinh tÕ vµ ph¸p luËt ®Ó chÊp nhËn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> ®−îc Quü tiÒn tÖ quèc tÕ vµ Ng©n hµng thÕ giíi hoan hû chµo ®ãn, ChÝnh phñ ViÖt<br /> nam ®· nhÊn m¹nh ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p x· héi, nhÊt lµ b»ng viÖc ph¸t triÓn quü tÝn<br /> dông cho c¸c vïng n«ng th«n th«ng qua Ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ Ng©n hµng nh©n<br /> d©n (tr−íc ®ã lµ Ng©n hµng cho nh÷ng ng−êi nghÌo). ë x· H¶i V©n, n¨m 2003 ®· cã<br /> 780 hé ®−îc vay quü tÝn dông cña hai ng©n hµng ®ã.<br /> 3. Sù t¨ng c−êng gia ®×nh h¹t nh©n víi t− c¸ch lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ<br /> Trong n«ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i, chÝnh s¸ch míi ®· t¨ng c−êng vai trß cña gia<br /> ®×nh h¹t nh©n víi t− c¸ch mét thùc thÓ kinh tÕ.<br /> Sù gi¶m bít chÕ ®é b¶o trî x· héi ®−îc thùc hiÖn phæ biÕn tr−íc ®©y khiÕn cho<br /> ®¬n vÞ ®ã ngµy cµng ph¶i nhËn g¸nh nÆng ®èi víi gi¸o dôc trÎ em, ch÷a trÞ ng−êi<br /> bÖnh, ch¨m sãc ng−êi giµ. §ã lµ nh÷ng nh©n tè ®· cã t¸c ®éng ®Õn sù kh¸c biÖt vÒ<br /> kinh tÕ cña c¸c gia ®×nh vµ dÇn dÇn ®−a ®Õn kho¶ng c¸ch gi÷a ng−êi giµu, ng−êi cã<br /> cuéc sèng dÔ chÞu, ng−êi nghÌo vµ ng−êi rÊt nghÌo. §iÒu ®ã céng thªm vµo nh÷ng<br /> nh©n tè kh¸c vÒ sù kh¸c biÖt kinh tÕ, vÝ nh− c¸c lo¹i c©y trång hoÆc ho¹t ®éng thñ<br /> c«ng nghiÖp, sè l−îng ng−êi lao ®éng trong ®¬n vÞ gia ®×nh t¸c ®éng ®Õn n¨ng suÊt vµ<br /> t¹o kh¶ n¨ng cho mét gia ®×nh cã nh÷ng thu nhËp kh«ng ph¶i do n«ng nghiÖp ®em<br /> l¹i vµ cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp cËn ®−îc víi quü tÝn dông.<br /> Nh÷ng mèi quan hÖ vÒ giíi h×nh nh− còng cã biÕn ®æi theo khuynh h−íng ®Æt<br /> ng−êi phô n÷ ho¹t ®éng tÝch cùc trong céng ®ång trë l¹i vai trß truyÒn thèng cña hä,<br /> nhÊt lµ trong c¸c gia ®×nh n«ng d©n, ®ång thêi còng t¹o nªn nh÷ng h×nh thøc nµo ®ã<br /> cña sù gi¶i phãng.<br /> Tuy nhiªn, nh÷ng chøc n¨ng míi cña gia ®×nh h¹t nh©n còng kÐo theo chóng<br /> nh÷ng xung ®ét míi trong mçi gia ®×nh.<br /> 4. Sù ra ®êi cña nh÷ng quan hÖ x· héi míi<br /> Tuy ng−êi ta kh«ng thÓ nãi ®−îc r»ng trªn b×nh diÖn ®Þa ph−¬ng ®· h×nh<br /> thµnh thËt sù mét nÒn kinh tÕ t− b¶n, nh−ng víi thùc tÕ lµ thÞ tr−êng ®· t¹o nªn<br /> nh÷ng sù kh¸c biÖt x· héi trong ®ã nh÷ng ng−êi bu«n b¸n, nh÷ng t− s¶n nhá b¾t ®Çu<br /> thÓ hiÖn b»ng kh¶ n¨ng tÝch lòy ®Çu tiªn.<br /> Trong sè nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp, nh÷ng sù kh¸c biÖt còng ph¸t<br /> triÓn, mét sè ng−êi thµnh ®¹t h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c. §èi víi nh÷ng c¸n bé chuyªn<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  FranÇois Houtart 71<br /> <br /> nghiÖp cña gi¸o dôc vµ y tÕ, nÕu hä kh«ng t×m ®−îc mét ho¹t ®éng ®em l¹i thu nhËp<br /> ®¸ng kÓ ë ®©u ®ã, hä sÏ l©m vµo mét qu¸ tr×nh nghÌo, râ rµng lµ nguy hiÓm vµ cã thÓ<br /> dÉn ®Õn tham nhòng.<br /> ë x· H¶i V©n, nh÷ng thµnh viªn cña ñy ban nh©n d©n ®· cã nh÷ng cè g¾ng<br /> to lín ®Ó kh¾c phôc nh÷ng mÆt tiªu cùc cña cuéc c¶i c¸ch, dùa trªn nh÷ng t¸c ®éng<br /> tÝch cùc cña c¶i c¸ch. Hä còng t×m c¸ch cã ®−îc nh÷ng nguån tµi trî cña n−íc ngoµi<br /> ®Ó c¶i tiÕn c¸c c¬ së h¹ tÇng vÒ gi¸o dôc vµ y tÕ.<br /> H¹t nh©n trung t©m cña bé phËn qu¶n lý x· héi cßn trÎ vµ cã n¨ng lùc ®· ghi<br /> ®−îc nh÷ng thµnh qu¶ quan träng, nh−ng yªu cÇu ®ßi hái ë cÊp ®é ®ã hiÖn nay h×nh<br /> nh− v−ît qu¸ kh¶ n¨ng hiÖn t¹i.<br /> §èi diÖn víi nh÷ng sù kh¸c biÖt x· héi ®ang t¨ng lªn, mét cè g¾ng tËp thÓ vÒ<br /> sù ®oµn kÕt ®· ®−îc thùc hiÖn ®ång thêi bëi x·, nhµ thê vµ nh÷ng s¸ng kiÕn t−¬ng<br /> trî c¸ nh©n.<br /> §· b¾t ®Çu cã mét sè yªu cÇu chÝnh quyÒn trung −¬ng gi¶m thuÕ vµ l·i suÊt<br /> tÝn dông, ®ång thêi t¨ng thªm sù tham gia vµo c¸c lÜnh vùc h¹ tÇng c¬ së, gi¸o dôc vµ<br /> y tÕ.<br /> Trong t×nh h×nh hiÖn nay, nh÷ng yªu cÇu ®ã khã cã kh¶ n¨ng ®−a ®Õn nh÷ng<br /> kÕt qu¶ thuËn lîi.<br /> Sù nªu l¹i gi¸ trÞ cña lµng nh− mét thùc thÓ theo s¸ng kiÕn cña nh©n d©n,<br /> ngay dï chØ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt ®Ó tån t¹i còng thÓ hiÖn mét sù mong<br /> muèn tù ph¸t vÒ nÒn d©n chñ trùc tiÕp t−¬ng øng víi tr×nh ®é cô thÓ cña cuéc sèng<br /> tËp thÓ, cuéc sèng cña lµng truyÒn thèng tr−íc kia, ngµy nay ®−îc phôc håi trong sù<br /> qu¸ ®é x· héi chñ nghÜa vµ hiÖn nay trë thµnh c¬ së cña sù ®oµn kÕt ë ®Þa ph−¬ng ®èi<br /> diÖn víi nh÷ng t¸c ®éng xãi mßn cña kinh tÕ thÞ tr−êng.<br /> Nh÷ng quan hÖ x· héi míi thuéc lo¹i h×nh b×nh ®¼ng ®· ®−îc x©y dùng bëi hÖ<br /> thèng x· héi chñ nghÜa tõ mét sù kh¸c biÖt m¹nh mÏ gi÷a phó n«ng, trung n«ng vµ<br /> bÇn n«ng. Mét sù c©n b»ng víi t×nh h×nh c¸c lùc l−îng s¶n xuÊt ®· cho phÐp cñng cè<br /> m« h×nh x· héi ®ã. Víi chÝnh s¸ch ®æi míi, m« h×nh ®ã ®· ®−îc nhÊn m¹nh dÇn dÇn<br /> lµm béc lé, Ýt nhÊt lµ mét c¸ch t−¬ng ®èi ë mét x· n«ng nghiÖp nh− H¶i V©n, t×nh<br /> tr¹ng nªu trªn ®©y mµ chóng t«i xem lµ chñ nghÜa x· héi cèng n¹p. Lµm thÕ nµo ®Ó<br /> qu¶n lý c¸c quan hÖ x· héi míi lµ sù th¸ch thøc chñ yÕu trong hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai.<br /> ChÝnh quyÒn x· gåm mét ªkÝp trÎ vµ n¨ng ®éng ®· ®Èy m¹nh mét sè s¸ng<br /> kiÕn míi dÔ ®èi phã víi t×nh h×nh. Kh«ng thÓ gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò trªn c¬ së nh÷ng<br /> nguån lùc yÕu kÐm mµ hä cã, hä ®· t×m ®Õn nguån tµi trî n−íc ngoµi. S¸ng kiÕn ®Çu<br /> tiªn lµ viÖc x©y dùng 10 líp häc cho tr−êng trung häc phæ th«ng c¬ së. C¸c líp häc ®·<br /> ®−îc ®−a vµo sö dông trong niªn häc 2002. Sù tµi trî do hai tæ chøc ñy ban Thiªn<br /> chóa gi¸o Ph¸p chèng ®ãi vµ ph¸t triÓn (CCFD) vµ Hîp t¸c chÝnh phñ cña BØ. ViÖn<br /> X· héi häc Hµ Néi ®Ó tá lßng biÕt ¬n víi x· H¶i V©n vÒ sù céng t¸c trong c«ng tr×nh<br /> nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ x· héi häc n«ng th«n trong thêi kú qu¸ ®é x· héi chñ nghÜa<br /> ®· gióp ®ì vÒ mÆt t− vÊn.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 72 Nh÷ng suy nghÜ vÒ sù qu¸ ®é h−íng vÒ mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> <br /> Tuy nhiªn, nh÷ng s¸ng kiÕn kh«ng dõng l¹i ë ®ã. X· ®· cã tiÕp hai s¸ng kiÕn:<br /> mét lµ viÖc thùc hiÖn mét dù ¸n vÒ tÝn dông quy m« nhá vµ viÖc x©y dùng mét x−ëng<br /> d¹y nghÒ cho thanh niªn. S¸ng kiÕn thø nhÊt ®−îc mét tæ chøc ý (Respecto et<br /> Parita) ë Milan vµ x· Ottignies - Louvan la Neuve, BØ tµi trî. S¸ng kiÕn thø hai<br /> nhËn ®−îc sù ñng hé cña CCFD. C¶ hai s¸ng kiÕn ®−îc ViÖn X· héi häc theo dâi viÖc<br /> thùc hiÖn.<br /> Dù ¸n tÝn dông quy m« nhá ®−îc ®Æt trong khu«n khæ nh÷ng c«ng tr×nh<br /> nghiªn cøu cña DiÔn ®µn thÕ giíi c¸c sù thay thÕ (Nhãm th−êng trùc nghiªn cøu c¸c<br /> thay thÕ GPA) nh»m nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn t¹o nªn hiÖu qu¶ cña quy m« lín tõ<br /> nh÷ng s¸ng kiÕn cña quy m« nhá.<br /> Dù ¸n tÝn dông quy m« nhá cã thÓ thùc hiÖn do sù tµi trî 5.000 ¬ r« cña GPA<br /> vµ 1.000 ¬ r« cña x· Ottignies Louvain la Neuve. Dù ¸n ®ã ®−îc giao cho ViÖn X· héi<br /> häc Hµ Néi qu¶n lý vÒ mÆt tµi chÝnh. Nh÷ng khÝa c¹nh kü thuËt cña viÖc qu¶n lý ë<br /> ®Þa ph−¬ng do mét ª kÝp cña Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi ®¶m nhËn. Mét<br /> nhãm 50 phô n÷ ®· ®−îc Héi Phô n÷ chän lùa theo ba tiªu chuÈn: t×nh tr¹ng kinh tÕ<br /> khã kh¨n; kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó vay c¸c quü tÝn dông cña Ng©n hµng n«ng nghiÖp<br /> vµ Ng©n hµng ng−êi nghÌo; cã kh¶ n¨ng ch¨n nu«i nhá. Sè phô n÷ ®ã ®−îc chia<br /> thµnh 5 nhãm, mçi nhãm 10 ng−êi theo ®Þa bµn c− tró t¹i 5 th«n cña x·. Hµng th¸ng<br /> hä häp víi nhau ®Ó trao ®æi kinh nghiÖm. Sù h−íng dÉn vÒ chuyªn m«n do §¹i häc<br /> N«ng nghiÖp Hµ Néi phô tr¸ch. Líp h−íng dÉn ®Çu tiªn lµ vÒ ch¨n nu«i nhá nãi<br /> chung, c¸c líp tiÕp theo lµ vÒ ch¨n nu«i gµ, vÞt, lîn. Dù ¸n tÝn dông quy m« nhá ®−îc<br /> thùc hiÖn theo nguyªn t¾c: mçi phô n÷ ®−îc nhËn mét kho¶n tÝn dông ®Ó mua c¸c<br /> vËt nu«i. Tû suÊt l·i ®−îc tÝnh lµ 6%/n¨m (tû suÊt trung b×nh hai l·i suÊt cña hai<br /> ng©n hµng nhµ n−íc). Trong 6% ®ã, 1% ®−îc dïng ®Ó dù tr÷ cho b¶o hiÓm). Trong sè<br /> 5% cßn l¹i th× 30% ®Ó tr¶ cho viÖc qu¶n lý dù ¸n vµ 70% cho viÖc t¨ng thªm vèn hoÆc<br /> cho nh÷ng s¸ng kiÕn nh»m ®em l¹i lîi Ých cho tËp thÓ. ViÖc hoµn vèn nh»m t¸i lËp<br /> quü tÝn dông. Nh÷ng sù hoµn vèn b¾t ®Çu tõ th¸ng 1/2004. Ban l·nh ®¹o dù ¸n gåm<br /> nh÷ng ng−êi tù nguyÖn: Chñ tÞch lµ Chñ tÞch ñy ban nh©n d©n x·, c¸c thµnh viªn<br /> kh¸c lµ Chñ tÞch Héi phô n÷ vµ ba phô n÷ trong x·. Dù kiÕn trong thêi h¹n mét<br /> n¨m, ban l·nh ®¹o sÏ ®−îc c¸c phô n÷ tham gia dù ¸n bÇu.<br /> Dù ¸n ®µo t¹o kü thuËt ®−îc x· H¶i V©n ®Ò ra n¨m 2002 nh»m ®¸p øng yªu<br /> cÇu ®µo t¹o nh÷ng thanh niªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc trong n«ng nghiÖp v× quü<br /> ®Êt kh«ng cßn vµ ph¶i t×m viÖc trong nh÷ng lÜnh vùc kh¸c, hoÆc t¹i chç, hoÆc ph¶i ®i<br /> ®Õn nh÷ng miÒn kh¸c cña ®Êt n−íc. B¾t ®Çu, dù ¸n ®Ò ra hai môc ®Ých: mét lµ ®µo<br /> t¹o, hai lµ t¹o ra mét c¬ së s¶n xuÊt nhá ë ®Þa ph−¬ng nh»m duy tr× viÖc lµm t¹i chç.<br /> ViÖc nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi cña dù ¸n ®−îc tiÕn hµnh vµ ®i tíi kÕt luËn lµ dù<br /> ¸n cã c¬ së luËn chøng ®óng ®¾n vµ gi¸ trÞ kinh tÕ, x· héi cña nã. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò<br /> ®Æt ra lµ nÕu ph¶i x©y dùng x−ëng s¶n xuÊt th× sÏ ph¶i mua ®Êt cña x·. ThÕ nh−ng,<br /> theo nh÷ng quy ®Þnh míi, n«ng d©n chØ cã quyÒn sö dông ®Êt chø kh«ng cã quyÒn së<br /> h÷u. Hä cã quyÒn nh−îng quyÒn sö dông ®Êt, nh−ng chØ tØnh, chø kh«ng ph¶i x· cã<br /> quyÒn thu tiÒn gi¸ trÞ cña ®Êt. Sù hç trî vÒ tµi chÝnh cña n−íc ngoµi kh«ng cho phÐp<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  FranÇois Houtart 73<br /> <br /> mua ®Êt ngoµi viÖc x©y dùng c¬ së s¶n xuÊt. §Ó tranh thñ thêi gian, víi sù hîp t¸c<br /> cña ViÖn X· héi häc Hµ Néi, viÖc tøc thêi thµnh lËp trung t©m ®µo t¹o ®−îc quyÕt<br /> ®Þnh b»ng c¸ch bè trÝ l¹i trô së cña Héi ®ång nh©n d©n víi sù ®ång ý cña huyÖn H¶i<br /> HËu, trô së nµy chØ ®−îc sö dông xu©n thu nhÞ kú. §iÒu ®ã cho phÐp thµnh lËp trung<br /> t©m ®µo t¹o mµ kh«ng ph¶i mua mét m¶nh ®Êt míi, cßn x−ëng s¶n xuÊt th× t¹m thêi<br /> g¸c l¹i. ChÝnh quyÒn huyÖn ®· ®Ò nghÞ lµ cho c¸c x· l¸ng giÒng còng ®−îc dù vµo kÕ<br /> ho¹ch ®µo t¹o, ®iÒu nµy ®· ®−îc chÝnh quyÒn x· H¶i V©n chÊp thuËn.<br /> Sau khi nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi, ba ngµnh sau ®©y ®· ®−îc quyÕt ®Þnh ®−a<br /> vµo ®µo t¹o: ®å vËt kim khÝ, ®å méc vµ ®å may thªu. Ba ngµnh ®ã t−¬ng øng víi nhu<br /> cÇu bªn ngoµi ë cÊp ®é huyÖn vµ miÒn B¾c ®Êt n−íc, phï hîp víi thanh niªn nam vµ<br /> n÷. Tæ chøc ®µo t¹o gåm hai khãa mçi n¨m thu nhËn 150 thanh niªn. Gi¸o viªn do<br /> huyÖn cung cÊp, häc sinh ph¶i ®ãng gãp mét phÇn l−¬ng cña m×nh. Khãa thø nhÊt dù<br /> kiÕn b¾t ®Çu tõ th¸ng 1 n¨m 2004.<br /> Nh− ng−êi ta thÊy, sù n¨ng ®éng cña ª kÝp l·nh ®¹o x· ®−îc ñy ban ®Þa<br /> ph−¬ng, huyÖn vµ nhµ thê ñng hé ®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶. Kh«ng nh÷ng trong viÖc khªu<br /> gîi nh÷ng s¸ng kiÕn ®Þa ph−¬ng, mµ cßn huy ®éng ®−îc sù gióp ®ì tõ bªn ngoµi.<br /> 5. Sù thay ®æi c¸c t©m tÝnh<br /> Mét sù ®¶o lén nh− thÕ trong tæ chøc kinh tÕ vµ x· héi kh«ng thÓ kh«ng ®−a<br /> ®Õn mét sè t¸c ®éng ®Õn c¸c t©m tÝnh x· héi. ThËt vËy, nh÷ng thµnh tùu x· héi trong<br /> c¸c biÕn ®æi do c¸ch m¹ng ®em l¹i ®· cho phÐp thiÕt lËp mét sù æn ®Þnh x· héi qu¶<br /> thËt lµ trong mét t×nh tr¹ng nghÌo t−¬ng ®èi, nh−ng còng ®· lo¹i trõ ®−îc sù khæ<br /> cùc. Nh÷ng thµnh tùu ®ã còng ®· dÇn dÇn lµm thay ®æi c¸c th¸i ®é ®èi víi gi¸o dôc,<br /> ®iÒu nµy lµ c¶ mét qu¸ tr×nh ®èi víi gi¸o d©n, vµ ®èi víi y tÕ.<br /> N¨ng suÊt trong n«ng nghiÖp ®· t¨ng lªn nhiÒu lÇn.<br /> Tuy nhiªn, víi sù t¨ng lªn kh«ng ngõng møc sèng, víi nh÷ng kh¸t väng cña<br /> sù tiªu thô, víi sù h−ëng thô c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng, mét kho¶ng<br /> c¸ch t©m lý nhÊt ®Þnh ®· h×nh thµnh ®èi víi mét hÖ thèng ®−îc tæ chøc tèt, nh−ng cã<br /> tÝnh c¸ch Ðp buéc, x©y dùng mét sù phô thuéc qu¸ chÆt chÏ ®èi víi c¸c c¬ cÊu quan<br /> liªu vµ x¸c lËp mét cuéc sèng kh¾c khæ mét phÇn do theo m« h×nh cña chñ nghÜa x·<br /> héi nh− nhiÒu ng−êi d©n trong x· nhËn xÐt.<br /> HÖ thèng míi t¹o nªn rÊt nhanh nh÷ng gi¸ trÞ vÒ tiªu thô, vÒ chñ nghÜa c¸<br /> nh©n vµ dÇn dÇn vÒ tÝnh c¹nh tranh. §iÒu ®ã thÓ hiÖn bëi sù c¸ch biÖt x· héi, tuy cßn<br /> t−¬ng ®èi nh−ng ®−îc nh©n d©n c¶m nhËn.<br /> Mét sù biÕn ®æi trong c¸c t©m tÝnh t«n gi¸o còng ®−îc nhËn thÊy. MÆc dÇu<br /> c¸c c«ng thøc th¸nh lÔ vµ hµnh lÔ ngµy chñ nhËt vÉn cßn rÊt ®−îc coi träng trong<br /> gi¸o d©n.<br /> Nh÷ng sù thay ®æi t©m tÝnh tiÕn triÓn cïng víi viÖc gia nhËp thÞ tr−êng cña<br /> kinh tÕ ®Þa ph−¬ng, sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ gia ®×nh, sù gia t¨ng c¸c bÊt b×nh ®¼ng<br /> vµ b¾t ®Çu cña mét sù kh«ng æn ®Þnh x· héi.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 74 Nh÷ng suy nghÜ vÒ sù qu¸ ®é h−íng vÒ mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> <br /> NÕu ng−êi ta so s¸nh hai thêi kú, còng cã thÓ nãi r»ng ng−êi ta ®· chuyÓn tõ<br /> thêi kú sù thèng trÞ cña chøc n¨ng chÝnh trÞ sang thêi kú thèng trÞ cña chøc n¨ng<br /> kinh tÕ. DÜ nhiªn, thêi kú nµy vÉn cßn bÞ ®iÒu kiÖn ho¸ bëi mét sè ®iÒu chØnh chÝnh<br /> trÞ, nh−ng nã cã khuynh h−íng, bëi ngay l« gÝch cña nã dÔ tho¸t ra khái chÝnh trÞ vµ<br /> ®ã lµ ®iÒu chóng t«i nhËn thÊy ë cÊp ®é vi m« mét x· n«ng nghiÖp. §Ó kÕt thóc, râ<br /> rµng ng−êi ta cã thÓ thõa nhËn r»ng vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80, sù qu¸ ®é x· héi chñ<br /> nghÜa ®· hôt h¬i ë mét møc nµo ®ã vµ ®ßi hái nh÷ng biÖn ph¸p thay ®æi.<br /> §iÒu cÇn ph¶i chøng minh lµ con ®−êng duy nhÊt lµ nhanh chãng më ra theo<br /> h−íng kinh tÕ thÞ tr−êng dïng ngän roi quÊt vµo nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ<br /> th−¬ng m¹i, nh−ng kh«ng quan t©m ®óng møc ®Õn nh÷ng hËu qu¶ cña nã ®èi víi<br /> kh¶ n¨ng hµnh ®éng cña bé m¸y c«ng quyÒn vµ ®èi víi sù x©y dùng c¸c quan hÖ x·<br /> héi. ë ®©y, chóng ta l¹i t×m thÊy sù c¨ng th¼ng cæ ®iÓn gi÷a sù ph¸t triÓn c¸c lùc<br /> l−îng s¶n xuÊt vµ sù thay ®æi c¸c quan hÖ x· héi. Tõ chÝnh s¸ch NEP (s¸ng kiÕn cña<br /> Lªnin ®Ó t¨ng c−êng søc sèng cña kinh tÕ Nga) cho ®Õn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña<br /> Trung Quèc, sù kh«ng t−¬ng hîp gi÷a hai nh©n tè ®ã lu«n lu«n dÉn ®Õn sù mÊt c©n<br /> ®èi x· héi s©u s¾c, ngay c¶ ë cÊp ®é ®Þa ph−¬ng. §iÒu ®ã th−êng kh«ng ®−îc c¸c hÖ<br /> thèng x· héi chñ nghÜa biÕt ®Õn, ®em l¹i nh÷ng hËu qu¶ mµ chóng ta ®· biÕt.<br /> VÊn ®Ò mµ c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy nªu lªn ®èi víi t−¬ng lai cña x· héi<br /> n«ng th«n ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ ®Ó xem sù mÊt c©n ®èi x· héi cã sÏ x¶y ra hay<br /> kh«ng mµ lµ bao giê th× nã x¶y ra vµ nã sÏ ®−îc qu¶n lý nh− thÕ nµo?<br /> <br /> <br /> Ng−êi dÞch: Bïi §×nh Thanh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />