Óc Eo-Ba Thê trong vương quốc Phù Nam

o c EO - BA THE<br /> TRONG VUONG QUÓC PHÙ NAM<br /> <br /> Dàng Vàn Thàng*<br /> <br /> <br /> Vuong quòc Phù Nam lón lai lù thi ky I din Ibi ky VII sau Gòng nguyèn. Càn<br /> cir vào Ihu tjch co cùa Trung Quòc, bia ky va nhùng Ihành lyu nghièn cùu cùa khào<br /> co hge co thè khòi phue lai dién mao cùa nude Phù Nam nhu: phò he càc vua Phù<br /> Nam, kinh té, vàn hda xà hdi, pham vi lànb Ihò, nhùng quan he giùa Phù Nam vdi<br /> thè gidi, cùng nhu nhùng nguyèn nhàn làn lyi cùa vuong quòc Phù Nam.<br /> Louis Mal lerci là ngudi bd nhièu cdng sue va ed nhièu ddng gdp irong vige<br /> nghièn cùu 6c Eo va vàn hda Oc Eo. Nhùng Ihành lyu nghièn cùu cùa Louis Malleret<br /> ve vàn hda 6e Eo thè bién ùong bd sàch bòn làp Khào ce hge dèng bang song Cùu Long.<br /> Sau nàm 1975, càc nhà khào ed hge Viél Nam dà ed nhilu cudc khai quàt, nghièn<br /> cùu ve vàn hda Oc Eo va vuong qudc Phù Nam. Trong nln vàn hda 6c Eo ed nhùng<br /> khu di tich, trong dd nói bài va lo Idn nhit là khu di tich Oc Eo - Ba Thè Ihude tinh<br /> An Giang. Vdi nhùng di tich va hi?n vài tìm duge cho dèn hién nay, qua nhùng<br /> cudc khai quàt khào co, chùng Id Oc Eo - Ba Thè là càng thj Idn nhll cùa vuong<br /> qudc Phù Nam. Sau khi vuong quòc Phù Nam tàn lyi, cu dàn co d day van tilp tyc<br /> sinh sdng cho dèn thè ky XII - thdi ky h^u Phù Nam.<br /> Càn eù vào nhùng di tich va di vài tìm duge d 6c Eo - Ba Thè, so vdi nhùng<br /> di tich va di vài tìm duge trong vàn hda 6c Eo cùng nhu nhùng di tich va di vài<br /> kbàc tìm duge ngoài vàn hda 6c Eo nhung Ihude vuong qudc Phù Nam d vùng dal<br /> ihudc Campuchia, Tbài Lan, Malaysia... hién nay. Tu dd, ed thè xàc djnh duge<br /> chinh xàc vj tri quan trgng cùa 6c Eo - Ba Thè, mdl lilu qudc Idn, mot càng thj<br /> quan trgng trong vuong qudc Phù Nam cùng nhu vj tri cùa 6c Eo - Ba Thè thdi ky<br /> hàu Phù Nam.<br /> <br /> 1. Vuong quoc Phù Nam<br /> Phù Nam (Fou Nan, Funan) là lén phién àm Hàn -Viél cùa mot qudc già ed trong<br /> Ijch su Ddng Nam À, d khu vyc ha luu va chàu ihò sdng Me Kong. Theo nhièu<br /> <br /> PGS.TS, Trudng Dai hoc Khoa hoc Xà hói va Nhàn vàn, Dai hoc Quòc già thành phò<br /> HòChiMinh.<br /> <br /> 555<br /> VIlT NAM HQC - KY YÉU HQl THÀO QUÒC TÉ LÀN THÙ TlT<br /> <br /> <br /> Ihu tjch ed Trung Qudc, Ihì trong thdi ky hung thjnh, vuong qudc này ve phia Ddng, dà<br /> kièm soàt cà vùng dal phia Nam Trung Bg (Vigt Nam), ve phia Tày dèn Ihung lùng<br /> sdng Me Nam (Tbài Lan), ve phia Nam dén phàn phia B I C bàn dào Malaysia. Giào<br /> su Luong Ninh xàc djnh nude Phù Nam, phia Bàc phàt trién dén khu vyc Sé Mun<br /> (Khorat); phia Nam là hai thuge qudc Ddn Tón (5 thành/dòn) d ha luu Me Nam va<br /> Xich Thd d khoàng giùa bàn dào Malaysia, là IO "nude" phài cdng nap va bj kièm<br /> soàt ve ddi ngoai; phia Tày dén mgt phàn Myanmar; phia Ddng khdng rd mdi quan<br /> he nhu Ibi nào dén vùng quàn dào Ddng Nam À. Nude Phù Nam tdn lai lù khoàng<br /> Ibi ky 1 va kéo dai dèn thè ky VII, vào dàu thdi Trinh Quàn (627-649) Ihude thdi<br /> Dudng (618-907) d Trung Qudc. Mgt sd nhà nghièn cùu dà càn cu vào Ihu tich ed<br /> cùa Trung Hoa ghi chép ve nude Phù Nam va bia ky ed cùa Phù Nam, dyng lai phd<br /> h? càc vua Phù Nam nhu sau:<br /> <br /> <br /> TT Tén Thdi gian Ngi dung su klfn<br /> <br /> Lieu Di?p (Di§p Lieu) 9.9 Bj Hon Dién Ihu phuc va cudi làm vg<br /> (Soma = Mal Tràng)<br /> Hon Dién/ Hon Hgi 9.9<br /> Cd thI lù Àn Dg bay bàn dào Ma Lai<br /> (Kaundinya) din. Phan càc con "làm vua/ vuong 7 àp"<br /> <br /> Hon Bàn Hong ?-217<br /> Ùy thàc vi?c nude cho ludng giói là<br /> Hon Bàn Bàn 217-220 Pham Man<br /> Pham Man ty xung "Phù Nam Dai<br /> Pham Man/ Pham Su Man vuong", chiém duge hon 10 nude, "md<br /> 220 - 225<br /> (Sri Mara) ròng dll dai dén nàm sau nghìn dàm"<br /> <br /> Pham Kim Sinh 225 - 235<br /> Doat ngòi cùa Pham Kim Sinh. Là<br /> Pham Chién/Pham Mò 235 - 250 vua Phù Nam dàu tién thóng hiéu vói<br /> Trung Hoa<br /> <br /> Pham Trudng 250<br /> Tilp Khang Thài va Chu L/ng, nhièu<br /> Pham Tarn 250-287 làn sai su sang cóng nhà Tàn, md ròng<br /> giao thucmg trén bién<br /> <br /> Thién Trùc Chièn Dàn Là ngudi Àn Dò, thuòc dòng toc<br /> 287-? Kushana, bj Gupta Vasudeva giành ngòi<br /> (Chandan/ Chandran)<br /> <br /> <br /> <br /> 556<br />  OC EO - BA THÈ TRONG VUONG QUÓC PHÙ NAM<br /> <br /> <br /> Là ngudi Bà La Mòn d Àn Dò. Kiéu<br /> Kiéu Tran Nhu<br /> 11 ? -? Tran Nhu "thay dói phàp che trong<br /> (Kaundinya II)<br /> nude theo nhu quy che cùa Thién Trùc"<br /> Tri Le Dà Bai Ma Nhièu làn dàng cóng phàm cho<br /> 12 424 - 438<br /> (Sri Indravarman) Trung Hoa<br /> <br /> Duge vua Luong (502-557) phong<br /> Bò Tà Bai Ma "An Nam tudng quàn Phù Nam<br /> 13 470-513<br /> (Javavarman) vuomg". Buon bàn vdi Quàng Dòng,<br /> cu nhà su Nagasena sang Trung Quòc<br /> Luu Dà Bat Ma Dao Phàt thjnh hành d Phù Nam va<br /> 14 514-550<br /> (Rudravarman) nhà Luong (Trung Quòc).<br /> 15 9 9 9<br /> <br /> <br /> Bj Chàn Lap dành chiém, phài ddi ve<br /> 16 ?-627<br /> thành Dàc Myc (Na Phit Na)'<br /> <br /> <br /> Cùng theo Ihu tieh co Trung Quòc eó thè biét duge mot càch khài quàt ve<br /> vuong quòc Phù Nam:<br /> <br /> LI. Vitri<br /> Theo Luang thu^ bién soan vào thdi Trinh Quàn nhà Dudng: "Nude Phù Nam<br /> d phia Nam quàn Nhàt Nam, trong vjnh Idn phia Tày cùa bién, càch Nhàt Nam ed<br /> dèn 7.000 li, càch Làm Àp d phia Tày Nam hon 3.000 li. Thành càch biln 500 li, ed<br /> sdng Idn ròng IO li lù Tày BIC chày sang Dòng nhàp vào bién. Nude rgng hon<br /> 3.000 li, dal trùng àm thàp nhung bing phàng rgng rài"^. Nèu tinh 1 li, I dàm (rfTM,<br /> li) = 15 dàn = 500m, thi Phù Nam d phia Nam quàn Nhàt Nam, càch qu^n Nhàt<br /> Nam 3.500 km (7.000 li x 500m =3.500.000m = 3.500 km); càch Làm Àp d phia<br /> Tày Nam 1.500 km (3.000 li); thành càch bién 250 km (500 li); ed sdng rgng 5 km<br /> (10 li) tu Tày BIC chày sang Ddng nhàp vào bién; nude rgng 1.500 km (3.000 li).<br /> Cùng theo Luang thu, phia Nam Phù Nam càch hon 2.500 km (5.000 li) ed nude<br /> <br /> <br /> 1. Phan Huy Le, 2007, Lich su va vàn hda Viét Nam - Tiép càn bd phàn, Nxb Giào due. Ir. 179-<br /> 183: Le Thj Lién, 2006, Nghé ihuót Phàt giào va Hindu giào ò Ddng bang sdng Cini Long<br /> trtrirc thi k}' X, Nxb ThI giói, tr.21 ; Le Huang, 1974. .SM<br /> ' - liéu Phù Nam, Nguyèn Nhièu, tr.94.<br /> 2. Luong thu là mot sàch lich su theo thè ky truyén trong 24 sàch Ijch su Trung Quòc {Nhi thàp<br /> tir sir) do Dìèu Tu Lièm ddi Duòng kè thùa cha là Dièu Sài dói Tran viét va bién soan vào<br /> nàm Trinh Quàn thu 3 (nàm 629), dén nàm Trinh Quàn thù 10 (nàm 636) thi hoàn thành.<br /> 3. Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Nxb Dai hoc Quòc già TP. Ho Chi Minh, tr.I78.<br /> <br /> 557<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HOI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU<br /> <br /> <br /> Dòn TÒn. Ngoài nude Dòn TÒn, trong vùng dll ngoài biln lón lai ed nude Ti Khièn<br /> càch Phù Nam 4.000 km (8.000 li)'.<br /> <br /> 1.2. Kinh thành<br /> Theo Tàn Duàng thu: "Phù Nam... ed thành quàch cung thit, vua (nude dd) hg<br /> CÒ Long d lai gàc llu trong thành va ed lùy bIng eoe gò. Dùng là tre de \gp nhà.<br /> Lue vua di ra ngoài Ibi cuòi voi"^. Cdn theo Luang thu: "Vua nude dd khi di lai dèu<br /> cudi voi, càc cung tln thi nù cùng diu nhu vày. Vua khi ngòi ngy Ibi eo gdi mot<br /> ben, cdn thdng gòi ben trai xuòng dll. Trude màt vua trai vài Irlng trén bay chàu<br /> vàng va lu huong"^ 6 6c Eo dà tìm duge I con dIu bIng thach anh hình ndn, ngòi<br /> kilu vua Phù Nam. Chàn trai xlp bang. Chàn phài chòng xién ra ben ngoài .<br /> <br /> 1.3. Kinh té<br /> Theo Tàn Duàng thu^ bién soan vào thdi nhà TÒng: "Phù Nam... Rugng gieo<br /> ely 1 nàm thi bài gàt 3 nàm. Nude san xult kim cuong, giòng nhu loai thach anh<br /> màu tia, sinh ra d day nude va trén tàng dà. Ngudi làn xuòng dudi nude de lày lén.<br /> Cd thi kbàc làm ugge. Lly sùng de den di nam ugge vào"^ Theo Luang thu: "nude<br /> Phù Nam... san xult vàng bac, dòng, thilc, trim huong, mgc huong, ngà voi, chim<br /> cóng long bile, anh vù nàm sàc"^ Cdn theo Nam Te thu^: "Ngudi Phù Nam due<br /> vdng bIng vàng, due bàt dia bIng bac, dòn gò làm nhà. Vua chùa d nhà llu nhilu<br /> ting ed thành lùy bang gò cày. Dgc bd biln ed loai trùc là lo dai 8, 9 thudc^ dàn<br /> bgn là de Igp nhà... Nude dd ed mia, an thach lyu va quyC ed nhilu cau. Chini va<br /> thù nhu d Trung Quòe"'°. NIU ehi tinh là dai 9 thuóc va mòì thude là 0,23m:<br /> 9 thudc x 0,23 m = 2,07m. Cd thi dd là I09Ì là song d vùng nude Ig d Nam Bd ma<br /> ngudi Viét ggi là là dùa nude dùng de Igp nhà.<br /> <br /> 1. Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, Ir. 178.<br /> 2. Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, tr. 187.<br /> 3. Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, tr. 182.<br /> 4. Le Xuàn Diém, Dào Linh Con, V5 ST Khài, 1995, Vàn bòa Oc Eo - Nhùng khàm phà mai,<br /> Nxb Khoa hoc xà bòi. Ha Nói, ir. 333-334.<br /> 5. Tàn Duàng thu là mot sàch Ijch su theo the ky truyén trong 24 sàch Ijch su Trung QuÓc<br /> {Nhi thàp tu su) do Àu Duang Tu thòi Bàc TÓng chù bién, bién soan vào nàm 1044-1054.<br /> 6. Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, U. 187-188.<br /> 7. Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, U. 178.<br /> 8. Nam TÌ thu là mot sàch Ijch su theo thi ky truyén trong 24 sàch Ijch su Trung Quòc {Nhi<br /> thàp tu su) do Tiéu Tu Hién dói Luang vili va bién soan, tén nguyèn góc là Téthir, dèn thói<br /> TÓng, di phàn biét vói Bàc TÌ thu cùa Ly Bach Duge nén dói tén thành Nam Té thu<br /> 9. (thuóc (I xich, tehi) = 10 tic = 0,23 m.<br /> 10. Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, U. 176.<br /> <br /> 558<br />  OC EO - BA THÈ TRONG VUONG QUÓC PHÙ NAM<br /> <br /> <br /> 1.4. Vàn hòa - Xà hai<br /> Theo Luang thu: "phong tyc dàn nude Phù Nam xua vdn d trudng, bdi xda<br /> tee, khdng may quàn ào, tdn mot ngudi con gài lén làm vua hiéu là Liéu Dièp, ludi<br /> tr.' khdc manh nhu con trai. Phia Nam nude Phù Nam ed ngudi ngoài bién ài, ed<br /> nguiri dàn dng thd quy Ihàn tén là Hdn Dién nàm mdng thày Ihàn ban cho cày cung,<br /> ll^o thuycn buon ra bién. Buoi sàng Hòn Dién Ihùc day lién dèn mièu va tìm duge<br /> cÉy cung dudi gdc cày Ihàn va theo nhu trong mdng, cudi ihuyèn ra bién rdi dén àp<br /> ngoai cùa nude Phù Nam. Ngudi cùa Liéu Diép ddng, thày thuyèn dèn thi mudn bàt<br /> gù, Hòn Dién lién giuong cung bàn vào thuyèn cùa hg, lén xuyén qua mot ben man<br /> thuyèn phóng dèn nhùng ké theo hàu. Liéu Diép rat sg hai, dem dàn chùng bang<br /> Ilòn Dién. Hòn Dién lién day cho Liéu Diép khoét vài luón qua dàu, thàn hình<br /> khóng cdn tran trudng nùa, rdi cai Uj nude Phù Nam, lày Liéu Diép làm vg, sinh con<br /> ini, phàn cho làm vuong 7 àp... Trong nude xày dimg dinh Ihy, làu dai, mot trièu<br /> dnh àn choi, sàng, Irua, chiéu ba bdn làn tiép kbàch. Dàn trong nude dùng chudi,<br /> rria, rùa, chim làm le vài... Ngudi nude dd d tran, chi ed phy nù màc ào chui dàu...<br /> Nay ngudi dàn nude dd dèu den dui, xàu xi, toc bùi, noi d khdng dào giéng,<br /> kloàng mudi nhà chung nbau mot cài ao de mùc nude. Phong tyc thd thién thàn.<br /> Dùng dd ddng due luong thién thàn, lugng 2 mài 4 tay, luong 4 màt 8 tay. Càc tay<br /> dèu càm dùa bé, hoàc chim, thù, hoàc hình Mài Trdi, Màt Tràng. Vua nude dd khi<br /> d lai dèu cudi voi, càc cung tàn thj nù cùng dèu nhu v§y.<br /> Phong tyc xù dd, khi de tang Ibi cài tdc, cao ràu. Ddi vdi ngudi chét ed 4 càch<br /> tcng tàng: thùy tàng tue ném Ibi hai xudng ddng sdng; hda tàng tue thièu xàc ra tro;<br /> Ilo tàng tue ehdn xudng dal; dilu tàng tue bd xàc ngoài ddng (cho chim àn). Ngudi<br /> tiih tham lam, khdng ed le nghTa, con trai con gài ty do phdng tùng theo nbau<br /> kidngcàn lénghi"'.<br /> Theo Tàn Dtràng thw. "Phù Nam... dùng là txe de Igp nhà. Lue vua ra ngoài thi<br /> cròi voi. Ngudi nude dd da den, bdi tdc, di chàn dal. Phong tyc, khdng ed Irdm eudp...<br /> Ngudi bàn xù Ihich chgi gà, dIu Ign, dùng vàng, chàu ngge, huong liéu de ndp<br /> lluè. (Vua) cai Irj d thành Dàc Myc, bòng chdc bj Chàn Lap xàm chiém, lai càng di<br /> cluyln sau ve phia Nam dèn thành Na Phàt Na.<br /> Thdi Vù Due (618 - 626) va Trinh Quàn (627 - 649) (nhà Dudng) lai din Irilu<br /> dnh va cóng ngudi dàn Bach dIu. Ngudi Bach dàu là ngudi d phia Tày nude Phù<br /> Nam, dIu dIu tring, da duge bòi tran nhu md, d trong bang dà nùi, bdn bl nùi cao<br /> cidi vdi ngàn càch, khdng ai din dd duge. Xù dd tilp gidi vdi nude Tham Bàn" .<br /> <br /> 1 Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, tr. 178-183.<br /> 2 LuoTig Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, tr. 187-188.<br /> 559<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU H Q ! THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU^<br /> <br /> <br /> Cdn theo Nam Té thtr. "Dàn cùng làm nhà gàc de d, làm thuyèn dai 8, 9 trugng',<br /> dyc rgng 6, 7 thudc^, dàu mùi va dudi là gidng nhu (dàu dudi) cà... (Dàn) lày vige<br /> chgi gà, dàu Ign làm trd vui. Trong nude khdng ed nhà tu ngyc"\ Nhu vày, thuyèn<br /> cùa Phù Nam là lo^i ed kich thudc khà Idn, dai gàn 30 m.<br /> 6 Phù Nam, Shiva là vj thàn Idi cao duge thd trong Àn Dg giào, kè dèn là<br /> thàn Vishnu va Due Phàt. Tuy nhién dàn dà ve sau. Due Phàt cùng bj thay thè bang<br /> thàn Shiva'*.<br /> Tu cuòi thè ky VI, Phù Nam hi suy yéu dàn va hi Chàn Lap - mgt thuòc<br /> quòc tàn cóng rói xàm chiém. Sau khi rùt ve phia Nam, giù thành Na Phàt Na<br /> (Naravaranaraga, eó thè là vùng dò thj - càng Ba Thè-6c Eo) va càm cy mot thdi<br /> gian, dén dàu thè ky VII thi chàm dùt sy tdn lai cùa nude Phù Nam .<br /> Sy suy ylu va syp dò cùa nude Phù Nam, theo Giào su Phan Huy Le ed ba<br /> nguyèn nhàn:<br /> - Md hình tò chùc cùa de che Phù Nam chù yéu dya trén quan h? thàn pbyc<br /> dudi nhùng hình thùe va mùc dg kbàc nbau vdi nude tdn chù. Do quan he thàn pbyc<br /> long léo nén mdi khi càc nude thành vién phàt trién va Idn manh thi càc màu Ihuan<br /> trong ngi bg de chi sé phàt sinh va làm suy ylu di chi. Co chi quàn ly va vàn hành<br /> cùa di ehi Phù Nam mang màng tinh chit lién kit kinh doanh, thuong mai, rat linh<br /> boat nhung cùng rat Idng léo.<br /> - Bòi cành màu djch khu vyc tu thi ky V cùng ed nhùng chuyén bién bàt Igi<br /> cho vj tri thuong mai cùa Phù Nam. Do sy phàt triln cùa nghl bang bài va kinh tè<br /> càc nude trong khu vyc Ddng Nam À lyc dia va bài dào, hai trinh qua eo bién Kra<br /> chuyln din xuòng phia nam qua eo biln Malacca (Maleka) va Sunda. Tu thè ky VI,<br /> bài trinh này càng ngày càng giù vai trd chi phdi trén con dudng bién lù Thài Bìnb<br /> Duong sang Ah Dg Duong, tu Trung Quòc qua Ddng Nam À sang Àn Dd. Nén màu<br /> djch dòi ngoai cùa Phù Nam bj ành hudng nghièm trgng, làm suy yéu nén kinh tè<br /> cùa vuong qudc va cà de che ndi chung.<br /> - Theo mot so nhà dja chIt hge, trong giai doan Holoeen mudn, ed mot dot<br /> biln liln quy mò nhó ó dòng bIng Nam Bg, ggi là biln tiln Holoeen IV khoàng tu<br /> <br /> <br /> 1. 1 trugng = 2 bó = 3,33 m.<br /> 2. 7 thuóc X 0,23 m = 1,61 m.<br /> 3. Luang Ninh, 2006, Nude Phù Nam, Sdd, tr. 176.<br /> 4. Geetesh Shara, 2012, Nhùng dau vit vàn bòa Àn Dò tgi Viét Nam, Thich Tri Minh djch, N\b<br /> Vàn hòa Vàn nghé TP. Ho Chi Minh, tr. 56.<br /> 5. Phan Huy Le, 200, Lich .su va vàn bòa Viét Nam - Tiep càn bg phàn, Sdd, tr. 195.<br /> <br /> 560<br />  OC EO - BA THÈ TRONG VUONG QUÓC PHÙ NAM<br /> <br /> <br /> thè ky IV dén giùa thè ky XI1 ma vào giùa thè ky VII mùc nude cao trung binh là<br /> 0,8m. Nèu diri bién tién này duge xàc nhàn thi day cùng là mot nhàn tò thién nhién<br /> ành hudng dèn sy lón vong cùa nude Phù Nam'.<br /> <br /> 2. Oc Eo - Ba Thè<br /> 2.1. Nhùng nghièn cùu truàe nàm 1975<br /> Oc Ho (Ur Kèv) là tén ggi mot gò dal thuòc làng My Làm, long Kièn Hào linh<br /> Rich Già, nay thuòc thj Uàn Oc Eo, huyén ITioai Som, linh An Giang. Ngày 11 - 4 - 1942,<br /> lÉn dàu tién nhà khào co hge ngudi Phàp Louis Malleret dèn khào sài khu vyc Oc Eo.<br /> C khu vyc này, Louis Malleret dà khào sài Xdm Gidng Cài thày mot bue ludng<br /> gich cao dò Im, bdn làm dà bang sa thach ed chdl mdng hoàc Id mdng nàm ngdn<br /> ngang; khào sàt d Gò Cày Trdm, tìm thày mdl lugng Linga theo phong càch hién<br /> tlyc nàm trong bùn lày, cao l,73m, sau dua vào Vién Bào làng Sài Gdn; khào sàt<br /> Cà Òng Mdn (Ovvi Tà Nàn) tìm thày mdl lugng nam thàn bang sa thach, duge dua<br /> vào Vi?n Bào tàng Sài Gdn; khào sài Gd Cày Thj (Dwl Toem Daulap) thày càc<br /> ludng gach trén chdp gd cao 4m, cdn hai ben dde gd, nàm ngdn ngang nhièu vién<br /> gich ed kich thudc lón, dàu vét cùa mdl ngdi dèn xua; khào sài Gd 6c Eo, noi bj<br /> din dào phà rat nhièu, ed thè nhàn ra nhùng doan ludng vùa bj phàt ig. Ngoài khào<br /> sit thyc dja, Louis Malleret cdn tiép thu lù viéc khào sài bIng mày bay cùa Pierre<br /> Paris lù nàm 1931 din nàm 1942, phàt hi?n 5 con kénh va bàn thàn Louis Malleret<br /> cing di khào sài bang mày bay, phàt hién thèm 23 con kénh kbàc. Trong dd quan<br /> trong nhll va dai nhàt - 11 Okm, là con kénh ndi Angkor Borei vdi 6c Eo dén bàn<br /> dio Cà Mau. Louis Mallrel dà liln hành khai quàt di tich Gd Cày Thi thudc khu vyc<br /> Ce Eo trong 3 tbàng mùa khd nàm 1944. Nhd nhùng boat ddng khào sài va khai<br /> qiàl khào co, Louis Malleret da xàc djnh thành phò 6c Eo (La ville d'Oc-èo) ed<br /> hnh chù nhàt lo Idn, dai 1.500m rgng 300m, duge 450 ha. Xung quanh thành phd<br /> niy trong vdng 20km ed 5 di tieh va di lich thù 6 càch 40km, blu bèi thudc mièn<br /> lllp trùng: Lung Giing Dà va di lich Tà Kèv càch khu di tich 6c Eo I2km ve phia<br /> lày Nam (nay thudc xà Tàn Hgi, huyén Tàn Hiép, tinh Kièn Giang); di lich Lung<br /> Lo - Md (nay thudc xà My Tu, huyén Chàu Phù, tinh An Giang); di lich Lung Mdp<br /> \àn càch nùi Ba Thè 8km vi phia Tày BIC (nay thudc xà My Làm, huyén Hdn Dal,<br /> tnh Kièn Giang); di lich Tràp Dà càch nùi Ba Thè I2km vi phia Ddng BIC (nay<br /> tludc xà Djnh My, huyén Thoai San, linh An Giang); di lich Djnh My càch Nùi Sàp<br /> 3