Phần 2: Chương 2: Nhân vật trong tác phẩm văn học - Lý luận văn học

Chia sẻ: Ba Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

211
lượt xem 42
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'phần 2: chương 2: nhân vật trong tác phẩm văn học - lý luận văn học', tài liệu phổ thông, ôn thi đh-cđ phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phần 2: Chương 2: Nhân vật trong tác phẩm văn học - Lý luận văn học

Chöông hai: NHAÂN VAÄT TRONG TAÙC PHAÅM VAÊN HOÏC I. KHAÙI NIEÄM NHAÂN VAÄT a. Nhaø vaên Toâ Hoaøi cho raèng: "Nhaân vaät laø nôi duy nhaát taäp trung heát thaûy, giaûi quyeát heát thaûy trong moät saùng taùc" (1). Quaû ñuùng nhö vaäy, nhaân vaät khoâng chæ laø nôi boäc loä tö töôûng, chuû ñeà taùc phaåm maø coøn laø nôi taäp trung caùc giaù trò ngheä thuaät cuûa taùc phaåm. Thaønh baïi cuûa moät ñôøi vaên, cuûa moät taùc phaåm phuï thuoäc raát nhieàu vaøo vieäc xaây döïng nhaân vaät. Vaäy nhaân vaät trong taùc phaåm vaên hoïc laø gì ? Thoâng thöôøng khi noùi ñeán nhaân vaät trong taùc phaåm vaên hoïc ngöôøi ta thöôøng hieåu ñoù laø con ngöôøi ñöôïc xaây döïng baèng caùc phöông tieän cuûa vaên hoïc. Thöïc ra phaïm vi nhaân vaät roäng hôn. Nhaân vaät coù theå laø nhöõng con ngöôøi ñöôïc mieâu taû trong taùc phaåm. Ñoù laø nhöõng nhaân vaät nhö Thaïch Sanh, A.Q, Chí Pheøo, Tartufe, Jean vant Jean, thaèng baùn tô, "muï naøo" (gaàn mieàn coù moät muï naøo - Truyeän Kieàu)... hay coù khi chæ hieän ra qua moät ñaïi töø nhaân xöng nhö "toâi', "chaøng", "thieáp", "mình", "ta"... Nhöng trong nhieàu tröôøng hôïp nhaân vaät laïi khoâng phaûi laø con ngöôøi maø coù khi chæ laø moät "boâng hoa" bieát noùi, moät "con coùc" bieát kieän trôøi... Thaäm chí coù caû ma, quæ, thaàn, tieân nöõa. Nhöõng söï vaät, nhöõng ñoà vaät naøy trôû thaønh nhaân vaät khi ñöôïc "ngöôøi hoùa", nghóa laø cuõng mang taâm hoàn tính caùch nhö con ngöôøi. Cho neân khoâng phaûi ngaãu nhieân maø nhaø vaên Toâ Hoaøi ñaõ cho "chieác quan taøi" trong truyeän ngaén cuøng teân cuûa Nguyeãn Coâng Hoan laø nhaân vaät. OÂng vieát: "Trong truyeän ngaén Chieác quan taøi cuûa Nguyeãn Coâng Hoan nhaân vaät khoâng phaûi laø ngöôøi maø laø moät chieác quan taøi. Nhöng chieác quan taøi aáy chaúng phaûi laø voâ tri maø laø moät söï theâ thaûm, moät baûn aùn toá caùo cheá ñoä thaûm khoác thôøi Phaùp thuoäc. Nhö vaäy "chieác quan taøi" cuõng laø moät thöù nhaân vaät" (2). Bieåu hieän nhaân vaät trong taùc phaåm raát ña daïng. Coù nhaân vaät hieän ra khaù ñaày ñaën töø ngoaïi hình cho ñeán noäi taâm, töø haønh ñoäng cho ñeán tieåu söû nhö trong taùc phaåm töï söï. Coù nhaân vaät laïi chæ hieän ra qua ngoân ngöõ nhö trong kòch baûn vaên hoïc. Coù nhaân vaät laïi chæ ñöôïc boäc loä qua caûm xuùc, yù nghóa nhö nhaân vaät trong taùc phaåm tröõ tình. Laïi coù nhaân vaät khoâng ñöôïc mieâu taû chaân dung, ngoaïi hình, haønh ñoäng nhöng ngöôøi ñoïc vaãn nhaän ra qua "gioïng vaên" nhö nhaân vaät ngöôøi keå chuyeän... Coù nhaân vaät hieän ra nhö con ngöôøi bình thöôøng ôû ngoaøi ñôøi. Laïi coù nhaân vaät hieän ra vôùi hình aûnh "ba ñaàu saùu tay", "maët xanh nanh vaøng" nhö quæ söù, hay laên troøn long loùc nhö "soï döøa"... Coù nhaân vaät chæ ñôn giaûn laø nhöõng con vaät, nhöõng ñoà vaät ñöôïc nhaân hoùa... Coù theå noùi nhaân vaät hieän ra muoân maøu, muoân veû. Vaäy laøm theá naøo ñeå nhaän dieän ra nhaân vaät ? 40
Muoán nhaän dieän nhaân vaät caàn phaûi caên cöù vaøo nhöõng ñaëc ñieåm cuûa noù. Tröôùc heát coù theå caên cöù vaøo teân goïi cuûa nhaân vaät. Thoâng thöôøng moãi nhaân vaät ñeàu coù teân goïi cuûa noù. Coù theå ñoù laø moät caùi teân rieâng cuï theå nhö An Döông Vöông, Sôn Tinh, Thuûy Tinh, baø Phoù Ñoan, Coá Hoàng, Vaên Minh v.v... Nhöng cuõng coù khi teân goïi theo daáu hieäu ngheà nghieäp, ñaëc ñieåm giôùi tính, tieåu söû, hay moät ñaëc ñieåm ñaëc bieät naøo ñoù nhö anh trai caøy, laõo nhaø giaøu, chaøng moà coâi, thaèng ngoác, chuù luøn, chaøng thôï saên, baø hoaøng haäu, naøng coâng chuùa... Cuõng coù khi teân nhaân vaät laø teân goïi nhöõng con vaät, ñoà vaät ñaõ ñöôïc nhaân hoùa nhö caùo, thoû, ruøa, caùi baøn, boâng hoa, caønh caây..., hoaëc laø teân goïi nhöõng nhaân vaät töôûng töôïng: muï phuø thuûy, con quæ ba ñaàu saùu tay, Ngoïc Hoaøng, Dieâm Vöông, Thaàn, Tieân, Buït... Tuy nhieân neáu chæ caên cöù vaøo teân goïi thì coù khi chöa nhaän dieän ñuùng nhaân vaät, chaúng haïn vôùi loaïi nhaân vaät laø nhöõng con vaät, ñoà vaät ñöôïc nhaân hoùa. Vôùi loaïi nhaân vaät naøy, caàn phaûi xem ñaõ ñöôïc "ngöôøi hoùa" chöa ? Cuøng mieâu taû boâng hoa, nhöng vieát "Khi xem hoa nôû, khi chôø traêng leân" thì "hoa" ñoù chöa phaûi nhaân vaät. Nhöng mieâu taû "boâng hoa" bieát noùi, bieát suy nghó, bieát buoàn vui thì ñoù laïi laø nhaân vaät. Cho neân sau teân goïi thöôøng laø nhöõng ñaëc ñieåm veà tieåu söû, tính caùch. Thöïc ra ngay töø teân goïi moät soá nhaân vaät nhieàu ñaëc ñieåm cuûa nhaân vaät ñaõ ñöôïc boäc loä nhö anh trai caøy, chaøng ngoác, muï phuø thuûy... Caùc ñaëc ñieåm ngheà nghieäp tieåu söû, tính caùch cho nhaän bieát nhaân vaät moät caùch saâu saéc hôn, yù nghóa xaõ hoäi maø nhaân vaät khaùi quaùt. Trong thöïc tieãn, nhieàu khi caùc ñaëc ñieåm tính caùch ñaõ thay cho teân goïi nhaân vaät nhö "keû thaéng lôïi tinh thaàn" (A.Q), "con ngöôøi thöøa" (E. Onegin) "ñoà ñaïo ñöùc giaû" (Tartufe), "keû löôøi bieáng" (Oblomov) v.v... Trong nhieàu taùc phaåm ngöôøi ta ñaõ laáy caùc ñaëc ñieåm laøm coâng thöùc giôùi thieäu nhaân vaät nhö Nguyeãn Du giôùi thieäu Vöông OÂng: "Raèng naêm Gia tónh trieàu Minh..., Coù nhaø Vieân ngoaïi hoï Vöông, Gia tö nghæ cuõng thöôøng thöôøng baäc trung, Moät con trai thöù roát loøng..." Hay Leâ Thaùnh Toâng giôùi thieäu nhaân vaät trong truyeän Con chuoät thaønh tinh: "Coù moät anh nhaø giaøu, hai möôi tuoåi ñöôïc cha meï cöôùi cho moät ngöôøi vôï coù nhan saéc maø anh raát thöông yeâu" (Thaùnh Toâng di thaûo) v.v... Nhaân vaät vaên hoïc cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc vôùi nhaân vaät cuûa caùc loaïi hình ngheä thuaät khaùc. Tröôùc heát do hình töôïng vaên hoïc laø hình töôïng "phi vaät theå" cho neân nhaân vaät vaên hoïc laø nhaân vaät cuûa töôûng töôïng, lieân töôûng chöù khoâng phaûi "höõu hình", "nhìn thaáy ñöôïc" nhö trong ñieâu khaéc, hoäi hoïa hay ñieän aûnh, saân khaáu. Qua ngoân töø, ngöôøi ñoïc töôûng töôïng vaø hình dung nhaân vaät theo khaû naêng lieân töôûng cuûa mình. Qua vaên Nam Cao ngöôøi ñoïc hình dung ra Laõo Haïc, Lang Raän, Tröông Röï, Thöù, Ñieàn, Hoä... Qua vaên Nguyeãn Tuaân ngöôøi ñoïc töôûng töôïng veû ñeïp ñaày khí phaùch cuûa Huaán Cao, veû ñeïp cöôøng traùng cuûa ngöôøi laùi ñoø soâng Ñaø... Khaû naêng vaø ñaëc ñieåm lieân töôûng cuûa moãi ngöôøi khoâng gioáng nhau cho neân nhaân vaät vaên hoïc ñöôïc caûm nhaän cuõng khoâng hoaøn toaøn 41
gioáng nhau. Moãi ngöôøi seõ coù "göông maët" nhaân vaät rieâng cuûa mình. Maët khaùc, do hình töôïng vaên hoïc laø hình töôïng "thôøi gian" cho neân nhaân vaät vaên hoïc laø nhaân vaät quaù trình. Nhaân vaät vaên hoïc hieän daàn ra trong quaù trình. Muoán tieáp nhaän ñöôïc ngöôøi ñoïc phaûi "hoài coá", nhôù laïi nhöõng gì xaûy ra cho nhaân vaät tröôùc ñoù. Noùi goïn laïi, nhaân vaät trong taùc phaåm vaên hoïc laø nhöõng con ngöôøi hay nhöõng söï vaät mang coát caùch cuûa con ngöôøi ñöôïc xaây baèng caùc phöông tieän cuûa ngheä thuaät ngoân töø. b. YÙ nghóa cuûa nhaân vaät theå hieän ôû khaû naêng bieåu ñaït cuûa noù trong taùc phaåm. Saùng taïo ra nhaân vaät, nhaø vaên nhaèm theå hieän nhöõng caù nhaân xaõ hoäi nhaát ñònh vaø caùc quan nieäm veà caùc nhaân vaät ñoù trong caùc quan heä xaõ hoäi. Moãi nhaân vaät xuaát hieän seõ laø moät "tieáng noùi" cuûa nhaø vaên veà con ngöôøi, veà cuoäc ñôøi. Ñoïc moät nhaân vaät do vaäy ta khoâng chæ hieåu moät soá phaän, moät cuoäc ñôøi maø coøn hieåu yù nghóa cuoäc ñôøi ñaèng sau moãi soá phaän ñoù. Ñaèng sau soá phaän naøng Kieàu laø nhöõng khaùi quaùt veà "taøi - meänh", "taøi - tình" trong xaõ hoäi luùc baáy giôø. Ñaèng sau "soá ñoû" cuûa Xuaân Toùc Ñoû khoâng chæ laø söï "may maén" cuûa moät anh nhaët ban quaàn maø coøn laø suy xeùt veà söï "leân ngoâi" cuûa caùi giaû, nhöõng chuyeän töôûng nhö "bieát roài" maø vaãn phaûi "khoå laém, noùi maõi". Cho neân khoâng theå ñaùnh giaù, phaùn xeùt nhaân vaät nhö nhöõng con ngöôøi thaät ngoaøi ñôøi, maø phaûi ñaùnh giaù ôû nhöõng khaùi quaùt ngheä thuaät maø noù theå hieän. Coù nhö vaäy môùi xem xeùt nhaân vaät nhö laø moät hieän töôïng thaåm mó chöù khoâng phaûi nhö moät hieän töôïng xaõ hoäi hoïc. Söùc soáng cuûa moät nhaân vaät ngoaøi tính sinh ñoäng cuûa söï mieâu taû coøn chính laø yù nghóa ñieån hình maø noù khaùi quaùt. Nhöõng nhaân vaät xaây döïng thaønh coâng vaø coù söùc soáng laâu beàn ñeàu laø nhöõng nhaân vaät coù giaù trò ñieån hình saâu saéc. Ñoù laø nhöõng nhaân vaät khoâng chòu naèm yeân treân trang saùch maø ñaõ böôùc töø trang saùch ra giöõa cuoäc ñôøi. Ñoù laø nhöõng nhaân vaät ñaõ laøm cho teân tuoåi caùc nhaø vaên trôû thaønh baát töû. II. CAÙC KIEÅU LOAÏI NHAÂN VAÄT Theá giôùi nhaân vaät do nhaø vaên saùng taïo ra thaät phong phuù. Trong lòch söû vaên hoïc ñaõ coù bieát bao nhieâu nhaân vaät vôùi nhöõng ñöôøng neùt, dieän maïo, tính caùch khaùc nhau. Chæ rieâng Chieán tranh vaø hoøa bình thoâi, L. Tolstoi ñaõ saùng taïo treân saùu traêm nhaân vaät maø khoâng nhaân vaät naøo gioáng nhaân vaät naøo. Chæ moät ñôøi vaên nhö H. Balzac thoâi oâng ñaõ saùng taïo ra treân hai nghìn nhaân vaät vaø oâng nhôù khoâng soùt moät chaân dung tieåu söû naøo cuûa ngaàn aáy nhaân vaät. Coù bao nhaân vaät coù baáy nhieâu daùng veû, baáy nhieâu cuoäc ñôøi, bôûi leõ moãi nhaân vaät laø moät saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa nhaø vaên. Tuy nhieân, neáu ñaët trong caùi nhìn heä thoáng cuõng coù theå thaáy theá giôùi nhaân vaät muoân maøu muoân veû aáy naèm trong nhöõng kieåu loaïi 42
nhaát ñònh. ÔÛ ñaây chæ neâu leân moät soá kieåu loaïi chính thöôøng gaëp treân caùc bình dieän noäi dung tö töôûng, keát caáu - coát truyeän, theå loaïi, caáu truùc maø thoâi. a. Töø goùc ñoä noäi dung tö töôûng, caên cöù vaøo phaåm chaát nhaân vaät coù theå chia ra nhaân vaät chính dieän, nhaân vaät phaûn dieän, nhaân vaät trung gian. Nhaân vaät chính dieän (coøn goïi laø nhaân vaät tích cöïc) laø loaïi nhaân vaät mang trong mình nhöõng phaåm chaát cao ñeïp, ñaïi dieän cho caùi toát, caùi thieän. Loaïi nhaân vaät naøy thöôøng laø hieän thaân cho nhöõng khaùt voïng cao caû cuûa nhaø vaên vaø thôøi ñaïi. Do vaäy, phaàn nhieàu nhaân vaät chính dieän ñaõ trôû thaønh nhaân vaät lí töôûng cuûa thôøi ñaïi mình. Ngöôøi quaân töû trong vaên hoïc coå phöông Ñoâng, ngöôøi hieäp só trong vaên hoïc Phuïc höng hay ngöôøi chieán só trong vaên hoïc caùch maïng ñeàu laø nhöõng nhaân vaät chính dieän mang lí töôûng cuûa moät thôøi. Ngöôïc laïi vôùi nhaân vaät chính dieän laø nhaân vaät phaûn dieän (coøn goïi laø nhaân vaät tieâu cöïc). Nhaân vaät phaûn dieän ñaïi dieän cho caùi xaáu, caùi aùc, mang nhöõng phaåm chaát xaáu xa, traùi vôùi ñaïo lí, lí töôûng. Ñaáy laø nhöõng nhaân vaät ñaïi dieän cho nhöõng theá löïc phaûn ñoäng, laïc haäu ngaên caûn caùi toát, caùi ñeïp. Ñaáy laø meï con Caùm trong Taám Caùm, laø Lö Kæ, Hoaøng Tung trong Nhò ñoä mai, laø Buøi Kieäm, Trònh Haâm trong Luïc Vaân Tieân v.v... Göông maët cuûa nhaân vaät phaûn dieän coù khi hieän ra raát roõ, raát deã nhaän dieän nhö trong vaên hoïc daân gian, trong truyeän Noâm, nhöng cuõng coù khi chìm laãn trong söï ña dieän cuûa tính caùch nhö trong vaên hoïc hieän thöïc chuû nghóa. Coù theå ñoù laø nhöõng nhaân vaät coù boä maët nhaân nghóa ôû beân ngoaøi, maø beân trong nham hieåm "gieát ngöôøi khoâng dao" nhö Baù Kieán (Chí Pheøo), taøn aùc nhö Nghò Queá (Taét ñeøn), voâ luaân nhö Nghò Haùch (Gioâng toá) v.v... Ñöùng giöõa nhaân vaät chính dieän vaø phaûn dieän laø nhaân vaät trung gian. Ñaây laø loaïi nhaân vaät coù theå toát leân hoaëc xaáu ñi tuøy theo taùc ñoäng cuûa hoaøn caûnh. Söï phaân bieät nhaân vaät chính dieän vaø nhaân vaät phaûn dieän khoâng phaûi bao giôø cuõng raïch roøi, roõ neùt. Trong nhöõng thôøi kì ñoái khaùng xaõ hoäi, ñoái khaùng giai caáp, tö töôûng quyeát lieät xuaát hieän hai loaïi nhaân vaät naøy, thaäm chí coøn taïo neân nhöõng tuyeán ñoái laäp. Chaúng haïn trong truyeän keå daân gian, trong truyeän Noâm phaân tuyeán nhaân vaät chính dieän vaø phaûn dieän raát roõ. Moät beân laø Thaïch Sanh, moät beân laø Lí Thoâng (Thaïch Sanh) moät beân laø Mai Baù Cao, Mai Löông Ngoïc, Traàn Ñoâng Sô, Haïnh Nguyeân..., moät beân laø Lö Kæ, Hoaøng Tung, Haàu Loan, Giang Khoâi (Nhò ñoä mai); moät beân laø Luïc Vaên Tieân, Kieàu Nguyeät Nga, Töû Tröïc, Hôùn Minh..., moät beân laø Voõ Coâng, Buøi Kieäm, Trònh Haâm, Ñaëng Sinh... (Luïc Vaân Tieân) v.v... Trong nhöõng anh huøng ca coå ñaïi laïi khoâng coù nhaân vaät phaûn dieän. Chaúng haïn nhö trong anh huøng ca Iliade cuûa Homere duø Asin ñaùnh thaønh Troy, gieát Hecto thì Asin vaãn laø ngöôøi anh huøng. Caû Hecto cuõng vaäy, duø bò tieâu dieät vaãn laø nhaân vaät chính dieän. Ñeán vaên hoïc hieän thöïc chuû nghóa vaán ñeà phaân bieät chính dieän vaø phaûn dieän trôû neân phöùc taïp hôn. Trong vaên hoïc coå trung ñaïi, vôùi ñaëc ñieåm cuûa nhaân vaät coøn mang daáu aán 43
loaïi hình khaù roõ, neân vieäc phaân bieät nhaân vaät chính dieän vaø phaûn dieän thuaän lôïi hôn. ÔÛ chuû nghóa hieän thöïc, nhaân vaät ñaõ trôû thaønh tính caùch, coù khi bao haøm caû ñaëc ñieåm chính dieän vaø phaûn dieän "vöøa caùi taàm thöôøng, vöøa caùi cao caû, vöøa caùi buoàn cöôøi laãn caùi nghieâm tuùc" (Bakhtin) do ñoù khoù xeáp nhaân vaät thuaàn tuùy laø phaûn dieän hay chính dieän. Coù nhöõng nhaân vaät coù theå phaân bieät ngay nhö chò Daäu vaø Nghò Queá trong Taét ñeøn, Baù Kieán trong Chí Pheøo... Nhöng coù nhaân vaät nhö Chí Pheøo chaúng haïn thaät khoù xeáp vaøo loaïi naøo. Haén vöøa ñöôïc xem laø "con quæ döõ" cuûa laøng Vuõ Ñaïi, laïi laø noãi khaùt khao löông thieän cuûa con ngöôøi... Cho neân trong chuû nghóa hieän thöïc khoâng nhaát thieát luùc naøo cuõng phaân bieät chính dieän vaø phaûn dieän. Vaû chaêng "chính dieän" vaø "phaûn dieän" cuõng khoâng phaûi laø thöôùc ño duy cho phaåm chaát nhaân vaät. Söï "ña dieän" cuûa nhaân vaät tính caùch trong chuû nghóa hieän thöïc ñaõ khieán cho noù khoâng chæ laø ñaïi dieän cho moät "dieän" naøo nöõa maø nhieàu khi laø taát caû. YÙ nghóa cuûa nhaân vaät naèm ngay ôû choã "ña dieän" ñoù, chöù khoâng phaûi ôû choã qui noù veà moät "dieän" cuï theå naøo ñoù. b. Töø goùc ñoä keát caáu - coát truyeän coù theå chia ra nhaân vaät chính, nhaân vaät trung taâm, nhaân vaät phuï. Nhaân vaät giöõ vai troø then choát, xuaát hieän nhieàu trong taùc phaåm goïi laø nhaân vaät chính. Nhaân vaät chính laø nhaân vaät lieân can ñeán caùc söï kieän chính, haønh ñoäng chính cuûa taùc phaåm. Nhaân vaät chính thöôøng ñöôïc khaéc hoïa töông ñoái ñaày ñaën treân caùc maët ngoaïi hình, noäi taâm, tính caùch, quaù trình phaùt trieån. Löïa choïn nhaân vaät naøo laøm nhaân vaät chính coù yù nghóa raát quan troïng, vì noù seõ goùp phaàn boäc loä noäi dung tö töôûng cuûa taùc phaåm, theå hieän taøi naêng cuûa nhaø vaên. Töø Kim Vaân Kieàu truyeän cuûa Thanh Taâm Taøi Nhaân ñeán Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du coù söï thay ñoåi veà nhaân vaät chính, noäi dung yù nghóa cuûa taùc phaåm cuõng khaùc haún. Töø chuyeän tình tay ba Kim - Vaân - Kieàu ñeán chuyeän soá phaän taøi hoa baïc meänh cuûa naøng Kieàu, Nguyeãn Du ñaõ laøm cho taùc phaåm trôû neân baát huû. Nhaø vaên Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ñaõ coù lí khi vieát raèng: "Toâi cöù ñaët caâu hoûi raèng, giaû söû Nguyeãn Du vaãn cöù vieát hay ñeán nhö theá, taû caûnh, taû tình, taû tính caùch nhaân vaät vaø vaên chöông vaãn tuyeät dieäu nhö theá, nhöng nhaân vaät chính khoâng phaûi laø naøng Kieàu maø laø moät nhaân vaät khaùc, thí duï nhö Kim Troïng hoaëc Thuùy Vaân, töùc laø nhöõng con ngöôøi coù soá phaän may maén nhôø tröôït ra khoûi nhöõng baát coâng xaõ hoäi, vaâng, thí duï nhö chuyeän naøng Vaân, chuyeän chaøng Kim vaø naøng Kieàu taøi saéc vaãn coù maët nhö moät nhaân vaät phaûn dieän ñeå laøm noåi baät soá phaän toát ñeïp cuûa chaøng Kim, thì thöû nghó xem, lieäu Nguyeãn Du coù lôùn nhö chuùng ta mong muoán khoâng vaø lieäu taùc phaåm cuûa oâng coù toàn taïi nhö noù ñaõ töøng toàn taïi khoâng" (3). Moãi nhaø vaên, moãi thôøi ñaïi ñeàu coù nhaân vaät chính cuûa mình. Nhaân vaät chính theå hieän tö töôûng cuûa nhaø vaên vaø thôøi ñaïi. Nhaân vaät chính trong saùng taùc cuûa Nam Cao laø nhöõng soá phaän bi kòch, nhöõng con ngöôøi bò tha hoùa duø ñoù laø noâng daân hay trí thöùc. Nhaân vaät chính cuûa Nguyeãn Tuaân laïi laø nhöõng con ngöôøi 44
mang veû ñeïp taøi hoa, khí phaùch. Thaïch Lam chuù yù ñeán theá giôùi nhöõng con ngöôøi beù nhoû, nhöõng soá phaän moøn moûi nôi moät goùc khuaát naøo ñoù cuûa cuoäc soáng... Tìm hieåu nhaân vaät chính cuûa nhaø vaên giuùp ngöôøi ñoïc hieåu ñöôïc tö töôûng, khaùt voïng vaø suy tö cuûa hoï tröôùc cuoäc ñôøi. Trong taùc phaåm coù nhieàu nhaân vaät chính thì nhaân vaät chính quan troïng nhaát, coù yù nghóa xuyeân suoát taùc phaåm ñöôïc goïi laø nhaân vaät trung taâm. Ñoù laø caùc nhaân vaät nhö Jean Christophe, EnmaBovary, Promeùtheus, Lecid, Kieàu, Hamlet... Caùc maâu thuaãn, caùc vaán ñeà trung taâm thöôøng ñöôïc taäp trung vaø boäc loä ôû caùc nhaân vaät trung taâm naøy. Cho neân trong nhieàu tröôøng hôïp ngöôøi ta laáy teân nhaân vaät chính coù yù nghóa trung taâm ñaët teân cho taùc phaåm nhö Don Quijote, Othello, A. Q chính truyeän, Prometheus bò xieàng, Edip laøm vua, Lecid, Andromaque... Trong heä thoáng keát caáu - coát truyeän cuûa taùc phaåm, ngoaøi nhaân vaät giöõ vai troø chính, coøn coù nhaân vaät giöõ vai troø phuï, thöù hai, ñoù laø nhaân vaät phuï. Goïi laø nhaân vaät phuï laø vì nhaân vaät giöõ "vai troø phuï" chöù khoâng phaûi khoâng quan troïng. Noù laø loaïi nhaân vaät phuï trôï, coù tính chaát boå sung, nhöng khoâng theå thieáu. Ñuùng nhö G.N. Pospelov nhaän xeùt ñoù laø "nhaân vaät giöõ chöùc naêng "giaây coùt" cho boä maùy coát truyeän vaän ñoäng" (4). Chaúng haïn "thaèng baùn tô" laø moät nhaân vaät raát phuï trong Truyeän Kieàu. Nhöng khoâng coù nhaân vaät naøy thì seõ cuõng khoâng coù söï kieän "gia bieán" daãn ñeán caùc söï kieän "baùn mình", "15 naêm löu laïc" veà sau v.v... c. Xeùt töø goùc ñoä theå loaïi coù theå coù nhaân vaät töï söï, nhaân vaät kòch, nhaân vaät tröõ tình. Nhaân vaät töï söï laø nhaân vaät ñöôïc mieâu taû theo phöông thöùc töï söï, chuû yeáu xuaát hieän trong caùc taùc phaåm töï söï nhö trong tieåu thuyeát, truyeän ngaén, truyeän vöøa, truyeän thô. Ñaây laø loaïi nhaân vaät coù theå ñöôïc mieâu taû ñaày ñaën nhaát, phong phuù nhaát, ít bò haïn cheá. Nhaân vaät kòch laø nhaân vaät ñöôïc mieâu taû theo phöông thöùc kòch, chuû yeáu xuaát hieän ôû trong kòch. Vì kòch vieát laø ñeå dieãn bò haïn cheá bôûi khoâng gian vaø thôøi gian neân nhaân vaät kòch chæ ñöôïc mieâu taû ôû nhöõng khaâu xung ñoät caêng thaúng nhaát. Do ñoù nhaân vaät kòch giaøu kòch tính, goùp phaàn taïo neân tính kòch cuûa vôû kòch. Caùc nhaân vaät coù tính kòch trong tö söï laø loaïi nhaân vaät gaàn guõi vôùi nhaân vaät kòch. Nhaân vaät tröõ tình laø nhaân vaät ñöôïc xaây döïng theo phöông thöùc tröõ tình, tröïc tieáp theå hieän caûm xuùc, yù nghó trong taùc phaåm. Nhaân vaät tröõ tình thöôøng xuaát hieän döôùi daïng phieán ñoaïn trong nhieàu theå loaïi khaùc nhau nhö thô tröõ tình, buùt kí, tuøy buùt... nhöng chuû yeáu laø trong thô tröõ tình vaø thöôøng goïi laø "caùi toâi tröõ tình". 45
d. Xeùt töø goùc ñoä chaát löôïng ngheä thuaät ngöôøi ta thöôøng duøng caùc khaùi nieäm tính caùch vaø ñieån hình ñeå chæ nhöõng nhaân vaät ñöôïc khaéc hoïa roõ neùt. Tính caùch laø nhöõng nhaân vaät ñaõ ñöôïc khaéc hoïa coù chieàu saâu vôùi nhöõng ñaëc ñieåm taâm lí, dieän maïo töông ñoái roõ neùt, ñuû ñònh hình ñeå nhaän ra ñaëc ñieåm cuûa nhaân vaät ñoù. Thuaät ngöõ tính caùch cuõng coù khi ñöôïc duøng vôùi nghóa laø moät phöông dieän quan troïng cuûa nhaân vaät ñeå phaân bieät vôùi caùc phöông dieän khaùc nhö chaân dung, ngoaïi hình. Tính caùch ñaït ñeán möùc ñoä thaät saâu saéc thì ñoù laø ñieån hình. Chæ trong nhöõng taùc phaåm xuaát saéc môùi coù nhöõng tính caùch ñaït ñeán trình ñoä ñieån hình. Ñoù laø caùc tính caùch nhö A.Q, Tartufe, Apagon, Obloùmov, Hamlet, Don Quijote v.v... e. Töø goùc ñoä caáu truùc nhaân vaät coù theå chia ra caùc loaïi: nhaân vaät chöùc naêng, nhaân vaät tö töôûng, nhaân vaät loaïi hình, nhaân vaät tính caùch. Nhaân vaät chöùc naêng coøn goïi laø "nhaân vaät maët naï", laø loaïi nhaân vaät thöïc hieän moät soá chöùc naêng naøo ñoù. Chaúng haïn nhö buït laø nhaân vaät thöïc hieän chöùc naêng "ban pheùp maøu" hoaëc "thöû loøng", muï phuø thuûy laïi thöïc hieän chöùc naêng caûn trôû, haõm haïi ngöôøi toát. Coøn ngöôøi anh huøng thöïc hieän chöùc naêng "ñaùnh chaèn tinh cöùu ngöôøi ñeïp" v.v... Caùc nhaân vaät chöùc naêng thöôøng ñöôïc caáu truùc nhö moät phöông tieän, coâng cuï. Do vaäy phaåm chaát nhaân vaät döôøng nhö khoâng thay ñoåi töø ñaàu ñeán cuoái. Ñôøi soáng noäi taâm cuûa nhaân vaät cuõng khoâng ñöôïc mieâu taû. Nhaân vaät chæ xuaát hieän ôû chöùc naêng maø noù ñaûm nhaän. Loaïi nhaân vaät chöùc naêng chuû yeáu xuaát hieän trong vaên hoïc daân gian vaø vaên hoïc coå trung ñaïi. Coù theå keå ñeán caùc nhaân vaät loaïi naøy nhö buït, thaàn, ñaïi baøng, anh huøng ñÿnh chaèn tinh cöùu ngöôøi ñeïp, anh chaøng ngoác, muï phuø thuûy, ngöôøi thoâng minh, caùc vai trung, nònh trong tuoàng v.v... Nhaân vaät loaïi hình laø loaïi nhaân vaät maø ôû ñoù coù moät neùt tính caùch ñöôïc toâ ñaäm trôû neân tieâu bieåu cho loaïi ngöôøi naøo ñoù trong xaõ hoäi cuûa nhöõng thôøi ñaïi nhaát ñònh. Loaïi nhaân vaät naøy döïa treân cô sôû taäp trung mieâu taû moät neùt tính caùch noåi baät vaø thöôøng laø neùt tính caùch trôû thaønh teân goïi cuûa nhaân vaät. Ñoù laø neùt "keo kieät" cuûa Apagon, neùt "ñaïo ñöùc giaû" cuûa Tartufe trong haøi kòch Molieøre, neùt "con ngöôøi boån phaän" trong Horatius hay Simen cuûa P. Corneille v.v... Vôùi loaïi nhaân vaät naøy, ñuùng nhö A. Puskin ñaõ nhaän xeùt veà Molieøre: "ÔÛ Molieøre ngöôøi keo kieät thì keo kieät vaø chæ coù theá". Tính chaát ñoäc dieän naøy laøm cho nhöõng neùt tính caùch cuûa nhaân vaät theå hieän saâu saéc, thaäm chí nhieàu khi ñaït ñeán trình ñoä ñieån hình, nhöng khoâng traùnh khoûi söï phieán dieän. Cho neân coù ngöôøi ñaõ goïi ñaây 46
laø nhöõng nhaân vaät "leùp keïp" ñeå phaân bieät vôùi loaïi nhaân vaät tính caùch "ñaày ñaën". Nhaân vaät tính caùch laø loaïi nhaân vaät coù caù tính ñaày ñaën nhieàu maët. Nhaân vaät tính caùch thöôøng ñöôïc xem nhö moät nhaân caùch, laø "con ngöôøi naøy" nhö G. V. Hegel ñaõ chæ roõ. Ñaây laø nhaân vaät "vöøa laï, vöøa quen". "Laï" vì caùi ñoäc ñaùo cuûa caù tính, tính caùch. "Quen" vì mang trong noù söï khaùi quaùt cao, tieâu bieåu cho nhieàu hieän töôïng cuøng loaïi. Caáu truùc nhaân vaät tính caùch laø khaû naêng cao nhaát cuûa caùc loaïi nhaân vaät trong vieäc khaùi quaùt vaø chieám lónh thöïc taïi. Theo nghóa chaët cheõ nhaát, nhaân vaät tính caùch chæ coù theå xuaát hieän ôû chuû nghóa hieän thöïc. Caùc nhaân vaät nhö Anna Kanenina, Neklliudov cuûa L. Tolstoi, Hamlet, Othello cuûa W. Shakespeare, Bovari cuûa G. Flaubert, Kieàu cuûa Nguyeãn Du... ñeàu coù theå xem laø nhöõng nhaân vaät tính caùch. Neùt khaùc nhau caên baûn giöõa nhaân vaät tính caùch vaø nhaân vaät loaïi hình laø ôû choã moät beân tính caùch ña dieän nhö moät caù nhaân, coøn moät beân chæ coù moät neùt tính caùch ñöôïc toâ ñaäm thaønh loaïi hình. Hai loaïi nhaân vaät naøy ñeàu laø nhöõng nhaân vaät ñöôïc khaéc hoïa moät caùch roõ neùt. Nhaân vaät tö töôûng laø loaïi nhaân vaät giöõ chöùc naêng boäc loä moät tö töôûng, moät quan nieäm naøo ñoù. Do vaäy suy ñeán cuøng nhaân vaät tö töôûng cuõng laø moät daïng cuûa nhaân vaät chöùc naêng. Nhaân vaät tö töôûng thöôøng giöõ vai troø "caùi loa" phaùt ngoân cho tö töôûng taùc giaû. Do ñoù loaïi nhaân vaät naøy raát deã trôû neân coâng thöùc minh hoïa. Trong Nhöõng ngöôøi khoán khoå cuûa V. Hugo nhöõng nhaân vaät nhö Jean vant Jean, Jave ñeàu ñöôïc xem laø nhaân vaät tö töôûng. Jean vant Jean hoaït ñoäng theo tö töôûng phuïng söï con ngöôøi, coøn Jave laïi laø bieåu hieän cuûa tö töôûng phuïng söï luaät phaùp. Caùc nhaân vaät nhö Ñaïm Tieân trong Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du, oâng Quaùn trong Luïc Vaân Tieân cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu cuõng laø loaïi nhaân vaät tö töôûng. ÔÛ ñaây caùc nhaân vaät naøy cuõng giöõ vai troø "phaùt ngoân" cho taùc giaû. Ñaïm Tieân "phaùt ngoân" cho tö töôûng "taøi meänh töông ñoá" cuûa Nguyeãn Du. OÂng Quaùn phaùt ngoân cho tö töôûng nhaân nghóa cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu. Treân ñaây laø moät soá kieåu vaø loaïi nhaân vaät thöôøng gaëp. Caùch phaân chia ra caùc loaïi kieåu khaùc nhau ôû treân laø töông ñoái. Trong thöïc teá khoâng phaûi bao giôø cuõng phaân ñònh nhaân vaät moät caùch raïch roøi nhö vaäy ñöôïc. Tuy nhieân vôùi vieäc phaân chia nhaân vaät ra caùc kieåu loaïi cho pheùp naém baét deã daøng hôn. Vaø töø ñoù tieán haønh phaân tích nhaân vaät cuõng thuaän lôïi hôn. Chaúng haïn khoâng theå phaân tích noäi taâm trong caùc nhaân vaät Taám Caùm ñöôïc bôûi ñoù khoâng phaûi laø nhaân vaät tính caùch maø nhaân vaät chöùc naêng. Hay cuõng seõ sai laàm neáu phaân tích caùc nhaân vaät trong vaên hoïc hieän thöïc laïi khoâng chuù yù taâm lí, noäi taâm nhaân vaät v.v... 47
III. CAÙC BIEÄN PHAÙP XAÂY DÖÏNG NHAÂN VAÄT Ñoïc taùc phaåm vaên hoïc, ngöôøi ñoïc coù theå hình dung ra ñöôïc caùc nhaân vaät nhö ñang hoaït ñoäng, ñang hieän dieän. Ñoù laø keát quaû cuûa quaù trình xaây döïng nhaân vaät. Caùc phöông thöùc theå hieän nhaân vaät heát söùc ña daïng, phong phuù. Moãi nhaø vaên coù moät ñöôøng höôùng rieâng, caùch thöùc rieâng trong mieâu taû nhaân vaät. Moãi phöông phaùp ngheä thuaät, moãi giai ñoaïn lòch söû cuõng coù nhöõng caùch thöùc mieâu taû nhaân vaät khoâng gioáng nhau. Ñoái vôùi moãi loaïi hình nhaân vaät cuõng coù bieän phaùp mieâu taû phuø hôïp. Do ñoù, ôû ñaây chæ coù theå neâu bieän phaùp xaây döïng nhaân vaät chung nhaát maø nhaø vaên coù theå söû duïng. 1. Nhaân vaät tröôùc heát ñöôïc mieâu taû baèng caùc chi tieát ngheä thuaät. Caùc chi tieát ngheä thuaät theå hieän caùc phöông dieän khaùc nhau cuûa nhaân vaät töø chaân dung ngoaïi hình cho ñeán tính caùch, noäi taâm, töø haønh ñoäng cho ñeán ngoân ngöõ. Qua caùc chi tieát, nhaân vaät daàn daàn hieän leân vaø daàn daàn boäc loä ra caùc neùt khaùc nhau cuûa tính caùch. Ñeå mieâu taû ngoaïi hình, cÿc chi tieát döøng laïi ôû vieäc mieâu taû aùo, quaàn, maët muõi, chaân tay, aùnh maét, nuï cöôøi... Moãi neùt ngoaïi hình naøy khoâng chæ gôïi leân söï hình dung veà daùng veû nhaân vaät nhö theá naøo maø coøn gôïi leân caû taâm tính, baûn chaát beân trong cuûa nhaân vaät. Caùi veû "maøy raâu nhaün nhuïi, aùo quaàn baûnh bao" toá caùo caùi "trai lô" cuûa Maõ Giaùm Sinh. Hình aûnh "Thoaét troâng nhôøn nhôït maøu da", vôùi caùi daùng "aên gì to lôùn ñaãy ñaø laøm sao" cuõng phaàn naøo noùi leân caùi taâm ñòa beân trong cuûa muï truøm laàu xanh Tuù Baø. Nhaø vaên mieâu taû ngoaïi hình "troâng maët" beân ngoaøi ñeå baét caùi "hình dong" beân trong cuûa nhaân vaät. Khi Nguyeãn Coâng Hoan nhìn moät oâng quan: "Quan laïi coù hình theå khaùc haún, vì ôû ngaøi caùi gì cuõng cong, töø caùi soáng muõi tôùi caùi löông taâm, töø caùi löng ñeán caùch xöû kieän" (Nguyeãn Coâng Hoan - Ñaøn baø laø gioáng yeáu) thì taùc giaû ñaõ qua caùi "cong" cuûa hình theå ñeå noùi leân caùi "cong" cuûa nhaân caùch quan phuï maãu. Ñeå mieâu taû noäi taâm, caùc chi tieát thöôøng döøng laïi ôû nhöõng suy tö, daèn vaët, nhöõng caûm xuùc, xuùc ñoäng cuûa nhaân vaät. Coù leõ hôn ôû ñaâu heát, caùc phöông tieän vaên hoïc coù khaû naêng voâ taän trong vieäc theå hieän theá giôùi noäi taâm cuûa con ngöôøi. Tuy nhieân, veà phöông dieän naøy khoâng phaûi bao giôø trong vaên hoïc cuõng gioáng nhau. Trong caùc giai ñoaïn phaùt trieån ñaàu tieân cuûa vaên hoïc, taâm lí nhaân vaät khoâng ñöôïc mieâu taû, caùc nhaân vaät chæ haønh ñoäng maø ít döøng laïi suy tö. Phaûi ñeán nhöõng giai ñoaïn vaên hoïc veà sau taâm lí nhaân vaät môùi ñöôïc mieâu taû. Thoaït ñaàu chæ laø vieäc mieâu taû caùc traïng thaùi tình caûm, caûm xuùc. Kieåu nhö noãi ñau cuûa Pariam khi phaûi chöùng kieán caùi cheát cuûa con mình Hecto: "Toâi ñang chòu ñöïng moät ñieàu maø treân ñôøi naøy chöa ai phaûi chòu ñöïng" (Iliad). Phaûi ñeán giai ñoaïn phaùt trieån cuûa chuû nghóa hieän thöïc qua saùng taùc cuûa caùc nhaø vaên nhö F. M. Dostoevsky, G. Flaubert, L. Tolstoi môùi xuaát hieän "bieän chöùng phaùp taâm hoàn"... Noäi taâm nhaân vaät cuõng coù khi ñöôïc boäc loä moät caùch giaùn tieáp qua mieâu taû caûnh 48
vaät, ñoà duøng, nhaø cöûa. Caûnh buoåi saùng khi Chí Pheøo tænh röôïu, caûnh chieàu hoâm Kieàu ngoài tröôùc laàu Ngöng Bích ñeàu nhuoám maøu saéc taâm traïng cuûa nhöõng nhaân vaät naøy. Caùc chi tieát cuõng goùp phaàn khaéc hoïa nhaân vaät qua mieâu taû ngoân ngöõ vaø haønh ñoäng cuûa nhaân vaät. Töø chi tieát "Grandet noùi laép baép moät caùch khoù nhoïc" vaø "thöôøng thöôøng oâng duøng boán caâu chính xaùc nhö boán coâng thöùc ñaïi soá ñeå giaûi quyeát taát caû nhöõng khoù khaên trong vieäc mua baùn, vieäc ñôøi: "Toâi khoâng bieát, toâi khoâng theå, toâi khoâng muoán, chuùng ta seõ xem theá naøo"... cho ñeán töø "taây" trong moãi caâu noùi cuûa Nghò Queá: "Ñoàng hoà Taây coù bao giôø sai", "Thôøi Taây baây giôø thì giôø laø vaøng laø baïc"... ñeàu gôïi cho ngöôøi ñoïc raát nhieàu trong vieäc hieåu tính caùch nhöõng nhaân vaät naøy. Töø haønh ñoäng Grandet laøm pheùp tính lôøi laõi ngay treân tôø baùo ñaêng tin em cheát cho ñeán haønh ñoäng "suùc mieäng oøng oïc roài nhoå toeït xuoáng neàn nhaø" cuûa Nghò Queá ñeàu laø nhöõng chi tieát raát ñaét trong vieäc khaéc hoïa nhaân vaät. Nhaân vaät vaên hoïc coøn ñöôïc theå hieän qua nhöõng maâu thuaãn, xung ñoät, söï kieän. Ñaët nhaân vaät vaøo maâu thuaãn, xung ñoät hay söï kieän naøo ñoù, laø cô sôû ñeå boäc loä phaàn saâu kín nhaát cuûa baûn chaát nhaân vaät. Söï kieän Luïc Vaân Tieân bò muø ñaõ laøm baät ra boä maët traùo trôû cuûa cha con Voõ Theå Loan. Söï kieän Maslova bò baét, bò xöû aùn ñaõ thöùc tænh laøm "soáng laïi" Nekhliudov v.v... Trong cuoäc ñôøi coù bieát bao nhieâu söï bieán, trong vaên chöông cuõng coù baáy nhieâu söï kieän. Coù nhöõng söï kieän mang taàm voùc lòch söû nhö chieán tranh, caùch maïng, coù söï kieän lieân quan ñeán coäng ñoàng nhö haïn haùn, luõ luït, maát muøa, laïi coù nhöõng söï kieän lieân quan ñeán moãi ngöôøi: chia li, gaëp gôõ, yeâu ñöông, thuø haän, cheát choùc, sinh nôû, ñoã ñaït... Moãi söï kieän, moãi xung ñoät laïi laøm loä ra töøng phaàn moät tính caùch caùc nhaân vaät. Trong Con ñöôøng ñau khoå cuûa A. Tolstoi, tính caùch cuûa nhaân vaät ñöôïc soi saùng chuû yeáu qua nhöõng söï kieän troïng ñaïi cuûa lòch söû cuûa nöôùc Nga: Ñaïi chieán theá giôùi, caùch maïng thaùng Möôøi, nhöõng naêm noäi chieán... traûi qua "con ñöôøng ñau khoå" ñeå tìm moät con ñöôøng ñi ñuùng nhaát. Trong Anna Karenina thì laïi khaùc, nhaân vaät ñöôïc boäc loä trong nhöõng söï kieän coù tính chaát ñôøi thöôøng cuûa con ngöôøi: yeâu ñöông, cöôùi hoûi, ngoaïi tình, töï töû... Nhaân vaät coøn coù theå ñöôïc mieâu taû qua caùi nhìn cuûa nhaân vaät khaùc, cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh, qua hoaøn caûnh soáng... Nhaân vaät cuõng coù theå ñöôïc theå hieän baèng caùc phöông tieän khaùc cuûa vaên hoïc nhö qua lôøi vaên, keát caáu, loaïi theå. Nhöõng phöông tieän naøy caøng laøm phong phuù theâm caùc phöông thöùc khaéc hoïa nhaân vaät. 2. Moät phöông dieän khaùc caàn ñöôïc chuù yù laø ôû nhöõng loaïi hình nhaân vaät khaùc nhau, coù nhöõng phöông thöùc xaây döïng khaùc nhau phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm cuûa loaïi hình nhaân vaät. Chaúng haïn xaây döïng nhaân vaät chính khaùc xaây döïng 49
nhaân vaät phuï, nhaân vaät chính dieän khaùc vôùi nhaân vaät phaûn dieän, nhaân vaät chöùc naêng khaùc vôùi nhaân vaät tính caùch. Vôùi nhaân vaät chính laø loaïi nhaân vaät chuû choát trong taùc phaåm, do ñoù coù theå daønh nhieàu trang cho söï xuaát hieän cuûa nhaân vaät ôû nhöõng choã troïng yeáu nhaát. Ngöôïc laïi, nhaân vaät phuï chæ xuaát hieän ít, nhöng phaûi mieâu taû sao cho söï xuaát hieän coù yù nghóa maø khoâng laán aùt nhaân vaät chính, coøn phaûi goùp phaàn soi toû nhaân vaät chính. Hoaëc vôùi nhaân vaät tröõ tình khi mieâu taû thöôøng laïi phaûi chuù yù tôùi caùc traïng thaùi caûm xuùc, caùc noãi nieàm. Caùc nhaân vaät töï söï laïi chuù yù nhieàu hôn ñeán caùc söï kieän, haønh ñoäng maø nhaân vaät tham gia, nhöõng suy tö traên trôû maø nhaân vaät boäc loä. Vôùi nhaân vaät chöùc naêng chuù yù caùc chi tieát taïo neân "chöùc naêng" nhaân vaät. Vôùi nhaân vaät "loaïi hình" laïi phaûi chuù yù chi tieát ñaëc tröng cho "loaïi" maø nhaân vaät theå hieän. Caùc thôøi ñaïi khaùc nhau cuõng coù nhöõng caùch thöùc xaây döïng nhaân vaät khaùc nhau. Trong vaên hoïc daân gian chaúng haïn haàu nhö nhaân vaät khoâng ñöôïc mieâu taû taâm lí. Do vaäy nhaân vaät khoâng bieát "nhôù laïi", khoâng coù "hoài öùc". Nhaân vaät boäc loä chuû yeáu trong haønh ñoäng. ÔÛ chuû nghóa hieän thöïc, taâm lí laïi trôû thaønh moät neùt chuû ñaïo trong mieâu taû nhaân vaät. Thaäm chí coù khi "bieän chöùng phaùp taâm hoàn" coøn ñöôïc xem laø nguyeân taéc cao nhaát trong vieäc xaây döïng nhaân vaät. Trong vaên hoïc laõng maïn ngöôøi ta laïi chuù yù nhöõng neùt coù tính chaát lí töôûng hoùa nhaân vaät v.v... Coù theå noùi phöông tieän xaây döïng nhaân vaät cuõng nhö caùc bieän phaùp xaây döïng nhaân vaät raát phong phuù. Söï ña daïng vaø loaïi hình nhaân vaät cuõng ñoøi hoûi coù nhöõng phöông thöùc mieâu taû phuø hôïp. Tìm hieåu theá giôùi phong phuù vaø ña daïng cuûa nhaân vaät laø caàn thieát, bôûi leõ qua ñoù seõ hieåu ñöôïc noäi dung ngheä thuaät maø noù khaùi quaùt. CAÂU HOÛI HÖÔÙNG DAÃN HOÏC TAÄP 1. Nhaân vaät vaên hoïc laø gì ? Trình baøy caùc caùch phaân loaïi nhaân vaät. 2. Neâu vaø phaân tích caùc bieän phaùp xaây döïng nhaân vaät. Laáy daãn chöùng trong moät soá taùc phaåm ñeå minh hoïa. 3. V.G. Bielinsky cho raèng moät nhaân vaät xaây döïng thaønh coâng laø "moät ngöôøi laï maø quen bieát". Haõy giaûi thích vaø bình luaän yù kieán treân. ------ (1) Toâ Hoaøi – Soå tay vieát vaên – NXB Taùc phaåm môùi, H. 1977, tr. 127. (2) Toâ Hoaøi – Soå tay vieát vaên – Sñd, tr. 126. (3) Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng – Leõ coâng baèng – Vaên ngheä soá 1 – 2 ra ngaøy 9/1/1988, tr. 3. (4) G.N. Pospelov (chuû bieân) – Daãn luaän nghieân cöùu vaên hoïc, Sñd taäp 2, tr. 19. 50