Phát huy giá trị văn hóa tộc người để góp phần tăng cường và phát triển ý thức quốc gia Việt Nam trong bối cảnh hiện nay

Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> <br /> <br /> PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TỘC NGƯỜI ĐỂ<br /> GÓP PHẦN TĂNG CƯỜNG VÀ PHÁT TRIỂN Ý THỨC<br /> QUỐC GIA VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HIỆN NAY<br /> Nguyễn Văn Minh(1)<br /> <br /> B ảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc luôn là một trong những vấn đề cốt lõi<br /> trong chiến lược phát triển của các tộc người hay quốc gia đa dân tộc để củng cố<br /> và phát huy nội lực bên trong, thích nghi và đương đầu với những tác động, thách thức từ bên<br /> ngoài, phát huy giá trị văn hóa tộc người sẽ góp phần quan trọng tăng cường và phát triển ý<br /> thức quốc gia trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập và toàn cầu hóa ngày<br /> càng sâu rộng như hiện nay.<br /> Từ khóa: Phát huy giá trị; văn hóa tộc người; phát triển ý thức quốc gia.<br /> <br /> Văn hóa dân tộc và giá trị văn hóa dân tộc Vì vậy, giá trị văn hóa dân tộc luôn là một trong<br /> bao gồm hai phạm trù khác nhau: Một là văn hóa những vấn đề cốt lõi trong chiến lược của các<br /> và giá trị văn hóa của từng tộc người; hai là văn tộc người hay quốc gia đa dân tộc để củng cố và<br /> hóa và giá trị văn hóa chung của quốc gia đa dân phát huy nội lực bên trong, thích nghi và đương<br /> tộc. Trong đó, văn hóa và giá trị văn hóa của từng đầu với những tác động, thách thức từ bên ngoài,<br /> tộc người được hiểu là các đặc trưng/bản sắc văn nhất là trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại<br /> hóa của một cộng đồng dân tộc so với các tộc hóa, hội nhập và toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng<br /> người khác, được thể hiện rõ nét nhất qua ngôn hiện nay.<br /> ngữ, đặc điểm văn hóa và ý thức tự giác dân tộc.<br /> Nước ta là quốc gia đa dân tộc, đa biên<br /> Nước ta có 54 dân tộc/tộc người, phần lớn các<br /> giới, đa tôn giáo, nhiều dân tộc có các mối quan<br /> dân tộc đều có nhiều nhóm địa phương, cư trú<br /> hệ với đồng tộc và các dân tộc khác ở những vùng<br /> phân tán xen kẽ với các dân tộc khác, có nguồn<br /> miền, quốc gia và châu lục khác, trong đó có một<br /> gốc lịch sử và quá trình hội nhập vào cộng đồng<br /> số mối quan hệ diễn ra ngày càng mạnh mẽ, sâu<br /> quốc gia Việt Nam rất khác nhau,... Do đó, văn<br /> rộng, nhiều chiều, thậm chí ẩn chứa các yếu tố<br /> hóa và giá trị văn hóa của các dân tộc ở nước ta<br /> nhạy cảm khó lường. Do đó, mức độ ảnh hưởng<br /> rất phong phú, đa dạng và khác biệt. Còn văn hóa<br /> của các luồng văn hóa, các tôn giáo, các hệ tư<br /> và giá trị văn hóa quốc gia được hiểu là những<br /> tưởng, các thể chế chính trị, các mô hình quản lý<br /> đặc tính thống nhất của các dân tộc trong nền văn<br /> kinh tế - xã hội,... từ bên ngoài ngày càng tăng<br /> hóa chung quốc gia, được hình thành, phát triển<br /> lên và phức tạp hơn. Dẫn đến việc biến đổi văn<br /> trong quá trình đoàn kết xây dựng và bảo vệ tổ<br /> hóa và giá trị văn hóa của các dân tộc và quốc<br /> quốc của các tộc người trong cộng đồng quốc gia<br /> gia, nhất là những dân tộc thiểu số (DTTS) có<br /> Việt Nam đa dân tộc.<br /> dân số ít, bộ phận dân cư sống tại vùng biên giới<br /> Như vậy, giá trị văn hóa của một tộc người tiếp giáp với đồng tộc và tộc người khác ở những<br /> được xây dựng trên cơ sở cố kết và tiếp biến có quốc gia láng giềng trong quá trình phát triển là<br /> chọn lọc của cộng đồng dân tộc đó, còn giá trị của tất yếu. Một trong những xu hướng biến đổi đó là<br /> nền văn hóa quốc gia được hình thành dựa trên sự tiếp thu tinh hoa văn hóa chung của nhân loại,<br /> những giá trị của các tộc người trong quốc gia đa của dân tộc đa số hay các DTTS nhưng có dân số<br /> dân tộc. Do đó, giá trị văn hóa dân tộc dù ở lĩnh lớn hơn ở trong vùng, quá trình này được diễn ra<br /> vực và cấp độ nào cũng không phải bất biến mà một cách tự nhiên nhằm đáp ứng nhu cầu của cá<br /> thay đổi theo thời gian, tùy thuộc vào bối cảnh nhân và cộng đồng. Tương tự, các đặc trưng văn<br /> chính trị, kinh tế, xã hội của từng thời kỳ lịch sử. hóa của dân tộc đa số và DTTS nhưng có dân số<br /> <br /> Ngày nhận bài: 18/4/2017; Ngày phản biện: 15/5/2017; Ngày duyệt đăng: 10/6/2017 Số 18 - Tháng 6 năm 2017<br /> (1)<br /> Viện Dân tộc học; e-mail: minhdth@yahoo.com.<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> đông hơn cũng bị ảnh hưởng và biến đổi khi họ chiến lược và chính sách bảo tồn, phát huy các<br /> có tỷ lệ dân số ít hơn so với các dân tộc khác tại giá trị văn hóa tộc người và văn hóa quốc gia một<br /> địa bàn sinh sống. cách phù hơp. Trong đó, văn hóa quốc gia cần<br /> tiếp tục được củng cố, tăng cường hơn nữa để trở<br /> Sự biến đổi này hiện đang diễn ra nhanh<br /> thành sức mạnh nội lực nhằm phát triển ý thức<br /> chóng do mức độ giao lưu tiếp biến về nhiều<br /> quốc gia, đề kháng với những ảnh hưởng tiêu cực<br /> mặt giữa các dân tộc và các bộ phận dân cư ngày<br /> của các trào lưu tư tưởng, tôn giáo, văn hóa ngoại<br /> càng tăng trong quá trình phát triển kinh tế - xã<br /> lại và lối sống cá nhân chủ nghĩa của một bộ phận<br /> hội, biến động dân số và tái phân bố dân cư theo<br /> nhân dân hiện nay, nhất là thế hệ trẻ còn chưa<br /> hướng hình thành những cộng đồng cố kết theo<br /> định hình rõ các giá trị văn hóa, tư tưởng, đạo<br /> dân tộc, theo tôn giáo và hiện tượng cư trú xen cài<br /> đức, lối sống của cá nhân và cho cộng đồng; chịu<br /> giữa các cộng đồng này ngày càng tăng lên rõ rệt;<br /> sự chi phối của tâm lý nhóm, tính hiếu kì thích<br /> ảnh hưởng của các phương tiện thông tin truyền<br /> những yếu tố mới lạ,...<br /> thông và phim ảnh trong thế giới phẳng hiện nay;<br /> tác động của việc thực hiện chiến lược gia tăng Với quan điểm coi văn hoá không chỉ là<br /> “quyền lực mềm” thông qua phát triển tư tưởng, mục tiêu mà còn là động lực phát triển kinh tế -<br /> văn hóa, tôn giáo, kinh tế, lối sống,... ra bên ngoài xã hội, hoàn thiện nhân cách con người, nước ta<br /> của nhiều quốc gia trong quá trình công nghiệp rất chú trọng công tác bảo tồn và phát huy giá trị<br /> hóa, hiện đại hóa và hội nhập ngày càng sâu rộng văn hoá của các tộc người, coi đó là tài sản quý<br /> hiện nay. Trong khi đó, trước hiện tượng biến đổi báu của toàn xã hội và là điều kiện quan trọng<br /> các giá trị văn hóa truyền thống, nhất là ở những góp phần xây dựng nền văn hóa chung của quốc<br /> dân tộc thiểu số diễn ra một cách tự nhiên trong gia đa dân tộc. Bởi vậy, nhiều chủ trương, chiến<br /> quá trình phát triển này, các thế lực thù địch vẫn lược, chính sách, chương trình, dự án bảo tồn<br /> ra sức lợi dụng vấn đề này để tuyên truyền xuyên và phát triển văn hóa nói riêng hoặc trong các<br /> tạc mang tính kích động là các dân tộc thiểu số bị chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội lớn<br /> “mất bản sắc văn hóa”, bị “đồng hóa cưỡng bức” nói chung đều có hợp phần văn hoá được triển<br /> do chính sách bảo tồn văn hóa “có chọn lọc” của khai. Do đó, đến nay về cơ bản thể chế, thiết chế<br /> nhà nước ta hoặc phát triển theo khuân mẫu của và chế định pháp lý về văn hóa của các dân tộc,<br /> người Kinh đa số,... của quốc gia đã được xây dựng trên cả nước, kể<br /> cả cấp cơ sở ở những vùng miền núi, vùng đồng<br /> Trong bối cảnh đó, có thể dự báo một số<br /> bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng<br /> xu hướng phát triển cơ bản của văn hóa và giá<br /> biên giới, vùng có đạo, nhất là trong các lĩnh vực<br /> trị văn hóa dân tộc ở nước ta như sau: Văn hóa<br /> văn hóa chính trị, văn hóa kinh tế, văn hóa pháp<br /> của các dân tộc sẽ có nhiều biến đổi theo hướng<br /> luật, văn hóa môi trường, văn hóa giáo dục, văn<br /> giảm dần, thậm chí mất đi bản sắc riêng do mối<br /> hóa tôn giáo tín ngưỡng,…<br /> quan hệ tương tác với văn hóa của các dân tộc<br /> khác (nhất là của người Kinh), hội nhập vào nền Những kết quả đạt được đã góp phần quan<br /> văn hóa quốc gia, ảnh hưởng của các luồng tư trọng vào việc phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn<br /> tưởng, văn hóa, tôn giáo trên thế giới và sự tác và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, bảo đảm<br /> động của các phương tiện thông tin đại chúng. an ninh quốc phòng, ổn định chính trị và trật tự<br /> Trong khi đó, do ý thức tự tôn dân tộc và sự tác xã hội, xây dựng và phát triển khối đại đoàn kết<br /> động tự nhiên hay có chủ đích của các quốc gia dân tộc,… Tuy vậy, thực tế cho thấy, vẫn còn<br /> làng giềng đối với bộ phận dân cư của họ đã di nhiều giá trị văn hóa của các tộc người tiếp tục<br /> cư ra nước ngoài, nên một bộ phận dân chúng bị suy giảm, nhất là tính cố kết cộng đồng truyền<br /> của một số tộc người lại có tâm lý bảo vệ văn hóa thống bền chặt và hiệu quả đã góp phần làm nảy<br /> truyền thống và hướng về quê hương, cố quốc. sinh chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, mâu thuẫn cục<br /> Xu hướng này là một trong những nhân tố quan bộ trong một số dân tộc dẫn đến tư tưởng định<br /> trọng khiến giá trị văn hóa và ý thức tộc người kiến dân tộc, vùng miền, gây nguy cơ chia rẽ, ly<br /> được tăng cường trong khi văn hóa quốc gia và khai, tự trị; tâm lý lợi ích nhóm, địa phương và<br /> ý thức quốc gia có thể bị giảm sút trong bộ phận tôn giáo;… Những yếu tố này đã góp phần làm<br /> dân cư nói trên. Do đó, chúng ta cần xây dựng ảnh hưởng đến tâm lý và ý thức chung về cộng<br /> <br /> Số 18 - Tháng 6 năm 2017 75<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> đồng quốc gia của một bộ phận quần chúng nhân an ninh, quốc phòng, chính trị, dân tộc, tôn giáo.<br /> dân. Do đó, để tiếp tục xây dựng, củng cố và tăng Trong đó, cùng với chính sách phát triển các mối<br /> cường ý thức quốc gia Việt Nam trong tình hình quan hệ dân tộc tốt đẹp truyền thống giữa người<br /> mới hiện nay, chúng ta có thể xem xét xây dựng Kinh và các DTTS trong quá trình xây dựng và<br /> và phát triển các giá trị chung của nền văn hóa bảo vệ tổ quốc, cần tăng cường công tác dân vận,<br /> Việt Nam theo một số định hướng trong tâm sau tuyên truyền giáo dục ý thức tôn trọng văn hóa,<br /> đây dưới góc nhìn dân tộc học: lối sống, phong tục tập quán, tôn giáo tín ngưỡng<br /> - Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của của các dân tộc; hình thành tính cách và phương<br /> các dân tộc là cần tập trung giữ gìn và phát triển thức làm ăn chính đáng, đảm bảo cùng có lợi giữa<br /> những yếu tố có lợi, phù hợp cho việc xây dựng các dân tộc; xây dựng và thực hành văn hóa chính<br /> tính thống nhất của nền văn hóa quốc gia, không trị trong hệ thống chính trị và đội ngũ cán bộ theo<br /> nên quá chú trọng, đề cao và xây dựng các đặc hướng quản trị xã hội và phục vụ nhân dân, xóa<br /> thù, bản sắc riêng của từng dân tộc hay nhóm địa bỏ văn hóa xin – cho, nhóm lợi ích và chủ nghĩa<br /> phương (phong tục, tập quán, luật tục, tâm lý, ý dân tộc hẹp hòi, cục bộ địa phương.<br /> thức tộc người,...); cũng không nên nhấn mạnh - Chính sách phát triển nói chung và chính<br /> sự khác biệt về nguồn gốc lịch sử và quá trình sách dân tộc nói riêng cần khắc phục định kiến<br /> hội nhập vào cộng đồng quốc gia Việt Nam của dân tộc, vùng miền, tôn giáo; gắn kết hơn nữa<br /> các dân tộc. Đồng thời cần tiếp tục củng cố, tăng giữa hiệu quả kinh tế với phát triển văn hóa, xã<br /> cường và phát triển các giá trị chung của văn hóa hội và bảo vệ môi trường một cách hài hòa. Hạn<br /> quốc gia, nhất là tập trung giáo dục, tuyên truyền, chế dần sự bất bình đẳng trong phát triển, nhất<br /> củng cố, tăng cường và nâng cao ý thức quốc gia, là phân tầng xã hội, khoảng cách giàu nghèo và<br /> ý thức công dân Việt Nam để phát triển những hưởng thụ văn hóa giữa các dân tộc, vùng miền,<br /> nhân tố gắn bó các dân tộc với nhau và với Tổ bộ phận dân cư, đặc biệt là giữa người DTTS với<br /> quốc, lòng tự hào dân tộc cho người Việt Nam ở người Kinh đa số, giữa người dân với đội ngũ cán<br /> trong và ngoài nước. Từ đó tiếp nhận có chọn lọc bộ, công chức, viên chức, giữa người dân vùng<br /> những yếu tố tích cực của văn hóa nhân loại, góp biên của nước ta với đồng tộc và dân tộc khác ở<br /> phần đẩy lùi những ảnh hưởng tiêu cực của các bên kia biên giới. Thực hiện chiến lược phát triển<br /> trào lưu tư tưởng, văn hóa, tôn giáo ngoại lại cũng tổng thể cho các dân tộc trên cả nước và những<br /> như của các phương tiện thông tin đại chúng. Qua chính sách phát triển trong từng lĩnh vực cụ thể<br /> đó, văn hóa và giá trị văn hóa dân tộc trở thành phù hợp cho mỗi vùng, trong đó người DTTS và<br /> động lực góp phần phát triển kinh tế - xã hội, ổn người dân tộc đa số, người tại chỗ và người mới<br /> định chính trị và bảo vệ vững chắc tổ quốc, phát di cư đến, người có đạo và người không theo tôn<br /> triển con người một cách toàn diện đáp ứng được giáo đều được hưởng lợi bình đẳng. Làm như<br /> yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước do Đảng vậy, sẽ không gây ra sự phân hóa xã hội, tâm lý<br /> ta lãnh đạo. bất mãn, tư tưởng mặc cảm, so bì giữa các dân<br /> - Chú trọng tăng cường xây dựng và phát tộc, giữa các bộ phận dân cư. Tiến hành phân bố<br /> triển các mối quan hệ dân tộc tốt đẹp, giảm thiểu và củng cố các cộng đồng dân tộc sinh sống xen<br /> mâu thuẫn cục bộ trong và giữa các dân tộc để kẽ ở những vùng biên giới, vùng trọng yếu của<br /> củng cố khối đại đoàn kết dân tộc. Đặc biệt, lưu ý đất nước ổn định và phát triển để làm phên dậu<br /> quản lý và phát triển tốt hơn nữa các mối quan hệ cho đất nước; đảm bảo không để tại các địa bàn<br /> mang tính chiến lược, cơ bản nhất là giữa người trọng yếu về kinh tế, xã hội, chính trị, an ninh,<br /> DTTS với người Kinh đa số; giữa các dân tộc với quốc phòng, môi trường, nhất là vùng biên giới<br /> quốc gia Việt Nam - tức với Đảng và Nhà nước, và hải đảo hình thành những cộng đồng người<br /> mà cụ thể là với hệ thống chính trị và đội ngũ nước ngoài và các cộng đồng liên kết theo dân<br /> cán bộ (nhất là cấp cơ sở và các tổ chức, doanh tộc - tôn giáo quá tập trung. Đồng thời xây dựng<br /> nghiệp Nhà nước ở địa phương luôn gắn bó chặt các trung tâm chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa<br /> chẽ, trực tiếp với nhân dân); quan hệ dân tộc của các dân tộc ở dọc biên giới để người dân của<br /> xuyên/liên biên giới của một số dân tộc với đồng chúng ta nhưng có nguồn gốc và đồng tộc ở bên<br /> tộc và tộc người khác liên quan đến các yếu tố kia biên giới hướng về quốc gia Việt Nam. Có<br /> <br /> 76 Số 18 - Tháng 6 năm 2017<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> chính sách phù hợp thu hút gần 5 triệu người Việt những luồng văn hóa độc hại.<br /> Nam đang sinh sống, học tập và làm việc ở nước<br /> ngoài tham gia xây dựng nền văn hóa Việt Nam Tài liệu tham khảo<br /> thống nhất và củng cố ý thức quốc gia. [1] Báo cáo thực trạng và đánh giá thực<br /> - Thực hiện chính sách quản lý và phát trạng, những vấn đề đặt ra trong việc thực hiện<br /> triển bình đẳng tôn giáo theo qui định của pháp dự án bảo tồn và phát triển dân tộc Pu Péo, Ơ Đu,<br /> luật và thông lệ quốc tế; không để nảy sinh và làm Rơ Măm, Brâu và Si La trong giai đoạn hiện nay;<br /> trầm trọng những bất đồng cục bộ giữa những [2] Trần Trí Dõi (1999), Nghiên cứu ngôn<br /> người theo và không theo tôn giáo, giữa tín đồ ngữ các dân tộc thiểu số Việt Nam, NXB. Đại học<br /> DTTS và tín đồ dân tộc đa số, giữa các tổ chức<br /> Quốc gia Hà Nội;<br /> tôn giáo và tín đồ với chính quyền. Tăng cường<br /> quản lý và phát triển những mối quan hệ tôn giáo [3] Nguyễn Đình Khoa (1976), Các dân<br /> giữa các dân tộc ở trong nước và liên/xuyên biên tộc ở miền Bắc Việt Nam (dẫn liệu nhân chủng<br /> giới, nhất là không để hình thành những cộng học), NXB. Khoa học Xã hội;<br /> đồng liên kết theo tôn giáo quá tập trung và rộng [4] Hoàng Lương (2002), Lễ hội truyền<br /> lớn ở vùng biên giới nơi có nhiều đồng tộc và thống các dân tộc thiểu số ở miền Bắc Việt Nam,<br /> đồng đạo cư trú liền kề. Củng cố lòng tin của các NXB. Văn hóa Dân tộc, Hà Nội;<br /> tín đồ và chức sắc tôn giáo đối với chế độ ta thông<br /> qua việc tăng cường tiếp xúc, đối thoại để khắc [5] Ngô Đức Thịnh (2004), Văn hóa vùng<br /> phục những bất đồng, tranh thủ những nhân tố và phân vùng văn hóa ở Việt Nam, NXB. Trẻ;<br /> tích cực, thu hút các tôn giáo góp phần xây dựng [6] Ngô Đức Thịnh (2006), Văn hóa, văn<br /> và bảo vệ đất nước. Tôn trọng, tranh thủ, sử dụng hóa tộc người và văn hóa Việt Nam, NXB. Khoa<br /> đội ngũ trí thức, những người có uy tín của tôn học Xã hội;<br /> giáo để họ lãnh đạo, tập hợp tín đồ ủng hộ, phối<br /> hợp với chính quyền thực hiện tốt các chính sách [7] Nguyễn Hữu Thông (2003), Tính hợp<br /> dân tộc, tôn giáo,văn hóa; đồng thời chống lại lý giữa cái còn và cái mất của một di sản, Tạp chí<br /> những tổ chức và hoạt động tôn giáo cực đoan, Văn hóa Nghệ thuật, số 6.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> PROMOTE OF ETHNIC VALUE TO CONTRIBUTE TO DEVELOP AND ENHANCE THE<br /> AWARENESS OF VIETNAM IN NEW CONTEXT<br /> <br /> Abstract: Ethnic culture values are always one of the core issues in the strategy of<br /> ethnic groups or multiethnic nations in order to strengthen and promote inner force, adapt<br /> to and cope with the impacts and challenges especially in the context of industrialization,<br /> modernization, integration and globalization more and more widespread today.<br /> Keywords: Promotion; cultural values of the people; develop consciousness; nation;<br /> in the present context.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Số 18 - Tháng 6 năm 2017 77<br />