Phát triển năng lực lập và thực hiện kế hoạch dạy học thông qua phương pháp dạy học theo góc cho sinh viên khoa Hóa học - ĐHSP Huế

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LẬP VÀ THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC<br /> THÔNG QUA PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC<br /> CHO SINH VIÊN KHOA HÓA HỌC - ĐHSP HUẾ<br /> NGUYỄN THỊ THÙY TRANG<br /> Khoa Hóa học, trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Năng lực lâ ̣p và thực hiê ̣n kế hoa ̣ch dạy ho ̣c là năng lực sư phạm<br /> tất yếu không thể thiế u đối với sinh viên ngành sư phạm, được rèn luyện<br /> thông qua học phần thực hành phương pháp da ̣y ho ̣c (PPDH) Hóa ho ̣c.<br /> PPDH theo góc - là mô ̣t trong những phương pháp phát huy tính tić h cực, tự<br /> giác, chủ động, sáng tạo cho người ho ̣c. Tuy nhiên qua khảo sát, sinh viên<br /> chưa áp dụng nhiều PPDH tić h cực vào kế hoa ̣ch dạy ho ̣c. Bài báo giới thiệu<br /> cơ sở lí luận của PPDH theo góc, áp dụng PPDH này vào một tiết học cụ thể<br /> trong chương trình THPT và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng<br /> lực lâ ̣p và thực hiê ̣n kế hoa ̣ch dạy ho ̣c cho sinh viên sư phạm Hóa học.<br /> Từ khóa: Năng lực lâ ̣p và thực hiê ̣n kế hoa ̣ch bài ho ̣c, phương pháp dạy<br /> học, dạy học theo góc<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Theo điều 24.2 của Luật Giáo dục, "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính<br /> tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp<br /> học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào<br /> thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” [5].<br /> Để thực hiện mục tiêu đó, việc đổi mới PPDH là cần thiết.<br /> Muốn đổi mới cách dạy, cách học trước hết người giáo viên phải đổi mới chính PPDH<br /> của mình, thông qua việc hình thành và trau dồi các kĩ năng thiết kế bài dạy theo hướng<br /> tích cực hóa người học, đổi mới cách thức tổ chức một tiết dạy phát huy tính chủ động<br /> cho học sinh cũng như nhiều kĩ năng sư phạm khác. Trong đó đổi mới năng lực lâ ̣p và<br /> thực hiê ̣n kế hoa ̣ch bài ho ̣c [1] là khâu then chốt đầu tiên, quyết định sự thành công hay<br /> không của tiết dạy. Do đó việc hình thành năng lực này là thiết yếu, bởi đây là năng lực<br /> gia công về mặt sư phạm của giáo viên đối với tài liệu học tập nhằm làm phù hợp tối đa<br /> với đặc điểm lứa tuổi, trình độ, kinh nghiệm của học sinh và đảm bảo logic sư phạm.<br /> Năng lực này sinh viên được tiếp cận nhiều hơn thông qua học phần thực hành PPDH<br /> Hóa ho ̣c. Qua khảo sát giáo án và tập giảng của sinh viên cho thấy: Giáo án được thiết<br /> kế theo kiểu đường thẳng từ trên xuống nên nội dung bài dạy có tính hệ thống, tính<br /> logic cao. Tuy nhiên giáo viên là người thuyết trình, diễn giảng, là "kho tri thức" sống<br /> và học sinh là người nghe, nhớ, ghi chép, suy nghĩ theo, thụ động tiếp thu kiến thức.<br /> Trong lớp học, học sinh ngồi theo các dãy bàn hướng về phía bảng và giáo viên, giáo<br /> viên điều khiển mọi hoạt động. Mă ̣c dù, nhiều sinh viên đã tích cực đổi mới PPDH, chủ<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 01(41)/2017: tr. 23-31<br /> Ngày nhận bài: 20/8/2016; Hoàn thành phản biện: 09/9/2016; Ngày nhận đăng: 13/9/2016<br /> <br /> 24<br /> <br /> NGUYỄN THỊ THÙY TRANG<br /> <br /> động trong việc tìm tòi những cách thức mới như chuyển từ sử dụng phấn và bảng kết<br /> hợp với máy chiếu truyền thống sang dùng Powerpoint và các trang web. Tuy nhiên,<br /> suy cho cùng đây cũng mới chỉ là những cải tiến đôi chút về kĩ thuật mà không làm thay<br /> đổi bản chất của quá trình dạy học thụ động.<br /> Chúng ta đang hướng tới các PPDH tích cực - một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều<br /> nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực,<br /> chủ động, sáng tạo của người học. Nó không phải là một PPDH cụ thể, chuyên biệt nào<br /> đó, cũng không phải là sự phủ nhận các PPDH truyền thống mà là muốn nhấn mạnh một<br /> định hướng khai thác mặt tích cực của các PPDH hiện có. Ở đó, giáo viên là người giữ<br /> vai trò hướng dẫn, gợi ý, tổ chức, giúp cho người học tự tìm kiếm, khám phá những tri<br /> thức mới, nêu tình huống, kích thích hứng thú, suy nghĩ và phân xử các ý kiến đối lập<br /> của học sinh từ đó hệ thống hoá các vấn đề, tổng kết bài giảng, khắc sâu những tri thức<br /> cần nắm vững. Giáo án dạy học theo phương pháp này được thiết kế kiểu chiều ngang<br /> theo hai hướng song hành giữa hoạt động dạy của thầy và học của trò, không có mục<br /> tiêu chung, đồ dùng dạy học chung cho từng hoạt động như PPDH truyền thống. Ưu<br /> điểm của PPDH tích cực rất chú trọng đến kĩ năng thực hành, vận dụng giải quyết các<br /> vấn đề thực tiễn, coi trọng rèn luyện và tự học.<br /> Bên cạnh đó, mỗi cá nhân người học có đặc điểm tâm sinh lý riêng biệt, có nhu cầu<br /> nhận thức và khả năng phát triển trí tuệ khác nhau, có những phong cách học tập khác<br /> nhau. Do đó PPDH truyền thống khó đáp ứng được nhu cầu nhận thức cho các nhóm<br /> học sinh có năng lực khác nhau. Mặt khác, do đặc thù môn Hóa học là môn khoa học<br /> thực nghiệm, nếu học sinh được học tập kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực hành thì<br /> giờ học sẽ hấp dẫn, sinh động hơn, học sinh sẽ nhanh chóng hiểu bài, khắc sâu kiến thức<br /> hơn. Vận dụng PPDH theo góc nhằm phát triển năng lực lâ ̣p và thực hiê ̣n kế hoa ̣ch dạy<br /> cho sinh viên khoa Hóa học trường ĐHSP Huế là một việc làm cần thiết.<br /> 2. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC<br /> 2.1. Khái niệm<br /> Thuật ngữ tiếng Anh "Working in corners" được dịch là học theo góc, có thể hiểu là làm<br /> việc theo góc, làm việc theo khu vực. Học theo góc là một PPDH mà trong đó giáo viên<br /> tổ chức cho học sinh thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong không<br /> gian lớp học đảm bảo cho học sinh học sâu [3], [4].<br /> 2.2. Ưu điểm<br /> Mở rộng sự tham gia, nâng cao hứng thú và cảm giác thoải mái ở người học. Học sâu và<br /> hiệu quả bền vững; tương tác cá nhân cao giữa thầy và trò, người học lựa chọn hoạt<br /> động; các góc khác nhau – cơ hội học tập khác nhau. Người dạy có nhiều thời gian hơn<br /> cho hoạt động hướng dẫn riêng từng người học, hoặc hướng dẫn từng nhóm nhỏ người<br /> học [3],[4].<br /> 2.3. Qui trình thực hiện [3], [4].<br /> Bước 1. Chọn nội dung, địa điểm và đối tượng học sinh<br /> <br /> PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LẬP VÀ THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC...<br /> <br /> 25<br /> <br /> Bước 2. Thiết kế kế hoạch bài học<br /> Bước 3. Tổ chức dạy học theo góc<br /> Bước 4. Tổ chức cho học sinh trao đổi và đánh giá kết quả học tập (nếu cần)<br /> 3. VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO GÓC ĐỂ THIẾT KẾ KẾ HOẠCH DẠY HỌC<br /> 3.1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung: cần đảm bảo ba nguyên tắc sau<br /> - Tính chính xác<br /> - Tính điển hình<br /> - Tính cơ bản<br /> Ngoài ra PPDH theo góc cần lưu ý thêm: Nội dung kiế n thức cần chú ý đến sự tương<br /> thích về khối lượng và thời gian hoạt động học tập do hoạt động theo góc mất khá nhiều<br /> thời gian dành cho sự luân chuyển giữa các góc nên tùy nội dung kiế n thức mà có thể áp<br /> dụng. Với bộ môn hóa học ở trường THPT thì PPDH theo góc được áp dụng tốt trong<br /> các bài về chất, có các thí nghiệm hoặc các video thí nghiệm cho học sinh quan sát.<br /> 3.2. Thiết kế bài học theo PPDH theo góc<br /> Xác định mục tiêu bài học: Ngoài mục tiêu theo chuẩn kiế n thức, kĩ năng [2] có thể nêu<br /> thêm mục tiêu về kĩ năng làm việc độc lập, khả năng làm việc chủ động của học sinh<br /> khi thực hiện học theo góc.<br /> Xác định các PPDH chủ yếu: PPDH theo góc cần phối hợp thêm phương pháp học tập<br /> hợp tác theo nhóm, giải quyết vấn đề, phương pháp trực quan, sử dụng đa phương tiện…<br /> Chuẩn bị: Căn cứ vào nội dung cụ thể mà học sinh cần lĩnh hội và cách thức hoạt động<br /> để khai thác thông tin, sinh viên cần:<br /> - Xác định số góc và tên mỗi góc.<br /> - Xác định nhiệm vụ ở mỗi góc và thời gian tối đa dành cho mỗi góc.<br /> - Xác định những thiết bị, đồ dùng, phương tiện cần thiết cho mỗi góc hoạt động.<br /> - Hướng dẫn để học sinh chọn góc xuất phát phù hợp với trình độ của mình và luân<br /> chuyển sang các góc tiếp theo thành vòng tròn nối tiếp.<br /> - Bước chuẩn bị quan trọng và vất vả nhất của sinh viên là thiết kế các nhiệm vụ học tập<br /> thông qua các phiếu học tập; nhiệm vụ của mỗi góc phải thể hiện được sự phân hóa<br /> trình độ để học sinh có thể tự đọc hiểu và hoàn thành nhiệm vụ của mình.<br /> - Sinh viên thiết kế và chuẩn bị sao cho học sinh có thể trình bày kết quả một cách trực<br /> quan rõ ràng cho các học sinh khác có thể nhìn nhận và đưa ra nhận xét<br /> 3.3. Tổ chức dạy học theo góc<br /> Theo kế hoạch bài học đã thiết kế, sinh viên tổ chức hoạt động phù hợp với đặc điểm<br /> học theo góc.<br /> <br /> 26<br /> <br /> NGUYỄN THỊ THÙY TRANG<br /> <br /> + Trước khi vào giờ học sinh viên bố trí không gian lớp học theo các góc học tập đã<br /> thiết kế.<br /> + Nêu nhiệm vụ bài học, giới thiệu PPDH theo góc và hướng dẫn học sinh chọn góc<br /> xuất phát. Sinh viên hướng dẫn điều chỉnh để có số lượng học sinh chọn góc xuất phát<br /> cho phù hợp.<br /> + Trong quá trình học sinh hoạt động, sinh viên phải thường xuyên theo dõi, phát hiện<br /> khó khăn của học sinh để có hỗ trợ kịp thời.<br /> + Cuối bài học, mỗi nhóm học sinh sẽ chọn báo cáo kết quả tại góc cuối cùng hoặc có<br /> thể treo và trình bày kết quả ở trên bảng. học sinh cần tập trung nghe và đưa thông tin<br /> phản hồi. Sinh viên chốt lại những điểm cần chỉnh sửa. Các nhóm học sinh tự đánh giá<br /> kết quả của nhóm mình tại góc tương ứng và chỉnh sửa nếu có. Sinh viên có thể chốt<br /> ngắn gọn và đánh giá cho điểm.<br /> 4. MINH HỌA VỀ THIẾT KẾ KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO PPDH THEO GÓC<br /> Bài 45. AXIT SUNFURIC (Hóa học 10 nâng cao)<br /> Kiến thức ho ̣c sinh đã biết<br /> <br /> Kiến thức cần hình thành cho ho ̣c sinh<br /> <br /> - Công thức phân tử axit sunfuric.<br /> - Dung dịch H2SO4 loãng có tính axit mạnh,<br /> dung dịch đặc còn tác dụng được với một số<br /> kim loa ̣i đứng sau H trừ Au, Pt giải phóng<br /> khí SO2 (không giải phóng khí H2).<br /> <br /> - Axit loãng có tính axit mạnh, axit đặc có<br /> thêm tính oxi hóa mạnh, tính háo nước.<br /> - Điều chế H2SO4, ứng dụng, nhận biết ion<br /> sunfat.<br /> <br /> Các hoạt động dạy học<br /> Hoạt động 1: 30 phút<br /> Hoạt động của giáo<br /> viên<br /> Hoạt động tại các góc:<br /> - Giáo viên phát mục<br /> tiêu, nhiệm vụ, phiếu<br /> học tập tại các góc học<br /> tập cho mỗi học sinh.<br /> - Giải đáp các thắc mắc<br /> của học sinh, nhóm học<br /> sinh, trợ giúp nếu cần<br /> thiết.<br /> - Nhắc nhở học sinh<br /> luân chuyển góc học tập<br /> trong trật tự.<br /> <br /> Hoạt động của học sinh<br /> <br /> Đồ dùng – thiết bị dạy học<br /> <br /> - Học sinh bắt buộc phải<br /> trải qua 2 góc: phân tích<br /> và trải nghiệm. Thực hiện<br /> theo nhóm.<br /> Tự giác nghiên cứu cá<br /> nhân trước khi làm việc<br /> theo nhóm.<br /> -Thực hiện nghiêm túc<br /> theo đúng hướng dẫn với<br /> những thí nghiệm học<br /> sinh.<br /> - Luân chuyển góc học<br /> tập trong trật tự.<br /> <br /> Góc trải nghiệm:<br /> + Phiếu học tập, giấy A0, bút dạ,<br /> sách giáo khoa.<br /> + Dụng cụ: ống nghiệm, đèn cồn, sơ<br /> đồ điều chế H2SO4 trong công<br /> nghiê ̣p.<br /> + Hóa chất: H2SO4 đặc, quỳ tím, Cu,<br /> CaCO3, Mg.<br /> Góc phân tích:<br /> + SGK Hóa học 10 nâng cao.<br /> + Phiếu học tập .<br /> + Bút dạ, giấy A4, A0.<br /> Góc áp dụng:<br /> - Bảng hỗ trợ kiến thức.<br /> - Phiếu học tập, giấy A4, A0.<br /> <br /> PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LẬP VÀ THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC...<br /> <br /> 27<br /> <br /> GÓC PHÂN TÍCH<br /> 1. Mục tiêu<br /> - Biết cấu tạo phân tử, tính chất vật lí, tính chất hóa học của axit sunfuric, sản xuất axit<br /> sunfuric, cách nhận biết ion sunfat<br /> - Hiểu H2SO4 đặc có tính oxi hóa mạnh<br /> 2. Nhiệm vụ<br /> - Cá nhân nghiên cứu SGK bài axit sunfuric và muối sunfat<br /> - Làm theo việc theo nhóm để hoàn thành phiếu học tập số 1<br /> PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1<br /> I. Axit sunfuric<br /> - Viết CTCT của H2SO4 và xác định số oxi hóa của S trong H2SO4<br /> - Cho biết một số tính chất vật lí của H2SO4: trạng thái, màu sắc, tính tan<br /> - Từ đặc điểm cấu tạo của H2SO4 và số oxi hóa của S trong H2SO4 cho biết tính chất<br /> hóa học cơ bản của:<br />  Axit H2SO4 loãng (Viết PTHH minh họa)<br />  Axit H2SO4 đặc (Viết PTHH minh họa)<br /> - Viết sơ đồ điều chế H2SO4 trong công nghiệp<br /> II. Muối sunfat<br />  Tính tan<br />  Phương pháp nhận biết ion sunfat và viết PTHH minh họa<br /> <br /> GÓC ÁP DỤNG<br /> 1. Mục tiêu: Từ kiế n thức rút ra trong 2 góc học tập áp dụng hoàn thành các bài tập<br /> 2. Nhiệm vụ<br /> PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2<br /> Bài 1. Hoàn thành chuỗi phản ứng hóa học sau (cá nhân)<br /> FeS2→SO2→SO3→H2SO4→SO2→Na2SO3→Na2SO4→NaCl→NaNO3<br /> →HCl→H2S→H2SO4<br /> Bài 2. Phân biệt các dung dịch không màu sau: NaCl, K2CO3, Na2SO4, HCl, Ba(NO3)2 mà<br /> không dùng thêm thuố c thử nào khác.<br /> Bài 3. Nếu đốt Mg trong không khí rồi đưa vào bình đựng khí lưu huỳnh đioxit, nhận thấy có<br /> 2 chất bột được sinh ra: bột A màu trắng, bột B màu vàng. Bột B không tác dụng với H2SO4<br /> loãng, nhưng cháy trong không khí sinh ra chất khí C làm mất màu dung dịch kali<br /> pemanganat<br />  Cho biết các chất A, B, C<br />  Viết phương triǹ h hóa ho ̣c của các phản ứng đã xảy ra<br /> <br />