Phát triển nông nghiệp theo mô hình tăng trưởng xanh tại tiểu vùng duyên hải phía Đồng bằng Sông Cửu Long

CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> <br /> PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO MÔ HÌNH<br /> TĂNG TRƯỞNG XANH TẠI TIỂU VÙNG DUYÊN HẢI<br /> PHÍA ĐÔNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br /> Diệp Thanh Tùng<br /> <br /> Đại học Trà Vinh; Email: dttung@tvu.edu.vn<br /> <br /> Lê Thị Thu Diềm<br /> <br /> Đại học Trà Vinh; Email: ltdiem@tvu.edu.vn<br /> Thông tin chung<br /> Ngày nhận bài: 25/10/2018<br /> Ngày phản biện: 29/10/2018<br /> Ngày duyệt đăng: 9/11/2018<br /> Title<br /> DEVELOPMENT OF AGRICULTURE<br /> BY MODELING GREEN GROWTH<br /> IN EAST COASTAL SUB-REGION OF<br /> THE MEKONG RIVER DELTA<br /> Từ khóa<br /> Phía đông Đồng bằng sông Cửu Long;<br /> Tiểu vùng duyên hải phía đông Đồng<br /> bằng sông Cửu Long; Mô hình tăng<br /> trưởng xanh, Phát triển nông nghiệp,<br /> nông thôn; Nguồn lực.<br /> Keywords<br /> East of the Mekong River Delta; The<br /> East Coastal sub-region of the Mekong<br /> river delta; Green growth model;<br /> Agricultural and dural development;<br /> Power.<br /> <br /> T<br /> <br /> iểu vùng Duyên hải phía Đông đồng bằng sông Cửu<br /> Long gồm những tỉnh có thế mạnh về phát triển nông<br /> nghiệp. Tuy nhiên, trong những năm gần đây ở vùng này việc<br /> sử dụng các nguồn lực chưa thực sự hiệu quả. Những thách<br /> thức trong quá trình phát triển nông nghiệp của bối cảnh<br /> toàn cầu hóa, biến đổi khí hậu, thách thức môi trường của<br /> tiểu vùng Duyên hải phía Đông, cho thấy cần thiết phải có<br /> phương án sử dụng các nguồn lực hiệu quả hơn trong tương<br /> lai, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp theo mô hình tăng<br /> trưởng xanh. Bài viết phân tích những thách thức trong phát<br /> triển nông nghiệp hiện nay, qua đó đề xuất một số giải pháp<br /> phát triển nông nghiệp theo mô hình tăng trưởng xanh tại<br /> tiểu vùng Duyên hải phía Đông.<br /> Abstract<br /> The East Coastal sub-region of the Mekong delta consists<br /> of provinces with strong agricultural development. However,<br /> the use of resources in this area in recent years has not been<br /> effective. Challenges in the development of agriculture<br /> in the context of globalization, climate change and the<br /> environmental challenge of the East Coastal sub-region<br /> suggest a need for more efficient use of resources in the<br /> future, especially in the field of agriculture under the green<br /> growth model. This article analyzes the current challenges<br /> in agricultural development, thereby proposing a number of<br /> options for agricultural development under the green growth<br /> model in the East Coastal sub-region.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Tiểu vùng Duyên Hải phía Đông (tiểu vùng<br /> DHPĐ) bao gồm 4 tỉnh: Bến Tre, Tiền Giang, Vĩnh<br /> Long và Trà Vinh thuộc vùng Đồng Bằng Sông Cửu<br /> Long (ĐBSCL), có tốc độ phát triển kinh tế khá<br /> cao so với trung bình vùng trong những năm gần<br /> đây (năm 2017 tăng trưởng kinh tế của Trà Vinh<br /> là 12,09%, Tiền Giang là 7,4%, Bến Tre là 7,23%,<br /> Vĩnh Long là 5,62%)1. Đây là những tỉnh có thế<br /> mạnh về phát triển nông nghiệp2, được thiên nhiên<br /> ưu đãi với gần 70% diện tích đất phù sa, hệ thống<br /> Tổng hợp từ báo cáo năm 2017 của các tỉnh thuộc tiểu vùng <br /> Niên giám thống kê 2016, Khu vực kinh tế nông-lâm-thủy sản chiếm 34,2%<br /> GDP toàn tiểu vùng Duyên hải phía Đông. <br /> 1.<br /> 2.<br /> <br /> Số 24 - Tháng 12 năm 2018<br /> <br /> sông ngòi nối liền các tỉnh, là cửa ngõ ra biển đông,<br /> với tổng dân số hơn 5 triệu người và có tổng diện<br /> tích gần 8.788,9km2, chiếm 21,5% tổng diện tích<br /> đất tự nhiên, 20% tổng diện tích đất nông nghiệp<br /> của toàn vùng ĐBSCL. Trong đó có tới trên 85%<br /> diện tích đất là dùng trong sản xuất nông nghiệp.<br /> Hơn nữa, Tiểu vùng DHPĐ dẫn đầu cả vùng ĐBSCL về sản lượng thu hoạch cây ăn quả, số lượng<br /> vật nuôi cũng khá phát triển và đóng vai trò quan<br /> trọng cho ngành chăn nuôi ĐBSCL.<br /> Tuy nhiên, vấn đề sử dụng các nguồn lực đang<br /> có dấu hiệu suy giảm và chưa thực sự hiệu quả.<br /> Các yếu tố đầu vào qui trình sản xuất nông nghiệp<br /> <br /> 29<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> và thủy sản chưa mang tính bền vững. Bên cạnh<br /> đó, các tỉnh tiểu vùng DHPĐ còn đương đầu với<br /> khó khăn, thách thức do biến đổi khí hậu, sản xuất<br /> nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản bị đe dọa và<br /> đời sống nông dân nghèo trong khu vực sẽ bị ảnh<br /> hưởng nghiêm trọng. Có thể thấy rõ, do việc xây<br /> dựng các đập thủy điện của các nước thượng nguồn<br /> như Campuchia, Lào, Thái Lan và Trung Quốc<br /> nên nguồn nước ngọt đổ về từ thượng nguồn sông<br /> Mekong hạn chế, gây ra tình trạng hạn hán. Tình<br /> trạng đất nhiễm mặn ngày càng nghiêm trọng ở một<br /> số tỉnh, điển hình, tại tỉnh Trà Vinh hiện nay, nước<br /> mặn dâng cao trên sông Tiền và sông Hậu và xâm<br /> nhập sâu hơn 60km; toàn tỉnh bị nước mặn 6 - 8%<br /> bao vây3; nước trong nội đồng đang cạn kiệt, không<br /> đủ bơm tát trong khi ban ngày nắng gắt kéo dài đã<br /> khiến nhiều diện tích lúa bị chết khô, ngộ độc hữu<br /> cơ. Đến nay toàn tỉnh đã có gần 3.000ha lúa bị mất<br /> trắng, trong khi 38.000ha đông xuân không đủ nước<br /> bơm tát. Tại Bến Tre, nước ngọt là vấn đề khó khăn<br /> nhất, hiện nay, địa phương có trên 60.000 hộ dân<br /> phải dùng nước sinh hoạt nhiễm mặn. Nhiều nghiên<br /> cứu của Bộ Tài Nguyên và Môi Trường chỉ ra tình<br /> trạng suy giảm về nguồn nước ngầm và sụt lún đất,<br /> thách thức về môi trường diễn ra phổ biến ở các tỉnh<br /> tiểu vùng DHPĐ.<br /> Xuất phát từ những thách thức trong quá trình<br /> phát triển nông nghiệp trong bối cảnh toàn cầu quá,<br /> biến đổi khí hậu, thách thức môi trường của tiểu<br /> vùng DHPĐ, cho thấy cần thiết phải có phương án<br /> sử dụng các nguồn lực nhằm đảm bảo hiệu quả,<br /> năng suất và chất lượng hơn trong tương lai.<br /> 2. Cơ sở lý thuyết về tăng trưởng xanh và mô<br /> hình tăng trưởng xanh trong nông nghiệp<br /> Tăng trưởng xanh là một vấn đề thu hút sự quan<br /> tâm đặc biệt của nhiều quốc gia và tổ chức trên thế<br /> giới bởi đây được xem là mô hình tăng trưởng của<br /> tương lai. Khái niệm “tăng trưởng xanh” có nguồn<br /> gốc từ khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Tăng<br /> trưởng xanh được định nghĩa là kết hợp hài hòa tăng<br /> trưởng kinh tế với sự bền vững môi trường, đồng<br /> thời nâng cao hiệu quả sinh thái của tăng trưởng<br /> kinh tế và tăng cường sự phối hợp giữa yếu tố kinh<br /> tế và môi trường (UNDESA, 2012). Năm 2009,<br /> nước thành viên OECD đã thông qua tuyên bố nhận<br /> định rằng xanh hóa (green) và tăng trưởng (growth)<br /> có thể đi cùng với nhau, theo đó chiến lược tăng<br /> trưởng xanh mà có thể tích hợp các khía cạnh kinh<br /> tế, môi trường, công nghệ, tài chính và phát triển<br /> vào một khuôn khổ toàn diện. Tại Việt Nam, Hội<br /> nghị cấp cao ASEAN năm 2010 đã thông qua chính<br /> sách phục hồi và phát triển bền vững, trong đó<br /> nhấn mạnh đến chiến lược dài hạn nhằm đảm bảo<br /> sự bền vững về môi trường và sử dụng tài nguyên<br /> thiên nhiên nhằm đa dạng hóa và bảo đảm khả năng<br /> Theo trung tâm dự báo khí tượng thủy văn tỉnh Trà Vinh.<br /> Trích: https://vov.vn/tin-24h/tra- vinh-ben-tre-no -luc-tiep -nuoc -khac -phuc<br /> -han-man-4 89516.vov<br /> 3.<br /> <br /> 30<br /> <br /> CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> phục hồi kinh tế. Theo quan điểm của World Bank<br /> (2012), tăng trưởng xanh là mô hình tăng trưởng<br /> hiệu quả, sạch và có tính đàn hồi (resilient) - hiệu<br /> quả trong việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên, sạch<br /> trong giảm thiểu tác động gây ô nhiễm môi trường,<br /> và có tính đàn hồi, chống chịu được trước các thiên<br /> tai, thảm họa thiên nhiên (natural hazards) do tôn<br /> trọng giới hạn tuyệt đối của môi trường sinh thái.<br /> Nhìn chung, các định nghĩa đều nhấn mạnh đến<br /> phát triển kinh tế nhưng vẫn đảm bảo môi trường,<br /> hiệu quả sử dụng tài nguyên, đối phó với biến đổi<br /> khí hậu, cộng hưởng các công nghệ và dịch vụ, sản<br /> phẩm xanh từ đó góp phần nâng cao hiệu quả sản<br /> xuất và chất lượng xã hội.<br /> Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên<br /> Hiệp Quốc (FAO, 2012), khái niệm tăng trưởng<br /> xanh trong nông nghiệp được xem xét trong khuôn<br /> khổ của Xanh hóa nền kinh tế với Nông nghiệp<br /> (Greening the Economy with Agriculture - GE).<br /> Theo đó, xanh hóa nền kinh tế với Nông nghiệp<br /> (GEA) bao gồm các nội dung: (i) đảm bảo an ninh<br /> lương thực và dinh dưỡng thông qua sự cân bằng<br /> thích hợp giữa sản lượng sản xuất và thương mại,<br /> (ii) đảm bảo sinh kế ở khu vực nông thôn, (iii) sử<br /> dụng kiến thức truyền thống và khoa học để duy trì<br /> bền vững các hệ sinh thái.<br /> Việc nghiên cứu mô hình tăng trưởng xanh trong<br /> nông nghiệp trong bối cảnh hiện nay là thật sự cần<br /> thiết, góp phần điều chỉnh trong sử dụng nhân lực,<br /> nguồn lực tài chính trong ngắn hạn, đồng thời có<br /> tác động tích cực trong củng cố về môi trường bền<br /> vững, tăng trưởng kinh tế và phúc lợi xã hội trong<br /> dài hạn.<br /> 3. Thực trạng và những thách thức trong<br /> phát triển nông nghiệp theo mô hình tăng trưởng<br /> xanh<br /> Tiểu vùng DHPĐ là nơi có sản lượng lúa và thủy<br /> sản lớn nhất vùng ĐBSCL. Trong thực tế, các tỉnh<br /> trong tiểu vùng DHPĐ cũng đã chủ động xây dựng,<br /> thực hiện các quy hoạch phát triển nông nghiệp,<br /> nuôi trồng thủy sản, vùng sản xuất lúa, chiến lược<br /> phát triển nông thôn, chương trình nông thôn mới...<br /> Đến nay Tiểu vùng DHPĐ đã đạt được những kết<br /> quả đáng tự hào như: thuộc nhóm các địa phương<br /> dẫn đầu ĐBSCL về sản lượng cây ăn trái, sản lượng<br /> thủy sản nuôi trồng và giá trị xuất khẩu hàng nông<br /> thủy sản. Về trồng trọt, vùng DHPĐ đóng góp 3.487<br /> ngàn tấn (khoảng 14% sản lượng ĐBSCL), cây ăn<br /> quả có diện tích 157 ngàn ha (chiếm 51% tổng diện<br /> tích trồng ĐBSCL), dừa có sản lượng 1.014 ngàn<br /> trái (chiếm 94% tổng sản lượng ĐBSCL). Lĩnh<br /> vực chăn nuôi của tiểu vùng DHPĐ cũng khá phát<br /> triển, chiếm 50% sản lượng heo, 45% sản lượng gia<br /> cầm, 64% sản lượng bò trong ngành chăn nuôi của<br /> ĐBSCL. Về thủy sản, sản lượng khai thác đạt 347<br /> ngàn tấn (chiếm 27% sản lượng ĐBSCL) và sản<br /> lượng nuôi trồng đạt 613 ngàn tấn (15% sản lượng<br /> <br /> Số 24 - Tháng 12 năm 2018<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> <br /> CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> ĐBSCL)4. Tuy nhiên, đi kèm với những thành tựu trên là những thách thức về môi trường, cùng những áp<br /> lực từ tình trạng biến đổi khí hậu đang diễn ra, đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển nông nghiệp<br /> và chất lượng cuộc sống của người dân tiểu vùng DHPĐ.<br /> Biến đổi khí hậu<br /> Biến đổi khí hậu là quá trình nhiệt độ tăng lên, thay đổi mực nước biển, sự suy giảm tổng lượng mưa,<br /> dẫn đến gia tăng quá trình xâm nhập mặn, từ đó các vấn đề cấp thoát nước, xử lý môi trường gặp khó khăn<br /> (Bảng 1)<br /> Bảng 1: Nhiệt độ trung bình khá cao các tháng trong năm tại ĐBSCL<br /> <br /> Nguồn: Bộ Khoa học và Công Nghệ (2016)<br /> Nhiệt độ cao nhất trung bình trong mùa khô sẽ gia tăng từ 33-350C lên 35-370C (hình 1)<br /> Hình 1: Sự thay đổi nhiệt độ lớn nhất trung bình thập niên 2030 so với thập niên 1980<br /> <br /> Nguồn: Lê Anh Tuấn (2009)<br /> Các ước lượng cho thấy nếu nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng 1-30C, kết hợp với nồng độ cao hơn của<br /> khí carbon dioxide và thay đổi lượng mưa có thể làm giảm sản lượng nông nghiệp ở những nước nằm ở<br /> vĩ độ thấp. Nếu nhiệt độ trung bình toàn cầu tăng vượt quá 30C, có thể làm giảm năng suất ở mọi khu vực<br /> trên thế giới (Parry và cộng sự, 2007). Ngoài tác động tiêu cực làm giảm sản lượng nông nghiệp, biến đổi<br /> khí hậu làm gia tăng tần suất các sự kiện khí hậu cực đoan như stress nhiệt, hạn hán, lũ lụt, cũng như tăng<br /> nguy cơ cháy và bùng phát dịch hại và mầm bệnh; do đó, làm tăng sự bất ổn của sản xuất nông nghiệp trên<br /> toàn cầu (OECD, 2012). Việc suy giảm trữ lượng nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là trong<br /> điều kiện nắng nóng kéo dài, nhu cầu nước của cây trồng cao, cùng với tác động của nước biển dâng lên,<br /> ảnh hưởng trực tiếp đến sản lượng và chất lượng cây ăn quả, lúa, và nuôi trồng thủy sản.<br /> 4.<br /> <br /> Dự thảo tầm nhìn chiến lược Đề án “Liên kết phát triển bền vững tiểu vùng Duyên hải phía Đông”<br /> <br /> Số 24 - Tháng 12 năm 2018<br /> <br /> 31<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> Tác động của biến đổi khí hậu đến đời sống<br /> người dân và phát triển kinh tế xã hội sẽ được thể<br /> hiện qua sơ đồ 1<br /> Sơ đồ 1: Chuỗi dây chuyền tác động của<br /> hiện tượng biến đổi khí hậu lên hệ sinh thái, sản<br /> xuất và đời sống<br /> <br /> Nguồn: Lê Anh Tuấn (2009)<br /> Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật không<br /> bền vững với môi trường<br /> Trong sản xuất nông nghiệp, một trong những<br /> vấn đề nổi cộm là việc sử dụng thuốc bảo vệ thực<br /> vật không bền vững với môi trường. Hàng năm có<br /> hàng chục ngàn tấn thuốc bảo vệ thực vật được sử<br /> dụng ở vùng ĐBSCL. Tuy nhiên, tỷ lệ hấp thụ qua<br /> cây trồng chỉ khoảng 20%, bốc hơi 15-20%, còn lại<br /> thấm vào đất và hòa vào nước, gây ra ô nhiễm môi<br /> trường trầm trọng (Bộ Tài nguyên và Môi trường,<br /> 2012). Đối với người nông dân trực tiếp phun xịt,<br /> việc tiếp xúc cường độ cao với thuốc bảo vệ thực<br /> vật mà thiếu các biện pháp bảo hộ lao động cần thiết<br /> gây nguy cơ nhiễm độc, ảnh hưởng lâu dài đến sức<br /> khỏe, có thể dẫn đến các bệnh như ung thư, rối loạn<br /> nội tiết tố, bệnh ngoài da, bệnh phổi,...Một bộ phận<br /> nông dân thường có xu hướng sử dụng các thuốc<br /> bảo vệ thực vật không rõ nguồn gốc với giá rẻ và<br /> công dụng mạnh mà ít quan tâm đến tính an toàn<br /> cho nông sản, bản thân, và môi trường.<br /> Ô nhiễm nguồn nước<br /> Nước thải từ sản xuất công nghiệp phần lớn<br /> chưa được xử lý, làm cho sông rạch gần các đô<br /> thị vùng ĐBSCL như An Giang, Vĩnh Long, Cần<br /> Thơ, Long An, Hậu Giang, Cà Mau,... đều có hàm<br /> lượng các chất thải BOD, SS, N- NH3, amoniac,<br /> coliforms,... cao hơn tiêu chuẩn cho phép, làm ô<br /> nhiễm nghiêm trọng các sông, kênh rạch ĐBSCL<br /> (2013). Bên cạnh đó, ô nhiễm môi trường còn gia<br /> tăng do hoạt động nông nghiệp. Mỗi năm, nông dân<br /> ĐBSCL sử dụng đến hàng ngàn tấn thuốc bảo vệ<br /> <br /> 32<br /> <br /> CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> thực vật, lượng phân bón dư thừa trong sản xuất lúa<br /> tại ĐBSCL đã phát thải gần 140.000 tấn/năm và ô<br /> nhiễm môi trường trong ngành thủy sản cũng đang<br /> ở mức báo động với khoảng 5.000ha mặt nước nuôi<br /> cá tra, ước tính mỗi năm có gần 1 triệu tấn chất thải<br /> có nguồn gốc từ thức ăn nuôi cá trong các ao thải<br /> ra môi trường, đã ảnh hưởng không nhỏ đến môi<br /> trường, sức khỏe của chính bà con.<br /> Thêm vào đó, nguồn nước dưới đất có vai trò<br /> đặc biệt trò quan trọng cho cấp nước sinh hoạt đô<br /> thị, nông thôn, công nghiệp ở ĐBSCL (80% dân<br /> số nông thôn sử dụng nguồn nước dưới đất, nhiều<br /> đô thị phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn nước dưới<br /> đất, như các tỉnh Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau,<br /> Trà Vinh...). Tuy nhiên, việc tiếp cận các nguồn<br /> nước sạch của người dân ĐBSCL còn hạn chế và<br /> gặp nhiều khó khăn với tỷ lệ hộ gia đình sử dụng<br /> nước mưa làm nguồn nước ăn uống chính chiếm<br /> đến 14,6% (cao hơn so với mặt bằng chung của cả<br /> nước 12,8%). Ngoài ra, có 17,9% hộ gia đình chọn<br /> nguồn nước sinh hoạt khác, chủ yếu trong bối cảnh<br /> ĐBSCL là nước từ sông, kênh rạch không đảm bảo<br /> vệ sinh (Tổng Cục Thống kê, 2010).<br /> Suy giảm chất lượng nguồn nước ngầm<br /> Hiện trạng sử dụng nước ngầm tại Trà Vinh cho<br /> các hoạt động nông nghiệp (canh tác hoa màu) chăn<br /> nuôi heo, thuỷ sản (nuôi tôm), công nghiệp- tiểu thủ<br /> công nghiệp (chế biến thuỷ sản, nước lọc, nước đá);<br /> dịch vụ (nhà hàng, khách sạn) và sinh hoạt (bệnh<br /> viện, trường học, cơ quan,...) cho thấy nguồn nước<br /> ngầm được người dân khai thác liên tục trên khu<br /> vực đất trồng cát trong thời gian khoảng 6 tháng<br /> mùa khô cho thâm canh màu đang ở mức báo động.<br /> Số lượng nước ngầm khai thác cho sinh hoạt và<br /> dịch vụ liên tục tăng hàng năm. Kết quả nghiên cứu<br /> của nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Sánh (2010) cho<br /> thấy lượng nước sử dụng trong năm 2004 là khoảng<br /> 80.000 m3 /tháng và lượng nước tiêu thu liên tục<br /> tăng trung bình/tháng là 180.000 m3 /tháng và hơn<br /> 200.000 m3 /tháng tương ứng với năm 2006 và năm<br /> 2008. Tốc độ gia tăng khai thác và sử dụng nước<br /> ngầm tăng gấp 10 lần trong khoảng 2 năm 20042006. Tổng khối lượng nước sinh hoạt của cả năm<br /> 2004 là 1 triệu m3 /năm, trong khi đó lượng nước<br /> sinh hoạt năm 2008 là hơn 2.5 triệu m3 /năm. Chất<br /> lượng nước ngầm đối với các chỉ tiêu hóa lý đều đạt<br /> tiêu chuẩn (TCVN 5944-1995). Tuy nhiên, trong<br /> nước ngầm tại hầu hết các điểm trên địa bàn tỉnh<br /> đều nhiễm vi sinh vật Coliform khá cao. Công tác<br /> quản lý và sử dụng nguồn nước ngầm đối với chính<br /> quyền địa phương chưa chặt chẽ do nhiều vướng<br /> mắc trong tổ chức thực hiện và quản lý. Hiện tại<br /> và tương lai các thách thức cho người dân đó là sự<br /> sụt giảm mực nước ngầm do khai thác gần như quá<br /> mức. Người dân cần thiết được tiếp cận với các biện<br /> pháp kỹ thuật nhằm giảm chi phí bơm tưới và tiết<br /> kiệm nước nhằm bảo về tài nguyên nước ngầm bền<br /> <br /> Số 24 - Tháng 12 năm 2018<br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc <br /> vững (Nguyễn Văn Sánh, 2010).<br /> Thách thức về đất nhiễm mặn<br /> Vùng DHPĐ là vùng có tài nguyên đất đai đa<br /> dạng với tỷ trọng đất phù sa chiếm 26,4% tổng diện<br /> tích đất tự nhiên toàn vùng ĐBSCL. Tuy nhiên, diện<br /> tích đất nhiễm mặn của tiểu vùng cũng khá lớn, tập<br /> trung tại Bến Tre (24,1%), Tiền Giang (14,6%)<br /> và Trà Vinh (25,7%). Bên cạnh đó, đất phèn cũng<br /> khá lớn, chiếm khoảng 17,8% diện tích toàn vùng<br /> (trong đó Vĩnh Long (29,7%), Tiền Giang (19,4%)<br /> và Trà Vinh (18%). Trong đó, toàn ĐBSCL có đến<br /> 92 ngàn ha diện tích rừng ngập mặn (Cà Mau chiếm<br /> 70,2%, còn lại phân bố rải rác dọc theo ven biển các<br /> tỉnh Long An, Bến Tre, Kiên Giang, Trà Vinh, Sóc<br /> Trăng, Bạc Liêu và Tiền Giang (Tổng Cục Thống<br /> kê, 2017). Việc tăng diện tích đất nhiễm mặn sẽ dẫn<br /> đến giảm hiệu suất sử dụng đất cũng như làm gia<br /> tăng tăng giá thành chi phí cho cải tạo đất. Bên cạnh<br /> đó, xâm nhập mặn cũng làm biến đổi hệ sinh thái<br /> ven biển<br /> Thực tiễn trên cho thấy thách thức về môi<br /> trường và sự suy giảm về chất lượng các nguồn lực<br /> tự nhiên đã kéo theo là môi trường sống của người<br /> dân ngày càng suy thoái trầm trọng. Thật vậy, sự ô<br /> nhiễm này thách thức chất lượng tăng trưởng, chất<br /> lượng cuộc sống người dân và tính bền vững của<br /> môi trường. Vì vậy, để thúc đẩy phát triển bền vững<br /> nông nghiệp thì rất cần có các giải pháp để nhân<br /> rộng mô hình tăng trưởng xanh trong nông nghiệp.<br /> Qua phân tích thực trạng về phát triển nông<br /> nghiệp như trên cho thấy tiểu vùng DHPĐ đang<br /> theo đuổi mô hình tăng trưởng chủ yếu dựa vào<br /> các yếu tố đầu vào là đất đai, nguồn nước sông<br /> Mekong, nguồn lực tự nhiên. Bên cạnh điều kiện<br /> sản xuất nông nghiệp phụ thuộc vào tự nhiên, giá cả<br /> các nguyên liệu đầu vào biến động theo xu hướng<br /> ngày càng tăng, qui trình sản xuất nông nghiệp và<br /> thủy sản chưa mang tính bền vững, khả năng gây<br /> hại môi trường còn cao đã bộc lộ quá nhiều bất cập<br /> trong khi những sản phẩm nông, lâm nghiệp và thủy<br /> sản thế mạnh của tiểu vùng DHPĐ đang phải chịu<br /> sức ép lớn từ cạnh tranh ở cả thị trường nội địa và<br /> thị trường quốc tế. Điều này tạo áp lực đòi hỏi tiểu<br /> vùng DHPĐ phải chuyển đổi sang mô hình tăng<br /> trưởng mới, hiệu quả và bền vững hơn cho tỉnh, một<br /> mô hình tăng trưởng theo chiều sâu theo điều kiện<br /> đặc thù của tỉnh.<br /> Trong bối cảnh tái cơ cấu kinh tế và đổi mới<br /> môi hình tăng trưởng, tiểu vùng DHPĐ cũng phê<br /> duyệt các đề án tái cơ cấu ngành, tái cơ cấu nền<br /> kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng<br /> theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả và năng<br /> lực cạnh tranh... Uỷ ban nhân dân (UBND) tỉnh Bến<br /> Tre đã ban hành Chương trình hành động số 604/<br /> CTr-UBND thực hiện đề án tái cơ cấu kinh tế gắn<br /> với chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng<br /> nâng cao chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh<br /> <br /> Số 24 - Tháng 12 năm 2018<br /> <br /> CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> tranh tỉnh Bến Tre giai đoạn 2016-2020, tỉnh Vĩnh<br /> Long ban hành kế hoạch thực hiện Đề án cơ cấu<br /> lại ngành nông nghiệp tỉnh Vĩnh Long theo hướng<br /> nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững giai<br /> đoạn 2017-2020, tầm nhìn đến năm 2030, UBND<br /> tỉnh Tiền Giang đã có Kế hoạch hành động 83/KHUBND tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng<br /> xác định sản phẩm chủ lực, có lợi thế để tập trung<br /> đầu tư về khoa học - công nghệ, cơ sở hạ tầng, hạ<br /> tầng kỹ thuật, tổ chức lại sản xuất, hình thành chuỗi<br /> giá trị các ngành hàng để tạo bước đột phá về sức<br /> cạnh tranh, nâng cao giá trị gia tăng, phát triển bền<br /> vững, góp phần xây dựng nông thôn mới. Tỉnh Trà<br /> Vinh cũng ban hành kế hoạch thực hiện đề án tái cơ<br /> cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị<br /> gia tăng và phát triển bền vững. Tuy nhiên, các đề<br /> án trên chỉ mới dừng lại ở việc thúc đẩy dịch chuyển<br /> tỷ trọng đóng góp về lượng giữa các ngành mà chưa<br /> đề cập đến mô hình tăng trưởng theo chiều sâu, gắn<br /> với những thách thức về biến đổi khí hậu. Do đó,<br /> việc đề xuất các giải pháp để thúc đẩy phát triển<br /> nông nghiệp theo mô hình là thật sự cần thiết và qua<br /> đó đảm bảo phát triển nông nghiệp bền vững của<br /> tiểu vùng DHPĐ trong điều kiện thích ứng với biến<br /> đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan, đó<br /> là mô hình tăng trưởng xanh.<br /> 4. Một số giải pháp phát triển nông nghiệp<br /> theo mô hình tăng trưởng xanh<br /> Những thách thức trên đặt ra yêu cầu phải<br /> hướng đến một nền sản xuất nông nghiệp xanh hơn,<br /> bền vững hơn và hướng đến tất cả mọi người. Theo<br /> “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh thời kỳ<br /> 2011-2020 và tầm nhìn đến 2050” được Thủ tướng<br /> Chính phủ phê duyệt năm 2012, tập trung vào 3<br /> nhiệm vụ chiến lược: (i) giảm cường độ phát thải<br /> khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch,<br /> năng lượng tái tạo; (ii) xanh hóa sản xuất; (iii) xanh<br /> hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững. Trên<br /> cơ sở chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh và<br /> những thách thức trong phát triển nông nghiệp của<br /> tiểu vùng DHPĐ, chúng tôi xin đề xuất một số giải<br /> pháp góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp theo<br /> mô hình tăng trưởng xanh, cụ thể như sau:<br /> 4.1. Nhóm giải pháp thể chế, chính sách, quản<br /> lý nhà nước<br /> Về thể chế, chính sách, quản lý nhà nước đối với<br /> phát triển bền vững nông nghiệp theo mô hình tăng<br /> trưởng xanh, một số giải pháp đề xuất như sau:<br /> - Tăng cường hợp tác toàn diện, liên tỉnh trong<br /> tiểu vùng DHPĐ, vùng ĐBSCL và toàn khu vực<br /> phía nam trên nhiều mặt, trên cơ sở tài nguyên<br /> nước, đảm bảo cân bằng nước phù hợp với các xu<br /> thế diễn biến nguồn nước trong tương lai và phải<br /> bảo đảm tính tổng thể, thống nhất. Giải pháp cấp<br /> nước quy mô vùng bằng cách kết hợp giữa các nhà<br /> máy cấp nước ở các tỉnh, đảm bảo hài hòa, phù hợp<br /> với điều kiện nguồn nước của khu vực.<br /> <br /> 33<br /> <br />