Phát triển sản xuất cà phê ở huyện A Lưới

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 62, 2010<br /> <br /> PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÀ PHÊ Ở HUYỆN A LƯỚI<br /> Phùng Thị Hồng Hà<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Cà phê Catimo là loại cây trồng mới được phát triển ở A Lưới từ năm 2001 đến nay.<br /> Tốc độ phát triển cà phê khá nhanh, bình quân mỗi năm tăng 28,8% về diện tích và 33% về sản<br /> lượng. Hình thức tổ chức sản xuất cà phê ở đây khá đa dạng: doanh nghiệp nhà nước, công ty<br /> cổ phần, trang trại và hộ gia đình nông dân. Tuy nhiên, việc tổ chức sản xuất vẫn còn nhiều vấn<br /> đề bất cập do cơ chế quản lý không phù hợp, trình độ kỹ thuật và thâm canh của người sản xuất<br /> còn nhiều hạn chế, năng suất, sản lượng cà phê biến động thất thường, thu nhập của người sản<br /> xuất không ổn định.<br /> Vì vậy, việc đánh giá khách quan sự phát triển sản xuất cà phê trong thời gian vừa qua,<br /> phân tích rõ các nhân tố ảnh hưởng hiệu quả đầu tư và sản xuất cà phê của các hình thức tổ<br /> chức sản xuất để có cơ sở đề xuất các giải pháp phù hợp là vấn đề hết sức cần thiết đối với sự<br /> phát triển bền vững cây cà phê ở huyện A Lưới trong thời gian tới.<br /> <br /> 1. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu là tình hình phát triển sản xuất cà phê và các nhân tố chủ<br /> yếu ảnh hưởng đến phát triển sản xuất cà phê của huyện A Lưới trên 3 đối tượng chính:<br /> hộ, trang trại và Nông trường Cà phê A Lưới.<br /> Các phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng là phương pháp điều tra chọn<br /> mẫu, phương pháp PRA, phương pháp chuyên gia để thu thập các thông tin về tình hình<br /> sản xuất cà phê trên địa bàn huyện; Phương pháp hạch toán và phương pháp giá trị hiện<br /> tại để đánh giá hiệu quả sản xuất cà phê của các đối tượng nghiên cứu.<br /> 2. Kết quả nghiên cứu<br /> 2.1. Tình hình phát triển cây cà phê trên địa bàn huyện A Lưới<br /> 2.1.1. Quy mô cơ cấu diện tích cà phê<br /> Cà phê đã có mặt ở huyện A Lưới từ những năm đầu thập niên 90. Tuy nhiên, nó<br /> chỉ thực sự phát triển khi có sự có mặt của Nông trường Cà phê A Lưới. Trước năm<br /> 2001, tổng diện tích cà phê của toàn huyện là 30,8 ha, trong đó, chủ yếu là cà phê trang<br /> trại và nông hộ.<br /> 57<br /> <br /> Bảng 1. Biến động diện tích cà phê giai đoạn 2001 – 2008 của huyện A Lưới<br /> <br /> 2001<br /> ha<br /> Toàn huyện<br /> <br /> 2006<br /> %<br /> <br /> 150,8 100,00<br /> <br /> 2007<br /> %<br /> <br /> 2008<br /> ha<br /> <br /> Bình<br /> quân<br /> <br /> ha<br /> <br /> %<br /> <br /> ha<br /> <br /> %<br /> <br /> 689<br /> <br /> 100,00<br /> <br /> 814<br /> <br /> 100,0 887,7 100,00 128,8<br /> <br /> (%)<br /> <br /> Theo giai đoạn phát triển<br /> KTCB<br /> <br /> 120<br /> <br /> 79,6<br /> <br /> 29<br /> <br /> 4,21<br /> <br /> 171<br /> <br /> 21,01<br /> <br /> Kinh doanh<br /> <br /> 30,8<br /> <br /> 20,4<br /> <br /> 660<br /> <br /> 95,79<br /> <br /> 643<br /> <br /> 153<br /> <br /> 17,24<br /> <br /> 103,5<br /> <br /> 78,99 734,7<br /> <br /> 82,76<br /> <br /> 157,3<br /> <br /> Theo hình thức tổ chức sản xuất<br /> Doanh nghiệp 114,2 75,73<br /> <br /> 584<br /> <br /> 84,76 574,2 70,54 565,9<br /> <br /> 63,75<br /> <br /> 125,6<br /> <br /> Trang trại<br /> <br /> 19<br /> <br /> 12,60<br /> <br /> 24,8<br /> <br /> 3,60<br /> <br /> 4,52<br /> <br /> 41,8<br /> <br /> 4,71<br /> <br /> 111,9<br /> <br /> Nông hộ<br /> <br /> 17,6<br /> <br /> 11,67<br /> <br /> 80,2<br /> <br /> 11,64 203,2 24,96<br /> <br /> 280<br /> <br /> 31,54<br /> <br /> 148,4<br /> <br /> 36,8<br /> <br /> Nguồn: NTCP A Lưới & Phòng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn huyện A Lưới.<br /> <br /> Sau khi Nông trường Cà phê A Lưới (NTCP Alưới) được thành lập (1/2001),<br /> diện tích cà phê của Huyện đã tăng lên nhanh chóng. Nếu năm 2001, tổng diện tích cà<br /> phê của toàn huyện là 150,8 ha thì đến năm 2008 đã tăng lên đến 887,7 ha; tốc độ tăng<br /> bình quân mỗi năm là 28,8% (trong đó, diện tích kinh doanh tăng nhanh 57,3% còn diện<br /> tích KTCB chỉ tăng 3,5%) .<br /> Về cơ cấu diện tích cà phê theo hình thức tổ chức năm 2008, diện tích cà phê<br /> của các doanh nghiệp (bao gồm NTCP A Lưới, Trạm Nghiên cứu Cà phê Ba vì và Công<br /> ty Sản xuất và Thương mại Thái Hoà) chiếm tỷ trọng chủ yếu (63,7%), tiếp đến là cà<br /> phê nông hộ (chiếm 31,5%) và cà phê trang trại chiếm tỷ trọng thấp nhất (4,71%). Về<br /> tốc độ tăng trưởng trong giai đoạn 2001-2008, diện tích cà phê nông hộ có tốc độ tăng<br /> trưởng nhanh nhất (bình quân mỗi năm tăng 48,4%), thấp nhất là cà phê trang trại<br /> (4,7%).<br /> Như vậy, cả về quy mô, cơ cấu và tăng trưởng sự phát triển của hai đối tượng là<br /> các doanh nghiệp và nông hộ sản xuất cà phê là đáng chú ý nhất trong giai đoạn vừa qua.<br /> 2.1.2. Biến động năng suất, sản lượng cà phê của huyện A Lưới<br /> Năng suất cà phê của huyện nhìn chung còn thấp, dao động trong khoảng 4,8<br /> đến 6,9 tấn/ha (quả tươi) và thường không ổn định qua các năm (năm được mùa và năm<br /> mất mùa). So với các địa phương khác cùng điều kiện thì năng suất cà phê của A Lưới<br /> thấp hơn.<br /> <br /> 58<br /> <br /> Bảng 2. Biến động năng suất, sản lượng cà phê kinh doanh giai đoạn 2004 – 2008<br /> ở huyện A Lưới<br /> <br /> 2004<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> Biến động sản lượng cà phê tươi (tấn)<br /> <br /> 08/04<br /> ±<br /> <br /> %<br /> <br /> Toàn huyện<br /> <br /> 926<br /> <br /> 3415<br /> <br /> 3350<br /> <br /> 4410,0<br /> <br /> 2920,7<br /> <br /> 1994,7<br /> <br /> 315,4<br /> <br /> NTCP A Lưới(*)<br /> <br /> 694<br /> <br /> 2354<br /> <br /> 2530<br /> <br /> 3171,0<br /> <br /> 1960,0<br /> <br /> 1266,0<br /> <br /> 282,4<br /> <br /> Trang trại<br /> <br /> 82<br /> <br /> 290<br /> <br /> 185<br /> <br /> 265,5<br /> <br /> 256,5<br /> <br /> 174,5<br /> <br /> 312,8<br /> <br /> Nông hộ<br /> <br /> 34<br /> <br /> 391<br /> <br /> 355<br /> <br /> 662,5<br /> <br /> 553,7<br /> <br /> 519,7<br /> <br /> 1628,5<br /> <br /> Biến động năng suất cà phê (tấn/ha)<br /> Toàn huyện<br /> <br /> 6,1<br /> <br /> 6,7<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 6,9<br /> <br /> 4,8<br /> <br /> -1,3<br /> <br /> 78,7<br /> <br /> 7<br /> <br /> 6,5<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> 4,5<br /> <br /> -2,5<br /> <br /> 64,3<br /> <br /> Trang trại<br /> <br /> 4,3<br /> <br /> 13,3<br /> <br /> 8,5<br /> <br /> 12,2<br /> <br /> 11,8<br /> <br /> 7,5<br /> <br /> 274,4<br /> <br /> Nông hộ<br /> <br /> 1,9<br /> <br /> 4,7<br /> <br /> 3,7<br /> <br /> 5,9<br /> <br /> 4,8<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> 252,6<br /> <br /> NTCP A Lưới<br /> <br /> Nguồn: Nông trường Cà phê A Lưới, Phòng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn<br /> huyện A Lưới.<br /> (*) Do Công ty sản xuất và thương mại Thái Hoà chưa có cà phê kinh doanh.<br /> <br /> So sánh năng suất cà phê giữa các loại hình sản xuất, số liệu bảng 2 cho thấy có<br /> sự chênh lệch rất lớn giữa cà phê trang trại với cà phê nông trường và cà phê nông hộ.<br /> Năng suất tối đa của các trang trại có thể đạt 15 - 20 tấn; trong khi đó cà phê nông hộ và<br /> nông trường tối đa chỉ đạt 6 đến 7 tấn (bằng 30 - 50%). Có nhiều nguyên nhân làm cho<br /> năng suất cà phê nông trường và nông hộ thấp hơn so với cà phê trang trại; trong đó các<br /> nhân tố về trình độ tổ chức, quản lý và cả suất đầu tư là những nhân tố vô cùng quan<br /> trọng có tính chất quyết định.<br /> 2.2. Tình hình sản xuất cà phê ở các đối tượng điều tra<br /> 2.2.1. Tình hình đầu tư sản xuất<br /> 2.2.1.1. Thời kỳ kiến thiết cơ bản (KTCB)<br /> Bình quân 1 ha cà phê có mức đầu tư 30,7 triệu đồng. Trong đó, chi phí về công<br /> lao động chiếm tỷ lệ lớn nhất (42,28%) với mức đầu tư bình quân 12,983 triệu đồng.<br /> Chi phí phân bón là khoản chi phí lớn thứ hai (chiếm 28,5%), với mức đầu tư bình quân<br /> khoảng 8,763 triệu đồng, các chi phí khác chiếm khoảng 30%.<br /> So sánh giữa các loại hình sản xuất, số liệu điều tra cho thấy, Nông trường Cà<br /> phê A Lưới là đơn vị có mức đầu tư chi phí cho thời kỳ KTCB cao nhất (39,8 triệu<br /> 59<br /> <br /> đồng), tiếp đến là trang trại (28,2 triệu đồng), thấp nhất là cà phê nông hộ (24,03 triệu<br /> đồng).<br /> 2.2.1.2. Thời kỳ kinh doanh<br /> Kết quả điều tra cho thấy, bình quân một ha cà phê cần đầu tư 16,59 triệu đồng.<br /> Trong đó, chi phí công lao động chiếm 62,13%, chi phân bón chiếm 29,8%.<br /> Trong ba loại hình tổ chức sản xuất, trang trại có mức đầu tư cho thời kỳ kinh<br /> doanh lớn nhất (21,3 triệu/ha/năm), nông hộ có mức đầu tư thấp nhất (9,7 triệu/ha/năm).<br /> 2.2.2. Kết quả và hiệu quả sản xuất cà phê<br /> Từ những số liệu điều tra của 3 loại hình sản xuất cà phê, có thể đánh giá kết quả<br /> và hiệu quả sản xuất cà phê bằng 2 phương pháp: Phương pháp giá trị hiện tại và<br /> phương pháp hạch toán.<br /> Phương pháp hạch toán<br /> Do năng suất bình quân toàn huyện đạt thấp nên giá trị sản xuất bình quân 1 ha<br /> cà phê tạo ra trong một năm chỉ đạt 24,7 triệu đồng. Tổng giá trị gia tăng đạt 18,4 triệu<br /> đồng, lợi nhuận đạt 6,8 triệu đồng. Các chỉ tiêu hiệu quả sản xuất cho thấy, tỷ suất<br /> VA/IC rất cao (2,9 lần) trong khi đó tỷ suất lợi nhuận chi phí là 0,38 lần.<br /> Bảng 3. Kết quả và hiệu quả sản xuất cà phê của các đối tượng điều tra<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> ĐVT<br /> <br /> Hộ<br /> <br /> Nông trường Trang trại<br /> <br /> Chung<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP HẠCH TOÁN<br /> GO<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 15.782<br /> <br /> 21.244<br /> <br /> 37.252<br /> <br /> 24.759<br /> <br /> IC<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 2.842<br /> <br /> 7.586<br /> <br /> 8.424<br /> <br /> 6.284<br /> <br /> Công lao động<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 6.950<br /> <br /> 11.080<br /> <br /> 12.905<br /> <br /> 10.312<br /> <br /> Khấu hao<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 1.045<br /> <br /> 1.731<br /> <br /> 1.230<br /> <br /> 1.335<br /> <br /> Tổng Chi phí<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 10.837<br /> <br /> 20.396<br /> <br /> 22.559<br /> <br /> 17.931<br /> <br /> VA<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 12.940<br /> <br /> 13.658<br /> <br /> 28.828<br /> <br /> 18.475<br /> <br /> Lợi nhuận<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 4.945<br /> <br /> 848<br /> <br /> 14.693<br /> <br /> 6.829<br /> <br /> VA/IC<br /> <br /> Lần<br /> <br /> 4,55<br /> <br /> 1,80<br /> <br /> 3,42<br /> <br /> 2,94<br /> <br /> Lợi nhuận/Chi phí<br /> <br /> Lần<br /> <br /> 0,46<br /> <br /> 0,04<br /> <br /> 0,65<br /> <br /> 0,38<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP GIÁ TRỊ HIỆN TẠI<br /> NPV<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 42.360<br /> <br /> 1.272<br /> <br /> 146.765<br /> <br /> 63.290<br /> <br /> Thu nhập bình quân<br /> <br /> 1.000 đ<br /> <br /> 4.629<br /> <br /> 141<br /> <br /> 16.253<br /> <br /> 7.009<br /> <br /> %<br /> <br /> 23,09<br /> <br /> 9,97<br /> <br /> 37,77<br /> <br /> 24,95<br /> <br /> Năm thứ<br /> <br /> 8<br /> <br /> 12<br /> <br /> 6<br /> <br /> 7<br /> <br /> IRR<br /> Thời gian thu hồi vốn<br /> <br /> Nguồn: Số liệu điều tra.<br /> 60<br /> <br /> Phương pháp giá trị hiện tại<br /> Tính chung cho cả 3 loại hình sản xuất: bình quân 1 ha, sau một chu kỳ kinh<br /> doanh (23 năm) thu được 63,29 triệu đồng lợi nhuận thuần (NPV), Lợi nhuận bình quân<br /> năm là 7 triệu đồng. Tỷ suất hoàn vốn nội bộ (IRR) là 24,95%; sau 7 năm, người sản<br /> xuất có thể thu hồi đủ vốn đầu tư.<br /> So sánh 3 loại hình sản xuất số liệu tính toán đã chỉ ra: Nông trường Cà phê A<br /> Lưới là đơn vị sản xuất kinh doanh cà phê kém hiệu quả nhất. Ngược lại, trang trại là<br /> những đơn vị kinh doanh cà phê có hiệu quả nhất.<br /> Tóm lại, những phân tích trên cho thấy cho dù vẫn còn có những hạn chế nhất<br /> định về trình độ tổ chức, quản lý sản xuất, trình độ thâm canh nhưng cây cà phê là một<br /> cây trồng có hiệu quả, có khả năng tạo việc làm, cải thiện thu nhập cho người sản xuất.<br /> 2.3. Nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển sản xuất cà phê của huyện A Lưới<br /> 2.3.1. Nhân tố tác động tích cực<br /> Tiềm năng về đất đai và khí hậu<br /> A Lưới có điều kiện về đất đai, khí hậu, thổ nhưỡng rất thích hợp để phát triển<br /> cà phê. Theo kết quả khảo sát năm 2005 của 3 đơn vị: Công ty Sản xuất và Thương mại<br /> Thái Hoà, Hiệp hội Cà phê Ca cao VN (VICOPHA) và Phòng Nông nghiệp huyện A<br /> Lưới, ngoài 5 xã thuộc vùng dự án cà phê của Nông trường Cà phê A Lưới, diện tích có<br /> khả năng phát triển cà phê Catimo của huyện là 1.000 ha.<br /> Vai trò của Tổng công ty Cà phê Việt nam<br /> Tổng công ty Cà phê Việt nam có vai trò hết sức quan trọng đến sự phát triển<br /> sản xuất cà phê của huyện A Lưới. Trước hết, đó là việc phát hiện tiềm năng phát triển<br /> cây cà phê. Thứ hai là việc thành lập Nông trường Cà phê A Lưới, trực thuộc Công ty<br /> Đầu tư Cà phê và Dịch vụ đường 9 Quảng Trị.<br /> Nhờ sự có mặt của Nông trường Cà phê A Lưới, diện mạo của cây cà phê trên<br /> địa bàn Huyện đã có sự thay đổi nhanh chóng về quy mô diện tích, sản lượng và giá trị<br /> sản lượng; bộ mặt kinh tế, xã hội vùng dự án được thay đổi rõ nét.<br /> Khả năng tạo việc làm và tăng thu nhập của cây cà phê<br /> Cà phê là loại cây có khả năng tạo thu nhập cao nhất so với trồng sắn và keo<br /> (cây trồng thay thế). Bình quân trong một năm thời kỳ kinh doanh, cây cà phê tạo ra<br /> 18,47 triệu đồng giá trị gia tăng (gấp 2,37 lần so với trồng sắn và gấp 2,22 lần so với<br /> trồng keo).<br /> Về lợi nhuận, kết quả so sánh cũng tương tự, cây cà phê vẫn cao hơn hẳn 2 cây<br /> sắn và keo (cà phê là 6,8 triệu/ha trong khi đó sắn chỉ có 6,7 và keo là 3,7 triệu/ha).<br /> Ngoài ra, cà phê cũng có khả năng tạo nhiều việc làm hơn so với 2 loại cây trồng<br /> 61<br /> <br />