Phẫu thuật altemeier điều trị sa trực tràng

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> PHẪU THUẬT ALTEMEIER ĐIỀU TRỊ SA TRỰC TRÀNG<br /> Nguyễn Trung Tín*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Điều trị sa toàn bộ thành trực tràng vẫn chưa thống nhất, có rất nhiều phương pháp phẫu thuật<br /> khác nhau đã được mô tả trong các sách phẫu thuật. Nói chung, điều trị sa trực tràng cần phải cân nhắc giữa tỉ<br /> lệ tái phát và biến chứng. Phẫu thuật Altemeier cắt đoạn đại tràng chậu hông và trực tràng qua ngã tầng sinh<br /> môn có tỉ lệ tái phát thấp, biến chứng không nặng nề và là phương pháp điều trị duy nhất cho các trường hợp<br /> hoại tử niêm mạc trực tràng sa ra ngoài.<br /> Mục tiêu: Đánh giá kết quả sớm của phẫu thuật Altemeier điều trị sa toàn bộ thành trực tràng.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu hàng loạt ca.<br /> Kết quả: Tổng cộng có 10 bệnh nhân được điều trị cắt đoạn đại tràng chậu hông và trực tràng điều trị sa<br /> trực tràng. Trong đó có 5 bệnh nhân nam và 5 bệnh nhân nữ. Có 3 trường hợp hoại tử niêm mạc trực tràng sa<br /> ra ngoài. Phương pháp vô cảm là gây tê tủy sống. Không có các biến chứng nặng nề: 1 trường hợp mót rặn và đi<br /> cầu gấp, 3 trường hợp rỉ dịch hậu môn sau phẫu thuật. Không có trường hợp đi cầu không tự chủ. Tỉ lệ thành<br /> công và bệnh nhân hài lòng 100%.<br /> Kết luận: Phẫu thuật Altemeier điều trị sa trực tràng là phẫu thuật an toàn, hiệu quả và không có biến<br /> chứng nặng nề. Phương pháp vô cảm là gây tê tủy sống.<br /> Từ khóa: Sa trực tràng, Phẫu thuật Altemeier, Incontinence, Levator plasty.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> RESULTS OF ALTEMEIER OPERATION FOR TREATMENT OF RECTAL PROLAPSE<br /> Nguyen Trung Tin* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 103 - 107<br /> Background: Treatment for the full thickness of rectal plapse is still debated. There are variety of operation<br /> in surgical. Generally, It is balanced between the reduction of post-op complication and the recurrent rate. The<br /> Altemeier procedure has the low recurrent rate, no severe complication and the only surgical treatment for the<br /> rectal prolapse with mucosal necrosis.<br /> Objective: To evaluate the early results of the rectosigmoidectomy with perineal approach for treatment of<br /> rectal prolapse.<br /> Methods: Data of consecutive cases were collected and analyzed.<br /> Results: There were total 10 patients with rectosigmoidectomy for treatment of rectal prolapse. Among them<br /> the male and female ration was 1/1. 3 cases had mucosal necrosis. The local anaesthesia was spinal block. There<br /> was no severe complication, 1 temporary tenesmus and emergency defecation, 3 temporary soilage of anus. The<br /> successful rate and satisfied rate were 100%.<br /> Conclusions: Altemeier repair of rectal prolapse is safe, produces minimal discomfort, and does not require a<br /> general anesthetic.<br /> Key words: Rectal prolapse, Altemeier operation, Incontinence, Levator plasty.<br /> thống nhất, có rất nhiều phương pháp phẫu<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> thuật khác nhau đã được mô tả trong các sách<br /> Điều trị sa toàn bộ thành trực tràng vẫn chưa<br /> * Bộ Môn Ngọai, khoa Y– Đại học Y Dược TPHCM<br /> Tác giả liên lạc: TS. Nguyễn Trung Tín<br /> ĐT: (08)39525388,<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Email: bsnguyentrungtin@yahoo.com<br /> <br /> 103<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> phẫu thuật. Nói chung, điều trị sa trực tràng cần<br /> phải cân nhắc giữa tỉ lệ tái phát và biến chứng.<br /> Các phẫu thuật vùng tầng sinh môn có vẻ có tỉ lệ<br /> biến chứng thấp nhất, trong khi đó các phẫu<br /> thuật cố định qua ngã bụng có tỉ lệ tái phát<br /> thấp(1). Nguy cơ tái phát và các biến chứng tăng<br /> cao là do bệnh sa trực tràng thường xuất hiện ở<br /> người cao tuổi, và tần suất mới mắc cao nhất ở<br /> tuổi 70. Người cao tuổi dễ có các biến chứng chu<br /> phẫu, liên quan đến gây mê và tim mạch, hô hấp<br /> và các bệnh nhiễm trùng(4).<br /> Tại Việt Nam, nhiều trường hợp sa trực<br /> tràng lâu ngày, không được đẩy vào trong<br /> lòng ống hậu môn trực tràng hay được thoa<br /> thuốc đông y để điều trị, gây hoại tử khô đoạn<br /> ruột sa ra ngoài không thể đẩy trở vào được.<br /> Các trường hợp này không thể thực hiện phẫu<br /> thuật cố định trực tràng ngã bụng bằng phẫu<br /> thuật nội soi. Nhiều bệnh nhân trung niên hay<br /> trẻ tuổi sau khi được phẫu thuật cố định trực<br /> tràng qua phẫu thuật nội soi có biến chứng<br /> xuất tinh ngược sau mổ, dù biến chứng có thể<br /> là tạm thời, nhưng cũng gây khó chịu về tâm<br /> lý cho bệnh nhân.<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Phương pháp nghiên cứu được thực hiện<br /> trong nghiên cứu này là phẫu thuật nhiều<br /> trường hợp (nghiên cứu nhiều trường hợp).<br /> <br /> Mục tiêu<br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi lượng giá<br /> các kết quả cắt đoạn đại tràng chậu hông và trực<br /> tràng qua ngã tầng sinh môn (phẫu thuật<br /> Altermeier) cho những bệnh nhân sa trực tràng<br /> có hay không có hoại tử đoạn trực tràng sa ra<br /> ngoài. Thời gian đánh giá kết quả sớm sau mổ là<br /> 3 tháng.<br /> Ngoài ra, chúng tôi cũng lượng giá sự tự chủ<br /> của hậu môn và các biến chứng sớm (30 ngày<br /> sau mổ). Ở bệnh nhân nam chúng tôi còn đánh<br /> giá thêm tình trạng xuất tinh ngược của bệnh<br /> nhân sau mổ.<br /> <br /> 104<br /> <br /> Đánh giá sự tự chủ của hậu môn<br /> Đánh giá tiêu không kiểm soát bằng bảng<br /> điểm CCIS (Cleveland Clinic Incontinence<br /> Score).<br /> Bảng điểm đánh giá tiêu không kiểm soát của<br /> Cleveland Clinic<br /> Hơi Phân lỏng Phân chặt Mang tã<br /> Thỉnh thoảng<br /> 1<br /> 4<br /> 7<br /> 1<br /> > 1 /tuần<br /> 2<br /> 5<br /> 8<br /> 2<br /> Mỗi ngày<br /> 3<br /> 6<br /> 9<br /> 3<br /> <br /> CCIS<br /> <br /> 0<br /> <br /> Kiểm soát hoàn hảo.<br /> <br /> CCIS<br /> <br /> 1 – 7 Kiểm soát tốt.<br /> <br /> CCIS<br /> <br /> 8 – 14 Mất tự chủ một phần.<br /> <br /> CCIS<br /> <br /> 15 – 20<br /> <br /> CCIS<br /> <br /> 21<br /> <br /> Mất tự chủ nặng.<br /> <br /> Hoàn toàn mất tự chủ.<br /> <br /> Phương pháp phẫu thuật<br /> Tất cả bệnh nhân đều được gây tê tủy sống<br /> để phẫu thuật cắt đoạn đại tràng chậu hông và<br /> trực tràng. Bệnh nhân được đặt ở tư thế phụ<br /> khoa khi phẫu thuật. Khi tiến hành phẫu thuật,<br /> chích dưới niêm mạc trên đường lược 2 cm,<br /> epinephrine pha loãng 1/100000. Sau đó tiến<br /> hành cắt vòng toàn bộ thành trực tràng bằng<br /> dao đốt điện hay siêu âm. Mạc treo trực tràng và<br /> đại tràng chậu hông được kẹp cắt lần lượt cho<br /> đến khi không thể di động thêm đại tràng chậu<br /> hông. Cơ nâng lỏng lẻo được khâu tạo hình<br /> bằng các mũi chữ I với chỉ vicryl. Sau đó khâu<br /> nối đại tràng chậu hông hai lớp (khâu tay) hay<br /> bằng máy bấm.<br /> <br /> Thời gian và chăm sóc hậu phẫu<br /> Sau mổ bệnh nhân được nuôi ăn hoàn toàn<br /> bằng đường tĩnh mạch từ 3-4 ngày và xuất viện<br /> từ 4-5 ngày sau mổ. Do vết khâu nối nằm sâu<br /> trong ống hậu môn nên bệnh nhân không cần<br /> phải thay băng hay chăm sóc vết thương hàng<br /> ngày.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Tổng cộng 10 bệnh nhân sa trực tràng có<br /> hoại tử hay không hoại tử được phẫu thuật<br /> Altemeier và thu thập dữ liệu đưa vào nghiên<br /> cứu.<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Dịch tễ học<br /> <br /> Kỹ thuật mổ<br /> <br /> Tuổi trung bình của bệnh nhân 47,30 ± 22,85.<br /> Tuổi nhỏ nhất là 15 và cao nhất là 82 tuổi.<br /> <br /> Tất cả bệnh nhân đều được cắt đoạn đại trực<br /> tràng và khâu cơ nâng qua ngã tầng sinh môn.<br /> 1/10 bệnh nhân được khâu nối đại tràng chậu<br /> hông bằng máy khâu bấm, 9 bệnh nhân còn lại<br /> được khâu nối bằng tay với chỉ vicryl 000, khâu<br /> 2 lớp.<br /> <br /> Trong số 10 bệnh nhân được thực hiện phẫu<br /> thuật cắt đoạn đại tràng chậu hông và trực tràng<br /> để điều trị sa trực tràng, có 5 bệnh nhân phái<br /> nam và 5 bệnh nhân là nữ, tỉ lệ nam/nữ là 1.<br /> Trong đó tuổi trung bình của bệnh nhân nam là<br /> 40,20 ± 5,89, tuổi trung bình của nữ là 54,40 ±<br /> 31,85.<br /> Bảng 1: Tuổi của bệnh nhân<br /> Tuổi trung<br /> bình<br /> Chung<br /> Nam<br /> Nữ<br /> <br /> Số bệnh<br /> nhân<br /> 10<br /> 5<br /> 5<br /> <br /> Trung bình<br /> 47,30<br /> 40,20<br /> 54,40<br /> <br /> Độ lệch<br /> chuẩn<br /> 22,85<br /> 5,89<br /> 31,85<br /> <br /> Thời gian mắc bệnh sa trực tràng trung bình<br /> của các bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu 10,90<br /> ± 5,40 năm. Trong, đó bệnh nhân có thời gian<br /> mắc bệnh ngắn nhất là 5 năm và thời gian mắc<br /> bệnh dài nhất là 20 năm.<br /> Có 2 bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu có<br /> tiền sử bệnh tâm thần.<br /> <br /> Đặc điểm sa trực tràng<br /> Chiều dài khối sa trực tràng trung bình là<br /> 9,50 ± 2,50 cm, trong đó trực tràng sa ngắn<br /> nhất là 5 cm và bệnh nhân có trực tràng sa dài<br /> nhất là 15cm.<br /> Có 6 trường hợp sa toàn bộ trực tràng và<br /> ống hậu môn, 4 trường hợp chỉ sa toàn bộ thành<br /> trực tràng đơn thuần. Có 3 trường hợp hoại tử<br /> niêm mạc khối sa trực tràng ra ngoài, trong đó 2<br /> trường hợp do đắp thuốc đông y, 1 trường hợp<br /> do ngâm phèn chua và thuốc tím lâu ngày.<br /> Bảng 2: Đặc điểm sa trực tràng.<br /> Đặc điểm<br /> Thời gian bệnh<br /> Chiều dài khối sa<br /> Sa trực tràng đơn thuần<br /> Sa hậu môn-trực tràng<br /> Hoại tử niêm mạc<br /> Niêm mạc bình thường<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Giá trị<br /> 10,90 ± 5,40 năm<br /> 9,50 ± 2,50 cm<br /> 4 trường hợp<br /> 6 trường hợp<br /> 3 trường hợp<br /> 7 trường hợp<br /> <br /> Bảng 3: Phân bố bệnh nhân theo kỹ thuật mổ.<br /> Kỹ thuật mổ<br /> Khâu cơ nâng<br /> Không khâu cơ nâng<br /> Khâu nối máy<br /> Khâu nối tay<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> 10<br /> 0<br /> 1<br /> 9<br /> <br /> Biến chứng và tái phát sau mổ<br /> Gần như không có biến chứng gì đáng kể<br /> sau mổ. Có 3 bệnh nhân rỉ dịch sau mổ đến ngày<br /> thứ 4, 1 bệnh nhân mót rặn sau mổ kéo dài đến<br /> 10 ngày. Bệnh nhân được khâu nối bằng máy có<br /> cảm giác mót rặn và đi cầu gấp.<br /> Sau 3 tháng theo dõi, chúng tôi nhận thấy<br /> không có trường hợp nào tái phát, đi cầu tự chủ<br /> hoàn toàn và 100% bệnh nhân hoàn toàn hài<br /> lòng với phẫu thuật. Tất cả bệnh nhân nam đều<br /> xuất tinh bình thường khi giao hợp, không có<br /> trường hợp nào có triệu chứng xuất tinh ngược.<br /> Bảng 4: Biến chứng sau mổ<br /> Biến chứng<br /> Đau nhiều<br /> Chảy máu<br /> Rỉ dịch hậu môn<br /> Mót rặn<br /> <br /> Số BN<br /> 0<br /> 0<br /> 3<br /> 1<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Chẩn đoán sa trực tràng<br /> Khối sa ở hậu môn, lúc đầu thường nhỏ<br /> ngắn, xuất hiện khi đi cầu. Kèm theo là thỉnh<br /> thoảng có triệu chứng chảy máu khi đi tiêu làm<br /> bệnh nhân lầm tưởng với bệnh trĩ. Nếu thầy<br /> thuốc không thăm khám lâm sàng cẩn thận thì<br /> cũng dễ dàng chẩn đoán lầm với bệnh trĩ. Bởi vì<br /> khi thăm khám bằng ngón tay trực tràng không<br /> phát hiện được triệu chứng thực thể nào đặc<br /> hiệu nếu khối sa trực tràng tụt lên được. Chỉ khi<br /> cho bệnh nhân ngồi ở tư thế ngồi xổm thì mới<br /> phát hiện được sa trực tràng(2).<br /> <br /> 105<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Chẩn đoán có thể có được một cách rõ ràng<br /> và khách quan khi cho thực hiện chụp<br /> videoproctoscopy. Biện pháp này giúp chẩn<br /> đoán phân biệt giữa bệnh trĩ và sa trực tràng<br /> cũng như chẩn đoán chính xác mức độ sa của trĩ<br /> hay sa trực tràng. Một số bệnh nhân đã được<br /> chẩn đoán lầm giữa sa trực tràng và trĩ. Hậu quả<br /> là hoại tử trực tràng sa do đắp thuốc.<br /> <br /> Dịch tễ học<br /> Phần lớn các trường hợp sa trực tràng<br /> thường gặp ở người cao tuổi và ở phái nữ.<br /> Trong nghiên cứu của Mark và cs (1), có 63 bệnh<br /> nhân được phẫu thuật Altemeier điều trị sa trực<br /> tràng thì có đến 61 bệnh nhân là nữ. Tuổi trung<br /> bình của bệnh nhân là 79 tuổi.<br /> Một nghiên cứu khác cũng nhận thấy có đến<br /> 90% bệnh nhân là phái nữ(6), tần suất hiện mắc<br /> thường gặp ở trẻ con và người lớn tuổi. Tiền sử<br /> bệnh nhân có bệnh tâm thần chiếm đến 50% các<br /> trường hợp(7).<br /> Trong nghiên cứu này, tuy mẫu còn nhỏ<br /> nhưng chúng tôi nhận thấy sa trực tràng có thễ<br /> xảy ra ở những bệnh nhân rất trẻ (15 tuổi). Và<br /> tuổi trung bình của bệnh nhân trong nghiên cứu<br /> là 47,30 tuổi. Phân bố bệnh nhân theo giới,<br /> chúng tôi nhận thấy tỉ lệ về giới là ngang nhau.<br /> Bảng 5. Tuổi và giới của bệnh nhân sa trực tràng.<br /> Tác giả (năm)<br /> <br /> Số BN<br /> <br /> Tuổi (TB)<br /> <br /> Mark (2001)<br /> Nghiên cứu này<br /> <br /> 63<br /> 10<br /> <br /> 79,20<br /> 47,30<br /> <br /> Giới<br /> (Nam/Nữ)<br /> 2/61<br /> 5/5<br /> <br /> Chiều dài khối sa trực tràng<br /> Trong 10 bệnh nhân được nghiên cứu, chiều<br /> dài khối sa trực tràng trung bình là 9,50 ± 2,50<br /> cm (ngắn nhất 5 cm và dài nhất là 15 cm). Chiều<br /> dài khối sa trực tràng phụ thuộc vào thời gian<br /> bệnh và nhóm bệnh nhân nghiên cứu.<br /> Mark nhận thấy chiều dài trung bình của<br /> đoạn ruột đại trực tràng được cắt đoạn vào<br /> khoảng 12 cm(1).<br /> <br /> Phương pháp vô cảm<br /> Tất cả bệnh nhân trong nghiên cứu đều<br /> được thực hiện vô cảm bằng gây tê tủy sống<br /> <br /> 106<br /> <br /> thành công, không có bệnh nhân nào phải<br /> chuyển sang gây mê toàn thân. Kết luận này<br /> cũng được ủng hộ của Mark và cs(1). Tác giả<br /> nhận thấy trong nhóm nghiên cứu của mình có<br /> 70% bệnh nhân được thực hiện vô cảm vùng<br /> hay gây tê tủy sống.<br /> <br /> Kỹ thuật mổ<br /> Khiếm khuyết giải phẫu có thể có trong sa<br /> trực tràng bao gồm:<br /> Khiếm khuyết trên cơ sàn chậu với sự dãn<br /> rộng của cơ nâng hậu môn và sự suy yếu của các<br /> mạc vùng chậu.<br /> Túi cùng Douglas xuống thấp một cách bất<br /> thường.<br /> Đại tràng chậu hông dài.<br /> Cơ vòng hậu môn bị yếu.<br /> Mất vị thế nằm ngang của trực tràng do sự<br /> gắn kết lỏng lẻo của trực tràng vào xương cùng<br /> và vách chậu.<br /> Không phải tất cả các bệnh nhân đều có tất<br /> cả các khiếm khuyết giải phẫu nói trên. Cũng<br /> như không có một phương pháp mổ nào khắc<br /> phục được cùng một lúc tất cả cả các khiếm<br /> khuyết này. Do vậy có rất nhiều loại phẫu thuật<br /> để điều trị sa trực tràng, có hơn 100 phẫu thuật<br /> khác nhau để điều trị sa trực tràng(2,5).<br /> Cắt trực tràng đại tràng chậu hông ngã tầng<br /> sinh môn được Mikulicz đề xướng đầu tiên vào<br /> năm 1893. Miles là người ủng hộ mạnh mẽ cho<br /> phẫu thuật này vào năm 1933 và trong suốt<br /> những năm sau đó phương pháp này là một<br /> chọn lựa ưa thích của các phẫu thuật viên ở<br /> Anh. Năm 1971, Altemeier là người báo cáo kết<br /> quả tốt nhất của phẫu thuật này và làm cho nó<br /> trở nên phổ biến ở Mỹ. Từ đó trở đi, phẫu thuật<br /> này gắn liền với tên Altemeier (3).<br /> <br /> Thời gian hậu phẫu<br /> Đây là nghiên cứu thử nghiệm đầu tiên,<br /> chúng tôi thực hiện phẫu thuật Altemeier để<br /> điều trị cho bệnh nhân sa toàn bộ thành trực<br /> tràng. Do đó, bệnh nhân phải nhịn ăn từ 3-4<br /> ngày sau mổ, bệnh nhân chỉ được xuất viện vào<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> ngày hậu phẫu thứ 5. Tuy nhiên, có tác giả thực<br /> hiện thành công phẫu thuật ngoại trú hay trong<br /> ngày cho bệnh nhân mà không có tử vong hay<br /> biến chứng gì đáng kể, 80% bệnh nhân có thể<br /> xuất viện trong vòng 24 giờ sau mổ(1).<br /> <br /> Tái phát<br /> Theo dõi bệnh nhân với thời gian trung vị<br /> gần 21 tháng, Mark nhận thấy tỉ lệ tái phát là<br /> 6,4% và bệnh nhân có thể được phẫu thuật lại<br /> bằng phương pháp Altemeier. Tất cả bệnh nhân<br /> sau mổ đều trở lại bình thường khi thăm khám,<br /> 87% bệnh nhân hài lòng hoàn toàn với phẫu<br /> thuật(1). Các tác giả khác tỉ lệ tái phát từ 3-16%.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Phẫu thuật Altemeier điều trị sa trực tràng là<br /> một phẫu thuật khả thi, an toàn, hiệu quả ít biến<br /> chứng và tỉ lệ tái phát không cao. Bệnh nhân có<br /> thể được phẫu thuật trong ngày. Phẫu thuật<br /> không gây biến chứng liệt dương và xuất tinh<br /> ngược như có thể gặp trong phẫu thuật cố định<br /> trực tràng qua ngã bụng.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> Do thời gian theo dõi ngắn, chỉ 3 tháng sau<br /> mổ, chúng tôi chưa phát hiện trường hợp nào tái<br /> phát khi tái khám. Toàn bộ bệnh nhân đều hài<br /> lòng với kết quả phẫu thuật, không có trường<br /> hợp nào đi cầu không tự chủ.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Bảng 6: Tỉ lệ tái phát.<br /> <br /> 6<br /> <br /> Tác giả<br /> Altemeier<br /> Kim (1999)<br /> Zbar (2002)<br /> Mark (2009)<br /> <br /> Số BN<br /> 106<br /> 183<br /> 80<br /> 63<br /> <br /> Tái phát (%)<br /> 3<br /> 16<br /> 4<br /> 6,4<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> <br /> Theo dõi<br /> 28 tháng<br /> 47 tháng<br /> 22 tháng<br /> 21 tháng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 7<br /> <br /> Mark KH, Brent EK, John Isler, Richard B (2001). The<br /> Altemeier repair: Outpatient treatment of rectal prolapse. Dis<br /> Col Rect: 565-579.<br /> Nguyễn Đình Hối (2002). Sa trực tràng. Hậu môn học. Nhà<br /> xuất bản Y học Tp Hồ Chí Minh.<br /> Madiba TE, Baig MK, Wexner SD (2005). Surgical<br /> management of rectal prolapse. Arch Surg, 140 (1): 63-73.<br /> Carditello A, Milone A, Stilo F (2003). Surgical treatment of<br /> rectal prolapse with transanal resection according to<br /> Altemeier. Experience and results. Chir Ital, 55 (5): 687-92.<br /> Philip HG (2007). Rectal Procidentia. In Principles and Practice<br /> of Surgery of the colon, rectum and anus.<br /> Corman ML (2004). Rectal prolapse, solitary rectal ulcer,<br /> syndrome of the descending perineum, and rectocele. Colon<br /> and rectal surgery. 5th ed, 1408. Lippincott Williams and<br /> Wilkins, Philadelphia, PA.<br /> Marceau C, Parc Y, Debroux E, Tiret E, Parc R (2005).<br /> Complete rectal prolapse in young patients: psychatric disease<br /> a risk factor of poor outcome. Colorectal Dis, 7: 360-364.<br /> <br /> 107<br /> <br />