intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Phương pháp dạy - học Lịch sử ở trường phổ thông: Phần 1 - Phan Ngọc Liên

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:36

Thêm vào BST
Báo xấu
484
lượt xem 67
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 của cuốn sách Phương pháp dạy - học Lịch sử ở trường phổ thông do Phan Ngọc Liên biên soạn gồm 5 chương đầu có nội dung giới thiệu đến người học các kiến thức cơ bản về: những hiểu biết cơ bản về bộ môn phương pháp dạy - học lịch sử, bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay, việc giáo dục cho học sinh qua dạy học lịch sử, phát triển năng lực nhận thức và hành động thực tiễn của học sinh trong học tập Lịch sử.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phương pháp dạy - học Lịch sử ở trường phổ thông: Phần 1 - Phan Ngọc Liên

  1. §¹i häc huÕ T r un g t © m ® µ o t ¹o t õ x a Phan ngäc liªn (Chñ biªn) ® Æ ng v ¨ n hå - T r Ç n v Ü nh t − ê ng p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y –h ä c l Þc h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g (S ¸ c h d ï n g c h o h Ö ® o t ¹ o t õ x a ) H u Õ -2 0 0 7 1
  2. Môc lôc Lêi nãi ®Çu: .................................................................................................................................... 3 C h − ¬ ng I : Nh ÷ n g h i Ó u b i Õ t c ¬ b ¶ n v Ò b é m « n p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö . . . . . . . . . 4 I - Ph − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö l m é t k h o a h ä c .......................................................... 4 II- S ¬ l − î c L Þ c h s ö p h ¸ t t r i Ó n c ñ a b é m « n PPD HL S ......................................................... 6 C h − ¬ B é m ng I I : « n L Þc h s ö ë tr − ê n g p h æ t h « n g V i Ö t Na m h i Ö n n a y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 I- M « n L Þ c h s ö t r o n g c ¶ i c ¸ c h g i¸ o d ô c ............................................................................... 9 II - M « n L Þ c h s ö t r o n g c h − ¬ n g tr ×n h t h Ý ® i Ó m p h © n b a n ................................................ 10 III-Nh ÷ n g y ª u c Ç u c ¬ b ¶ n ® è i v í i v i Ö c d ¹ y -h ä c l Þ c h s ö t h e o c h − ¬ n g t r × n h h i Ö n h n h 12 C h − ¬ ng I I I : H× n h t h n h t r i t h ø c l Þ c h s ö c h o h ä c s i n h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 I− T hÕ n µ o l µ t r i t hø c l Þ ch s ö ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 II− T ¹o b iÓ u t − î n g , h× n h t hµ n h k h¸ i n iÖ m , n ª u q uy l uË t , b µ i häc q u¸ k hø cho hiÖ n t ¹i l µ co n ® − ê n g cun g cÊ p t r i t hø c l Þ ch s ö cho häc s in h . . . . . . . . . . 15 C h − ¬ ng V i Ö c g i ¸ o d ô c c h o h ä c s i n h q u a d ¹ y h ä c L Þ c h s ö ........................................ 2 I V : 2 I - Nh Ë n t h ø c v Ò − u t h Õ v q u a n ® i Ó m g i ¸ o d ô c h ä c s i n h q u a d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö ......... 2 2 II- Né i d u n g g i ¸ o d ô c t − t − ë n g , ® ¹ o ® ø c c ¸ c h m ¹ n g q u a m « n L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g ........................................................................................................................................ 2 4 C h − ¬ ng V Ph ¸ t t r i Ó n n ¨ n g l ù c n h Ë n t h ø c v h n h ® é n g t h ù c t i Ô n c ñ a h ä c s i n : h tr o n g h ä c tË p l Þ c h s ö ............................................................................................................................ 2 9 I− C h ø c n ¨ n g p h ¸ t t r i Ó n c ñ a b é m « n l Þ c h s ö ..................................................................... 2 9 II− Ng u y ª n t¾ c , c o n ® − ê n g p h ¸ t tr iÓ n t− d u y v k h ¶ n ¨ n g th ù c h n h c ñ a h ä c s in h tr o n g h ä c tË p lÞc h s ö ......................................................................................................................... 3 0 III− Ph ¸ t t r i Ó n k h ¶ n ¨ n g t h ù c h n h c ñ a h ä c s i n h t r o n g h ä c t Ë p l Þ c h s ö ....................... 3 3 C h − ¬ ngHÖ t h è n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g . . . . . . 3 7 V I : I− K h ¸ i n i Ö m v Ò " p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c " v " p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö " ..... 3 7 II− Nh ÷ n g p h − ¬ n g p h ¸ p v c ¸ c h d ¹ y - h ä c l Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g ...................... 44 C h − ¬ ng V i h ä c I I : B lÞc h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g ................................................................ 5 0 I−V Þ t r Ý , ý n g h Ü a , c Ê u t r ó c , p h © n l o ¹ i b i h ä c t r o n g d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö .......................... 5 0 II- N© n g c a o h i Ö u q u ¶ c ñ a m é t g i ê h ä c .............................................................................. 5 1 III- T i Õ n h n h b i h ä c lÞc h s ö .............................................................................................. 5 3 C h − ¬ ng Ho ¹ t ® é n g n g o ¹ i k h o ¸ t r o n g d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 9 V I I I : I− Nh i Ö m v ô , n é i d u n g c ñ a h o ¹ t ® é n g n g o ¹ i k h o ¸ t r o n g d ¹ y - h ä c L Þ c h s ö ................. 5 9 II− C ¸ c h × n h t h ø c t æ c h ø c n g o ¹ i k h o ¸ v c ¸ c h t i Õ n h n h ................................................. 60 C h − ¬ ng I X : ng − êi g i¸ o v iª n l Þ c h s ö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 I− Nh ÷ n g y ª u c Ç u c ¬ b ¶ n v Ò q u a n ® i Ó m t − t − ë n g , c h u y ª n m « n k h o a h ä c .................... 68 II− R Ì n l u y Ö n n g h i Ö p v ô c ñ a n g − ê i g i ¸ o v i ª n l Þ c h s ö ...................................................... 68 K Õ t l uË n c h ung ....................................................................................................................... 7 2 2
  3. Lêi nãi ®Çu Trong ch−¬ng tr× nh ® µ o t¹ o gi ¸ o v i ª n L Þ ch s ö cñ a Tru ng t© m § µ o t¹ o tõ x a - § ¹ i hä c H u Õ , b é m « n P h−¬ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ ch s ö ( P P D H L S ) gi ÷ m é t v a i trß q u a n trä ng. B ë i v × s i nh v i ª n § ¹ i hä c S − p h¹ m k h« ng chØ n¾ m v ÷ ng c¸ c k i Õ n thø c cñ a k hoa hä c chu y ª n ngµ nh m µ cß n p h¶ i hi Ó u b i Õ t v Ò G i ¸ o d ô c hä c, trong ® ã cã P P D H L S ® Ó trë thµ nh ng−ê i gi ¸ o v i ª n. P P D H L S l µ m é t k hoa hä c, tra ng b Þ cho s i nh v i ª n l ý l u Ë n d ¹ y hä c v Ò m « n hä c, ® Ó h× nh thµ nh cho hä c s i nh nh÷ ng k ü n¨ ng cÇ n thi Õ t cho v i Ö c gi ¸ o d −ì ng, gi ¸ o d ô c v µ p h¸ t tri Ó n. C h−¬ng tr× nh P P D H L S cã l i ª n q u a n ® Õ n nh÷ ng k i Õ n thø c m µ s i nh v i ª n ® · hä c ë c¸ c b é m « n : G i ¸ o d ô c hä c, T© m l ý hä c, Tri Õ t hä c, S ö hä c, L « gi c hä c... C h−¬ng tr× nh P P D H L S gå m cã p hÇ n l ý thu y Õ t v µ thù c hµ nh. § · cã nhi Ò u tµ i l i Ö u v Ò m « n hä c, trong ® ã cã cu è n s ¸ ch "P h−¬ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ ch s ö " . D o y ª u cÇ u cñ a ch−¬ng tr× nh m í i ë tru ng hä c c¬ s ë v µ ch−¬ng tr× nh thÝ ® i Ó m tru ng (1) hä c p hæ th« ng p h© n b a n, d o s ù p h¸ t tri Ó n p hong p hó cñ a l ý l u Ë n v µ thù c ti Ô n d ¹ y hä c L Þ ch s ö hi Ö n na y ë tr−ê ng p hæ th« ng, cÇ n p h¶ i b æ s u ng tµ i l i Ö u v Ò m « n hä c, ® Ó thù c s ù ® æ i m í i v Ò p h−¬ng p h¸ p d ¹ y hä c. § è i v í i hä c v i ª n ® µ o t¹ o the o ch−¬ng tr× nh ® ¹ i hä c tõ x a , v i Ö c b i ª n s o¹ n tµ i l i Ö u P P D H L S ® −î c c¶ i ti Õ n cho p hï hî p v í i y ª u cÇ u hä c tË p , t× nh h× nh thù c tÕ cñ a v i Ö c hä c tË p . Tµ i l i Ö u nµ y tr× nh b µ y nh÷ ng v Ê n ® Ò c¬ b ¶ n cñ a m « n hä c, h−í ng d É n tù hä c v µ v Ë n d ô ng nga y v µ o v i Ö c d ¹ y hä c L Þ ch s ö the o h−í ng p h¸ t hu y tÝ nh tÝ ch cù c cñ a hä c s i nh. V × v Ë y , chó ng t« i v õ a chó ý ® Õ n v Ê n ® Ò l ý thu y Õ t, v õ a rÊ t coi trä ng k ü n¨ ng thù c hµ nh. § Ó v i Ö c hä c tË p cã k Õ t q u ¶ , hä c v i ª n cÇ n n¾ m v ÷ ng nh÷ ng v Ê n ® Ò l ý thu y Õ t c¬ b ¶ n v µ b æ s u ng b » ng k i nh nghi Ö m v Ò thù c tÕ gi ¸ o d ô c cñ a ® Þ a p h−¬ng, cñ a b ¶ n th© n ® Ó thù c hi Ö n v i Ö c "hä c ® i ® « i v í i hµ nh", "l ý l u Ë n g¾ n l i Ò n v í i thù c ti Ô n". Tµ i l i Ö u nµ y chØ l µ nh÷ ng v Ê n ® Ò c¬ b ¶ n cñ a ch−¬ng tr× nh m « n hä c. H ä c v i ª n cÇ n tha m k h¶ o c¸ c tµ i l i Ö u k h¸ c, nghi ª n cø u k ü ch−¬ng tr× nh, s ¸ ch gi ¸ o k hoa m í i v µ s ¸ ch gi ¸ o k hoa thÝ ® i Ó m tru ng hä c p hæ th« ng p h© n b a n, ® ó c ró t, hä c tË p k i nh nghi Ö m cñ a b ¶ n th© n v µ ® å ng nghi Ö p . M ong ® −î c s ù ® ã ng gã p ý k i Õ n cñ a c¸ c hä c v i ª n. C ¸ c t¸ c g i¶ (1) P h a n N g ä c L i ª n v T r Ç n V ¨ n T r Þ (C h ñ b i ª n ), . . . Ph−¬ng ph¸p d¹y häc LÞch sö, N X B G i ¸ o d ô c , H . , 19 9 2 . - P h a n N g ä c L i ª n (C h ñ b i ª n ), T r Þ n h § × n h T ï n g , N g u y Ô n T h Þ C « i , Ph−¬ng ph¸p d¹y häc LÞch sö, t Ë p I , I I , N X B § H S P H N é i, 2 0 0 2 . 3
  4. Ch−¬ng I N h ÷ n g h iÓ u b iÕ t c ¬ b ¶ n v Ò b é m « n p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö I-P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y -h ä c L Þ c h s ö l µ m é t k h o a h ä c 1. C ã n h i Ò u ý k i Õ n k h ¸ c n h a u x u n g q u a n h v Ê n ® Ò p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ c h s ö c ã p h ¶ i l m é t k h o a h ä c k h « n g . M é t s è n g − ê i c h o r» n g , P P D H L S k h « n g p h ¶ i l m é t k h o a h ä c , m c h Ø l n h ÷ n g k in h n g h iÖ m th ù c tiÔ n ® − î c ® ó c k Õ t v tru y Ò n th ô c h o n h a u tro n g q u ¸ tr×n h d ¹ y h ä c lÞc h s ö ë tr− ê n g p h æ th « n g . N h iÒ u ý k iÕ n k h ¼ n g ® Þn h P P D H L S c ò n g n h − p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c c ¸ c m « n h ä c k h ¸ c l m é t k h o a h ä c , th u é c k h o a h ä c g i¸ o d ô c k h o a h ä c ø n g d ô n g . 2 .§ Ó g i¶ i q u y Õ t v Ê n ® Ò n y c Ç n p h ¶ i h iÓ u râ : T h Õ n o l m é t k h o a h ä c ? K h o a h ä c l s ù tæ n g k Õ t n h ÷ n g k in h n g h iÖ m h o ¹ t ® é n g th ù c tiÔ n c ñ a c o n n g − ê i tro n g la o ® é n g s ¶ n x u Ê t v ® Ê u tra n h x h é i, ® ¹ t ® Õ n tr×n h ® é k h ¸ i q u ¸ t h o ¸ v trõ u t− î n g h o ¸ , p h ¸ t h iÖ n ® − î c q u y lu Ë t v Ë n ® é n g c ñ a ® è i t− î n g n g h iª n c ø u , t×m h iÓ u ® − î c b ¶ n c h Ê t s ù v Ë t, n ª u ® − î c c h © n lý k h o a h ä c x u Ê t p h ¸ t tõ h o ¹ t ® é n g th ù c tiÔ n v p h ô c v ô c o n n g − ê i. C ò n g c Ç n h i Ó u r â k h ¸ i n i Ö m p h−¬ng p h¸ p . T h « n g t h − ê n g , n h i Ò u n g − ê i c h Ø g i í i h ¹ n p h − ¬ n g p h ¸ p ë b iÖ n p h ¸ p n h Ë n th ø c m é t s ù v Ë t, s ù v iÖ c v r¬ i v o q u a n n iÖ m c h ñ q u a n c ñ a t− d u y . T h ù c ra , m u è n l m v iÖ c g ×, c o n n g − ê i k h « n g th Ó k h « n g h iÓ u b iÕ t v Ò ® è i t− î n g c ã liª n q u a n ® Ó x ¸ c ® Þn h b iÖ n p h ¸ p , c ¸ c h th ø c n h » m ® ¹ t ® − î c m ô c ® Ýc h c ô th Ó c ñ a m ×n h . V × v Ë y , tro n g m ä i h o ¹ t ® é n g , p h − ¬ n g p h ¸ p ® th Ó h iÖ n ® − î c s ù h iÓ u b iÕ t v v Ë n d ô n g c ¸ c q u y lu Ë t c ñ a ® è i t− î n g v o h o ¹ t ® é n g c ñ a m ×n h . H ä c tË p L Þc h s ö c ò n g n h − h ä c tË p c ¸ c m « n h ä c k h ¸ c , ® ã l m é t q u ¸ tr×n h n h Ë n th ø c , tu © n th e o n h ÷ n g q u y lu Ë t c h u n g c ñ a s ù n h Ë n th ø c v tiÕ n tí i n h ÷ n g ® Æ c th ï c ñ a m « n h ä c . T r o n g d ¹ y h ä c L Þc h s ö , g i¸ o v iª n k h « n g th Ó l m tu ú tiÖ n , m y m ß m p h ¶ i c ã p h − ¬ n g p h ¸ p c ô th Ó , ® − î c tiÕ n h n h trª n c ¬ s ë k h o a h ä c n h Ê t ® Þn h (v Ò n h Ë n th ø c c ò n g n h − h o ¹ t ® é n g th ù c tiÔ n ). V × v Ë y , P P D H L S l m é t k h o a h ä c (1), c ã ® è i t − î n g , c h ø c n ¨ n g , n h i Ö m v ô v p h − ¬ n g p h ¸ p n g h i ª n c ø u c ñ a m × n h . 3 . § è i t − î n g c ñ a PPD HL S l g × ? § ã l q u ¸ tr×n h g i¶ n g d ¹ y , h ä c tË p c ñ a g i¸ o v iª n v h ä c s in h v Ò b é m « n L Þc h s ö ë tr − ê n g p h æ th « n g . V iÖ c g i¶ n g d ¹ y v h ä c tË p l h a i k h © u c ñ a q u ¸ tr ×n h th è n g n h Ê t tr o n g v iÖ c d ¹ y -h ä c , k h « n g th Ó t¸ c h rê i n h a u . C è t lâ i c ñ a q u ¸ tr×n h n y l v iÖ c tæ c h ø c h o ¹ t ® é n g n h Ë n th ø c c ñ a h ä c s in h . 4. C h ø c n ¨ n g c ñ a PPD HL S L n g h iª n c ø u n h ÷ n g y Õ u tè c Ê u th n h q u ¸ tr ×n h d ¹ y h ä c L Þc h s ö , b a o g å m m ô c ® Ýc h , n é i d u n g v p h − ¬ n g p h ¸ p . P P D H L S t×m h iÓ u tõ n g y Õ u tè v q u a n h Ö tå n t¹ i k h ¸ c h q u a n g i÷ a c h ó n g , t×m h iÓ u s ù th è n g n h Ê t c ñ a g i¸ o d − ì n g , g i¸ o d ô c v p h ¸ t triÓ n ; s ù th è n g n h Ê t g i÷ a n h Ë n th ø c v h o ¹ t ® é n g c ñ a h ä c s in h q u a m « n L Þc h s ö . P P D H L S p h ¶ i tr¶ lê i n h ÷ n g v Ê n ® Ò c ã ý n g h Üa lý lu Ë n v th ù c tiÔ n s a u ® © y : -D ¹ y -h ä c L Þc h s ö ® Ó l m g × ? ( m ô c ® Ýc h ) ; -D ¹ y -h ä c c ¸ i g × ? ( n é i d u n g ) ; -D ¹ y -h ä c n h − th Õ n o ? ( p h − ¬ n g p h ¸ p ) . G i¶ i q u y Õ t n h ÷ n g v Ê n ® Ò c ¬ b ¶ n n h − v Ë y s Ï ® ¶ m b ¶ o v n © n g c a o c h Ê t l− î n g c ñ a v iÖ c d ¹ y - h ä c L Þc h s ö ë tr− ê n g p h æ th « n g . (1) X e m Ph−¬ng ph¸p d¹y häc LÞch sö, s ® d , t r . 5 -7 . 4
  5. 5 . Nh i Ö m v ô c ñ a PPD HL S L tra n g b Þ c h o g i¸ o v iª n n h ÷ n g k iÕ n th ø c v Ò v iÖ c d ¹ y -h ä c L Þc h s ö n h » m ® ¹ t h iÖ u q u ¶ c a o tro n g v iÖ c th ù c h iÖ n n h iÖ m v ô c ñ a m « n h ä c v Ò c ¸ c m Æ t g i¸ o d − â n g , g i¸ o d ô c v p h ¸ t tr iÓ n . N h iÖ m v ô c ô th Ó c ñ a P P D H L S l p h ¶ i c u n g c Ê p c h o g i¸ o v iª n : -N h Ë n th ø c n h ÷ n g v Ê n ® Ò c ¬ b ¶ n c ñ a c h − ¬ n g tr ×n h v s ¸ c h g i¸ o k h o a L Þc h s ö ( n g u y ª n t¾ c x © y d ù n g , c Ê u t¹ o ...) . -N h ÷ n g p h − ¬ n g p h ¸ p c ô th Ó c ñ a v iÖ c n ¾ m s ù k iÖ n , t¹ o b iÓ u t− î n g , h ×n h th n h k h ¸ i n iÖ m , n ª u q u y lu Ë t, ró t ra b i h ä c k in h n g h iÖ m c h o h o ¹ t ® é n g th ù c tiÔ n . -C ¸ c h × n h t h ø c v h o ¹ t ® é n g d ¹ y -h ä c ( n é i k h o ¸ , n g o ¹ i k h o ¸ , t h ù c h n h ) . -P h ¸ t h u y n ¨ n g lù c t− d u y v h n h ® é n g c ñ a h ä c s in h . 6. Ph − ¬ n g p h ¸ p n g h i ª n c ø u PPD HL S L m é t k h o a h ä c , P P D H L S p h ¶ i tu © n th ñ n h ÷ n g n g u y ª n t¾ c c ñ a p h − ¬ n g p h ¸ p n g h iª n c ø u k h o a h ä c n ã i c h u n g , k Õ t h î p v í i n h ÷ n g p h − ¬ n g p h ¸ p riª n g c ñ a b é m « n . C ï n g v í i v iÖ c n g h iª n c ø u n h ÷ n g v Ê n ® Ò lý th u y Õ t c ñ a b é m « n , P P D H L S p h ¶ i tiÕ n h n h n g h iª n c ø u n h ÷ n g k in h n g h iÖ m d ¹ y h ä c tiª n tiÕ n ( k Ó c ¶ n h ÷ n g k in h n g h iÖ m k h « n g th n h c « n g ) c ñ a c ¸ c tr − ê n g p h æ th « n g , c ñ a n h ÷ n g g i¸ o v iª n c ã s ¸ n g k iÕ n h a y ( ® Æ c b iÖ t c ñ a g i¸ o v iª n g iá i) . T õ v iÖ c ® ó c ró t, tæ n g k Õ t k in h n g h iÖ m p h ¶ i k h ¸ i q u ¸ t h o ¸ , n © n g lª n tr ×n h ® é lý lu Ë n , k iÓ m tr a c ¸ c g i¶ th u y Õ t, n ª u th n h n g u y ª n t¾ c v k Þp th ê i p h æ b iÕ n , ¸ p d ô n g ré n g r i ® Ó n © n g c a o h iÖ u q u ¶ d ¹ y h ä c , n © n g c a o lý lu Ë n b é m « n . L m é t n g n h c ñ a k h o a h ä c g i¸ o d ô c , P P D H L S p h ¶ i s ö d ô n g c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p n g h iª n c ø u g i¸ o d ô c h ä c , ® Æ c b iÖ t v iÖ c q u a n s ¸ t, ® iÒ u tra c ¬ b ¶ n v th ù c n g h iÖ m .T r ª n c ¬ s ë Ê y , v iÖ c p h © n tÝc h th ù c tiÔ n d ¹ y h ä c L Þc h s ö ë tr − ê n g p h æ th « n g b a o g å m c ¸ c y Õ u tè s a u : -T ×n h h ×n h g i¶ n g d ¹ y c ñ a g i¸ o v iª n v h ä c tË p c ñ a h ä c s in h (n h ÷ n g th n h c « n g v tå n t¹ i c Ç n g i¶ i q u y Õ t). -N h ÷ n g k in h n g h iÖ m g i¶ n g d ¹ y , h ä c tË p tè t. -N h ÷ n g v Ê n ® Ò c ñ a n é i d u n g c h − ¬ n g tr ×n h , s ¸ c h g i¸ o k h o a , t i liÖ u th a m k h ¶ o . -T iÕ n h n h th ù c h iÖ n n h ÷ n g b iÖ n p h ¸ p , p h − ¬ n g p h ¸ p m í i ® − î c c ¶ i tiÕ n , ® æ i m í i. -N h ÷ n g v Ê n ® Ò lý lu Ë n ® − î c ® Æ t r a , ® − î c x ¸ c n h Ë n , ® − î c b æ s u n g ... tr ª n th ù c tÕ . V iÖ c tiÕ n h n h ® − î c th « n g q u a c ¸ c c « n g v iÖ c , b iÖ n p h ¸ p c h ñ y Õ u n h − : d ù g iê , tra o ® æ i, k iÓ m tr a n h Ë n th ø c c ñ a h ä c s in h ( b i tË p , th ù c h n h ...) , ti Õ n h n h c ¸ c lí p th ù c n g h iÖ m v ® − a r a p h Ð p s o s ¸ n h ® è i c h ø n g ... V iÖ c th ù c n g h iÖ m c ã th Ó tiÕ n h n h th ù c n g h iÖ m tõ n g p h Ç n ( v í i n h ÷ n g c h ñ ® Ò n h Ê t ® Þn h , tr o n g m é t p h ¹ m v i th a m k h ¶ o , th ù c h iÖ n b i tË p ...) ® Ó ® æ i m í i m é t k h © u c ñ a q u ¸ tr ×n h d ¹ y h ä c h o Æ c th ù c n g h iÖ m to n p h Ç n m a n g tÝn h tæ n g h î p , c ã liª n q u a n ® Õ n n h iÒ u m Æ t c ñ a q u ¸ tr×n h d ¹ y h ä c , l m c ¬ s ë c h o v iÖ c ® Ò x u Ê t m é t lu Ë n ® iÓ m , m é t q u a n ® iÓ m . C « n g v iÖ c c ¶ i tiÕ n p h − ¬ n g p h ¸ p g i¶ n g d ¹ y c ñ a g i¸ o v iª n l m é t c ¬ s ë q u a n tr ä n g c h o v iÖ c th ù c n g h iÖ m k h o a h ä c ® Ó k h ¸ i q u ¸ t th n h n h ÷ n g lu Ë n ® iÓ m k h o a h ä c , c ã t¸ c d ô n g c h Ø ® ¹ o v th ù c h iÖ n . 7 .P P D H L S l m é t b é p h Ë n c ñ a k h o a h ä c g i¸ o d ô c , s o n g c ã liª n q u a n c h Æ t c h Ï v í i c ¸ c k h o a h ä c k h ¸ c , tr − í c h Õ t l k h o a h ä c L Þc h s ö m n é i d u n g c ¬ b ¶ n , t− ¬ n g ® è i æ n ® Þn h ... ® − î c ® − a v o c ¸ c c h − ¬ n g tr×n h v s ¸ c h g i¸ o k h o a , t i liÖ u th a m k h ¶ o . N g o i ra , P P D H L S c ã liª n q u a n ® Õ n T © m lý h ä c , L ý lu Ë n d ¹ y h ä c , T r iÕ t h ä c ... c ò n g n h − c ¸ c b é m « n k h o a h ä c k h ¸ c , P P D H L S lÊ y c h ñ n g h Üa M ¸ c -L ª n in v t− t− ë n g H å C h Ý M in h l m c ¬ s ë p h − ¬ n g p h ¸ p lu Ë n n g h iª n c ø u c ñ a m ×n h . § å n g th ê i, P P D H L S c ò n g tiÕ p th u c ã c h ä n lä c n h ÷ n g k in h n g h iÖ m , th n h tù u k h o a h ä c c ñ a c ¸ c n h k h o a h ä c trª n th Õ g ií i. T u y n h iª n , c h ó n g ta k h « n g c h Ê p n h Ë n q u a n ® iÓ m c h o r» n g : c h Ø c ã n é i d u n g lÞc h s ö m í i c ã tÝn h § ¶ n g , c ß n p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c l n h ÷ n g k in h n g h iÖ m c h u n g c h o m ä i t h ê i ® ¹ i , m ä i g i a i c Ê p . P h − ¬ n g p h ¸ p p h ¶ i p h ï h î p v í i m ô c ® Ý c h v n é i d u n g d ¹ y h ä c . B ë i v × : "N Õ u m ô c ® Ýc h c ñ a n h tr − ê n g l g i¸ o d ô c n h ÷ n g n g − ê i n « lÖ c h Ø b iÕ t p h ô c tï n g b ä n t− b ¶ n , th × p h − ¬ n g p h ¸ p s Ï p h ï h î p v í i n ã v k h o a h ä c ® − î c s ö d ô n g ® Ó g i¸ o d ô c n h ÷ n g n g − ê i n g o a n n g o n c h Ê p h n h , c n g Ýt b iÕ t ® é c lË p s u y n g h Ü, p h ¸ n ® o ¸ n c n g tè t ; n Õ u m ô c ® Ýc h c ñ a n h tr− ê n g l g i¸ o d ô c 5
  6. n h ÷ n g n g − ê i x © y d ù n g c h ñ n g h Üa x h é i c ã ý th ø c th × p h − ¬ n g p h ¸ p sÏ h o n to n k h ¸ c , m ä i th n h tù u ® − î c s ö d ô n g ® Ó g i¸ o d ô c c h o b iÕ t ® é c lË p s u y n g h Ü, h o ¹ t ® é n g tË p th Ó v c ã tæ c h ø c , n h Ë n th ø c râ k Õ t q u ¶ h o ¹ t ® é n g c ñ a m ×n h , p h ¸ t triÓ n tè i ® a tin h th Ç n c h ñ ® é n g "(1) V iÖ c ® æ i m í i P P D H L S ® − î c g i¶ i q u y Õ t c ï n g v í i v iÖ c ® æ i m í i n é i d u n g v c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c ® Ó n © n g c a o c h Ê t l− î n g g i¸ o d ô c b é m « n , n h » m ® o t¹ o th Õ h Ö trÎ p h ô c v ô s ù n g h iÖ p c « n g n g h iÖ p h o ¸ , h iÖ n ® ¹ i h o ¸ ® Ê t n − í c th e o c o n ® − ê n g x h é i c h ñ n g h Üa . II- S ¬ l − î c L Þ c h s ö p h ¸ t t r i Ó n c ñ a b é m « n P P D H L S 1. K h i L Þ c h s ö t r ë t h n h m é t m « n h ä c ë t r − ê n g p h æ t h « n g t h × v i Ö c n g h i ª n c ø u p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c c ò n g ® − î c ® Ò ra . S o n g ló c ® Ç u c ¸ c g i¸ o v iª n m í i v Ë n d ô n g n h ÷ n g n g u y ª n t¾ c g i¸ o d ô c h ä c ® Ó t×m h iÓ u v v Ë n d ô n g v o d ¹ y h ä c L Þc h s ö , c h Ø m í i ® ó c ró t k in h n g h iÖ m ® Ó tra o ® æ i, p h æ b iÕ n c h o n h a u , c h − a n ª u th n h lý lu Ë n k h o a h ä c . S ù ra ® ê i v p h ¸ t triÓ n c ñ a P P D H L S c h Ë m h ¬ n k h o a h ä c L Þc h s ö . T ro n g th ê i c æ ® ¹ i, t− t− ë n g c h ñ ® ¹ o c ñ a c ¸ c n h S ö h ä c c ò n g n h − n h ÷ n g th Ç y g i¸ o d ¹ y L Þc h s ö k h « n g th Ó x a h ¬ n q u a n n iÖ m p h æ b iÕ n c h o r» n g : L Þc h s ö l c © u c h u y Ö n th ó v Þ, l t i liÖ u ® Ó g i¸ o d ô c ® ¹ o ® ø c . C h o n ª n v iÖ c t×m h iÓ u v Ò P P D H L S c ò n g m í i x o a y q u a n h v Ê n ® Ò l m s a o g © y ® − î c h ø n g th ó c h o n g − ê i h ä c ® Ó t¹ o n ª n Ê n t− î n g m ¹ n h m Ï , c ã t¸ c d ô n g g i¸ o d ô c c a o . T ro n g th ê i k ú p h o n g k iÕ n , P P D H L S c ò n g tË p tru n g v o v iÖ c l m c h o h ä c s in h g h i n h í m é t c ¸ c h m ¸ y m ã c , n h Ë n th ø c m é t c ¸ c h g i¸ o ® iÒ u n h ÷ n g c © u c h u y Ö n x − a ® Ó r ¨ n d ¹ y n g − ê i ® ê i n a y , n h » m "« n c è n h i t r i t © n ". T ro n g th ê i k ú t− b ¶ n c h ñ n g h Üa , ë c ¸ c n − í c p h − ¬ n g T © y , m « n P P D H L S d Ç n d Ç n ® − î c h ×n h th n h , n ª u ® − î c n h ÷ n g n g u y ª n t¾ c v Ò x © y d ù n g c h − ¬ n g tr×n h , b iª n s o ¹ n s ¸ c h g i¸ o k h o a , l m c ¸ c ® å d ï n g d ¹ y h ä c v ® Ò ra c ¸ c n g u y ª n t¾ c , lý lu Ë n v Ò d ¹ y h ä c L Þc h s ö . S ù x u Ê t h iÖ n c ñ a c h ñ n g h Üa M ¸ c ® ® ¸ n h d Ê u m é t b − í c n g o Æ t c ¸ c h m ¹ n g tr o n g c ¸ c m « n k h o a h ä c x h é i, tr o n g ® ã c ã S ö h ä c v P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þc h s ö . V .I . L ª n in ® b ¶ o v Ö v p h ¸ t triÓ n c h ñ n g h Üa M ¸ c tro n g v iÖ c n g h iª n c ø u v g i¶ n g d ¹ y L Þc h s ö . N g − ê i lu « n lu « n n h Ê n m ¹ n h p h ¶ i x e m L Þc h s ö l m é t q u ¸ tr×n h th è n g n h Ê t, n h iÒ u m Æ t ® Ç y m © u th u É n , h î p q u y lu Ë t, c h ø k h « n g p h ¶ i l m é t m í n h ÷ n g s ù k iÖ n rê i r¹ c m k h i n g h iª n c ø u v g i¶ n g d ¹ y k h « n g l m s ¸ n g tá ® − î c n h ÷ n g m è i liª n h Ö v q u y lu Ë t p h ¸ t triÓ n c ñ a n ã . S a u C ¸ c h m ¹ n g t h ¸ n g M − ê i N g a ( 19 17) , b é m « n P P D H L S p h ¸ t t r i Ó n m ¹ n h n h Ê t ë ® Ê t n − í c X « v iÕ t, g ¾ n liÒ n v í i c ¸ c n h n g h iª n c ø u n æ i tiÕ n g n h − A .V . L u n a tr ¸ c x k i, A . I . X t¬ ra g iè p , P .V . G ¬ ra , A . A . V a g h i n , A . I . K i n c u l i n . . . T õ s a u n ¨ m 19 54, c ¸ c n − í c x h é i c h ñ n g h Ü a l ó c b Ê y g i ê ® h î p t ¸ c v í i n h a u tro n g v iÖ c n g h iª n c ø u b é m « n P P D H L S , tæ c h ø c n h iÒ u c u é c h é i th ¶ o k h o a h ä c v Ò b é m « n ( t õ n ¨ m 19 65 ® Õ n n ¨ m 19 8 7, ® t æ c h ø c 11 h é i n g h Þ q u è c t Õ c ñ a c ¸ c n h g i ¸ o d ô c L Þ c h s ö c ¸ c n − í c x h é i c h ñ n g h Üa ). C ¸ c n h g i¸ o d ô c L Þc h s ö c ¸ c n − í c x h é i c h ñ n g h Üa ® h î p t¸ c g i¶ i q u y Õ t n h i Ò u v Ê n ® Ò q u a n t r ä n g c ñ a v i Ö c d ¹ y h ä c L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g n h − : "C ¸ c h m ¹ n g k h o a h ä c - k ü t h u Ë t v v i Ö c h × n h t h n h n h © n c ¸ c h c ñ a h ä c s i n h t r o n g q u ¸ t r × n h h ä c t Ë p L Þ c h s ö ", "D ¹ y h ä c L Þ c h s ö s Ï p h ¸ t t r i Ó n t − d u y h ä c s i n h t r o n g q u ¸ t r × n h g i ¸ o d − ì n g , g i ¸ o d ô c ", "C ¸ c p h − ¬ n g t i Ö n d ¹ y h ä c L Þ c h s ö "... C ¸ c n − í c t − b ¶ n c h ñ n g h Ü a c ò n g c h ó ý ® Õ n P P D H L S . N ¨ m 19 51, ë X e v r ¬ ( P h ¸ p ) , 70 n h S ö h ä c v G i ¸ o d ô c L Þ c h s ö c ñ a 32 n − í c t − b ¶ n ® h ä p b n v ® i ® Õ n n h Ê t t r Ý m é t s è n g u y ª n t ¾ c d ¹ y h ä c L Þc h s ö ë tr− ê n g p h æ th « n g . T h e o h ä : -L Þc h s ö p h ¶ i ® Æ t c h o m ×n h n h iÖ m v ô t×m k iÕ m c h © n lý . - L Þc h s ö p h ¶ i l c © u c h u y Ö n v Ò s ù p h ¸ t triÓ n . L Þc h s ö p h ¶ i k Ó ® Õ n n h ÷ n g th a y ® æ i th − ê n g x u y ª n ... (1) N . K . C r ó p x k a i a , B ó t k ý v Ò ph−¬ng ph¸p, t r o n g c u è n s ¸ c h " T r ª n co n ® −ê ng ® Õ n nhµ t r −ê ng m í i " , M ¸ t x c ¬ v a , 19 3 2 , t r . 5 4 , (t i Õ n g N g a ). 6
  7. -L Þc h s ö p h ¶ i n h Ê n m ¹ n h ¶ n h h − ë n g lÉ n n h a u g i÷ a c ¸ c d © n té c v n h © n d © n c ¸ c n − í c , n h Ê n m ¹ n h s ù tr a o ® æ i tr o n g lÜn h v ù c k ü th u Ë t, c h Ýn h tr Þ, c ò n g n h − v ¨ n h o ¸ , tr iÕ t h ä c , t« n g i¸ o ... -L Þc h s ö p h ¶ i l− u ý tÇ m q u a n tr ä n g c ñ a c ¸ c n h © n tè x h é i v k in h tÕ . -L Þc h s ö p h ¶ i n h Ê n m ¹ n h g i¸ tr Þ c ¸ c n h © n tè tin h th Ç n v ® ¹ o ® ø c . -L Þc h s ö p h ¶ i n h Ê n m ¹ n h ý n g h Üa c ¸ c c u é c ® Ê u tr a n h c h o s ù k h o a n d u n g v c h o h o b ×n h . N ¨ m 19 63, U N E S C O (1) ® c « n g b è t i l i Ö u v Ò g i ¶ n g d ¹ y L Þ c h s ö ® Ó x ¸ c ® Þ n h m ô c ® Ý c h l "t r u y Ò n t h ô c h o h ä c s i n h ý n g h Ü a c ñ a q u ¸ k h ø , s ù t i Õ p t ô c t r o n g h i Ö n t ¹ i , d ¾ t d É n h ä c s i n h h i Ó u v a i t r ß c o n n g − ê i t r o n g c é n g ® å n g v v a i t r ß c ñ a c é n g ® å n g t r o n g t h Õ g i í i n ã i c h u n g "(2 ). T i l i Ö u n ª u c ¸ c p h − ¬ n g p h ¸ p h ä c tË p L Þc h s ö ( g h i n h í s ù k iÖ n , s ö d ô n g t i liÖ u , ® å d ï n g d ¹ y h ä c ....) . V Ê n ® Ò g i¸ o d ô c lÞc h s ö n g y n a y c n g ® − î c n h iÒ u n − í c trª n th Õ g ií i q u a n t© m . C ¸ c h é i th ¶ o q u è c t Õ ® − î c t æ c h ø c , n h − § ¹ i h é i l Ç n t h ø X V ( 19 8 0 ) c ñ a c ¸ c n h S ö h ä c t h Õ g i í i ® t h ¶ o l u Ë n v Ê n ® Ò "ý n g h Ü a cñ a v i Ö c d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö ® è i v í i v i Ö c h × n h t h µ n h co n n g − ê i t h Õ k û X X "(3), H é i nghÞ lÇ n thø 3 ( 1994 ) c ñ a c ¸ c nh gi ¸ o d ô c L Þ c h s ö §« ng B ¾ c ¸ ë N hË t B ¶ n. 2. ë Vi Ö t N a m , v i Ö c d ¹ y hä c L Þ c h s ö c ã tõ l© u. ¤ ng c ha ta ® tÝ c h luü ®− î c nhi Ò u ki nh nghi Ö m tr o ng lÜ nh v ù c n y . P P D H L S tr ë th nh m é t m « n hä c , m é t ng nh kho a hä c tõ s a u C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 , ®Æ c bi Ö t tõ s a u khi m i Ò n B ¾ c ®− î c ho n to n gi ¶ i p hã ng ( 195 4 ) . N ¨ m 196 1, c uè n s ¸ c h S ¬ t h ¶ o P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g cÊ p I I -I I I c ñ a L ª K h¾ c N h n, H o ng T r ä ng H a nh, H o ng T r i Ò u r a ®ê i . S ¸ c h tr × nh b y t− ¬ ng ®è i c ã hÖ thè ng nh÷ ng nguy ª n t¾ c , p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c . T uy c ß n ®¬ n gi ¶ n v nÆ ng v Ò m Æ t thù c h nh ki nh nghi Ö m , c h− a ®Ò r a ®− î c c ¸ c nguy ª n t¾ c lý luË n s © u s ¾ c , s o ng ®ã l t i li Ö u ®Ç u ti ª n, ®Æ t nÒ n m ã ng c ho bé m « n. T õ n¨ m 196 6 ®Õ n na y , bé s ¸ c h "P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö " d o P ha n N gä c L i ª n l m c hñ bi ª n ® ®− î c bæ s ung, t¸ i b¶ n nhi Ò u lÇ n, tr o ng ®ã ® tr × nh b y ®Ç y ®ñ nh÷ ng v Ê n ®Ò c ¬ b¶ n c ñ a P P D H L S , ®ã l gi ¸ o tr × nh c hÝ nh thø c d ï ng tr o ng v i Ö c gi ¶ ng d ¹ y ë c ¸ c tr − ê ng §¹ i hä c S − p h¹ m , bå i d − ì ng gi ¸ o v i ª n. N go i c ¸ c c uè n s ¸ c h gi ¸ o kho a kÓ tr ª n, m é t hÖ thè ng t i li Ö u nghi ª n c ø u, t i li Ö u tha m kh¶ o c ñ a c ¸ c bé m « n P P D H L S ®− î c tæ c hø c bi ª n s o ¹ n, c « ng bè tr ª n c ¸ c t¹ p c hÝ N g h i ª n cø u g i ¸ o d ô c, G i ¸ o d ô c p h æ t h « n g , T h « n g b ¸ o k h o a h ä c c ñ a c ¸ c tr − ê ng §¹ i hä c S − p h¹ m , i n v p h¸ t h nh r é ng r i th nh s ¸ c h c ñ a N h xuÊ t b¶ n G i ¸ o d ô c . N hi Ò u c ué c H é i th¶ o kho a hä c v Ò P P D H L S ®− î c tæ c hø c tr o ng n− í c . M é t s è nh nghi ª n c ø u P P D H L S tha m d ù c ¸ c hé i th¶ o kho a hä c ë CH D C §ø c , L i ª n X« ( c ò ) , B unga r i , H ungga r i , N hË t B ¶ n, L o , Ca m p uc hi a ... M é t s è b i ®− î c c « ng bè tr ª n c ¸ c t¹ p c hÝ kho a hä c ë CH D C §ø c , L i ª n X« ( c ò ) , L o , T i Ö p K h¾ c ( c ò ) . N h÷ ng v Ê n ®Ò ®− î c nª u r a v gi ¶ i q uy Õ t l : - N guy ª n t¾ c x© y d ù ng c h− ¬ ng tr × nh v s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö p hæ th« ng. - S ¸ c h h− í ng d É n gi ¶ ng d ¹ y c ho gi ¸ o v i ª n. - T i li Ö u bå i d − ì ng, tha m kh¶ o c ho gi ¸ o v i ª n v hä c s i nh. - N h÷ ng t i li Ö u c huy ª n kh¶ o v Ò P P D H L S , nh− "C « n g t ¸ c n g o ¹ i k h o ¸ t h ù c h µ n h cñ a m « n L Þ ch s ö " (P ha n N gä c L i ª n, T r Ç n V¨ n T r Þ , N guy Ô n P ha n Q ua ng, "T r ß ch ¬ i L Þ ch s ö " (L − ¬ ng N i nh) , "G © y h ø n g t h ó h ä c t Ë p L Þ ch s ö " ( nhi Ò u t¸ c gi ¶ , d o P ha n N gä c L i ª n c hñ bi ª n) , § æ i m í i p h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö ( nhi Ò u t¸ c gi ¶ , H é i G i ¸ o d ô c L Þ c h s ö ) ... (1) T æ c h ø c v ¨ n h o ¸ - g i ¸ o d ô c - k h o a h ä c c ñ a L i ª n h î p q u è c . (2 ) X e m Ph−¬ng ph¸p d ¹ y hä c L Þ c h s ö , s ® d , t r . 16 -19 . (3 ) X e m P h a n N g ä c L i ª n , H é i t h¶ o k ho a hä c l Ç n t hø b a c ñ a c ¸c nhµ gi ¸o d ô c L Þ c h s ö § « ng B ¾ c ¸, t h ¸ n g 8 - 19 9 4 ë N h Ë t B ¶ n , T ¹ p c h Ý N g h i ª n c ø u L Þ c h s ö , s è 5 (9 -10 / 19 9 4 ). 7
  8. H i Ö n na y , v i Ö c nghi ª n c ø u P P D H L S ®− î c p h¸ t tr i Ó n m ¹ nh m Ï , d o nhu c Ç u c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c bé m « n L Þ c h s ö v thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh tr ung hä c p h© n ba n, d o v i Ö c ® o t¹ o th¹ c s Ü v ti Õ n s Ü v Ò P P D H L S . C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. N h÷ ng c ¬ s ë lý luË n v thù c ti Ô n ®Ó x¸ c ®Þ nh p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lÞ c h s ö l m é t kho a hä c . 2. M è i q ua n hÖ gi ÷ a p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lÞ c h s ö v í i c ¸ c kho a hä c kh¸ c . 3. T Ý nh kho a hä c v tÝ nh §¶ ng c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c lÞ c h s ö . T µ i l iÖ u tha m k h¶ o 1. P ha n N gä c L i ª n v T r Ç n V¨ n T r Þ ( Chñ bi ª n) P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y - h ä c L Þ ch s ö , N XB G i ¸ o d ô c , H N é i , 1992. 2. L ª V¨ n S ¸ u, T r − ¬ ng H ÷ u Q uý nh, P ha n N gä c L i ª n, N h Ë p m « n S ö h ä c, Ch− ¬ ng I I . "S ¬ l − î c l Þ ch s ö p h ¸ t t r i Ó n cñ a k h o a h ä c L Þ ch s ö ", N XB G i ¸ o d ô c , H N é i , 1987. 3. P ha n N gä c L i ª n ( Chñ bi ª n) , T r Þ nh §× nh T ï ng, N guy Ô n T hÞ C« i , P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö , tË p I , P hÇ n thø nhÊ t, P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö l µ m é t k h o a h ä c, N XB §¹ i hä c S − p h¹ m , H N é i , 20 0 2. 8
  9. Ch−¬ng II Bé m « n L Þ c h s ö ë t r − ê n g p h æ t h « n g V iÖ t N a m h i Ö n n a y T r o ng nÒ n gi ¸ o d ô c Vi Ö t N a m , kÓ tõ khi ®Ê t n− í c tho ¸ t khá i s ù ®« hé c ñ a p ho ng ki Õ n p h− ¬ ng B ¾ c ( thÕ kû X) ®Õ n na y , m « n L Þ c h s ö gi ÷ m é t v Þ tr Ý v ý nghÜ a nhÊ t ®Þ nh. Cï ng v í i s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a S ö hä c Vi Ö t N a m , v i Ö c d ¹ y hä c L Þ c h s ö c ò ng m a ng tÝ nh c hÊ t thê i ®¹ i v gi a i c Ê p nhÊ t ®Þ nh. D − í i thê i kú p ho ng ki Õ n d © n té c , v i Ö c d ¹ y - hä c L Þ c h s ö thÊ m nhuÇ n q ua n ®i Ó m "T r u n g q u © n ¸ i q u è c". N é i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p hä c tË p v É n the o lè i nhå i s ä , hä c v Ñ t. T r o ng c ¸ c kú thi , ki Õ n thø c v Ò L Þ c h s ö gi ÷ v a i tr ß q ua n tr ä ng tr o ng v i Ö c tuy Ó n c hä n nh© n t i , bæ s ung q ua n l¹ i . T r o ng thê i kú P h¸ p thué c , bé m « n L Þ c h s ö tr ë th nh c « ng c ô c ñ a bä n thù c d © n ®Ó thè ng tr Þ nh© n d © n ta , hß ng l m m Ê t ý c hÝ d © n té c , lß ng tù h o v Ò lÞ c h s ö ®Ê t n− í c m c a m c hÞ u ki Õ p s è ng n« lÖ , tá lß ng bi Õ t ¬ n ®è i v í i "m É u q uè c ". T õ s a u C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 , ®Õ n khi m i Ò n N a m ®− î c ho n to n gi ¶ i p hã ng, T æ q uè c thè ng nhÊ t, tr ª n ®Ê t n− í c Vi Ö t N a m ® tå n t¹ i ha i hÖ thè ng gi ¸ o d ô c kh¸ c nha u v í i m ô c ti ª u, né i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c kh¸ c nha u. B ª n c ¹ nh nÒ n gi ¸ o d ô c d © n c hñ nh© n d © n ë v ï ng tù d o tr o ng kh¸ ng c hi Õ n c hè ng P h¸ p , c ã nÒ n gi ¸ o d ô c c ñ a c hñ nghÜ a thù c d © n c ò ë c ¸ c v ï ng t¹ m bÞ c hi Õ m . T õ s a u n¨ m 195 4 , m i Ò n B ¾ c x© y d ù ng nÒ n gi ¸ o d ô c x hé i c hñ nghÜ a , ë m i Ò n N a m tå n t¹ i nÒ n gi ¸ o d ô c thù c d © n ki Ó u m í i c ñ a M ü - nguþ . Cué c ®Ê u tr a nh c ñ a nh© n d © n ta tr o ng ha i c ué c kh¸ ng c hi Õ n c hè ng thù c d © n P h¸ p , r å i kh¸ ng c hi Õ n c hè ng M ü c ø u n− í c c ò ng d i Ô n r a ga y g¾ t tr ª n lÜ nh v ù c gi ¸ o d ô c nã i c hung, tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö nã i r i ª ng. N Ò n gi ¸ o d ô c d © n c hñ nh© n d © n c ñ a n− í c ta s a u C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 ® tr ¶ i q ua nh÷ ng c ué c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c q ua n tr ä ng v o n¨ m 195 0 v 195 6 , t¹ o ®i Ò u ki Ö n c ho v i Ö c d ¹ y hä c nã i c hung, d ¹ y - hä c bé m « n L Þ c h s ö nã i r i ª ng p h¸ t tr i Ó n. S a u n¨ m 1975 , d o y ª u c Ç u c ñ a t× nh h× nh v nhi Ö m v ô m í i c ñ a ®Ê t n− í c , s ù nghi Ö p gi ¸ o d ô c c Ç n ®− î c p h¸ t tr i Ó n. Cué c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c the o N ghÞ q uy Õ t c ñ a B é ChÝ nh tr Þ B a n c hÊ p h nh T r ung − ¬ ng §¶ ng Cé ng s ¶ n Vi Ö t N a m kho ¸ I V ®− î c tr i Ó n kha i n¨ m 1993, r å i ti Õ n h nh thÝ ®i Ó m p h© n ba n ë bË c tr ung hä c p hæ th« ng, x© y d ù ng c h− ¬ ng tr × nh ë tr − ê ng tr ung hä c c ¬ s ë ( tõ n¨ m 1998) . T r o ng p h¹ m v i c ñ a c h− ¬ ng n y , c hó ng t« i tr × nh b y v Ò c h− ¬ ng tr × nh né i d ung s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v thÝ ®i Ó m tr ung hä c p h© n ba n p hæ th« ng. I− M « n L Þ ch s ö tr o ng c¶ i c¸ ch gi¸ o dô c Cué c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c lÇ n thø ba b¾ t ®Ç u tõ n¨ m 1980 . VÒ hÖ thè ng gi ¸ o d ô c c ã 2 c Ê p hä c : - T r − ê ng p hæ th« ng c ¬ s ë 9 n¨ m ( tõ lí p 1 ®Õ n lí p 9) , s a u ®ã t¸ c h r a th nh tr − ê ng ti Ó u hä c v tr − ê ng tr ung hä c c ¬ s ë . - T r − ê ng p hæ th« ng tr ung hä c ( lí p 10 , 11 v 12) . - M « n L Þ c h s ö ®− î c c Ê u t¹ o the o c h− ¬ ng tr × nh s a u ®© y : L í p 4 -5 : C¸ c ti Õ t hä c L Þ c h s ö tr o ng m « n L Þ c h s ö v §Þ a lý , d − í i h× nh thø c "T r uy Ö n kÓ L Þ c h s ö ", tr × nh b y c ã hÖ thè ng L Þ c h s ö d © n té c tõ buæ i ®Ç u ®Õ n na y . L í p 6 : L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ nguå n gè c ®Õ n thÕ kû X. L í p 7 : L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ thÕ kû X ®Õ n thÕ kû XV. L í p 8, gå m ha i p hÇ n : L Þ c h s ö thÕ gi í i , c hñ y Õ u tõ C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh thÕ kû XVI I ®Õ n C¸ c h m ¹ ng th¸ ng M − ê i N ga ( 1917) v í i 3 ti Õ t m ë ®Ç u gi í i thi Ö u kh¸ i q u¸ t L Þ c h s ö thÕ gi í i tõ thê i kú c « ng x nguy ª n thuû ®Õ n C¸ c h m ¹ ng H L a n v L Þ c h s ö Vi Ö t na m tõ thÕ kû XVI ®Õ n n¨ m 1918. 9
  10. L í p 9, gå m 2 p hÇ n : L Þ c h s ö thÕ gi í i tõ s a u C¸ c h m ¹ ng th¸ ng M − ê i N ga ( 1917) ®Õ n na y v L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ n¨ m 1918 ®Õ n na y . N é i d ung tr ª n ®− î c thù c hi Ö n 6 ti Õ t/ tuÇ n c ho c ¶ c Ê p v ®− î c p h© n c hi a nh− s a u : L í p 6 : 1 ti Õ t/ tuÇ n ; lí p 7 : 1 ti Õ t/ tuÇ n ; lí p 8 : 2 ti Õ t/ tuÇ n v lí p 9 : 2 ti Õ t/ tuÇ n. T õ n¨ m 20 0 2, b¾ t ®Ç u thù c hi Ö n ®¹ i tr c h− ¬ ng tr × nh L Þ c h s ö m í i ®è i v í i tr − ê ng tr ung hä c c ¬ s ë . - L í p 6 : K h¸ i q u¸ t L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ ®¹ i ; L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ nguå n gè c ®Õ n thÕ kû X) , 1 ti Õ t/ tuÇ n. - L í p 7 : K h¸ i q u¸ t v Ò L Þ c h s ö thÕ gi í i tr ung ®¹ i ; L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ thÕ kû X ®Õ n gi ÷ a thÕ kû XI X) , 2 ti Õ t/ tuÇ n. - L í p 8 : L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ; L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 1917 ®Õ n n¨ m 194 5 ) , L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( 185 8-1918) , 1,5 ti Õ t/ tuÇ n. - L í p 9 : L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 194 5 ®Õ n na y ) ; L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ n¨ m 1919 ®Õ n na y ) 1,5 ti Õ t/ tuÇ n. Ch− ¬ ng tr × nh L Þ c h s ö tr ung hä c c ¬ s ë b¶ o ®¶ m c ung c Ê p c ho hä c s i nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, c ã hÖ thè ng c ¶ lÞ c h s ö thÕ gi í i v lÞ c h s ö d © n té c tõ thê i nguy ª n thuû ®Õ n na y . ë tr − ê ng tr ung hä c p hæ th« ng v É n l c h− ¬ ng tr × nh "c ò " ( thù c hi Ö n tõ n¨ m 1990 ) , tr o ng ®ã c h− ¬ ng tr × nh m « n L Þ c h s ö ®− î c p h© n c hi a nh− s a u : L í p 10 : m ç i tuÇ n 1 ti Õ t gå m c ¸ c p hÇ n : L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ tr ung ®¹ i ( 17 ti Õ t) , L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i thê i kú thø nhÊ t ( 16 ti Õ t, ba o gå m c ¶ s ¬ kÕ t, « n tË p , ki Ó m tr a ) . L í p 11 : m ç i tuÇ n 1 ti Õ t gå m 3 p hÇ n : L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i , thê i kú thø ha i ( 11 ti Õ t) ; L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ 1917-194 5 ) ( 11 ti Õ t) v L Þ c h s ö Vi Ö t N a m - K h¸ i q u¸ t ti Õ n tr × nh L Þ c h s ö d © n té c tõ nguå n gè c ®Õ n n¨ m 1918 ( tr ä ng t© m l v Ê n ®Ò v ¨ n ho ¸ , v ¨ n m i nh v tr uy Ò n thè ng d © n té c ...) v 3 ti Õ t « n tË p , ki Ó m tr a . L í p 12 : m ç i tuÇ n 2 ti Õ t, hä c L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i p hÇ n tõ n¨ m 194 5 ®Õ n na y ( 20 ti Õ t) v L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ n¨ m 1918 ®Õ n na y ( 4 6 ti Õ t) . II 3 M « n L Þ ch s ö tr o ng ch−¬ ng tr × nh thÝ ® iÓ m ph©n b a n Ch− ¬ ng tr × nh thÝ ®i Ó m m « n L Þ c h s ö ë tr − ê ng tr ung hä c p hæ th« ng p h© n ba n ®− î c thù c hi Ö n tõ n¨ m 20 0 2, c Ê u t¹ o nh− s a u : B a n k h o a h ä c x · h é i v µ n h © n v ¨ n ( B a n K H XH v N V) 1. L í p 1 0 : 1,5 ti Õ t/ tuÇ n - L Þ c h s ö thÕ gi í i thê i nguy ª n thuû , c æ ®¹ i , tr ung ®¹ i ( 24 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ nguå n gè c ®Õ n gi ÷ a thÕ kû XI X ( 22 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) . 2. L í p 1 1 : 2 ti Õ t/ tuÇ n - L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ( 31 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 1917 ®Õ n n¨ m 194 5 ) ( 15 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ n¨ m 185 8 ®Õ n n¨ m 1918) ( 16 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) . 3. L í p 1 2 : 2 ti Õ t/ tuÇ n - L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 194 5 ®Õ n na y ) ( 21 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö Vi Ö t N a m ( tõ n¨ m 1919 ®Õ n na y ) ( 39 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) . B a n K h o a h ä ctù n h iª n ( B a nK H T N ) 1. L í p 1 0 : 1,5 ti Õ t/ tuÇ n - L Þ c h s ö thÕ gi í i thê i nguy ª n thuû , c æ ®¹ i , tr ung ®¹ i ( 16 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ nguå n gè c ®Õ n n¨ m 185 8 ( 16 ti Õ t) : 10
  11. - L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ( 15 ti Õ t) : - L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) . 2. L í p 1 1 : 1 ti Õ t/ tuÇ n. - L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i ( ti Õ p the o ) ( 9 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ 185 8 – 1918 ( 10 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 1917 ®Õ n n¨ m 194 5 ) ( 11 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 1 ti Õ t) . 3. L í p 1 2 : 1,5 ti Õ t/ tuÇ n. - L Þ c h s ö thÕ gi í i hi Ö n ®¹ i ( p hÇ n tõ n¨ m 194 5 ®Õ n na y ) ( 14 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö Vi Ö t N a m tõ n¨ m 1919 ®Õ n na y ( 32 ti Õ t) ; - L Þ c h s ö ®Þ a p h− ¬ ng ( 2 ti Õ t) . N h× n c hung, c h− ¬ ng tr × nh m « n L Þ c h s ö tr ung hä c c ¬ s ë v tr ung hä c p hæ th« ng ®Ò u c Ê u t¹ o the o c ¸ c nguy ª n t¾ c s a u : a ) H i Ö n ® ¹ i h o ¸ : Ch− ¬ ng tr × nh v s ¸ c h gi ¸ o kho a p h¶ i p h¶ n ¸ nh nh÷ ng th nh tù u kho a hä c m í i nhÊ t v Ò lÞ c h s ö ( d © n té c v thÕ gi í i ) , nh÷ ng q ua n ®i Ó m t− t− ë ng, c hÝ nh tr Þ c hñ y Õ u ( c hñ nghÜ a M ¸ c - L ª ni n, t− t− ë ng H å ChÝ M i nh v q ua n ®i Ó m c ñ a §¶ ng ta , ®å ng thê i ti Õ p thu c ã c hä n lä c nh÷ ng th nh tù u kho a hä c v q ua n ®i Ó m t− t− ë ng ti Õ n bé ) . b ) C ¬ b ¶ n , l nh÷ ng ki Õ n thø c kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c ®Ó bi Õ t v hi Ó u lÞ c h s ö , kh« i p hô c ®ó ng bø c tr a nh q u¸ khø nh− nã ® tå n t¹ i . K i Õ n thø c c ¬ b¶ n kh« ng c hØ l s ù ki Ö n m c ß n l nh÷ ng v Ê n ®Ò v Ò lý thuy Õ t, kh¸ i ni Ö m , q uy luË t v p h− ¬ ng p h¸ p hä c tË p . c) P h ï h î p v í i t h ù c t i Ô n V i Ö t N a m v µ n h ÷ n g y ª u cÇ u cñ a ® Ê t n − í c. §i Ò u n y xuÊ t p h¸ t tõ c hø c n¨ ng nhi Ö m v ô c ñ a kho a hä c L Þ c h s ö , m « n L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng v thù c hi Ö n nguy ª n lý gi ¸ o d ô c c ñ a §¶ ng v Ò v i Ö c g¾ n hä c tË p v í i thù c ti Ô n c ué c s è ng. d ) Ch− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö ®− î c x© y d ù ng the o n g u y ª n t ¾ c ® å n g t © m kÕ t hî p v í i ®− ê ng th¼ ng. N guy ª n t¾ c ®å ng t© m tr o ng x© y d ù ng c h− ¬ ng tr × nh kh« ng c ã nghÜ a l lÆ p l¹ i ki Õ n thø c , c ò ng kh« ng p h¶ i l v i Ö c tr × nh b y c hi ti Õ t v Ò s ù ki Ö n ho Æ c khè i l− î ng ki Õ n thø c nhi Ò u h¬ n. S ù p h© n bi Ö t gi ÷ a c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö ë c ¸ c c Ê p c hñ y Õ u ë tr × nh ®é hi Ó u lÞ c h s ö ( kh¶ n¨ ng t− d uy v Ò c ¸ c v Ê n ®Ò lÞ c h s ö , v i Ö c v Ë n d ô ng tr i thø c lÞ c h s ö v o c ué c s è ng...) . V× v Ë y , c Ç n p h¶ i n¾ m v ÷ ng m ø c ®é c h− ¬ ng tr × nh ë m ç i c Ê p , ®Ó x¸ c ®Þ nh né i d ung ki Õ n thø c c ¬ b¶ n v p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c ë m ç i c Ê p . VÝ d ô : v Ò L Þ c h s ö Vi Ö t N a m c uè i thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX ë lí p 11 kh« ng ®− î c hä c nhi Ò u gi ê , c hi ti Õ t nh− ë lí p 8, s o ng c h− ¬ ng tr × nh ®ß i há i p h¶ i tr × nh b y r â h¬ n nh÷ ng bi Õ n ®æ i v Ò ki nh tÕ - x hé i Vi Ö t N a m tr o ng nh÷ ng n¨ m c uè i thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX ®Ó hä c s i nh hi Ó u ®− î c nguå n gè c n¶ y s i nh c ¸ c p ho ng tr o v Ë n ®é ng c ø u n− í c , gi ¶ i thÝ c h ®− î c nÐ t ®Æ c thï c ñ a c ¸ c xu h− í ng. VÒ c ¸ c c ué c c ¸ c h m ¹ ng c h− ¬ ng tr × nh lí p 11 kh« ng nhi Ò u gi ê b» ng c h− ¬ ng tr × nh lí p 8, s o ng y ª u c Ç u p h¶ i n© ng c a o s ù hi Ó u bi Õ t c ñ a hä c s i nh v Ò ti Ò n ®Ò , tÝ nh c hÊ t, ý nghÜ a c ñ a nã ®è i v í i ti Õ n tr × nh p h¸ t tr i Ó n c ñ a lÞ c h s ö nh© n lo ¹ i . §è i v í i c h− ¬ ng tr × nh thÝ ®i Ó m tr ung hä c p h© n ba n, nh» m ®¸ p ø ng c ¸ c y ª u c Ç u c ¬ b¶ n s a u : - T r o ng thù c tÕ lu« n lu« n tå n t¹ i s ù kh¸ c bi Ö t gi ÷ a c ¸ nh© n hä c s i nh v Ò kh¶ n¨ ng, tr × nh ®é , nguy Ö n v ä ng, ®i Ò u ki Ö n ®è i v í i hä c tË p . V× v Ë y , c Ç n c ã p h− ¬ ng thø c ® o t¹ o thÝ c h hî p c ho tõ ng ®è i t− î ng, ®Þ a p h− ¬ ng tr ª n c ¬ s ë nh÷ ng y ª u c Ç u c hung c ñ a gi ¸ o d ô c p hæ th« ng. - Y ª u c Ç u x hé i ®è i v í i v i Ö c ® o t¹ o hä c s i nh p hæ th« ng l : m é t s è ti Õ p tô c hä c bË c c a o ®¼ ng, ®¹ i hä c , c ¸ c c Ê p s a u v tr ª n ®¹ i hä c ; m é t s è kh¸ c ®« ng h¬ n c ã tr × nh ®é p hæ th« ng c ¬ b¶ n, c ã ti nh thÇ n v kh¶ n¨ ng la o ®é ng ®Ó s í m p hô c v ô c « ng c ué c x© y d ù ng ®Ê t n− í c , ti Õ p tô c hä c tË p tr o ng q u¸ tr × nh c « ng t¸ c . N h− v Ë y , p h© n ba n l p h− ¬ ng thø c ® o t¹ o hä c s i nh p hæ th« ng tr ung hä c thÝ c h ø ng v í i s ù p h© n ho ¸ v Ò n¨ ng lù c , s ë tr − ê ng, nguy Ö n v ä ng c ñ a hä c s i nh, ®¸ p ø ng ®ß i há i kh¸ c h q ua n v Ò p h© n luå ng ® o t¹ o c ñ a x hé i . §è i v í i m « n L Þ c h s ö , c h− ¬ ng tr × nh tr ung hä c p h© n ba n ®ß i há i nh÷ ng y ª u c Ç u s a u : 11
  12. - Cung c Ê p m é t khè i l− î ng tr i thø c lÞ c h s ö c ã hÖ thè ng v t− ¬ ng ®è i ho n c hØ nh. - §i s © u h¬ n c ¸ c v Ê n ®Ò lý luË n, p h− ¬ ng p h¸ p luË n s ö hä c . - §¶ m b¶ o tÝ nh to n d i Ö n c ñ a lÞ c h s ö ( tr ª n c ¸ c m Æ t c ñ a ®ê i s è ng x hé i , ki nh tÕ , c hÝ nh tr Þ , q u© n s ù , v ¨ n ho ¸ , t− t− ë ng...) . - Chó ý ®Õ n lÞ c h s ö c ¸ c n− í c tr ª n thÕ gi í i , nh÷ ng n− í c ®ã ng gã p v o s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a lÞ c h s ö nh© n lo ¹ i . - P h¸ t tr i Ó n n¨ ng lù c ®é c lË p t− d uy , r Ì n luy Ö n kh¶ n¨ ng thù c h nh bé m « n. - B − í c ®Ç u tË p d − î t c « ng t¸ c nghi ª n c ø u kho a hä c lÞ c h s ö . T uy s è ti Õ t d nh c ho ba n K H T N Ý t h¬ n s o v í i ba n K H XH v N V, s o ng p h¶ i ®¶ m b¶ o tr × nh ®é hä c v Ê n ë bË c tr ung hä c p hæ th« ng, p h¶ i n© ng c a o tr × nh ®é hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö c ñ a hä c s i nh tr ung hä c p h© n ba n s o v í i hä c s i nh tr ung hä c c ¬ s ë ( tõ lí p 6 ®Õ n lí p 9) . §© y l ®i Ò u c Ç n p h¶ i c hó ý tr o ng v iÖ c : - X¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n, n© ng c a o s ù hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö c ñ a hä c s i nh. - C¶ i ti Õ n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c thÝ c h hî p v í i y ª u c Ç u kh« ng hÒ h¹ thÊ p tr × nh ®é , c ò ng kh« ng p h¶ i l s ù thu gä n, tã m t¾ t c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö c ñ a ba n K H XH v N V khi gi ¶ ng d ¹ y ba n K H T N . §i Ò u c hñ y Õ u l m c ho hä c s i nh ba n K H T N ®¹ t ®− î c tr × nh ®é v ¨ n ho ¸ p hæ th« ng c hung, t¹ o ®i Ò u ki Ö n c ho c ¸ c e m hä c tè t c ¸ c m « n c hÝ nh ba n v tr o ng tr − ê ng hî p nhÊ t ®Þ nh, m é t s è hä c s i nh v × nh÷ ng lý d o c ô thÓ c ã thÓ c huy Ó n s a ng hä c ba n K H XH v N V. S ¸ ch g i ¸ o k h o a ( s Ï nã i ë p hÇ n s a u) , ®− î c tæ c hø c bi ª n s o ¹ n the o c h− ¬ ng tr × nh, c ã ®i Ò u c hØ nh m é t Ý t c ho p hï hî p v í i y ª u c Ç u c ñ a t i li Ö u hä c tË p c hÝ nh d nh c ho hä c s i nh. T ¸ c gi ¶ s ¸ c h gi ¸ o kho a l nh÷ ng nh kho a hä c , nh÷ ng nh gi ¸ o d ô c - lÞ c h s ö c ã hi Ó u bi Õ t v Ò tr − ê ng p hæ th« ng. V× v Ë y , tr o ng nh÷ ng n¨ m gÇ n ®© y , s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö ®− î c c ¶ i ti Õ n nhi Ò u, ®¸ p ø ng ®− î c y ª u c Ç u c ñ a c h− ¬ ng tr × nh c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c . T uy nhi ª n, v É n c ß n tå n t¹ i m é t s è v Ê n ®Ò v Ò né i d ung, p h− ¬ ng p h¸ p bi ª n s o ¹ n, tr × nh b y m ü thuË t c Ç n ®− î c ti Õ p tô c c ¶ i ti Õ n. S ¸ ch g i ¸ o v i ª n , c ò ng ®− î c bi ª n s o ¹ n c « ng p hu, gi ó p c ho gi ¸ o v i ª n hi Ó u r â v Ò bé m « n L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng, v Ò y ª u c Ç u, né i d ung c ñ a c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a tõ ng kho ¸ tr × nh v p h− ¬ ng p h¸ p gi ¶ ng d ¹ y . S ¸ c h gi ¸ o v i ª n ®− î c c Ê u t¹ o th nh ha i p hÇ n c hÝ nh : - H − í ng d É n c hung c ho c ¶ kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö tõ ng lí p . - H − í ng d É n c ô thÓ tõ ng b i , tõ ng c h− ¬ ng, gå m c ã v i Ö c x¸ c ®Þ nh y ª u c Ç u c ñ a m ç i b i , gî i ý v Ò né i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y - hä c . S ¸ c h gi ¸ o v i ª n kh« ng p h¶ i s ¸ c h s o ¹ n gi ¸ o ¸ n s ½ n, s o ng l s ¸ c h gi ó p gi ¸ o v i ª n ®¶ m b¶ o ®− î c kÕ t q u¶ tr o ng c « ng t¸ c gi ¶ ng d ¹ y . III− N h÷ ng y ª u cÇ u c¬ b ¶ n ® è i v íi v iÖ c d¹ y - häc l Þ ch s ö the o ch−¬ ng tr × nh hiÖ n hµ nh 1. H i Ö n na y , ë tr − ê ng tr ung hä c p hæ th« ng ( lí p 10 , 11, 12) ®a ng tr i Ó n kha i ®å ng thê i ha i c h− ¬ ng tr × nh c ¸ c m « n hä c , tr o ng ®ã c ã m « n L Þ c h s ö . - Ch− ¬ ng tr × nh p hæ th« ng tr ung hä c c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c , thù c hi Ö n ®Ç u ti ª n ë lí p 10 n¨ m hä c 1989 - 1990 , r å i lÇ n l− î t tr i Ó n kha i ë lí p 11 v lí p 12 v ho n th nh v i Ö c tr i Ó n kha i ®¹ i tr v o n¨ m hä c 1991 - 1992. H i Ö n na y l c h− ¬ ng tr × nh c hñ y Õ u ®− î c thù c hi Ö n ë p hæ th« ng tr ung hä c . - Ch− ¬ ng tr × nh thÝ ®i Ó m tr ung hä c p h© n ba n gå m 2 c h− ¬ ng tr × nh : c h− ¬ ng tr × nh c ho ba n K H XH v N V, c h− ¬ ng tr × nh c ho ba n K H T N . V× v Ë y , gi ¸ o v i ª n c Ç n p h¶ i nghi ª n c ø u v Ò né i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c thÝ c h hî p ®è i v í i m ç i c h− ¬ ng tr × nh. S ù p h© n bi Ö t n y kh« ng p h¶ i c hØ ë khè i l− î ng ki Õ n thø c nh− ® nã i , m ë y ª u c Ç u v Ò né i d ung v p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c . Vi Ö c c ¶ i ti Õ n p h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c l ®i Ò u c Ç n c hó ý c ho p hï hî p v í i né i d ung d ¹ y hä c ë c ¸ c ba n kh¸ c nha u. 2. K hi thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh d ¹ y hä c ë c ¸ c ba n c Ç n p h¶ i b¶ o ®¶ m tÝ nh c ô thÓ c ñ a lÞ c h s ö , tr ¸ nh t× nh tr ¹ ng c hØ nã i c hung c hung, kh« ng d ù a v o s ù ki Ö n, m c hØ thuy Õ t m i nh v Ò ý nghÜ a . B ¶ o 12
  13. ®¶ m tÝ nh c ô thÓ c ñ a lÞ c h s ö l xuÊ t p h¸ t tõ ®Æ c tr − ng c ñ a v i Ö c d ¹ y hä c lÞ c h s ö , nh» m kh« i p hô c l¹ i q u¸ khø q ua c ¸ c bi Ó u t− î ng l m c ¬ s ë c ho v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m . 3. §Ó thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh m « n L Þ c h s ö ë c ¸ c ba n kh« ng thÓ c hØ d õ ng ë v i Ö c c ung c Ê p s ù ki Ö n - tuy r » ng c « ng v i Ö c n y c ã ý nghÜ a gi ¸ o d − ì ng q ua n tr ä ng - m p h¶ i gi ó p c ho hä c s i nh hi Ó u lÞ c h s ö . V× v Ë y , t¨ ng c − ê ng tæ c hø c ho ¹ t ®é ng nhË n thø c c ñ a hä c s i nh l ®i Ò u c hñ y Õ u ®Ó hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö . §i Ò u n y kh¾ c p hô c ®− î c m é t q ua n ni Ö m s a i lÇ m , tå n t¹ i tõ l© u, kh¸ d a i d ¼ ng tr o ng nh tr − ê ng v ngo i x hé i l hä c lÞ c h s ö c hØ c Ç n thué c lß ng c hø kh« ng c Ç n p h¶ i t− d uy . L Þ c h s ö r Ê t r é ng lí n v Ò thê i gi a n v kh« ng gi a n, c ã nh÷ ng kh¸ i ni Ö m t− ¬ ng ®è i p hø c t¹ p , c ã nhi Ò u q uy luË t v ki nh nghi Ö m , b i hä c bæ Ý c h. V× v Ë y , nÕ u kh« ng p h¸ t huy kh¶ n¨ ng t− d uy tr o ng hä c tË p m é t c ¸ c h th« ng m i nh, s ¸ ng t¹ o th× kh« ng thÓ ®¹ t kÕ t q u¶ . 4 . H ä c tË p lÞ c h s ö , c ò ng nh− c ¸ c bé m « n kh¸ c c Ç n p h¶ i x¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n. §ã l nh÷ ng ki Õ n thø c kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c tr o ng hä c tË p ( v Ê n ®Ò n y s Ï tr × nh b y ë p hÇ n s a u) . T ã m l¹ i , ®Ó gi ¶ ng d ¹ y tè t, ®i Ò u ki Ö n ®Ç u ti ª n p h¶ i thù c hi Ö n l n¾ m v ÷ ng né i d ung, y ª u c Ç u c ñ a c h− ¬ ng tr × nh, s ¸ c h gi ¸ o kho a ®Ó x© y d ù ng kÕ ho ¹ c h d ¹ y hä c thÝ c h hî p . C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. T r × nh b y , c Ê u t¹ o , né i d ung, y ª u c Ç u c ñ a c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö tr ung hä c p h© n ba n. 2. P h© n tÝ c h nh÷ ng ®i Ó m gi è ng nha u v kh¸ c nha u gi ÷ a ha i c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v c h− ¬ ng tr × nh tr ung hä c p h© n ba n. 3. N h÷ ng y ª u c Ç u c ¬ b¶ n ®è i v í i v i Ö c thù c hi Ö n c h− ¬ ng tr × nh lÞ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v tr ung hä c p h© n ba n. T µ i l iÖ u tha m k h¶ o 1. N ghÞ q uy Õ t c ñ a §¶ ng v N h n− í c v Ò c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c tõ n¨ m 1975 ®Õ n na y . 2. Ch− ¬ ng tr × nh v s ¸ c h gi ¸ o kho a L Þ c h s ö c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c v tr ung hä c p h© n ba n. 3. C¸ c lo ¹ i t i li Ö u h− í ng d É n c ¶ i c ¸ c h gi ¸ o d ô c , s ¸ c h gi ¸ o v i ª n. 13
  14. Ch−¬ng III H ×n h t h µ n h t r i t h ø c l Þc h s ö c h o h ä c s i n h Cò ng nh− tr o ng hä c tË p c ¸ c bé m « n kh¸ c , v i Ö c hä c tË p L Þ c h s ö p h¶ i h× nh th nh c ho hä c s i nh nh÷ ng tr i thø c c Ç n thi Õ t. T hÕ n o l tr i thø c lÞ c h s ö ? Co n ®− ê ng h× nh th nh tr i thø c lÞ c h s ö d i Ô n r a nh− thÕ n o ? N h÷ ng ®i Ò u ki Ö n h× nh th nh tr i thø c lÞ c h s ö c ho hä c s i nh l g× ? §ã l nh÷ ng v Ê n ®Ò c Ç n n¾ m v ÷ ng. I− T hÕ nµ o l µ tr i thø c l Þ ch s ö ? 1. V × s a o c Ç n n ¾ m k i Õ n t h ø c c ¬ b ¶ n t r o n g h ä c t Ë p l Þ c h s ö ? K i Õ n thø c lÞ c h s ö l m é t bé p hË n c ñ a ý thø c x hé i . Cã n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö m í i hi Ó u ®− î c c o n ®− ê ng p h¸ t tr i Ó n c ñ a x hé i . K i Õ n thø c lÞ c h s ö l kÕ t q u¶ c ñ a v i Ö c t× m hi Ó u v nghi ª n c ø u lÞ c h s ö , ®− î c s ö d ô ng v o nhË n thø c v ho ¹ t ®é ng c ñ a c o n ng− ê i . K i Õ n thø c lÞ c h s ö p h¸ t tr i Ó n the o tr × nh ®é nhË n thø c lÞ c h s ö c ñ a c o n ng− ê i ë m ç i thê i ®¹ i v m ç i gi a i c Ê p kh¸ c nha u. L ó c ®Ç u, ki Õ n thø c lÞ c h s ö c ñ a c o n ng− ê i c h− a p h¶ i l kho a hä c , nh− ng c ã nh÷ ng y Õ u tè l m c ¬ s ë c ho kho a hä c L Þ c h s ö h× nh th nh v p h¸ t tr i Ó n. K i Õ n thø c lÞ c h s ö r Ê t r é ng lí n, the o c h− ¬ ng tr × nh hä c tË p c Ç n x¸ c ®Þ nh c ¸ c k i Õ n t h ø c c¬ b ¶ n . §ã l ki Õ n thø c tè i − u c Ç n c ho s ù hi Ó u bi Õ t c ñ a hä c s i nh v Ò lÞ c h s ö . N ã gå m nhi Ò u y Õ u tè : s ù ki Ö n lÞ c h s ö , c ¸ c ni ª n ®¹ i , ®Þ a d a nh lÞ c h s ö , tª n nh© n v Ë t lÞ c h s ö , c ¸ c bi Ó u t− î ng, kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö , c ¸ c q uy luË t, nguy ª n lý , p h− ¬ ng p h¸ p hä c tË p v v Ë n d ô ng ki Õ n thø c . N hi Ö m v ô ®Ç u ti ª n c ñ a gi ¸ o v i ª n l bi Õ t lù a c hä n ki Õ n thø c c ¬ b¶ n ®Ó c ung c Ê p c ho hä c s i nh, ®Ó c ¸ c e m hi Ó u s © u b¶ n c hÊ t c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö . Vi Ö c x¸ c ®Þ nh ki Õ n thø c c ¬ b¶ n p h¶ i ®¶ m b¶ o tÝ nh hÖ thè ng, tÝ nh to n d i Ö n v tÝ nh hi Ö n ®¹ i . T Ý n h h Ö t h è n g thÓ hi Ö n ë v i Ö c n¾ m c ¸ c s ù ki Ö n tr o ng m è i li ª n hÖ bi Ö n c hø ng ( t¸ c ®é ng q ua l¹ i , nguy ª n nh© n v kÕ t q u¶ ) . T Ý n h t o µ n d i Ö n thÓ hi Ö n ë v i Ö c hi Ó u bi Õ t lÞ c h s ö m é t c ¸ c h ®Ç y ®ñ tr ª n m ä i m Æ t c ñ a ®ê i s è ng x hé i , c hø kh« ng p h¶ i c hØ c ã lÜ nh v ù c q u© n s ù , c hÝ nh tr Þ . T Ý n h h i Ö n ® ¹ i thÓ hi Ö n ë c ¸ c m Æ t : - H ä c lÞ c h s ö c ho ®Õ n ng y na y , nh÷ ng s ù ki Ö n v õ a x¶ y r a . - Cung c Ê p nh÷ ng ki Õ n thø c m í i nhÊ t tõ kÕ t q u¶ nghi ª n c ø u kho a hä c . - D ù a tr ª n c ¬ s ë nh÷ ng q ua n ®i Ó m , t− t− ë ng c ¸ c h m ¹ ng, kho a hä c nhÊ t ®Ó nhË n thø c lÞ c h s ö . 2 .C ¸ c ® Æ c ® iÓ m c ñ a n h Ë n t h ø c lÞc h s ö q u y ® Þn h v iÖ c h ×n h t h n h k iÕ n t h ø c lÞc h s ö c h o h ä c s in h T r o ng hä c tË p lÞ c h s ö , hä c s i nh kh« ng thÓ tr ù c ti Õ p q ua n s ¸ t q u¸ khø , c ò ng kh« ng thÓ ti Õ n h nh thÝ nghi Ö m ®Ó p hô c hå i l¹ i hi Ö n thù c q u¸ khø , nh− nã ® tå n t¹ i (1). V× v Ë y , v i Ö c hä c tË p lÞ c h s ö p h¶ i b¾ t ®Ç u tõ s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®Ó t¹ o bi Ó u t− î ng c ho hä c s i nh. §ã l m é t ®Æ c tr − ng c ¬ b¶ n c Ç n c hó ý tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö . Vi Ö c hä c tË p lÞ c h s ö kh« ng p h¶ i c hØ nhí s ù ki Ö n m ®ß i há i p h¶ i c ã tr × nh ®é t− d uy . §è i v í i hä c s i nh c Ç n c ã tr Ý t− ë ng t− î ng t¸ i t¹ o ®Ó h× nh d ung ®− î c lÞ c h s ö q u¸ khø ® d i Ô n r a m é t c ¸ c h kh¸ c h q ua n, c ô thÓ . B i Õ t lÞ c h s ö l ®Ó hi Ó u lÞ c h s ö , hi Ó u b¶ n c hÊ t c ñ a s ù v i Ö c ® x¶ y r a ®Ó r ó t r a q uy luË t, b i hä c ki nh nghi Ö m c ho c ué c s è ng ng y na y . (1) T r o n g m é t v i t r − ê n g h î p n h Ê t ® Þ n h , c ¸ c n h n g h iª n c ø u lÞc h s ö c ò n g d iÔ n l¹ i s ù k iÖ n ® x ¶ y ra ,n h − d iÔ n l¹ i c u é c h n h t r × n h c ñ a C . C « -l « m -b « s a n g c h © u M ü n ¨ m 14 9 2 . 14
  15. N h÷ ng ®Æ c ®i Ó m c ¬ b¶ n nª u tr ª n, ®ß i há i ng− ê i hä c tË p c ò ng nh− nghi ª n c ø u lÞ c h s ö p h¶ i c ã th¸ i ®é kh¸ c h q ua n kho a hä c , kh« ng tr × nh b y s ù ki Ö n q u¸ khø the o nhË n thø c c hñ q ua n s a i lÖ c h, p hi Õ n d i Ö n. §è i v í i hä c s i nh, nhÊ t l hä c s i nh nhá d − ê ng nh− c ã m © u thuÉ n gi ÷ a l« gi c p h¸ t tr i Ó n c ñ a b¶ n th© n lÞ c h s ö v l« gi c c ñ a nhË n thø c lÞ c h s ö . S ù nhË n thø c lÞ c h s ö p h¶ i tu© n the o l« gi c c ñ a b¶ n th© n lÞ c h s ö v hä c s i nh ho n to n c ã kh¶ n¨ ng nhË n thø c lÞ c h s ö tõ xa ®Õ n gÇ n ( tõ c æ ®¹ i ®Õ n hi Ö n ®¹ i ) , nhË n thø c ®− î c lÞ c h s ö c ñ a ®Þ a p h− ¬ ng, c ñ a d © n té c c ò ng nh− c ñ a thÕ gi í i . T uy nhi ª n, tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö , c Ç n kh¾ c p hô c v i Ö c hi Ö n ®¹ i ho ¸ lÞ c h s ö , tø c l ®e m h× nh ¶ nh ng y na y g¾ n c ho nh÷ ng s ù ki Ö n ng y x− a , ®e m s uy nghÜ , t© m t− c ñ a ng− ê i hi Ö n ®¹ i g¾ n c ho ng− ê i x− a . II− T ¹ o b iÓ u t−î ng, h× nh thµ nh k h¸ i niÖ m , nª u q uy l uËt, b µ i häc q u¸ k hø cho hiÖ n t¹ i l µ co n ® −ê ng cung cÊ p tr i thø c l Þ ch s ö cho häc s inh 1. T ¹ o b i Ó u t − î n g l Þ c h s ö l b − í c ® Ç u t r o n g q u ¸ t r × n h h × n h t h n h t r i t h ø c c h o h ä c s i n h a ) B i Ó u t − î n g l Þ ch s ö B i Ó u t− î ng lÞ c h s ö l h× nh ¶ nh v Ò nh÷ ng s ù ki Ö n, nh© n v Ë t lÞ c h s ö , ®i Ò u ki Ö n ®Þ a lý ... ®− î c p h¶ n ¸ nh tr o ng ã c hä c s i nh v í i nh÷ ng nÐ t c ô thÓ , nh− ng l nÐ t c hung nhÊ t, ®i Ó n h× nh nhÊ t. B i Ó u t− î ng lÞ c h s ö c ã nhi Ò u lo ¹ i kh¸ c nha u : - B i Ó u t − î n g v Ò h o µ n c¶ n h ® Þ a l ý l bi Ó u t− î ng v Ò kh« ng gi a n, n¬ i d i Ô n r a s ù ki Ö n lÞ c h s ö . - B i Ó u t − î n g v Ò n Ò n v ¨ n h o ¸ v Ë t ch Ê t l bi Ó u t− î ng v Ò nh÷ ng s ¶ n p hÈ m , d o c o n ng− ê i t¹ o r a b» ng la o ®é ng s ¸ ng t¹ o c ñ a m × nh. - B i Ó u t − î n g v Ò m é t s ù k i Ö n x¶ y r a tr ª n lÜ nh v ù c c hÝ nh tr Þ , q u© n s ù , ki nh tÕ , v ¨ n ho ¸ , t− t− ë ng... - B i Ó u t − î n g v Ò h o ¹ t ® é n g cñ a q u Ç n ch ó n g n h © n d © n , nh÷ ng ng− ê i s ¸ ng t¹ o r a m ä i gi ¸ tr Þ ti nh thÇ n v v Ë t c hÊ t c ñ a lÞ c h s ö . - B i Ó u t − î n g v Ò m é t n h © n v Ë t l Þ ch s ö ( ti Õ n bé , c ¸ c h m ¹ ng ha y p h¶ n ®é ng) c ã t¸ c d ô ng thó c ®È y ho Æ c l m c ¶ n tr ë s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a lÞ c h s ö . - B i Ó u t − î n g v Ò t h ê i g i a n l bi Ó u t− î ng v Ò ló c m s ù ki Ö n lÞ c h s ö x¶ y r a . - B i Ó u t − î n g v Ò q u a n h Ö x · h é i c ñ a c o n ng− ê i q ua c ¸ c thê i kú lÞ c h s ö ( tr o ng thê i kú c « ng x nguy ª n thuû , c hi Õ m h÷ u n« lÖ ...) . C¸ c lo ¹ i bi Ó u t− î ng n y c ã q ua n hÖ c hÆ t c hÏ v í i nha u tr o ng nhË n thø c hi Ö n thù c lÞ c h s ö x hé i lo i ng− ê i . b ) C o n ® − ê n g t ¹ o b i Ó u t − î n g l Þ ch s ö D o bi Ó u t− î ng v Ò s ù ki Ö n lÞ c h s ö x¶ y r a tr o ng q u¸ khø kh« ng ®− î c x© y d ù ng tr ª n c ¬ s ë hÖ thè ng tÝ n hi Ö u thø nhÊ t, kh« ng q ua thÞ gi ¸ c c ñ a hä c s i nh, nª n v i Ö c s ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i ®å d ï ng tr ù c q ua n l ®i Ò u q ua n tr ä ng kh« ng thÓ thi Õ u ®− î c tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö . T r − í c hÕ t l b¶ n ®å , tr a nh, ¶ nh, c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n m n h× nh... §ã l nh÷ ng p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c q ua n c ô thÓ ho ¸ s ù ki Ö n lÞ c h s ö x¶ y r a tr o ng q u¸ khø m hä c s i nh kh« ng thÓ tr ù c ti Õ p q ua n s ¸ t ®− î c . ë ®© y , v i Ö c s ö d ô ng c ¸ c lo ¹ i hi Ö n v Ë t lÞ c h s ö , c ¸ c ®å p hô c c hÕ ( s a b n, m « h× nh...) c ò ng c ã ý nghÜ a r Ê t lí n kh« ng c hØ t¸ i t¹ o h× nh ¶ nh q u¸ khø , m c ß n g© y ®− î c c ¶ m xó c m ¹ nh m Ï c ho hä c s i nh. - S ö d ô ng c ¸ c s è li Ö u bi Ó u hi Ö n q ua c ¸ c b¶ ng thè ng kª , s ¬ ®å , ®å thÞ l m é t bi Ö n p h¸ p s − p h¹ m kh« ng c hØ t¹ o ®− î c h× nh ¶ nh tr o ng q u¸ khø m c ß n p h¸ t tr i Ó n t− d uy c ho hä c s i nh. Cho ®Õ n na y , gi ¸ o v i ª n Ý t c hó ý s ö d ô ng c ¸ c s è li Ö u, t i li Ö u thè ng kª tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö . N hi Ò u ng− ê i c hØ nÆ ng v Ò s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p ®Þ nh tÝ nh ( p h© n tÝ c h nª u tÝ nh c hÊ t...) Ý t s ö d ô ng p h− ¬ ng p h¸ p ®Þ nh l− î ng. - S ö d ô ng t i li Ö u lÞ c h s ö , t i li Ö u ®Þ a p h− ¬ ng v c ¸ c lo ¹ i t i li Ö u tha m kh¶ o kh¸ c l bi Ö n p h¸ p c ã hi Ö u q u¶ tr o ng v i Ö c c ô thÓ ho ¸ s ù ki Ö n ®Ó t¹ o bi Ó u t− î ng lÞ c h s ö . - S ö d ô ng ti Ó u s ö c ñ a c ¸ c nh© n v Ë t lÞ c h s ö ( c hÝ nh d i Ö n v p h¶ n d i Ö n) c ò ng c ã t¸ c d ô ng c ô thÓ ho ¸ m é t s è s ù ki Ö n lÞ c h s ö . B i Ö n p h¸ p n y c ã nhi Ò u c ¸ c h ti Õ n h nh. §è i v í i nh÷ ng b i m ki Õ n thø c c ¬ b¶ n g¾ n c hÆ t v í i ho ¹ t ®é ng c ñ a m é t nh© n v Ë t lÞ c h s ö th× c ung c Ê p c ho hä c s i nh nh÷ ng nÐ t ti ª u bi Ó u v Ò ti Ó u s ö c ñ a nh© n v Ë t ®ã ®Ó gi ó p hä c s i nh n¾ m ®− î c s ù ki Ö n c ã li ª n q ua n. Cò ng c ã 15
  16. tr − ê ng hî p tr × nh b y to n bé c ué c ®ê i v s ù nghi Ö p c ñ a nh© n v Ë t ti ª u bi Ó u c ho lÞ c h s ö m é t thê i kú nhÊ t ®Þ nh. VÝ d ô : V.I . L ª ni n ®è i v í i C¸ c h m ¹ ng th¸ ng M − ê i N ga ( 1917) , Chñ tÞ c h H å ChÝ M i nh ®è i v í i c ¸ c h m ¹ ng Vi Ö t N a m . - H × nh t− î ng ho ¸ m é t hi Ö n t− î ng lÞ c h s ö nh» m gi ó p c ho hä c s i nh hi Ó u ®− î c q u¸ tr × nh d i Ô n bi Õ n, b¶ n c hÊ t c ñ a m é t s ù ki Ö n. VÝ d ô : H å ChÝ M i nh nª u h× nh ¶ nh "c o n ®Ø a ha i v ß i " ®Ó nã i v Ò q ua n hÖ gi ÷ a c ¸ c h m ¹ ng ë thué c ®Þ a v c ¸ c h m ¹ ng v « s ¶ n ë c hÝ nh q uè c . Vi Ö c t¹ o bi Ó u t− î ng lÞ c h s ö l gi a i ®o ¹ n ®Ç u c ñ a s ù nhË n thø c c ñ a hä c s i nh tr o ng hä c tË p lÞ c h s ö – nhË n thø c c ¶ m tÝ nh, l m c ¬ s ë c ho v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m . 2 .H ×n h t h n h k h ¸ i n iÖ m lÞc h s ö a ) §Ó n¾ m v ÷ ng nh÷ ng ki Õ n thø c c ¬ b¶ n c ñ a m « n hä c , hä c s i nh p h¶ i n¾ m v ÷ ng h Ö t h è n g k h ¸ i n i Ö m k h o a h ä c. H × nh th nh kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö l kh© u q ua n tr ä ng nhÊ t tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. §ã l gi a i ®o ¹ n nhË n thø c lý tÝ nh. N hi Ò u gi ¸ o v i ª n c h− a nhË n thø c ®− î c v Þ tr Ý v ý nghÜ a c ñ a v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m v c ò ng kh« ng c ã kh¶ n¨ ng l m tè t c « ng v i Ö c n y . §© y l m é t tr o ng nh÷ ng nguy ª n nh© n q ua n tr ä ng l m gi ¶ m c hÊ t l− î ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng. B ë i v × , c ã n¾ m ®− î c kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö , hä c s i nh m í i n¾ m ®− î c nh÷ ng nÐ t ®Æ c tr − ng, b¶ n c hÊ t c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö , m í i nhË n thø c ®− î c nh÷ ng m è i li ª n hÖ , q ua n hÖ c hñ y Õ u c ñ a c ¸ c bi Õ n c è v hi Ö n t− î ng lÞ c h s ö . T r o ng thù c tÕ d ¹ y - hä c , v i Ö c t¹ o bi Ó u t− î ng v h× nh th nh kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö ®− î c ti Õ n h nh gÇ n nh− ®å ng thê i , kh« ng t¸ c h r a ®− î c : kh¸ i ni Ö m ®− î c h× nh th nh tr ª n c ¬ s ë bi Ó u t− î ng. S o ng bi Ó u t− î ng v kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö l ha i p h¹ m tr ï kh¸ c nha u. ý nghÜ a c ñ a v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m ® ®− î c tr × nh b y tr o ng c uè n s ¸ c h "P h − ¬ n g p h ¸ p d ¹ y h ä c L Þ ch s ö " nª u tr ª n. Q u¸ tr × nh h× nh th nh kh¸ i ni Ö m ®− î c xe m l q u¸ tr × nh p h¸ t tr i Ó n t− d uy , tõ v i Ö c n¾ m ki Õ n thø c c h− a ®Ç y ®ñ , c h− a hÖ thè ng ®Õ n n¾ m ki Õ n thø c ®Ç y ®ñ h¬ n, s © u s ¾ c h¬ n. Chó ng ta th− ê ng gÆ p nh÷ ng thi Õ u s ã t kh¸ ti ª u bi Ó u m hä c s i nh th− ê ng m ¾ c p h¶ i khi n¾ m c ¸ c kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö l : nhÇ m lÉ n "kh¸ i ni Ö m " v í i "s ù ki Ö n" c ô thÓ , v í i "thuË t ng÷ ", ®å ng nhÊ t v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m v í i "®Þ nh nghÜ a " c hung c hung ; kh« ng n¾ m ®− î c c ¸ c ®Æ c tr − ng ( d Ê u hi Ö u) tr o ng né i h m kh¸ i ni Ö m ; kh« ng p h© n bi Ö t ®− î c c ¸ c ®Æ c tr − ng c hñ y Õ u v thø y Õ u, c ¬ b¶ n v kh« ng c ¬ b¶ n. V× v Ë y tr ª n c ¬ s ë bi Ó u t− î ng c ã h× nh ¶ nh, c hÝ nh x¸ c , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n c ho hä c s i nh h× nh th nh kh¸ i ni Ö m v n¾ m c ¸ c ®Æ c tr − ng c ¬ b¶ n tr o ng né i h m kh¸ i ni Ö m . §Ó kh¾ c p hô c t× nh tr ¹ ng c hØ nª u nh÷ ng nÐ t r Ê t c hung v Ò kh¸ i ni Ö m m kh« ng t¸ c h bi Ö t nh÷ ng nÐ t r i ª ng c ñ a c ¸ c kh¸ i ni Ö m , c Ç n p h© n lo ¹ i kh¸ i ni Ö m . T r o ng v i Ö c nghi ª n c ø u v gi ¶ ng d ¹ y lÞ c h s ö , c hó ng ta gÆ p nhi Ò u lo ¹ i kh¸ i ni Ö m ; v i Ö c ®å ng nhÊ t c ¸ c kh¸ i ni Ö m d É n tí i hË u q u¶ kh« ng n¾ m ®− î c né i d ung, tÝ nh c hÊ t, v a i tr ß , ý nghÜ a c ñ a c ¸ c lo ¹ i kh¸ i ni Ö m . H i Ö n na y c ã nhi Ò u q ua n ni Ö m v Ò p h© n lo ¹ i kh¸ i ni Ö m . Cã c ¸ c h p h© n lo ¹ i kh¸ i ni Ö m the o né i d ung m kh¸ i ni Ö m Ê y p h¶ n ¸ nh nh− : kh¸ i ni Ö m v Ò ki nh tÕ , v Ò c hÝ nh tr Þ , v Ò v ¨ n ho ¸ , v Ò ®Ê u tr a nh gi a i c Ê p ... Cã c ¸ c h p h© n lo ¹ i the o m ø c ®é kh¸ i q u¸ t c ñ a né i d ung kh¸ i ni Ö m : kh¸ i ni Ö m s ¬ ®¼ ng ( gÇ n v í i bi Ó u t− î ng) , kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö tr õ u t− î ng t− ¬ ng ®è i Ý t p hø c t¹ p , kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö tr õ u t− î ng m a ng tÝ nh kh¸ i q u¸ t c a o , nh÷ ng kh¸ i ni Ö m c hung. Chó ng t« i q ua n ni Ö m r » ng kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö l s ù p h¶ n ¸ nh ®− î c kh¸ i q u¸ t ho ¸ c ñ a q u¸ tr × nh lÞ c h s ö , nã p h¶ n ¸ nh nh÷ ng m è i li ª n hÖ kh¸ c h q ua n c ñ a c ¸ c hi Ö n t− î ng n y v q uy luË t lÞ c h s ö . K h¸ i ni Ö m lÞ c h s ö ba o gi ê c ò ng ë m ø c ®é tr õ u t− î ng kh¸ c a o , v × nã kh« ng c hØ p h¶ n ¸ nh m é t s ù ki Ö n r i ª ng lÎ ha y m é t nhã m s ù ki Ö n m c ß n p h¶ n ¸ nh nh÷ ng hi Ö n t− î ng p hø c t¹ p ®a d ¹ ng v Ò m Æ t ki nh tÕ , x hé i , c hÝ nh tr Þ ... nh÷ ng q ua n hÖ c ñ a c o n ng− ê i v í i thi ª n nhi ª n, c ñ a c o n ng− ê i tr o ng x hé i ( la o ®é ng s ¶ n xuÊ t v ®Ê u tr a nh gi a i c Ê p ) . Cò ng nh− m ä i kh¸ i ni Ö m kho a hä c kh¸ c , nh÷ ng kh¸ i ni Ö m d ï ng tr o ng d ¹ y hä c L Þ c h s ö ( kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö ) c ò ng c ã lo ¹ i p hø c t¹ p v ®¬ n gi ¶ n, tuú the o v i Ö c p h¶ n ¸ nh m é t q u¸ tr × nh ha y m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö . N go i r a c ß n c ã c ¸ c kh¸ i ni Ö m c hung, l m c ¬ s ë lý luË n c ho v i Ö c nhË n thø c lÞ c h s ö c ò ng nh− c ¸ c kh¸ i ni Ö m nã i c hung, kh¸ i ni Ö m c ¸ c m « n kho a hä c c ã li ª n q ua n ®Õ n lÞ c h s ö ®Ò u c ã né i h m v ngo ¹ i d i ª n c ñ a nã . N é i h m c ñ a kh¸ i 16
  17. ni Ö m l tæ ng hî p nh÷ ng nÐ t c hung, nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®− î c p h¶ n ¸ nh tr o ng kh¸ i ni Ö m . Cß n ngo ¹ i d i ª n c ñ a kh¸ i ni Ö m tË p hî p nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö m né i h m l ®Æ c tr − ng c ñ a nã ®− î c p h¶ n ¸ nh m é t kh¸ i ni Ö m c hung. VÝ d ô : kh¸ i ni Ö m "c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n" m hä c s i nh th− ê ng gÆ p tr o ng nhi Ò u b i lÞ c h s ö , nhÊ t l kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö c Ë n ®¹ i , hi Ö n ®¹ i c ã né i h m l nh÷ ng nÐ t c hung b¶ n c hÊ t, nh÷ ng ®Æ c tr − ng r i ª ng c ñ a c ué c c ¸ c h m ¹ ng ( d o gi a i c Ê p t− s ¶ n ha y c ¸ c lù c l− î ng c ã xu h− í ng t− s ¶ n l nh ®¹ o ) xo ¸ bá ha y h¹ n c hÕ ë m ø c ®é kh¸ c nha u s ù thè ng tr Þ c ñ a gi a i c Ê p p ho ng ki Õ n, tha y thÕ s ù bã c lé t p ho ng ki Õ n b» ng s ù bã c lé t t− b¶ n, ®Æ t c ¬ s ë v t¹ o ®i Ò u ki Ö n c ho s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a c hñ nghÜ a t− b¶ n. Cß n ngo ¹ i d i ª n c ñ a kh¸ i ni Ö m n y l nh÷ ng c ué c c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n d i Ô n r a v í i nhi Ò u h× nh thø c kh¸ c nha u ( c ué c C¸ c h m ¹ ng H L a n thÕ kû XVI , c ué c C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh thÕ kû XVI I , c hi Õ n tr a nh gi nh ®é c lË p c ñ a c ¸ c thué c ®Þ a A nh ë B ¾ c M ü , c ué c ®Ê u tr a nh thè ng nhÊ t n− í c §ø c v I ta li a thÕ kû XI X, c ué c D uy t© n M i nh T r Þ ë N hË t B ¶ n...) . S ù p h© n lo ¹ i kh¸ i ni Ö m lÞ c h s ö v nhË n thø c v Ò né i h m , ngo ¹ i d i ª n c ñ a nã l ®i Ò u q ua n tr ä ng ®è i v í i v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m - kh© u q ua n tr ä ng bË c nhÊ t c ñ a q u¸ tr × nh d ¹ y hä c L Þ c h s ö . §ã l ®i Ò u ki Ö n c ¬ b¶ n ®Ó hi Ó u s © u m é t s ù ki Ö n, p h© n bi Ö t c ¸ c s ù ki Ö n kh¸ c nha u v Ò nguy ª n t¾ c gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n c ã né i d ung v b¶ n c hÊ t kh¸ c nha u, nh− p h© n bi Ö t "c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n" v í i "c ¸ c h m ¹ ng v « s ¶ n", "c ¸ c h m ¹ ng" v í i "®¶ o c hÝ nh", "c ¶ i l− ¬ ng"... b ) V Ò co n ® − ê n g h × n h t h µ n h k h ¸ i n i Ö m l Þ ch s ö C¸ c c uè n s ¸ c h P h− ¬ ng p h¸ p d ¹ y hä c L Þ c h s ö ® v i Õ t kh¸ nhi Ò u, kh¸ kü v s © u. S o ng v Ê n ®Ò n y c hØ m í i d õ ng l¹ i ë nhË n thø c lý luË n, m c h− a thÓ hi Ö n tr o ng thù c ti Ô n gi ¶ ng d ¹ y . H i Ö n na y kh« ng Ý t gi ¸ o v i ª n L Þ c h s ö kh« ng hÒ q ua n t© m ®Õ n v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m m c hØ lo tr × nh b y c ¸ c s ù ki Ö n ®Ó hä c s i nh ghi nhí . T r o ng thù c tÕ , gi ¸ o v i ª n ® gi í i h¹ n v i Ö c hä c tË p c ñ a hä c s i nh ë m ø c ®é bi Õ t s ù ki Ö n ( nh− ng d o nhi Ò u nguy ª n nh© n m hä c s i nh kh« ng bi Õ t ®Ç y ®ñ v c ß n s a i lÖ c h) , c hø c h− a p h¶ i n© ng lª n m ø c hi Ó u lÞ c h s ö . N h− v Ë y l kh« ng ®¹ t y ª u c Ç u, m ô c ti ª u c ñ a v i Ö c hä c tË p lÞ c h s ö . D o ®ã , n¾ m ki Õ n thø c kho a hä c tr − í c hÕ t p h¶ i n¾ m v ÷ ng c ¸ c kh¸ i ni Ö m kho a hä c , c Ç n nhË n thø c ®ó ng ý nghÜ a , tÇ m q ua n tr ä ng c ñ a v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m v c o n ®− ê ng s − p h¹ m , c ã hi Ö u q u¶ c a o nhÊ t v Ò c « ng v i Ö c n y . T h ø n h Ê t , tr o ng q u¸ tr × nh d ¹ y hä c L Þ c h s ö ë tr − ê ng p hæ th« ng, hä c s i nh kh« ng c hØ n¾ m m é t kh¸ i ni Ö m , m p h¶ i n¾ m m é t hÖ thè ng kh¸ i ni Ö m gå m nh÷ ng kh¸ i ni Ö m c ã q ua n hÖ v í i nha u v c ã m é t kh¸ i ni Ö m tr ung t© m . VÝ d ô : khi hä c v Ò L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ ®¹ i v í i s ù r a ®ê i c ñ a gi a i c Ê p v nh n− í c , hä c s i nh c Ç n n¾ m ®− î c hÖ thè ng kh¸ i ni Ö m "ki nh tÕ ", "gi a i c Ê p ", "nh n− í c ", tr o ng ®ã kh¸ i ni Ö m "gi a i c Ê p " gi ÷ v Þ tr Ý tr ung t© m . T h ø h a i , v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m p h¶ i ti Õ n h nh tr ª n c ¬ s ë c ñ a v i Ö c t¹ o bi Ó u t− î ng v b¾ t ®Ç u b» ng v i Ö c nª u r â né i d ung nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ¬ b¶ n c ñ a kh¸ i ni Ö m . §© y l c « ng v i Ö c ®Ç u ti ª n s o ng r Ê t q ua n tr ä ng v × nã gi ó p c ho hä c s i nh n¾ m ®− î c b¶ n c hÊ t c ñ a s ù ki Ö n lÞ c h s ö . VÝ d ô : ®è i v í i kh¸ i ni Ö m "n« lÖ ", "n« ng n« ", "n« ng d © n", "c « ng nh© n", hä c s i nh kh« ng nª n d õ ng l¹ i ë hi Ó u bi Õ t r » ng ®ã l nh÷ ng ng− ê i la o ®é ng bÞ ¸ p bø c . T r ª n c ¬ s ë nh÷ ng t i li Ö u lÞ c h s ö c ô thÓ , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n c ¸ c e m nª u ®− î c nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ¬ b¶ n ®Ó p h© n bi Ö t c ¸ c tÇ ng lí p , gi a i c Ê p n y . N h− v Ë y , c ¸ c e m m í i p h© n bi Ö t ®− î c nhi Ö m v ô lÞ c h s ö , y ª u c Ç u c ñ a thê i ®¹ i ®è i v í i nh÷ ng ng− ê i n y . K hi nª u c ¸ c ®Æ c tr − ng c ñ a nh÷ ng kh¸ i ni Ö m n y , c hó ng ta s Ï gi ó p c ho hä c s i nh n¾ m ®− î c nh÷ ng c ¸ i c hung, c ¸ i r i ª ng v ®Æ c thï tr o ng m ç i kh¸ i ni Ö m . N h− tr o ng c ¸ c kh¸ i ni Ö m tr ª n c ã m é t ®i Ó m c hung – n« lÖ , n« ng n« , n« ng d © n, c « ng nh© n ®Ò u l ng− ê i la o ®é ng bÞ ¸ p bø c , s o ng m ç i tÇ ng lí p , gi a i c Ê p c ã m é t v Þ tr Ý kh¸ c nha u tr o ng lÞ c h s ö ( "n« lÖ " ë thê i kú c hi Õ m h÷ u n« lÖ , ho n to n lÖ thué c v o "c hñ n« ", "c « ng nh© n" ë thê i kú t− b¶ n c hñ nghÜ a ®− î c "tù d o " b¸ n s ø c la o ®é ng, bÞ bã c lé t b» ng " gi ¸ tr Þ thÆ ng d − "...) . T h ø b a , kh¸ i ni Ö m ®− î c d i Ô n ®¹ t b» ng m é t thuË t ng÷ . §Ó n¾ m ®− î c kh¸ i ni Ö m c Ç n p h¶ i hi Ó u thuË t ng÷ d i Ô n ®¹ t né i d ung ®ã . Cã khi thuË t ng÷ d i Ô n ®¹ t ®− î c nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a kh¸ i ni Ö m , nÕ u s ù v Ë t ®− î c p h¶ n ¸ nh l ®¬ n nhÊ t, kh¸ i ni Ö m "tr è ng ®å ng" nã i lª n nh÷ ng ®Æ c tr − ng c ñ a tr è ng 17
  18. ®å ng. Cã khi m é t thuË t ng÷ d i Ô n ®¹ t m é t kh¸ i ni Ö m c ã né i d ung p hø c t¹ p , q ua c ¸ c thê i kú lÞ c h s ö kh¸ c nha u th× v i Ö c n¾ m né i d ung c ñ a nã kh« ng ®¬ n gi ¶ n, nh− "nh n− í c c æ ®¹ i ", c hØ m é t bé m ¸ y , tæ c hø c c hÝ nh tr Þ ë thê i kú c hi Õ m h÷ u n« lÖ . S a u khi hä c p hÇ n L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ ®¹ i , hä c s i nh m í i hi Ó u ®− î c s © u s ¾ c kh¸ i ni Ö m n y , nã c ß n ®− î c tr ë l¹ i nhi Ò u lÇ n ®Ó s o s ¸ nh v í i c ¸ c kh¸ i ni Ö m "nh n− í c p ho ng ki Õ n", "nh n− í c t− s ¶ n", "nh n− í c v « s ¶ n". T h ø t − , hä c s i nh n¾ m ®− î c kh¸ i ni Ö m m é t c ¸ c h d Ô d ng h¬ n nÕ u nh− c ¸ c e m s ö d ô ng c ¸ c p h− ¬ ng ti Ö n tr ù c q ua n. V× thÕ v i Ö c s ö d ô ng ®å d ï ng tr ù c q ua n l ®i Ò u ki Ö n r Ê t q ua n tr ä ng. VÝ d ô : tr o ng khi hä c L Þ c h s ö thÕ gi í i tr ung ®¹ i v c Ë n ®¹ i , hä c s i nh gÆ p kh¸ i ni Ö m "c « ng tr − ê ng thñ c « ng". G i ¸ o v i ª n c ã thÓ c ho c ¸ c e m xe m bø c tr a nh ha y m i nh ho ¹ v Ò c ¶ nh la o ®é ng tr o ng m é t c « ng tr − ê ng thñ c « ng v c ¸ c e m s Ï nhË n thø c ®− î c r » ng ®Æ c tr − ng c ñ a c « ng tr − ê ng thñ c « ng l c ã p h© n c « ng la o ®é ng, s o ng la o ®é ng b» ng ta y v É n gi ÷ v Þ tr Ý q ua n tr ä ng. K hi h× nh th nh kh¸ i ni Ö m "c ¸ c h m ¹ ng c « ng nghi Ö p ", gi ¸ o v i ª n c Ç n l m c ho hä c s i nh thÊ y r â ha i hÖ q u¶ ( ha i m Æ t) c ñ a c ¸ c h m ¹ ng c « ng nghi Ö p : s ù p h¸ t m i nh m ¸ y m ã c , thó c ®È y kü thuË t, s ¶ n xuÊ t p h¸ t tr i Ó n v v i Ö c p h© n c hi a th nh ha i gi a i c Ê p c ¬ b¶ n c ñ a x hé i t− b¶ n c hñ nghÜ a . §Ó ®¹ t ®− î c y ª u c Ç u n y , gi ¸ o v i ª n s ö d ô ng s ¬ ®å s a u ®© y : C¸ c h m ¹ ng c « ng nghi Ö p VÒ m Æ t kü thuË t VÒ q ua n hÖ x hé i M ¸ y m ã c §é ng c ¬ T − s ¶ n K ha i th¸ c tha n, luy Ö n ki m V« s ¶ n T r ª n c ¬ s ë s ö d ô ng tr a nh, ¶ nh, s ¬ ®å ... ®Ó hä c s i nh n¾ m ®− î c né i d ung c ¸ c ®Æ c tr − ng c ñ a kh¸ i ni Ö m , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh l m b¶ ng s ¬ kÕ t nh÷ ng v Ê n ®Ò ®− î c tr × nh b y tr o ng c ¸ c ®å d ï ng tr ù c q ua n. VÝ d ô , v Ò kh¸ i ni Ö m "c « ng tr − ê ng thñ c « ng" nª u tr ª n, gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh lË p b¶ ng tæ ng kÕ t s a u ®© y : S o s ¸ nh x− ë ng thñ c « ng v c « ng tr − ê ng thñ c « ng ë thÕ kû XVI VÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra X −ë ng th ñ c« ng C « ng tr−ê ng th ñ c« ng 1. So s¸nh quy m« s¶n xuÊt Q uy m« nhá Q uy m« l í n, c ã k hi g å m 2 -3 c ¬ së s¶n xuÊt 2 . V i Ö c l a o ® é ng v µ qu¶n l ý N g − ê i c hñ v õ a tr ù c ti Õ p l a o N g − ê i c hñ k h«ng l a o ® é ng mµ c hØ g i ¸m s¶n xuÊt ® é ng v õ a qu¶n l ý s¶n xuÊt s¸t c «ng v i Ö c c ñ a ng − ê i l µ m thuª 3 . P h− ¬ ng thø c s¶n xuÊt L a o® é ng b » ng ta y L a o ® é ng b » ng ta y l µ c hñ yÕ u 4 . Q ua n hÖ tr ong l a o ® é ng N h÷ ng ng − ê i thî ( thî c ¶, thî M ä i c «ng v i Ö c s¶n xuÊt ® − î c c hi a c ho s¶n xuÊt p hô ) l a o ® é ng , ng − ê i hä c v i Ö c tõ ng nhã m ng − ê i : c huyª n l a o ® é ng , p h© n c «ng l a o ® é ng 5 . N g − ê i l a o ® é ng C hñ v µ tÊt c ¶ nh÷ ng ng − ê i thî C hØ c ã ng − ê i l µ m thuª mí i l a o ® é ng tr ong x− ë ng thñ c «ng 6 . T ª n g ä i c ¸c c ¬ së s¶n xuÊt X − ë ng thñ c «ng thê i tr ung ® ¹ i C «ng tr − ê ng thñ c «ng Vi Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m nh− v Ë y p h¶ i ti Õ n h nh tr ª n c ¬ s ë tÝ c h luü m é t s è ki Õ n thø c lÞ c h s ö c Ç n thi Õ t, nhÊ t l ®è i v í i nh÷ ng kh¸ i ni Ö m c hung, th− ê ng gÆ p tr o ng c ¶ kho ¸ tr × nh, nh− kh¸ i ni Ö m 18
  19. "c ¸ c h m ¹ ng", "v ¨ n ho ¸ ", "t« n gi ¸ o ", "c hñ nghÜ a t− b¶ n", "c hñ nghÜ a ®Õ q uè c ",... VÝ d ô : v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m "c hñ nghÜ a t− b¶ n" ®− î c ti Õ n h nh nh− s a u : M é t tr o ng nh÷ ng nhi Ö m v ô tr ä ng t© m c ñ a v i Ö c hä c tË p kho ¸ tr × nh L Þ c h s ö thÕ gi í i c Ë n ®¹ i l h× nh th nh kh¸ i ni Ö m v Ò "c hñ nghÜ a t− b¶ n". B ë i v × , c ã n¾ m ®− î c kh¸ i ni Ö m n y m í i hi Ó u ®− î c L Þ c h s ö thÕ gi í i thê i kú c Ë n ®¹ i v thê i kú ti Õ p the o c ñ a L Þ c h s ö thÕ gi í i v L Þ c h s ö d © n té c tõ nö a s a u thÕ kû XI X. T r − í c hÕ t v Ò kh¸ i ni Ö m "p h− ¬ ng thø c s ¶ n xuÊ t" ( s ù thè ng nhÊ t tr o ng m é t thê i gi a n nhÊ t ®Þ nh c ñ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t v q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t) ë m é t m ø c ®é nhÊ t ®Þ nh, hä c s i nh ® n¾ m ®− î c khi hä c L Þ c h s ö thÕ gi í i c æ ®¹ i v tr ung ®¹ i , nhÊ t l khi hä c v Ò c « ng tr − ê ng thñ c « ng, v Ò s ù bã c lé t c ñ a c hñ c « ng tr − ê ng thñ c « ng ®è i v í i ng− ê i la o ®é ng l m thuª ( c h− a p h¶ i l t− s ¶ n v v « s ¶ n) . T r o ng c ¸ c b i "C¸ c h m ¹ ng H L a n thÕ kû XVI ", "C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh ë thÕ kû XVI I ", v "C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p thÕ kû XVI I I ", tÝ nh c hÊ t t− b¶ n c hñ nghÜ a c ñ a c ¸ c c « ng tr − ê ng thñ c « ng ® ®− î c tr × nh b y ®Ç y ®ñ , c hi ti Õ t v hä c s i nh d Ç n d Ç n thÊ y r â tÝ nh h¬ n h¼ n c ñ a s ¶ n xuÊ t t− b¶ n c hñ nghÜ a s o v í i s ¶ n xuÊ t p ho ng ki Õ n, c ò ng nh− m © u thuÉ n ng y c ng ga y g¾ t gi ÷ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t t− b¶ n c hñ nghÜ a v í i q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t p ho ng ki Õ n lç i thê i . N h÷ ng s ù ki Ö n c ô thÓ v Ò s ù x© m nhË p c ñ a c hñ nghÜ a t− b¶ n v o n« ng th« n A nh tr o ng nh÷ ng thË p kû ®Ç u thÕ kû XVI I l m c ho hä c s i nh hi Ó u r â nguy ª n nh© n v ti Ò n ®Ò c ñ a C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n A nh. C¸ c c ué c c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n bï ng næ ti Õ p the o ë M ü , P h¸ p , §ø c , I ta li a , N hË t... d − í i nhi Ò u h× nh thø c kh¸ c nha u c ng gi ó p hä c s i nh ®i s © u h¬ n v o nguy ª n nh© n bï ng næ c ñ a c ué c c ¸ c h m ¹ ng n y . K h¸ i ni Ö m "c hñ nghÜ a t− b¶ n" ti Õ p tô c ®− î c m ë r é ng né i d ung khi hä c s i nh t× m hi Ó u v Ò c hÕ ®é x hé i , c hÝ nh tr Þ , s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a c ¸ c n− í c s a u khi c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n ho n th nh, c hÕ ®é t− b¶ n ®− î c x¸ c lË p , tha y c ho s ù thè ng tr Þ c ñ a c hÕ ®é p ho ng ki Õ n. ë ®© y , gi ¸ o v i ª n m i ª u t¶ v p h© n tÝ c h p h− ¬ ng thø c s ¶ n xuÊ t t− b¶ n c hñ nghÜ a ®− î c thù c hi Ö n tr ª n c ¬ s ë la o ®é ng l m thuª . T õ ®ã , c ¸ c e m hi Ó u r â s ù xuÊ t hi Ö n ha i gi a i c Ê p c ¬ b¶ n l t− s ¶ n v v « s ¶ n. N h¾ c l¹ i nh÷ ng ki Õ n thø c ® hä c , gi ¸ o v i ª n gi ó p hä c s i nh p h© n bi Ö t t× nh tr ¹ ng ®ê i s è ng v v Þ tr Ý c ñ a n« lÖ , n« ng n« , c « ng nh© n... tr o ng lÞ c h s ö . K h¸ i ni Ö m "c hñ nghÜ a t− b¶ n" ®− î c kha i th¸ c ë khÝ a c ¹ nh v Ò q ua n hÖ gi ÷ a gi a i c Ê p t− s ¶ n thè ng tr Þ v í i gi a i c Ê p v « s ¶ n v c ¸ c tÇ ng lí p nh© n d © n la o ®é ng kh¸ c , ®Ó hä c s i nh thÊ y r â m © u thuÉ n gi ÷ a gi a i c Ê p v « s ¶ n v nh© n d © n la o ®é ng v í i gi a i c Ê p t− s ¶ n ng y c ng s © u s ¾ c , d É n tí i nh÷ ng c ué c ®Ê u tr a nh m ¹ nh m Ï ga y g¾ t. S ù p h¸ t tr i Ó n tÊ t y Õ u c ñ a lÞ c h s ö , m c ué c ®Ê u tr a nh gi a i c Ê p gi ÷ a t− s ¶ n v v « s ¶ n l ®é ng lù c , d É n tí i th¾ ng lî i c ñ a c ¸ c h m ¹ ng x hé i c hñ nghÜ a . K Õ t q u¶ l c hñ nghÜ a x hé i nhÊ t ®Þ nh s Ï th¾ ng lî i c ò ng nh− s ù s ô p ®æ kh« ng tr ¸ nh khá i c ñ a c hñ nghÜ a t− b¶ n. N h− v Ë y , s ù h× nh th nh kh¸ i ni Ö m "c hñ nghÜ a t− b¶ n" ®− î c ti Õ n h nh tr o ng m é t q u¸ tr × nh hä c tË p d i , tr ¶ i q ua c ¸ c kho ¸ tr × nh lÞ c h s ö c Ë n ®¹ i , hi Ö n ®¹ i thÕ gi í i v Vi Ö t N a m , tr ª n c ¬ s ë c ¸ c t i li Ö u - s ù ki Ö n lÞ c h s ö p ho ng p hó v s ù kh¸ i q u¸ t - lý luË n ®− î c n© ng c a o d Ç n. Cuè i c ï ng, v i Ö c h× nh th nh kh¸ i ni Ö m p h¶ i d É n tí i v i Ö c s ö d ô ng nh÷ ng kh¸ i ni Ö m ® hä c ®Ó ti Õ p thu ki Õ n thø c m í i v o ®ê i s è ng. VÝ d ô : khi ® n¾ m kh¸ i ni Ö m "c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n", hä c s i nh s Ï c ã c ¬ s ë lý luË n ®Ó ®¸ nh gi ¸ , nhË n ®Þ nh nh÷ ng s ù ki Ö n, nh− c ué c C¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n P h¸ p thÕ kû XVI I I , c ué c Chi Õ n tr a nh gi nh ®é c lË p c ñ a c ¸ c thué c ®Þ a A nh ë B ¾ c M ü , ha y nh÷ ng s ù ki Ö n x¶ y r a ë thê i hi Ö n ®¹ i . N ¾ m v ÷ ng c ¸ c kh¸ i ni Ö m "c hi Õ n tr a nh c hÝ nh nghÜ a " v "c hi Õ n tr a nh p hi nghÜ a ", hä c s i nh c ã nhË n thø c ®ó ng v Ò nh÷ ng c ué c c hi Õ n tr a nh ® x¶ y r a tr o ng lÞ c h s ö , c ò ng nh− c ¸ c c ué c c hi Õ n tr a nh ®a ng d i Ô n r a tr ª n thÕ gi í i ng y na y . T õ v i Ö c nhË n thø c ®ó ng m hä c s i nh c ã th¸ i ®é v h nh ®é ng ®ó ng. 3 .V iÖ c n ª u q u y lu Ë t v b i h ä c lÞc h s ö t r o n g q u ¸ t r ×n h d ¹ y -h ä c L Þc h s ö T r ª n c ¬ s ë t¹ o bi Ó u t− î ng ®Ó h× nh th nh kh¸ i ni Ö m , hä c s i nh ® c ã s ù kh¸ i q u¸ t - lý luË n, s o ng c h− a p h¶ i ® d õ ng l¹ i ë ®© y , m p h¶ i ti Õ n ®Õ n n¾ m q uy luË t v r ó t r a b i hä c lÞ c h s ö . N h− ® tr × nh b y , nghi ª n c ø u kho a hä c c ò ng nh− hä c tË p lÞ c h s ö p h¶ i ®¹ t ®Õ n tr × nh ®é n¾ m q uy luË t ( tuú the o y ª u c Ç u v tr × nh ®é ) , v ý nghÜ a thù c ti Ô n c ñ a v i Ö c hä c lÞ c h s ö l bi Õ t v Ë n d ô ng nh÷ ng b i hä c c ñ a q u¸ 19
  20. khø c ué c s è ng hi Ö n t¹ i . C« ng v i Ö c n y c ò ng l m é t p hÇ n q ua n tr ä ng c ñ a v i Ö c p h¸ t tr i Ó n t− d uy v n¨ ng lù c thù c h nh c ñ a hä c s i nh. Co n ®− ê ng v nh÷ ng bi Ö n p h¸ p s − p h¹ m ®Ó r ó t r a q uy luË t v b i hä c lÞ c h s ö tr o ng d ¹ y - hä c L Þ c h s ö r Ê t ®a d ¹ ng, nh− ng nÕ u r ¬ i v o c « ng thø c , gi ¸ o ®i Ò u s Ï l m gi ¶ m t¸ c d ô ng c ñ a v i Ö c gi ¸ o d − ì ng v gi ¸ o d ô c . T r ª n c ¬ s ë nh÷ ng s ù ki Ö n lÞ c h s ö c ô thÓ , nh÷ ng bi Ó u t− î ng v kh¸ i ni Ö m ® thu nhË n ®− î c , gi ¸ o v i ª n h− í ng d É n hä c s i nh thÊ y ®− î c b¶ n c hÊ t, nh÷ ng m è i li ª n hÖ c ¬ b¶ n, th− ê ng lÆ p l¹ i gi ÷ a c ¸ c s ù ki Ö n v r ó t r a q uy luË t ( tuú tr × nh ®é hä c s i nh c ¸ c lí p , tÝ nh c hÊ t c ñ a q uy luË t m c ã thÓ nª u lª n q uy luË t, ho Æ c c hØ c ho c ¸ c e m nh÷ ng v Ê n ®Ò c ¬ b¶ n) . VÝ d ô , q ua nhi Ò u b i hä c v Ò t× nh h× nh c ¸ c n− í c tr − í c khi næ r a c ué c c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n, gi ¸ o v i ª n c ho hä c s i nh thÊ y m © u thuÉ n gi ÷ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t m í i v í i q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t c ò , lç i thê i l nguy ª n nh© n d É n ®Õ n c ¸ c h m ¹ ng. N é i d ung c ñ a v Ê n ®Ò ng y m é t thÓ hi Ö n c ô thÓ v s © u s ¾ c q ua c ¸ c b i hä c v c uè i c ï ng c ã thÓ nª u tæ ng q u¸ t q uy luË t v Ò tÝ nh tÊ t y Õ u gi ÷ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t v q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t ( q ua n hÖ s ¶ n xuÊ t p h¶ i p hï hî p v í i tÝ nh c hÊ t v tr × nh ®é c ñ a lù c l− î ng s ¶ n xuÊ t) . T uú tr × nh ®é c ñ a hä c s i nh m c ã thÓ nª u q uy luË t n y , s o ng né i d ung c ¬ b¶ n c ñ a nã p h¶ i ®− î c thÓ hi Ö n v q u¸ n tr i Ö t ( m é t c ¸ c h thÝ c h hî p ) tr o ng né i d ung c ¸ c b i hä c lÞ c h s ö nã i c hung, v Ò c ¸ c h m ¹ ng t− s ¶ n nã i r i ª ng. Vi Ö c r ó t r a b i hä c ki nh nghi Ö m c ho c ué c s è ng ®− î c ti Õ n h nh th« ng q ua v i Ö c s o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u. C« ng v i Ö c n y tr − í c hÕ t p h¶ i ®¸ p ø ng nh÷ ng nguy ª n t¾ c c ¬ b¶ n c ñ a p h− ¬ ng p h¸ p luË n s ö hä c , thù c ti Ô n lÞ c h s ö v nh» m v o y ª u c Ç u c ñ a hi Ö n t¹ i . D o ®ã , gi ¸ o v i ª n c Ç n l− u ý hä c s i nh kh« ng c hØ n¾ m v ÷ ng ki Õ n thø c lÞ c h s ö q u¸ khø m c ß n hi Ó u bi Õ t s © u s ¾ c v Ò t× nh h× nh c hÝ nh tr Þ - x hé i ng y na y , ®Ó c ho s ù s o s ¸ nh ®è i c hi Õ u kh« ng r ¬ i v o c « ng thø c . VÒ m Æ t s − p h¹ m , p h¶ i c hó ý ®Õ n ®Æ c ®i Ó m lø a tuæ i , t© m lý , tr × nh ®é hä c s i nh. Cã nhi Ò u bi Ö n p h¸ p ti Õ n h nh s o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u, li ª n hÖ t i li Ö u lÞ c h s ö v í i hi Ö n t¹ i . - R ó t r a b i hä c ki nh nghi Ö m lÞ c h s ö c ho hi Ö n t¹ i khi hä c c ¸ c s ù ki Ö n q u¸ khø ( r ó t r a b i hä c tõ C« ng x P a r i c ho c ¸ c h m ¹ ng Vi Ö t N a m ) . - N ª u tr i Ó n v ä ng c ñ a m é t s ù ki Ö n lÞ c h s ö ®a ng hä c tr o ng q u¸ tr × nh p h¸ t tr i Ó n c ñ a nã , q ua hä c tË p L Þ c h s ö c ¸ c h m ¹ ng Vi Ö t N a m tr o ng nh÷ ng n¨ m 1930 -194 5 ; nª u s ù p h¸ t tr i Ó n c ñ a p ho ng tr o gi ¶ i p hã ng d © n té c v í i c ¸ c c a o tr o 1930 -1931, 1936 -1939, 1939-194 5 v th¾ ng lî i c ñ a C¸ c h m ¹ ng th¸ ng T ¸ m 194 5 . - S o s ¸ nh nh÷ ng hi Ö n t− î ng x hé i c ï ng lo ¹ i , nh÷ ng hi Ö n t− î ng c ï ng c ã nguå n gè c v ®a ng p h¸ t tr i Ó n tr o ng hi Ö n t¹ i ®Ó hi Ó u r â b¶ n c hÊ t c ñ a nã ( khi hä c v Ò c hñ nghÜ a ®Õ q uè c nh÷ ng n¨ m c uè i thÕ kû XI X - ®Ç u thÕ kû XX, s o s ¸ nh nã v í i gi a i ®o ¹ n c hñ nghÜ a t− b¶ n tù d o v c hñ nghÜ a t− b¶ n hi Ö n ®¹ i ®Ó thÊ y r » ng : d ï c ã nh÷ ng ®Æ c ®i Ó m kh¸ c nha u tr o ng m ç i gi a i ®o ¹ n p h¸ t tr i Ó n c ñ a c hñ nghÜ a t− b¶ n, nh− ng v Ò b¶ n c hÊ t l kh« ng hÒ tha y ®æ i ) . - S o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u nh÷ ng s ù ki Ö n q u¸ khø v hi Ö n t¹ i ®Ó hi Ó u r â h¬ n nh÷ ng s ù ki Ö n Ê y . L i ª n hÖ c « ng c ué c x© y d ù ng ki nh tÕ , v ¨ n hã a c ñ a d © n té c tr o ng nh÷ ng thê i kú tr − í c ®Ó hi Ó u r â nhi Ö m v ô c ñ a c hó ng ta ng y na y tr o ng v i Ö c kÕ thõ a , b¶ o v Ö , p h¸ t tr i Ó n nh÷ ng d i s ¶ n v ¨ n ho ¸ c ñ a d © n té c tr o ng c « ng c ué c x© y d ù ng ®Ê t n− í c ng y na y . - S o s ¸ nh, ®è i c hi Õ u ha i s ù ki Ö n tr ¸ i ng− î c nha u ®Ó nª u b¶ n c hÊ t c ñ a m ç i s ù ki Ö n ( t× m hi Ó u c ¸ c bª n tha m c hi Õ n tr o ng c ué c Chi Õ n tr a nh thÕ gi í i thø nhÊ t, Chi Õ n tr a nh thÕ gi í i thø ha i ... ®Ó x¸ c ®Þ nh tÝ nh c hÊ t c hÝ nh nghÜ a ho Æ c p hi nghÜ a c ñ a m ç i bª n) . - N hÊ n m ¹ nh nh÷ ng v Ê n ®Ò q u¸ khø v É n c ã ý nghÜ a ®è i v í i thê i ®¹ i hi Ö n na y ( t− t− ë ng H å ChÝ M i nh v Ò ®é c lË p d © n té c , v Ò x hé i h¹ nh p hó c , Ê m no , v ¨ n m i nh ti Õ n bé ...) . Vi Ö c s o s ¸ nh, li ª n hÖ , ®è i c hi Õ u gi ÷ a lÞ c h s ö q u¸ khø v í i hi Ö n t¹ i p h¶ i s ¸ t, ®ó ng ( t i li Ö u q u¸ khø v t× nh h× nh hi Ö n na y ) , thi Õ t thù c ( r ó t r a b i hä c c ã Ý c h) . * * * H × nh th nh tr i thø c lÞ c h s ö c ho hä c s i nh l c « ng v i Ö c q ua n tr ä ng c ñ a nhË n thø c ( hä c tË p ) lÞ c h s ö the o ®ó ng né i d ung, ®Æ c tr − ng, c hø c n¨ ng, nhi Ö m v ô c ñ a m « n hä c ë tr − ê ng p hæ th« ng. N ã ®− î c 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2