Quan điểm của các nhà lý luận thuộc trường phái mác xít Áo về chủ nghĩa xã hội

QUAN ®iÓm cña c¸c nhµ lý luËn thuéc<br /> tr−êng ph¸I m¸c xÝt ¸o vÒ Chñ nghÜa x· héi<br /> <br /> <br /> NguyÔn ChÝ HiÕu(*)<br /> <br /> <br /> <br /> C ã thÓ kh¼ng ®Þnh, trong bèi c¶nh x·<br /> héi hiÖn ®¹i cßn ®Çy rÉy nh÷ng bÊt<br /> c«ng vµ m©u thuÉn, ng−êi lao ®éng cßn<br /> thuéc c¸c chÕ ®é chÝnh trÞ - x· héi kh¸c<br /> nhau còng cè g¾ng x©y dùng lý luËn vÒ<br /> CNXH cña riªng m×nh. Mét phÇn trong<br /> chÞu c¶nh lÇm than, cßn bÞ ¸p bøc vµ bãc sè hä ®· Ýt nhiÒu chÞu ¶nh h−ëng cña<br /> lét th× t− t−ëng XHCN lu«n gi÷ nguyªn CNXH m¸c xÝt, nh−ng hä còng cßn cè<br /> tÝnh thêi sù cña m×nh; cho dï CNXH g¾ng “chØnh lý” nã cho phï hîp víi bèi<br /> ®ang tr¶i qua giai ®o¹n tho¸i trµo vµ c¶nh hiÖn ®¹i. Mét sè kh¸c l¹i l¹m dông<br /> b¶n th©n qu¸ tr×nh x©y dùng CNXH t− t−ëng XHCN ®Ých thùc, xuyªn t¹c,<br /> trªn thùc tÕ, còng nh− lý luËn vÒ CNXH bãp mÐo nã cã chñ ®Ých nh»m ®¹t tíi<br /> vµ con ®−êng x©y dùng CNXH vÉn ®ang môc ®Ých lµ b¶o vÖ chÕ ®é x· héi hiÖn<br /> ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn bøc thiÕt. tån ë n−íc hä vµ quan träng h¬n lµ<br /> Giíi lý luËn ®ang nç lùc t×m kiÕm c©u nh»m chèng l¹i CNXH hiÖn thùc vµ c¬<br /> tr¶ lêi cho nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cÊp së t− t−ëng cña nã lµ CNXH khoa häc. (<br /> b¸ch ®ã nh»m gãp phÇn tiÕp tôc ph¸t 1. VÒ tr−êng ph¸i m¸c xÝt ¸o<br /> triÓn lý luËn Marx vÒ CNXH vµ con Trong c¸c n−íc sö dông ng«n ng÷<br /> ®−êng ®i lªn CNXH trong ®iÒu kiÖn §øc, vµo kho¶ng thËp niªn ®Çu cña thÕ<br /> hiÖn ®¹i. kû XX, ®· xuÊt hiÖn mét lo¹t nh÷ng nhµ<br /> ThÕ kû XX ®· tr«i qua cïng víi bao t− t−ëng theo chñ nghÜa Marx, nç lùc<br /> biÕn cè lÞch sö träng ®¹i, c¶ tÝch cùc lÉn ph¸t triÓn s¸ng t¹o lý luËn vÒ CNXH vµ<br /> tiªu cùc. Mét sè n−íc XHCN cßn l¹i ®· nhiÒu luËn ®iÓm cña hä vÉn cßn cã ý<br /> tiÕn hµnh c«ng cuéc x©y dùng mét x· nghÜa nhÊt ®Þnh trong lÞch sö ph¸t triÓn<br /> héi míi dùa trªn häc thuyÕt khoa häc vÒ chñ nghÜa Marx ë ph−¬ng T©y, cho dï<br /> CNXH. Tuy cßn nh÷ng trë ng¹i nhÊt chóng kh«ng cã ®−îc sù nhÊt qu¸n vµ<br /> ®Þnh trong c«ng cuéc x©y dùng Êy, tÝnh chØnh thÓ, hÖ thèng. Tr−êng ph¸i<br /> nh−ng nh÷ng thµnh tùu kh«ng thÓ b¸c m¸c xÝt ¸o lµ mét trong nh÷ng tr−êng<br /> bá ®−îc cña c¸c n−íc XHCN hiÖn thùc ph¸i nh− vËy, næi lªn tõ n¨m 1904 t¹i<br /> ®· cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn sè phËn ¸o víi mét lo¹t c¸c ®¹i biÓu næi tiÕng, cã<br /> cña rÊt nhiÒu n−íc, ®Õn toµn bé loµi ®ãng gãp lý luËn, s¸ng t¹o vÒ CNXH.<br /> ng−êi. NhiÒu ng−êi ®¹i diÖn cho c¸c<br /> tÇng líp nh©n d©n lao ®éng ë c¸c n−íc (∗)<br /> TS., Häc viÖn ChÝnh trÞ Khu vùc I.<br /> 4 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2014<br /> <br /> <br /> Tr−êng ph¸i nµy do O. Bauer (Phã chñ chuyÓn ®æi nµy cÇn ph¶i t«n träng c¸c<br /> tÞch §¶ng C«ng nh©n d©n chñ x· héi ¸o ®iÒu kiÖn khung d©n chñ nghÞ tr−êng.<br /> vµ lµ nhµ lý luËn hµng ®Çu cña §¶ng O. Bauer dù b¸o vÒ sù c©n b»ng trong<br /> nµy), M. Adler vµ R. Hilferding s¸ng c¸c quan hÖ quyÒn lùc gi÷a t− b¶n vµ<br /> lËp. Dï cã nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n kh¸c lao ®éng ë thêi ®¹i m×nh, cho nªn «ng<br /> nhau (T. Vogelsang (chñ biªn), 1971, coi c¸c ph−¬ng diÖn hiÖn thùc cho sù<br /> tr.59), nh−ng hä vÉn cã ®iÓm chung lµ chuyÓn ®æi XHCN chØ cã thÓ thùc hiÖn<br /> kiªn tr× tiÕp tôc quan ®iÓm cña Marx vÒ ®−îc th«ng qua sù t¸c ®éng lÉn nhau<br /> vÊn ®Ò giai cÊp vµ vÒ triÓn väng ph¸t cña tÊt c¶ c¸c tæ chøc vµ c¸c h×nh thøc<br /> triÓn CNXH khoa häc do Marx ®Ò xuÊt, ho¹t ®éng cña phong trµo c«ng nh©n.<br /> ®ång thêi tiÕp nhËn cã phª ph¸n c¸c tri Theo ®ã, tr−íc tiªn ph¶i kÓ ®Õn c¸c<br /> thøc khoa häc míi nhÊt thêi bÊy giê c«ng ®oµn vµ hÖ thèng réng lín c¸c Héi<br /> trong c¸c lÜnh vùc triÕt häc, kinh tÕ liªn hiÖp trong “thµnh Vienna ®á”<br /> chÝnh trÞ, x· héi häc vµo trong quan (http://www.rotes-wien.at/start.html) -<br /> niÖm cña m×nh. Hä còng chèng l¹i lý n¬i mµ §¶ng C«ng nh©n d©n chñ x· héi<br /> thuyÕt m¸c xÝt cña Karl Kautsky v× cho ¸o ®ang cÇm quyÒn suèt mét thêi gian<br /> r»ng, nã lµm x¬ cøng thÕ giíi quan c¸ch kh¸ dµi. Th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c tæ<br /> m¹ng vµ tá ra kh«ng cßn phï hîp víi chøc nh− vËy vµ qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸<br /> thùc tiÔn míi. c¸c c¬ quan hµnh ph¸p nhµ n−íc, mµ<br /> C¸c nhµ lý luËn thuéc tr−êng ph¸i tr−íc hÕt lµ c¶nh s¸t vµ hµnh chÝnh, th×<br /> m¸c xÝt ¸o mong muèn kÕt nèi di s¶n míi cã thÓ xo¸ bá ®−îc CNTB trong mét<br /> cña chñ nghÜa Marx víi sù ph¸t triÓn trÝ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi dÇn dÇn. O. Bauer<br /> tuÖ cña thêi ®¹i vµ th«ng qua ®ã lµm còng lµ ng−êi khëi x−íng C−¬ng lÜnh<br /> t¨ng c−êng t¸c ®éng, ¶nh h−ëng hµn Linz cña nÒn d©n chñ x· héi n¨m 1927.<br /> l©m vµ chÝnh trÞ cña dù ¸n XHCN. Hä C−¬ng lÜnh Linz vÉn tiÕp thu lý luËn<br /> tù coi m×nh lµ ng−êi ®øng gi÷a chñ cña Marx, luËn gi¶i tÝnh tÊt yÕu cña<br /> nghÜa Marx chÝnh thèng cña thêi ®¹i vµ thêi kú qu¸ ®é tõ chÕ ®é TBCN lªn chÕ<br /> chñ nghÜa xÐt l¹i d−íi ¶nh h−ëng cña E. ®é XHCN vµ më ®Çu b»ng c©u: “§¶ng<br /> Bernstein. Theo nghÜa Êy, hä cè g¾ng C«ng nh©n d©n chñ x· héi ¸o, dùa trªn<br /> ®¹t tíi tÝnh chÊt khoa häc cña chñ nghÜa häc thuyÕt CNXH khoa häc vµ trªn kinh<br /> Marx, nh−ng ®èi nghÞch l¹i víi nh÷ng nghiÖm ®Êu tranh th¾ng lîi kÐo dµi<br /> h×nh thøc gi¸o ®iÒu nÆng nÒ cña nã. hµng thËp niªn, g¾n bã mËt thiÕt víi c¸c<br /> Nhãm nh÷ng nhµ trÝ thøc vµ khoa häc §¶ng C«ng nh©n XHCN cña tÊt c¶ c¸c<br /> c¸nh t¶ t¹i Vienna ®· cè g¾ng thøc tØnh d©n téc, l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh gi¶i<br /> ý nghÜa v¨n hãa cña CNXH vÒ c¸c vÊn phãng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ ®Æt<br /> ®Ò kinh tÕ chÝnh trÞ c¬ b¶n vµ cã ®ãng môc tiªu cña nã lµ xãa bá chÕ ®é x· héi<br /> gãp vÒ lý luËn trong lÜnh vùc nµy. TBCN, x©y dùng chÕ ®é x· héi XHCN”<br /> 2. Quan ®iÓm lý luËn vÒ CNXH cña mét sè ®¹i diÖn (C−¬ng lÜnh Linz, 1999, tr.2).<br /> tiªu biÓu TiÕp thu t− t−ëng cña Marx vÒ nhµ<br /> a. O. Bauer (1881-1938) n−íc, O. Bauer cho r»ng, nhµ n−íc d©n<br /> Tr−íc hÕt, O. Bauer xem xÐt vÊn ®Ò chñ còng chØ lµ ph−¬ng tiÖn duy tr×<br /> sù chuyÓn ®æi XHCN d−íi c¸c ®iÒu kiÖn quyÒn lùc cña giai cÊp thèng trÞ vµ v×<br /> cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN cã thÓ vËy, nã vÉn cÇn ph¶i tån t¹i trong nÒn<br /> diÔn ra nh− thÕ nµo, nh−ng theo «ng, sù chuyªn chÝnh v« s¶n. Giai cÊp c«ng<br /> Quan ®iÓm cña c¸c nhµ lý luËn… 5<br /> <br /> nh©n chiÕm lÊy quyÒn thèng trÞ trong ¸o vµ «ng tin t−ëng ch¾c ch¾n r»ng,<br /> nhµ n−íc d©n chñ céng hßa kh«ng ph¶i sím muén th× ®iÒu ®ã sÏ x¶y ra vµ tr−íc<br /> ®Ó x©y dùng sù thèng trÞ giai cÊp míi, hÕt lµ ë “thµnh Vienna ®á” cña «ng.<br /> mµ lµ ®Ó xãa bá mäi sù thèng trÞ giai b. M. Adler (1873-1937)<br /> cÊp (C−¬ng lÜnh Linz, 1999, tr.2). Vµ<br /> §èi víi M. Adler, ph¸t triÓn lý<br /> trong x· héi CSCN t−¬ng lai, nhµ n−íc<br /> thuyÕt Marx víi ý nghÜa tr−íc hÕt lµ cÇn<br /> sÏ chÊm døt vai trß cña m×nh, sÏ tù tiªu<br /> ph¶i cã th¸i ®é cëi më ®èi víi sù ph¸t<br /> vong: “Céng ®ång XHCN ®Ých thùc<br /> triÓn triÕt häc míi cña thêi ®¹i vµ kh«ng<br /> kh«ng chØ ®èi lËp l¹i víi nhµ n−íc hiÖn<br /> ®−îc phÐp tù coi b¶n th©n m×nh lµ mét<br /> ®¹i, mµ cßn ®èi lËp víi tÊt c¶ c¸c h×nh<br /> hÖ thèng triÕt häc ®ãng kÝn. M. Adler ®Ò<br /> thøc nhµ n−íc trong lÞch sö” (O. Bauer,<br /> nghÞ x©y dùng mét lý luËn nhËn thøc vµ<br /> 1971, tr.508).<br /> lý thuyÕt khoa häc trªn c¬ së chñ nghÜa<br /> Mét ®iÓm ®¸ng l−u ý cña tr−êng Kant míi xuÊt hiÖn vµo thêi gian nµy vµ<br /> ph¸i m¸c xÝt ¸o chÝnh lµ ý t−ëng cña O. coi nã lµ c¬ së cho khoa häc x· héi m¸c<br /> Bauer vÒ “CNXH toµn vÑn”. §ã chÝnh lµ xÝt (M. Adler, 1975). Trªn ®Ønh cao cña<br /> cè g¾ng hîp nhÊt gi÷a CNCS X« viÕt víi triÕt häc phª ph¸n míi cã thÓ t¹o ra<br /> ph¸i d©n chñ x· héi trong khu«n khæ ®−îc c¬ së triÕt häc khoa häc t−¬ng øng<br /> mét Quèc tÕ ®¹i diÖn cho céng ®ång c¸c cho lý luËn m¸c xÝt víi t− c¸ch lµ mét<br /> ®¶ng XHCN. V× vËy, O. Bauer yªu cÇu gi¶ thuyÕt khoa häc x· héi. Nh− vËy,<br /> nh÷ng ng−êi b«n sª vÝch ph¶i thùc hiÖn khi kÕt hîp c¶ hai lÜnh vùc khoa häc:<br /> c¸c biÖn ph¸p, c¸c b−íc ®i cña qu¸ tr×nh lÜnh vùc x©y dùng c¬ së triÕt häc vµ lÜnh<br /> d©n chñ hãa vµ ®ång thêi còng ®Ò nghÞ vùc nghiªn cøu sù kiÖn khoa häc x· héi,<br /> nh÷ng ng−êi d©n chñ x· héi ph¶i quay chóng ta míi cã thÓ ®¹t ®−îc chuÈn mùc<br /> l−ng l¹i víi chñ nghÜa c¶i l−¬ng, xÐt l¹i phª ph¸n cëi më, t¹o ra ®−îc kh¶ n¨ng<br /> vµ h−íng tíi c¸ch m¹ng. Nh×n chung, ë ®Þnh h−íng x©y dùng lý luËn m¸c xÝt<br /> ®©y O. Bauer muèn t×m kiÕm “con sao cho ®ång ®iÖu víi c¸c b−íc tiÕn bé<br /> ®−êng thø ba”, con ®−êng trung gian khoa häc trªn c¸c lÜnh vùc quan träng.<br /> m¸c xÝt gi÷a nh÷ng ng−êi b«n sª vÝch vµ Theo ®ã, M. Adler kh«ng luËn chøng<br /> nh÷ng ng−êi d©n chñ x· héi c¶i l−¬ng, cho môc tiªu XHCN trong c¸c quy luËt<br /> víi môc tiªu cuèi cïng lµ d©n chñ hãa lÞch sö hay trong c¸c ®iÒu kiÖn cña sù<br /> chÝnh quyÒn X« viÕt vµ hîp nhÊt hai ph¸t triÓn vÒ lùc l−îng s¶n xuÊt, mµ ë<br /> ph¸i nµy trong mét Quèc tÕ chung. Tõ trong “c¸i tiªn nghiÖm x· héi”. ¤ng cho<br /> ®ã, O. Bauer kªu gäi kiªn tr×, b×nh tÜnh r»ng, con ng−êi ®· lu«n bÞ x· héi ho¸<br /> chê ®îi sù ph¸t triÓn chÝn muåi tiÕp trong c¸c h×nh thøc cña ý thøc, ng«n<br /> theo (víi khÈu hiÖu “h·y gi¶i lao c¸ch ng÷ vµ toµn thÓ nÒn v¨n ho¸ cña m×nh,<br /> m¹ng”), coi ®ã lµ b−íc chuÈn bÞ tÊt yÕu cho nªn chØ cã c¸c h×nh thøc liªn kÕt x·<br /> h−íng tíi môc tiªu c¸ch m¹ng cuèi cïng héi ho¸ cña mét x· héi ®oµn kÕt míi<br /> vµ môc tiªu Êy chØ ®¹t ®−îc khi cã ®−îc xøng ®¸ng víi c¸c ®iÒu kiÖn chung sèng<br /> c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan c¸ch m¹ng vµ cho con ng−êi. §Ó nhÊn m¹nh quan<br /> chóng nhÊt ®Þnh sÏ xuÊt hiÖn trong niÖm cña m×nh vÒ CNXH, M. Adler ®·<br /> t−¬ng lai gÇn. Thùc ra, ®iÒu O. Bauer ®−a kh¸i niÖm “d©n chñ x· héi” vµo vÞ<br /> mong muèn vµ chê ®îi chÝnh lµ ®a sè trÝ trung t©m. ¤ng phª ph¸n c¸ch hiÓu<br /> phiÕu bÇu cho §¶ng C«ng nh©n d©n chñ phæ biÕn, cã tÝnh h×nh thøc vÒ d©n chñ<br /> x· héi cña «ng trong toµn bé ®Êt n−íc vµ ph©n biÖt râ hai kh¸i niÖm “d©n chñ<br /> 6 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2014<br /> <br /> <br /> chÝnh trÞ” víi “d©n chñ x· héi” (M. Adler, c¸c tËp ®oµn, c¸c tê rít vµ c¸c liªn hiÖp<br /> 1974). Theo M. Adler, “d©n chñ chÝnh kinh tÕ TBCN lín ®−îc kÕt nèi víi nhau,<br /> trÞ” lµ ®ång nhÊt víi tæ chøc thèng trÞ còng nh− t¸c ®éng t−¬ng ®èi cña c¸c<br /> cña giai cÊp t− s¶n vµ v× vËy, chØ cã “d©n ng©n hµng lín vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ<br /> chñ x· héi” míi xãa bá ®−îc nh÷ng m©u ®an xen cña chóng, nh−ng ®iÒu ®ã<br /> thuÉn giai cÊp vµ ¸p bøc, bãc lét. T−¬ng kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc chÕ ngù ®−îc<br /> tù nh− c¸c quan niÖm vÒ d©n chñ kinh c¸c khñng ho¶ng riªng cã cña CNTB. Sù<br /> tÕ, «ng cßn hiÓu néi hµm cña nã lµ nÒn tù tæ chøc cña CNTB kh«ng diÔn ra v×<br /> d©n chñ më réng trong lÜnh vùc kinh tÕ lîi Ých x· héi, mµ vÉn tiÕp tôc phôc vô<br /> trung t©m cña c¸c tæ chøc x· héi. tr−íc hÕt cho lîi Ých cña t− b¶n.<br /> c. R. Hilferding (1877-1941) Song, c¸c h×nh thøc míi cña sù tù tæ<br /> TiÕp thu vµ ph¸t triÓn t− t−ëng cña chøc nµy còng ®ång thêi ®em ®Õn c¸c<br /> Marx trong bé “T− b¶n”, ngay tõ n¨m triÓn väng míi trªn ph−¬ng diÖn mét<br /> 1910, R. Hilferding ®· xuÊt b¶n t¸c cuéc chuyÓn ®æi XHCN cña x· héi. Qu¸<br /> phÈm næi tiÕng “T− b¶n tµi chÝnh”, tr×nh d©n chñ ho¸ vµ ®iÒu tiÕt XHCN v×<br /> trong ®ã c«ng bè nh÷ng nghiªn cøu míi lîi Ých cña toµn x· héi cã thÓ tËn dông<br /> nhÊt vÒ sù ph¸t triÓn cña CNTB ®−¬ng c¸c ®iÓm tù ®iÒu chØnh cña CNTB vµ sö<br /> thêi vµ ®· luËn chøng sù ph¸t triÓn cña dông chóng cho môc tiªu XHCN míi.<br /> CNTB tõ giai ®o¹n tù do c¹nh tranh sang Tuy nhiªn, kÓ c¶ víi c¸c h×nh thøc míi<br /> giai ®o¹n ®éc quyÒn (Xem: R. Hilferding, cña nã th× CNTB vÉn lu«n t×m c¸ch<br /> 2000). Khi tham kh¶o tµi liÖu nµy, V. I. kh¸ng cù l¹i sù v−ît qua cña CNXH.<br /> Lenin ®· ®¸nh gi¸ rÊt cao nh÷ng kÕt Do ®¸nh gi¸ thÊp t¸c ®éng cña c¸c<br /> qu¶ nghiªn cøu cña R. Hilferding vÒ sù lùc l−îng thÞ tr−êng, ngay c¶ trong<br /> ph¸t triÓn cña CNTB; K. Kautsky thËm CNTB cã tæ chøc, nªn R. Hilferding ®·<br /> chÝ cßn coi c«ng tr×nh nµy nh− lµ “tËp 4 bá qua c¸c tiÒm n¨ng chÕ ngù khñng<br /> cña bé T− b¶n cña Marx”. ho¶ng ®· cã ngay trong CNTB cã tæ chøc<br /> Träng t©m trong x©y dùng lý luËn vµ v× vËy, «ng ®· kh«ng thõa nhËn chÝnh<br /> vÒ CNXH cña R. Hilferding tr−íc hÕt lµ s¸ch phôc håi tÝch cùc trong cuéc khñng<br /> ë viÖc suy ngÉm lµm thÕ nµo ®Ó thóc ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m 1920<br /> ®Èy nÒn kinh tÕ TBCN thµnh c¸c h×nh nh− lµ mét dù ¸n kinh tÕ cã lîi cho sù<br /> thøc cña “CNTB cã tæ chøc”. R. chuyÓn ®æi dÇn dÇn sang CNXH.<br /> Hilferding quan t©m tr−íc tiªn tíi viÖc<br /> d. K. Renner (1870-1950)<br /> ph¸t triÓn mét lý luËn hiÖn thùc vÒ<br /> CNTB vµ kh¶ n¨ng tù thÝch nghi; nghÜa §ãng gãp quan träng nhÊt cña K.<br /> lµ «ng bá qua lý thuyÕt m¸c xÝt chÝnh Renner trong viÖc x©y dùng lý thuyÕt<br /> thèng, nh−ng l¹i kh«ng kh−íc tõ h¹t XHCN cña tr−êng ph¸i m¸c xÝt ¸o lµ<br /> nh©n c¸c ph©n tÝch m¸c xÝt vÒ CNTB. luËn ®iÓm ®−îc ph¸t triÓn trong cuèn<br /> Trong lý luËn cña m×nh vÒ CNTB cã tæ s¸ch cña «ng “Chøc n¨ng x· héi cña c¸c<br /> chøc, R. Hilferding m« t¶ kh¶ n¨ng cña thÓ chÕ ph¸p quyÒn” (Xem: K. Renner,<br /> CNTB hiÖn ®¹i tù t¹o ra c¸c c¬ chÕ ®iÒu 1994). K. Renner cho r»ng, th«ng qua sù<br /> chØnh, nh−ng nã vÉn kh«ng cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ cña nhµ n−íc vµ kinh tÕ ®èi víi<br /> v−ît qua khñng ho¶ng vµ m©u thuÉn c¬ ph¸p luËt d−íi c¸c ®iÒu kiÖn cña nÒn d©n<br /> b¶n cña CNTB. Kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh chñ chÝnh trÞ th× vÉn cã kh¶ n¨ng xuÊt<br /> TBCN xuÊt hiÖn th«ng qua h×nh thøc hiÖn sù ®iÒu tiÕt x· héi ®èi víi c¸c qu¸<br /> Quan ®iÓm cña c¸c nhµ lý luËn… 7<br /> <br /> tr×nh kinh tÕ theo môc tiªu cña CNXH gi¸o, nÒn kinh tÕ chÝnh trÞ vµ lý luËn<br /> mµ kh«ng cÇn ph¶i cã qu¸ tr×nh x· héi chuyÓn ®æi. Nghiªn cøu b¶n chÊt cña<br /> ho¸ mang tÝnh h×nh thøc vÒ t− liÖu s¶n t«n gi¸o, «ng kh¼ng ®Þnh r»ng, ®¹o ®øc<br /> xuÊt trªn quy m« ngµy cµng t¨ng. t«n gi¸o vµ c¸ch hiÓu dùa trªn ®¹o ®øc<br /> t«n gi¸o vÒ ý nghÜa cuéc sèng cña con<br /> K. Renner lËp luËn r»ng, th«ng qua<br /> ng−êi rèt cuéc chØ cã thÓ ®−îc hiÖn thùc<br /> ph¸p quyÒn th× nhµ n−íc d©n chñ cã thÓ<br /> hãa trong x· héi XHCN.<br /> ®−a ra c¸c chøc n¨ng quyÕt ®Þnh kinh tÕ<br /> d−íi sù gi¸m s¸t x· héi, do ®ßi hái tõ x· Víi t− c¸ch lµ mét nhµ kinh tÕ chÝnh<br /> héi vµ b»ng nh÷ng ph−¬ng thøc kh¸c trÞ chuyªn nghiÖp, trong rÊt nhiÒu bµi<br /> nhau, tuú theo lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh viÕt khoa häc cña m×nh nh»m b¶o vÖ<br /> tÕ vµ chøc n¨ng kinh tÕ t−¬ng øng. Theo quan ®iÓm kinh tÕ hiÖn thùc, «ng ®·<br /> kiÓu x· héi ho¸ nµy, së h÷u t− nh©n vÒ kªu gäi t¸ch biÖt kh¸i niÖm thÞ tr−êng ra<br /> t− liÖu s¶n xuÊt kh«ng buéc ph¶i bÞ xo¸ khái kh¸i niÖm TBCN. ¤ng hiÓu thÞ<br /> bá trªn danh nghÜa vµ sÏ diÔn ra qu¸ tr−êng nh− lµ “mét nguyªn t¾c kü<br /> tr×nh “quèc h÷u ho¸ nÒn kinh tÕ” cho thuËt” cña sù phèi hîp kinh tÕ, mµ chØ<br /> phÐp hiÖn thùc ho¸ c¸c môc tiªu cña cã nh÷ng ng−êi lu«n chÊp nhËn chñ<br /> chÝnh s¸ch kinh tÕ XHCN trªn quy m« nghÜa tËp trung quan liªu míi tõ bá nã.<br /> ngµy cµng lín. V× vËy, vµo cuèi nh÷ng n¨m 1920, «ng<br /> ®· phª ph¸n cuéc thö nghiÖm nÒn kinh<br /> Trong quan niÖm vÒ nhµ n−íc, gi÷a tÕ kÕ ho¹ch, tËp trung quan liªu cña<br /> K. Renner vµ O. Bauer ®· diÔn ra cuéc CNCS ë Liªn X«, nh−ng kh«ng kh−íc tõ<br /> tranh luËn m¹nh mÏ trªn mét lo¹t luËn triÓn väng c¶i biÕn XHCN ®èi víi<br /> ®iÓm r−êng cét. Kh«ng ®ång t×nh víi CNTB.<br /> quan ®iÓm cña O. Bauer còng nh− quan<br /> ®iÓm cña chñ nghÜa Marx vÒ sù tiªu Theo E. Haimann, mét chÝnh s¸ch<br /> vong tÊt yÕu cña nhµ n−íc trong CNCS h−íng tíi gi¶i phãng vÒ kinh tÕ cho<br /> t−¬ng lai, K. Renner cho r»ng, nhµ n−íc nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ tiÕp tôc ph¸t<br /> lµ kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong mäi thêi triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i th× cÇn<br /> ®¹i vµ trong mäi chÕ ®é x· héi v× nã cã ph¶i ®Ó cho thÞ tr−êng ho¹t ®éng th«ng<br /> vai trß trô cét ®iÒu phèi ho¹t ®éng cña qua c¸c yÕu tè kÕ ho¹ch, kiÓm tra vµ x·<br /> c¸c c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t− héi ho¸, chø kh«ng ®−îc xo¸ bá hoµn<br /> ph¸p, ban hµnh c¸c quyÕt ®Þnh hµnh toµn. Víi ®ét ph¸ nµy, «ng ®−îc coi lµ<br /> chÝnh vµ nh×n chung, nhê cã nhµ n−íc ng−êi ®i tiªn phong vÒ lý luËn XHCN<br /> th× sù chung sèng gi÷a ng−êi víi ng−êi míi vµ ph¶i ®Õn hµng thËp niªn sau th×<br /> trong mét céng ®ång víi quy m« lín míi lý luËn cña «ng míi ®−îc tiÕp nhËn vµo<br /> ®−îc ®¶m b¶o. trµo l−u lý luËn XHCN vµ trong c−¬ng<br /> lÜnh cña c¸c ®¶ng d©n chñ x· héi.<br /> e. E. Haimann (1889-1967)<br /> §¸ng l−u ý lµ tõ rÊt sím, khi bµn vÒ<br /> E. Haimann thùc ra lµ ng−êi §øc, CNXH trong sù biÕn chuyÓn cña x· héi<br /> nh−ng ®· cã thêi gian nghiªn cøu hiÖn ®¹i, «ng ®· cã quan niÖm rÊt ®óng<br /> chuyªn s©u t¹i Vienna vµ ®· kÕ thõa, r»ng, thÞ tr−êng vµ CNTB kh«ng ®ång<br /> ph¸t triÓn nh÷ng lý luËn cña tr−êng nhÊt víi nhau. E. Haimann viÕt: “ThÞ<br /> ph¸i m¸c xÝt ¸o. ¤ng ®· cã nh÷ng ®ãng tr−êng lµ c¸i kinh tÕ thùc sù trong nÒn<br /> gãp x©y dùng lý luËn XHCN trªn ba kinh tÕ hiÖn ®¹i, sù ph¸ hñy nã sÏ lµ<br /> lÜnh vùc chñ yÕu: lý luËn vÒ CNXH t«n mét b−íc nh¶y vµo h− v«... ThÞ tr−êng<br /> 8 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2014<br /> <br /> <br /> vµ CNTB râ rµng kh«ng ph¶i lµ mét... ra ®−îc mét chiÕn l−îc hiÖu qu¶ chèng<br /> NhiÖm vô XHCN lµ t¸ch biÖt c¸c ®iÒu l¹i chñ nghÜa ph¸t xÝt ®ang h×nh thµnh<br /> kiÖn kü thuËt ra khái c¸c ®iÒu kiÖn x· lóc bÊy giê. Víi sù tan r· cña c¸c tæ chøc<br /> héi cña thÞ tr−êng vµ ph¶i ®em l¹i cho cña phong trµo c«ng nh©n do sù xuÊt<br /> phong trµo tù do cña con ng−êi vÒ hiÖn “chñ nghÜa ph¸t xÝt ¸o” còng nh−<br /> ph−¬ng diÖn kinh tÕ c¸c ®iÒu kiÖn trung sù “gia nhËp” cña ¸o vµo n−íc §øc Quèc<br /> t©m mµ vÉn cã thÓ tr¸nh ®−îc mét sù x· th× vÒ c¬ b¶n, lý luËn cña ph¸i m¸c<br /> sôp ®æ TBCN” (E. Haimann, 1975, tr.88). xÝt ¸o ®· mÊt dÇn ¶nh h−ëng vµ kÓ tõ<br /> sau n¨m 1945 trë ®i, nã hÇu nh− kh«ng<br /> Quan niÖm cña E. Haimann vÒ<br /> cßn ®ãng vai trß ®¸ng kÓ nµo trong<br /> CNXH ®· cã søc nÆng ®Æc biÖt ®èi víi<br /> §¶ng D©n chñ x· héi ¸o.<br /> qu¸ tr×nh x©y dùng lý luËn XHCN sau<br /> ®ã ë c¸c ®¶ng m¸c xÝt ph−¬ng T©y. MÆc dï vËy, hä còng ®· cã nh÷ng<br /> CNXH, theo «ng, lµ mét nguyªn lý cÊu cèng hiÕn trªn lÜnh vùc lý luËn vÒ<br /> tróc, mµ sù hiÖn thùc ho¸ nã diÔn ra CNXH d−íi ¶nh h−ëng cña CNXH khoa<br /> th«ng qua t¸c ®éng dÇn dÇn còng nh− häc cña Marx nh−: nhÊn m¹nh vai trß<br /> chuyÓn biÕn dÇn c¸c cÊu tróc x· héi cña thÞ tr−êng ®èi víi triÓn väng cña<br /> trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng. CNXH, nh÷ng ph©n tÝch vÒ khñng<br /> Víi t− c¸ch lµ trËt tù x· héi tù do, c−¬ng ho¶ng cña CNTB b−íc sang giai ®o¹n<br /> lÜnh XHCN ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh liªn tôc ®éc quyÒn, vai trß cña “d©n chñ x· héi”<br /> xo¸ bá tõng phÇn c¸c cÊu tróc ho¹t ®éng ®èi víi dù ¸n chuyÓn ®æi dÇn dÇn tõ chÕ<br /> theo nguyªn lý x· héi TBCN vµ b»ng ®é x· héi TBCN sang CNXH. MÆc dï<br /> c¸ch ®ã, nã t¹o ra gi¸ trÞ ngµy cµng t¨ng cßn mang nÆng tÝnh c¶i l−¬ng, nh−ng ®ã<br /> cho nguyªn t¾c XHCN. lµ nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng ®−îc ghi nhËn.<br /> §Æc biÖt lµ ngay tõ rÊt sím, c¸c nhµ lý<br /> E. Haimann hiÓu qu¸ tr×nh chuyÓn<br /> luËn cña tr−êng ph¸i nµy ®· nhËn thÊy<br /> ®æi XHCN lµ mét sù thay thÕ vÒ cÊu<br /> vµ phª ph¸n tÝnh chÊt gi¸o ®iÒu, h¹n<br /> tróc vµ thay ®æi tõng b−íc c¸c yÕu tè<br /> chÕ cña m« h×nh XHCN X« viÕt víi chÕ<br /> TBCN b»ng c¸c yÕu tè XHCN. C¸c cÊu<br /> ®é kinh tÕ tËp trung, quan liªu sÏ n¶y<br /> tróc XHCN ®−îc ph¸c th¶o ngay trong<br /> sinh nhiÒu hÖ lôy vµ kh«ng ®óng víi<br /> c¸c kÕt cÊu hiÖn tån vµ nhê ®ã x· héi<br /> tinh thÇn cña CNXH khoa häc do Marx<br /> ngµy cµng tho¶ m·n c¸c yÕu tè chøc<br /> - Engels khëi x−íng vµ ®−îc V. I. Lenin<br /> n¨ng cña nguyªn t¾c XHCN vÒ “tù do x·<br /> ph¸t triÓn.<br /> héi”. Nh− vËy, E. Haimann ®· cung cÊp<br /> mét luËn chøng khoa häc x· héi theo Quan ®iÓm vÒ CNXH cña tr−êng<br /> quan ®iÓm cña riªng m×nh cho mét ph¸i m¸c xÝt ¸o cho ®Õn nay vÉn cßn cã<br /> chiÕn l−îc c¶i c¸ch vÒ kÕt cÊu cña nh÷ng ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ, vÉn cßn tiÕp<br /> CNXH trong tæng thÓ x· héi. tôc ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên trong cuéc sèng<br /> ®−¬ng ®¹i cña c¸c quèc gia ph−¬ng T©y,<br /> 3. KÕt luËn s¬ bé<br /> trong ®ã cã n−íc ¸o. ViÖc nghiªn cøu c¸c<br /> Ngµy nay, c¸c nhµ lý luËn cña §¶ng quan ®iÓm nµy cã thÓ gãp phÇn gióp Ých<br /> D©n chñ x· héi ¸o ®¸nh gi¸ r»ng, cho viÖc ho¹ch ®Þch chÝnh s¸ch ngo¹i<br /> tr−êng ph¸i m¸c xÝt ¸o nh×n chung ®· giao, hîp t¸c v¨n hãa cña chóng ta víi<br /> kh«ng ®¹t tíi ®−îc CNXH b»ng con c¸c n−íc ph−¬ng T©y nãi chung vµ Céng<br /> ®−êng d©n chñ c¶ vÒ lý luËn lÉn thùc hßa ¸o nãi riªng, theo ph−¬ng ch©m<br /> tiÔn vµ nã còng kh«ng cã kh¶ n¨ng ®−a “biÕt m×nh, biÕt ng−êi”, biÕt “g¹n ®ôc,<br /> Quan ®iÓm cña c¸c nhµ lý luËn… 9<br /> <br /> kh¬i trong”, tiÕp thu mét c¸ch cã phª 4. C−¬ng lÜnh Linz (1999), Nxb. Hµn<br /> ph¸n nh÷ng thµnh tùu cña thÕ giíi, vËn L©m, Berlin.<br /> dông chóng vµo c«ng cuéc x©y dùng<br /> 5. E. Haimann (1975), CNXH trong<br /> CNXH ë n−íc ta hiÖn nay vµ trong<br /> t−¬ng lai. §ång thêi, nã còng t¹o ®iÒu biÕn chuyÓn cña x· héi hiÖn ®¹i,<br /> kiÖn ®Ó chóng ta cã mét c¸i nh×n chÝnh Nxb. Dietz, Berlin.<br /> x¸c h¬n vÒ b¶n th©n chóng ta trong 6. R. Hilferding (2000), T− b¶n tµi<br /> nhËn thøc chñ nghÜa Marx - Lenin vµ chÝnh, Nxb. Volksbuchhandlung,<br /> ¸p dông nã vµo thùc tiÔn
Vienna.<br /> <br /> 7. K. Renner (1994), Chøc n¨ng x· héi<br /> Tµi liÖu tham kh¶o cña c¸c thÓ chÕ ph¸p quyÒn, Nxb.<br /> 1. M. Adler (1974), D©n chñ chÝnh trÞ Residenz, Salzburg.<br /> vµ d©n chñ x· héi, Nxb. Dietz,<br /> Berlin. 8. Thµnh vienna ®á 1919-1934,<br /> http://www.rotes-wien.at/start.html<br /> 2. M. Adler (1975), Kant vµ chñ nghÜa<br /> Marx, Nxb. Scientia, Berlin. 9. T. Vogelsang (chñ biªn, 1971), Tõ<br /> 3. O. Bauer (1971), VÊn ®Ò d©n téc vµ ®iÓn lÞch sö vµ chÝnh trÞ thÕ kû XX,<br /> nÒn d©n chñ x· héi, Nxb. HiÖp héi s¸ch §øc xuÊt b¶n,<br /> Auvermann, Glashuetten. Stuttgart.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (TiÕp theo trang 24) 6. R. Barthes (1985), L’aventure<br /> sÐmiologique (“Cuéc phiªu l−u ký<br /> kho¸ XI vÒ X©y dùng vµ ph¸t triÓn hiÖu häc”), Seuil, Paris.<br /> v¨n ho¸, con ng−êi ViÖt Nam ®¸p<br /> 7. Stuart Sim (1999),<br /> øng yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng<br /> “Postmodernism and Philosophy”<br /> ®Êt n−íc”, Nh©n d©n ®iÖn tö,<br /> (“Chñ nghÜa hËu hiÖn ®¹i vµ triÕt<br /> http://nhandan.com.vn/chinhtri/item/2<br /> häc”), trong The Routledge Critical<br /> 3477402-xay-dung-va-phat-trien-van-<br /> Dictionary of Postmodern Thought<br /> hoa-con-nguoi-viet-nam-dap-ung-yeu-<br /> (“Tõ ®iÓn phª b×nh t− t−ëng hËu<br /> cau-phat-trien-ben-vung-dat-nuoc.html.<br /> hiÖn ®¹i Routledge”), edited by<br /> 3. TrÇn §×nh Sö (2006), “Hai m−¬i Stuart Sim, Routledge Inc., New<br /> n¨m lý luËn, phª b×nh, nghiªn cøu York, USA.<br /> v¨n häc - Thµnh tùu vµ suy 8. Jonathan Hart and Terry Goldie<br /> ngÉm”, V¨n nghÖ, sè 52. (1997), “Post-colonial theory” (“Lý<br /> thuyÕt hËu thùc d©n / hËu thuéc<br /> 4. TrÞnh B¸ §Ünh (2002), Chñ nghÜa<br /> ®Þa”), Encyclopedia of Contemporary<br /> cÊu tróc vµ v¨n häc, Nxb. V¨n häc<br /> Literary Theory, General Editor<br /> - Trung t©m Nghiªn cøu Quèc häc,<br /> and Compiler: Irena R. Makaryk,<br /> Tp. Hå ChÝ Minh.<br /> University of Toronto Press,<br /> 5. NguyÔn V¨n Trung (1965), NhËn Toronto - Buffalo - London<br /> ®Þnh III, Nam S¬n xuÊt b¶n, Sµi Gßn. (reprinted for the fourth time).<br />