Quan hệ phối hợp, kiểm soát giữa cơ quan điều tra và viện kiểm sát trong khởi tố, điều tra vụ án hình sự

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự, Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát tuy có chức năng, nhiệm vụ khác nhau nhưng có mối quan hệ tố tụng chặt chẽ với nhau. Bài viết tập trung phân tích một số quy định của Bộ luật TTHS về quan hệ phối hợp, kiểm soát giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quan hệ phối hợp, kiểm soát giữa cơ quan điều tra và viện kiểm sát trong khởi tố, điều tra vụ án hình sự

THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT QUAN HỆ PHỐI HỢP, KIỂM SOÁT GIỮA CƠ QUAN ĐIỀU TRA VÀ VIỆN KIỂM SÁT TRONG KHỞI TỐ, ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ Đào Anh Tới* * ThS., Cục Pháp chế Bộ Công an. Thông tin bài viết: Tóm tắt: Từ khóa: Viện kiểm sát; Cơ quan Trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ án hình sự, Cơ quan điều tra và điều tra; khởi tố, điều tra án hình sự. Viện kiểm sát tuy có chức năng, nhiệm vụ khác nhau nhưng có mối quan hệ tố tụng chặt chẽ với nhau. Đây là mối quan hệ quan trọng và Lịch sử bài viết: cần được pháp luật tố tụng hình sự (TTHS) quy định rõ ràng, rành Nhận bài: 22/03/2017 mạch để tránh chồng chéo, đồng thời bảo đảm sự phối hợp kiểm soát Biên tập: 13/04/2017 giữa các cơ quan trong thực hiện quyền tư pháp ở giai đoạn khởi tố, Duyệt bài: 27/04/2017 điều tra vụ án hình sự. Bài viết tập trung phân tích một số quy định của Bộ luật TTHS về quan hệ phối hợp, kiểm soát giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát. Article Infomation: Abstract: Keywords: The People’s Procuracy; Although the Investigation Agencies and the People’s Procuracy Investigation Agency; investigation have different functions and responsibilities, they have closed legal of criminal cases. relationship during the stage of investigation and prosecution in the criminal cases. This is an important criminal procedure relationship Article History: which must be clearly and explicitly defined by the criminal procedure Received: 22 Mar. 2017 law in order to avoid the overlapped functions and tasks between the Edited: 13 Apr. 2017 Investigation Agencies and the People’s Procuracy. This article focuses Appproved: 27 Apr. 2017 on the analysis of the provisions of the Criminal Procedure Code related to criminal procedure relationships between the Investigation Agencies and the People’s Procuracy K hởi tố, điều tra án hình sự là giai điều tra án hình sự, Cơ quan điều tra và Viện đoạn đầu tiên của TTHS, có vai trò, kiểm sát có mối quan hệ chặt chẽ và là các ý nghĩa quan trọng đối với toàn bộ chủ thể chính tiến hành hoạt động này. Đây là quá trình TTHS. Trong hoạt động khởi tố, mối quan hệ tố tụng quan trọng trong TTHS, Số 14(342) T7/2017 55
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT là biểu hiện của nguyên tắc phân công, phối bảo đảm hoạt động điều tra tuân thủ đúng hợp, kiểm soát việc thực hiện quyền lực nhà quy định của pháp luật. nước trong hoạt động tư pháp. Mối quan hệ Theo quy định tại các điều 183, 189, này được hình thành ngay từ khi có tố giác, 190, 191, 201, 202, 204 Bộ luật TTHS năm tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và 2015, khi tiến hành các hoạt động hỏi cung, trong toàn bộ quá trình điều tra (kể cả điều đối chất, nhận dạng, nhận biết giọng nói, tra lại, điều tra bổ sung). Nếu quan hệ này khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử được vận hành tốt, nhịp nhàng, hiệu quả sẽ thi, thực nghiệm điều tra, Cơ quan điều tra góp phần bảo đảm việc phát hiện tội phạm, phải báo cho Viện kiểm sát cùng cấp biết điều tra, xử lý các vụ án hình sự đúng người, và cử kiểm sát viên tham gia các hoạt động đúng tội, đúng pháp luật, không để xảy ra điều tra trên; Cơ quan điều tra cũng phải oan, sai hoặc bỏ lọt tội phạm, tiết kiệm thời thông báo, cung cấp cho Viện kiểm sát các gian và chi phí vật chất trong hoạt động tài liệu, chứng cứ thu thập được, tiến độ giải TTHS. quyết vụ án hình sự, các vấn đề phức tạp Bộ luật TTHS năm 2015 đã có nhiều phát sinh để phối hợp giải quyết; Cơ quan quy định nhằm đổi mới mối quan hệ tố tụng điều tra có trách nhiệm lập hồ sơ vụ án hình giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát theo sự nhưng phải phối hợp chặt chẽ với Viện hướng tăng cường quan hệ phối hợp nhưng kiểm sát, vì hồ sơ vụ án là căn cứ pháp lý có sự kiểm tra, kiểm soát giữa các cơ quan quan trọng để Viện kiểm sát ban hành các trong việc thực hiện quyền tư pháp. quyết định TTHS và thực hành quyền công 1. Trong quan hệ phối hợp khởi tố, điều tố tại phiên tòa. tra vụ án hình sự Trong quá trình kiểm sát điều tra, Viện Phối hợp là một trong các hình thức kiểm sát cũng phải có trách nhiệm phối hợp và nguyên tắc hoạt động không thể thiếu chặt chẽ với Cơ quan điều tra. Đối với các giữa các cơ quan nhà nước. Trong TTHS, hoạt động điều tra bắt buộc phải có sự tham Viện kiểm sát có quan hệ phối hợp trực tiếp gia của Viện kiểm sát, khi nhận được thông với Tòa án, Cơ quan điều tra và Cơ quan thi báo của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát phải hành án. kịp thời cử kiểm sát viên có mặt để kiểm Trong giai đoạn khởi tố, điều tra vụ sát hoạt động điều tra; thông báo kịp thời án hình sự, Cơ quan điều tra và Viện kiểm ban hành các quyết định, yêu cầu bảo đảm sát có quan hệ phối hợp nhằm bảo đảm phát cho hoạt động điều tra được tiến hành một hiện, điều tra và xử lý tội phạm một cách cách khẩn trương, đầy đủ, chính xác; kiểm nhanh chóng, kịp thời, hiệu quả và đúng tra các thủ tục tố tụng để phát hiện vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, mỗi cơ quan có chức và yêu cầu Cơ quan điều tra khắc phục, bổ năng, nhiệm vụ khác nhau, nên sự phối hợp sung. Trong công tác phối hợp, Viện kiểm giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát biểu sát cũng phải tuân thủ các quy định của Bộ hiện bằng sự ràng buộc, phụ thuộc lẫn nhau luật TTHS, cân nhắc một cách toàn diện trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ. giữa yêu cầu chính trị, pháp luật, nghiệp vụ Trong giai đoạn điều tra, Cơ quan điều để phối hợp với Cơ quan điều tra khám phá, tra và Viện kiểm sát đều được giao những điều tra vụ án hình sự, không vì kiểm sát nhiệm vụ, quyền hạn rất cụ thể. Hoạt động điều tra mà cản trở hoặc làm chậm tiến độ điều tra chủ yếu do Cơ quan điều tra tiến điều tra vụ án hình sự. hành nhưng phải phối hợp với Viện kiểm sát Bên cạnh yêu cầu phân công rõ ràng, để Viện kiểm sát thực hiện kiểm sát điều tra, rành mạch về chức năng, nhiệm vụ, trong 56 Số 14(342) T7/2017
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT quan hệ phối hợp giữa Cơ quan điều tra và định của Bộ luật Hình sự. Điều này được Viện kiểm sát đòi hỏi phải có nguyên tắc để thể hiện qua việc Viện kiểm sát thực hiện làm cơ sở hình thành những chuẩn mực pháp phê chuẩn quyết định khởi tố bị can của Cơ lý và cách ứng xử của các chủ thể trong quá quan điều tra, nếu thấy Cơ quan điều tra trình giải quyết vụ án hình sự. Về nguyên khởi tố bị can chưa đủ căn cứ hoặc chưa phù tắc của quan hệ phối hợp, Điều 20 Bộ luật hợp với tài liệu, chứng cứ thu thập được thì TTHS năm 2015 quy định “Viện kiểm sát Viện kiểm sát yêu cầu Cơ quan điều tra hủy thực hành quyền công tố và kiểm sát việc bỏ quyết định khởi tố bị can hoặc ra quyết tuân theo pháp luật trong TTHS, quyết định định khởi tố bị can về một tội danh khác phù việc buộc tội, phát hiện vi phạm pháp luật hợp hơn. Ngay cả khi Cơ quan điều tra đã nhằm bảo đảm mọi hành vi phạm tội, người hoàn tất việc điều tra, ra bản kết luận điều phạm tội, pháp nhân phạm tội, vi phạm pháp tra đề nghị truy tố bị can, nhưng nếu xét thấy luật đều phải được phát hiện và xử lý kịp không đủ căn cứ buộc tội, Viện kiểm sát sẽ thời, nghiêm minh, việc khởi tố, điều tra, trả hồ sơ cho Cơ quan điều tra để điều tra bổ truy tố, xét xử, thi hành án đúng người, sung hoặc quyết định đình chỉ vụ án, quyết đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội định đình chỉ vụ án đối với bị can nếu có căn phạm và người phạm tội, pháp nhân phạm cứ theo quy định của pháp luật. tội, không làm oan người vô tội”. Điều đó Để tạo cơ sở pháp lý cho Viện kiểm sát có nghĩa là Viện kiểm sát là cơ quan “quyết thực hiện vai trò “quyết định buộc tội”, Bộ định việc buộc tội”, quyền năng pháp lý mà luật TTHS năm 2015 bổ sung cho Viện kiểm Nhà nước giao cho duy nhất cơ quan công sát nhiều chức năng, nhiệm vụ mới, đặc biệt tố thực hiện. Quy định này có tính nguyên là quy định Viện kiểm sát thực hành quyền tắc, khẳng định rõ hơn vị trí, vai trò của công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật Viện kiểm sát trong việc thực hiện quyền ngay từ giai đoạn giải quyết tố giác, tin báo tư pháp. Cùng với Viện kiểm sát, Cơ quan về tội phạm và kiến nghị khởi tố. Theo đó, điều tra cũng tham gia buộc tội nhưng Viện khi Cơ quan điều tra tiếp nhận, giải quyết tố kiểm sát đóng vai trò là cơ quan quyết định. giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi Viện kiểm sát cần sử dụng kết quả hoạt động tố, Viện kiểm sát có quyền đề ra yêu cầu điều tra của Cơ quan điều tra để quyết định kiểm tra, xác minh và yêu cầu Cơ quan điều việc luận tội bị can tại phiên tòa. Bằng các tra thực hiện; hủy bỏ quyết định tạm giữ, biện pháp điều tra theo quy định của pháp quyết định khởi tố vụ án hình sự, quyết định luật, Cơ quan điều tra phải thu thập đầy đủ không khởi tố vụ án hình sự, quyết định tạm chứng cứ để chứng minh tội phạm, làm sáng đình chỉ giải quyết nguồn tin về tội phạm và tỏ toàn bộ nội dung vụ án, lập hồ sơ vụ án, các quyết định tố tụng khác trái pháp luật làm cơ sở để Viện kiểm sát quyết định ra bản của Cơ quan điều tra và nhiệm vụ, quyền cáo trạng truy tố bị can trước phiên tòa; nếu hạn khác trong việc thực hành quyền công tố quá trình điều tra không thu thập được đầy và kiểm sát việc giải quyết nguồn tin về tội đủ chứng cứ, có thiếu sót thì Viện kiểm sát phạm theo quy định của Bộ luật này nhằm sẽ không tiến hành buộc tội bị can mà yêu chống bỏ lọt tội phạm, chống làm oan người cầu Cơ quan điều tra điều tra bổ sung, tạm vô tội (các điều 159, 160). Đến giai đoạn đình chỉ hoặc đình chỉ điều tra theo quy định điều tra, Viện kiểm sát đề ra yêu cầu điều của pháp luật. tra và yêu cầu Cơ quan điều tra thực hiện để Là cơ quan “quyết định việc buộc tội” làm rõ tội phạm, người phạm tội; trực tiếp nên Viện kiểm sát quyết định tội danh mà tiến hành các hoạt động điều tra để bổ sung người phạm tội phải bị truy cứu theo quy tài liệu, chứng cứ khi phát hiện có dấu hiệu Số 14(342) T7/2017 57
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT oan, sai, bỏ lọt tội phạm, vi phạm pháp luật các quyền hạn nhất định trong hoạt động mà Viện kiểm sát đã yêu cầu bằng văn bản điều tra, đó là: quyền giám sát, quyền yêu nhưng không được khắc phục hoặc trường cầu và quyền hủy bỏ các quyết định, hành hợp để kiểm tra, bổ sung tài liệu, chứng cứ vi tố tụng không có căn cứ pháp luật của khi quyết định việc truy tố (Điều 165); tham Cơ quan điều tra. Nghiên cứu các quy định gia cùng Cơ quan điều tra tiến hành các của Bộ luật TTHS năm 2015 cho thấy, các hoạt động điều tra như: khám nghiệm hiện quyền năng này của Viện kiểm sát được biểu trường, khám nghiệm tử thi, hỏi cung, đối hiện dưới các hình thức chủ yếu như sau: chất, nhận dạng,... - Viện kiểm sát thực hiện quyền giám Xét cho cùng, những nhiệm vụ, quyền sát hoạt động điều tra của Cơ quan điều tra hạn nêu trên của Viện kiểm sát nhằm bảo một cách trực tiếp, như việc kiểm sát các đảm cho Viện kiểm sát chủ động nắm chắc hoạt động: khám nghiệm hiện trường (Điều và kiểm sát chặt chẽ toàn bộ quá trình điều 201), khám nghiệm tử thi (Điều 202), hỏi tra vụ án, đưa ra quyết định buộc tội bị can cung bị can (Điều 183)… hoặc giám sát đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, thuyết gián tiếp thông qua việc nghiên cứu hồ sơ, phục, hạn chế oan, sai ngay từ những giai tài liệu phản ánh hoạt động điều tra. Quyền đoạn đầu của TTHS. giám sát của Viện kiểm sát thể hiện rõ nhất 2. Trong quan hệ kiểm soát việc thực hiện trong việc kiểm sát việc thực hiện các quyền quyền lực nhà nước ở giai đoạn khởi tố, năng, hành vi tố tụng của Cơ quan điều tra điều tra vụ án hình sự bằng việc nhất trí hoặc không nhất trí với Kiểm soát quyền lực cũng là một Cơ quan điều tra thông qua việc phê chuẩn nguyên tắc cơ bản của quá trình tổ chức và hoặc không phê chuẩn các quyết định tố thực hiện quyền lực nhà nước. Bất cứ lĩnh tụng quan trọng của Cơ quan điều tra như: vực nào có quyền lực nhà nước cũng cần quyết định khởi tố bị can (Điều 179, Điều phải có cơ chế kiểm tra, giám sát việc thực 180); quyết định áp dụng biện pháp điều tra hiện. tố tụng đặc biệt (Điều 225); quyết định áp dụng các biện pháp bắt người bị giữ trong Theo quy định tại Điều 20 Bộ luật trường hợp khẩn cấp (Điều 110), bắt bị can TTHS năm 2015, Viện kiểm sát là cơ quan để tạm giam (Điều 113), gia hạn tạm giữ thực hành quyền công tố và kiểm sát việc (Điều 118),… tuân theo pháp luật trong TTHS, nhằm phát hiện vi phạm pháp luật, bảo đảm mọi hành vi Từ trước đến nay, Viện kiểm sát thực phạm tội, người phạm tội, pháp nhân phạm hiện quyền giám sát hoạt động điều tra của tội, vi phạm pháp luật đều phải được phát Cơ quan điều tra vẫn được coi là một nguyên hiện và xử lý kịp thời, nghiêm minh, việc tắc trong TTHS. Bởi vì, bất kỳ cơ chế hoạt khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án động nào, quyền hạn nào cũng cần có sự đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không kiểm tra, giám sát. Qua thực hiện quyền để lọt tội phạm và người phạm tội, pháp giám sát, Viện kiểm sát mới có cơ sở để xác nhân phạm tội, không làm oan người vô tội. định được hoạt động điều tra được thực hiện Thực chất hoạt động kiểm sát hoạt đúng hay sai, có khách quan, đầy đủ không. động điều tra, xét xử và thi hành án của Viện - Viện kiểm sát thực hiện quyền yêu kiểm sát là việc kiểm soát quyền lực nhà cầu Cơ quan điều tra thực hiện các hoạt nước trong hoạt động tư pháp hình sự. Để động điều tra khi thông qua hoạt động giám thực hiện chức năng hiến định quan trọng sát hoạt động điều tra mà phát hiện thấy việc này, pháp luật TTHS trao cho Viện kiểm sát điều tra chưa đầy đủ, chính xác hoặc có vi 58 Số 14(342) T7/2017
THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT phạm pháp luật. Quyền yêu cầu của Viện quyền: hủy bỏ quyết định áp dụng biện pháp kiểm sát đối với Cơ quan điều tra được quy ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế, biện pháp định rõ trong Bộ luật TTHS năm 2015. Cụ điều tra tố tụng đặc biệt; hủy bỏ quyết định thể, trong trường hợp xét thấy Cơ quan điều tạm đình chỉ việc giải quyết nguồn tin về tội tra khởi tố bị can chưa khởi tố vụ án, khởi tố phạm của Cơ quan điều tra (Điều 41); hủy bị can hoặc khởi tố chưa đúng tội danh hoặc bỏ quyết định khởi tố, quyết định thay đổi còn bỏ lọt tội phạm, Viện kiểm sát có quyền: hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình yêu cầu Cơ quan điều tra khởi tố hoặc thay sự, quyết định không khởi tố vụ án hình sự đổi, bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình và các quyết định tố tụng khác không có căn sự, khởi tố bị can (Khoản 1 Điều 165); yêu cứ và trái pháp luật của Cơ quan điều tra cầu Cơ quan điều tra truy nã bị can, áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt (Khoản (Điều 161, Điều 165). 6 Điều 165); yêu cầu Cơ quan điều tra xử Có thể nói rằng, quyền giám sát và lý nghiêm minh người tham gia tố tụng vi quyền hủy bỏ của Viện kiểm sát đối với phạm pháp luật (Khoản 2 Điều 166); yêu cầu các quyết định trái pháp luật của Cơ quan Cơ quan điều tra cung cấp tài liệu liên quan điều tra là các quyền độc lập của Viện kiểm để kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong sát nhưng có mối liên hệ chặt chẽ, hỗ trợ việc khởi tố, điều tra khi cần thiết (Khoản 4 lẫn nhau. Vì nếu chỉ có quyền giám sát mà Điều 166). không có quyền hủy bỏ thì quyền yêu cầu Khi phát hiện việc điều tra không đầy chỉ là hình thức; ngược lại, kết quả thực đủ, vi phạm pháp luật thì Viện kiểm sát có hiện quyền giám sát là tiền đề để Viện kiểm quyền: yêu cầu Cơ quan điều tra phải tiến sát thực hiện quyền yêu cầu, quyền hủy bỏ. hành hoạt động điều tra đúng pháp luật; Thực tế cho thấy, không phải lúc nào Viện kiểm tra việc điều tra và thông báo kết quả kiểm sát cũng thực hiện đầy đủ các quyền cho Viện kiểm sát; cung cấp tài liệu liên năng trên, nhất là khi hoạt động điều tra đã quan đến hành vi, quyết định tố tụng có vi tuân thủ các quy định của pháp luật thì Viện phạm pháp luật trong việc điều tra; yêu cầu Cơ quan điều tra khắc phục vi phạm trong kiểm sát chỉ thực hiện quyền giám sát đối việc khởi tố, điều tra; yêu cầu Thủ trưởng với Cơ quan điều tra; khi Cơ quan điều tra Cơ quan điều tra thay đổi điều tra viên, cán tiến hành điều tra vụ án chưa đầy đủ hoặc bộ điều tra, xử lý nghiêm minh điều tra viên, có hoạt động tố tụng không có căn cứ, Viện cán bộ điều tra vi phạm pháp luật trong hoạt kiểm sát sẽ thực hiện cả quyền giám sát, yêu động tố tụng (các khoản 5, 6, 7 Điều 166)... cầu và hủy bỏ. Tuy nhiên, về mặt pháp lý, Cơ quan điều tra có trách nhiệm phải Viện kiểm sát cần có đầy đủ các quyền năng thực hiện các yêu cầu, quyết định của Viện trên mới có khả năng kiểm soát trực tiếp, kiểm sát. toàn diện và hữu hiệu hoạt động điều tra vụ án hình sự của Cơ quan điều tra, góp phần - Viện kiểm sát có quyền huỷ bỏ các quyết định trái pháp luật của Cơ quan điều quan trọng làm cho hoạt động điều tra tuân tra. Đây là một trong những quyền năng thủ các quy định của pháp luật, đồng thời quan trọng mà pháp luật quy định cho Viện phát huy được vai trò là cơ quan “quyết định kiểm sát, là phương tiện của hoạt động kiểm việc buộc tội”, tăng cường trách nhiệm công sát, bảo đảm cho việc kiểm sát việc tuân theo tố trong giai đoạn điều tra, hạn chế oan, sai, pháp luật trong hoạt động điều tra. Theo quy bảo đảm quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức định của Bộ luật TTHS, Viện kiểm sát có trong TTHS theo quy định của pháp luật Số 14(342) T7/2017 59