BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ
............/............. ....../.......
HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA
TRẦN VĂN THANH
QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HẢI QUAN
ĐỐI VỚI HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU KHI
THỰC HIỆN THỦ TỤC HẢI QUAN ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM.
Chuyên ngành: Quản lý công
Mã số: 8 34 04 03
TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG ĐĂKLĂK, NĂM 2019
1
Công trình được hoàn thành tại:
HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Đăng Quế
Phản biện 1: TS. Chu Xuân Khánh - Học viện hành
chính Quốc gia.
Phản biện 2: TS. Nguyễn Phú Thái - Viện nghiên cứu
phát triển kinh tế - xã hội Đà Nẵng.
Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ,
Học viện Hành chính Quốc gia.
Địa điểm: Hội trường Phân viện Học viện Hành chính Quốc
gia khu vực Tây Nguyên.
Số: 51 - Phạm Văn Đồng - TP Buôn Ma Thuột - tỉnh
ĐăkLăk.
Thời gian: vào hồi 10 giờ 30 ngày 03 tháng 5 năm 2019
Có thể tìm hiểu luận văn tại Thư viện Học viện Hành chính Quốc gia.
Hoặc trên trang Web Khoa Sau đại học, Học viện Hành chính Quốc gia.
2
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm qua, Việt Nam đã có những bước tiến
quan trọng về cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh; kinh tế phục
hồi và liên tục tăng trưởng. Các Nghị quyết số 19/NQ-CP của Chính
phủ (CP) về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường
kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia yêu cầu các bộ,
ngành, địa phương cần tập trung chỉ đạo thực hiện đồng bộ các giải
pháp như đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính (TTHC), rút ngắn
quy trình xử lý, giảm thời gian thực hiện TTHC, giảm chi phí hành
chính, bảo đảm công khai, minh bạch và nâng cao trách nhiệm của
các cơ quan hành chính Nhà nước,… tạo thuận lợi hơn nữa cho trao
đổi thương mại, xây dựng các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp.
Một trong những cơ quan quản lý Nhà nước (QLNN) trong
lĩnh vực xuất nhập khẩu (XNK) hàng hóa là cơ quan Hải quan
(CQHQ). Trong những năm qua, ngành HQ đã và đang thực hiện cải
cách TTHC, đơn giản hóa thủ tục hải quan (TTHQ), ứng dụng rộng
rãi công nghệ thông tin (CNTT),.. Thủ tục hải quan điện tử
(TTHQĐT) đã được Tổng cục Hải quan (TCHQ) triển khai thành
công và là một trong những bước đột phá trong công cuộc cải cách
và hiện đại hóa (HĐH) HQ Việt Nam, chuyển đổi căn bản trong
phương thức quản lý của ngành, tăng cường hiệu quả của công tác
QLNN nói chung và công tác QLNN về hải quan nói riêng.
Lợi ích và hiệu quả rõ nét mà TTHQĐT mang lại cho doanh
nghiệp (DN) là giảm rất nhiều thời gian làm thủ tục, giảm thiểu tối
đa hồ sơ, giấy tờ làm TTHQ, giảm TTHC, chi phí,...Tuy nhiên, công
tác QLNN về hải quan đối với hàng hóa XNK cũng phát sinh nhiều
1
yêu cầu, nhiệm vụ phức tạp hơn, nhiều DN lợi dụng chính sách ưu
đãi để buôn lậu, gian lận thương mại (BL, GLTM), trốn thuế;…
Quá trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn cho thấy, một vấn
đề cấp bách hiện nay là phải nghiên cứu, làm rõ, khắc phục những
tồn tại, hạn chế trong công tác QLNN về hải quan đối với hàng hóa
XNK trên tinh thần tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho DN nhưng vẫn
đảm bảo hiệu lực, hiệu quả QLNN.
Chính vì vậy, học viên đã chọn đề tài “Quản lý Nhà nước về
Hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực hiện thủ tục hải
quan điện tử ở Việt Nam” làm luận văn Thạc sĩ.
2. Tình hình nghiên cứu
Trong những năm qua, đã có nhiều tác giả nghiên cứu vấn đề
TTHQĐT. Các tác giả đã đề cập đến TTHQĐT, nhưng chỉ tập trung
đi sâu, phân tích đánh giá sự hài lòng của khách hàng khi sử dụng
dịch vụ TTHQĐT. Hoặc chỉ đề cập đến những lý luận chung nhất về
TTHQĐT; dự báo những thuận lợi, khó khăn của việc triển khai mô
hình TTHQĐT ở nước ta và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao
hiệu quả, hoàn thiện quy trình TTHQĐT.
Tuy nhiên, chưa có đề tài nào nghiên cứu vấn đề đứng trên
góc độ QLNN. Vì vậy, đề tài “Quản lý Nhà nước về Hải quan đối
với hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử ở
Việt Nam” là đề tài mới, không trùng lặp với bất kỳ công trình
nghiên cứu nào.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục tiêu nghiên cứu
Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý
đối với XNK hàng hóa khi thực hiện TTHQĐT để đề xuất những giải
2
pháp nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu lực, hiệu quả QLNN của ngành
HQ Việt Nam đối với hàng hóa XNK trong thời gian tới.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận QLNN về hải quan đối
với hàng hóa XNK khi thực hiện TTHQĐT;
- Đánh giá thực trạng của ngành HQ Việt Nam từ năm 2014
đến năm 2018 trong quản lý hàng hóa XNK, rút ra những ưu điểm,
những hạn chế và nguyên nhân;
- Quan điểm và đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện,
nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác QLNN về hải quan đối với hàng
hóa XNK khi thực hiện TTHQĐT trong thời gian tới.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là thực trạng công tác
QLNN về HQ đối với hàng hóa XNK khi thực hiện TTHQĐT ở Việt
Nam.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về thời gian: 5 năm (từ 2014 đến 2018)
- Phạm vi về chủ thể: Luận văn nghiên cứu về vấn đề QLNN
về HQ đối với hàng hóa XNK khi thực hiện TTHQĐTở Việt Nam.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Luận văn nghiên cứu dựa trên quan điểm, đường lối, chính
sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước trong phát triển kinh tế
hàng hóa, QLNN đối với chính sách công.
5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu;
- Phương pháp thống kê và phân tích số liệu;
3
- Phương pháp nghiên cứu điển hình;
- Phương pháp tổng kết thực tiễn;
6. Ý nghĩa của luận văn
6.1. Ý nghĩa lý luận
Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm rõ lý luận và
thực trạng QLNN về hải quan đối với hàng hóa XNK khi thực hiện
TTHQĐT ở Việt Nam, qua đó giúp cho ngành HQ Việt Nam đề ra
các phương pháp thực hiện, các biện pháp quản lý hiệu quả hơn.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Đánh giá khách quan, toàn diện thực trạng QLNN về HQ đối
với hàng hóa XNK khi thực hiện TTHQĐT ở Việt Nam. Đề xuất
những giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao hiệu quả công tác
QLNN về HQ đối với hàng hóa XNK trong thời gian tới.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo,
phần nội dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở khoa học QLNN về hải quan đối với hàng
hóa XNK khi thực hiện TTHQĐT ở Việt Nam.
Chương 2: Thực trạng QLNN về hải quan đối với hàng hóa
XNK khi thực hiện TTHQĐT trong thời gian qua.
Chương 3: Quan điểm và giải pháp QLNN về hải quan đối
với hàng hóa XNK trong thực hiện TTHQĐT trong thời gian qua.
4
Chương 1
CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC
VỀ HẢI QUAN ĐỐI VỚI HÀNG HÓA XUẤT NHẬP KHẨU
KHI THỰC HIỆN THỦ TỤC HẢI QUAN ĐIỆN TỬ.
1.1. Một số khái niệm liên quan
1.1.1. Hải quan
Hải quan là cơ quan QLNN đối với hoạt động XNK, xuất
nhập cảnh, quá cảnh; đấu tranh chống buôn lậu hoặc vận chuyển trái
phép hàng hoá qua biên giới và thực hiện thống kê nhà nước đối với
hàng hóa XNK.
1.1.2. Hàng hóa xuất nhập khẩu
Hàng hóa XNK là động sản có tên gọi và mã số theo Danh
mục hàng hóa XK, NK Việt Nam, được đưa ra hoặc vào lãnh thổ
Việt Nam, hoặc đưa vào khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt
Nam thông qua hoạt động thương mại sau khi hoàn thành các thủ tục
theo quy định.
1.1.3. Thủ tục Hải quan
Một cách khái quát, TTHQ là trình tự các bước thực hiện,
thủ tục cần thiết theo quy định để hàng hóa được NK vào một quốc
gia hoặc XK ra khỏi biên giới một quốc gia. Theo Luật Hải quan thì
TTHQ là các công việc mà người khai hải quan (NKHQ) và công
chức hải quan (CCHQ) phải thực hiện theo quy định đối với
hàng hóa, phương tiện vận tải.
1.1.4. Thủ tục hải quan điện tử
Theo Nghị định số 08/2015/NĐ-CP ngày 21/01/2015 thì:
"Thủ tục hải quan điện tử” là thủ tục hải quan trong đó việc khai, tiếp
nhận, xử lý thông tin khai hải quan, trao đổi các thông tin khác theo
5
quy định của pháp luật về thủ tục hải quan giữa các bên có liên quan
thực hiện thông qua Hệ thống xử lý dữ liệu điện tử hải quan.
1.1.5. Rủi ro và quản lý rủi ro của HQ
- Rủi ro là nguy cơ không tuân thủ pháp luật về hải quan
trong việc thực hiện XK, NK hàng hóa.
- QLRR là việc cơ quan hải quan áp dụng hệ thống các biện
pháp, quy trình nghiệp vụ nhằm xác định, đánh giá và phân loại mức
độ rủi ro, làm cơ sở bố trí, sắp xếp nguồn lực hợp lý để kiểm tra,
giám sát và hỗ trợ các nghiệp vụ hải quan khác có hiệu quả.
1.1.6. Kiểm tra sau thông quan
KTSTQ là hoạt động kiểm tra của CQHQ đối với hồ sơ HQ,
sổ kế toán, chứng từ kế toán và các chứng từ khác, tài liệu, dữ liệu có
liên quan đến hàng hóa; kiểm tra thực tế hàng hóa trong trường hợp
cần thiết và còn điều kiện sau khi hàng hóa đã được thông quan.
1.1.7. Cơ chế một cửa Quốc gia và Asean
- Cơ chế một cửa quốc gia là việc cho phép NKHQ gửi
thông tin, chứng từ điện tử để thực hiện TTHQ và thủ tục của cơ
quan QLNN liên quan đến hàng hóa XNK thông qua một hệ thống
thông tin tích hợp. Cơ quan QLNN quyết định cho phép hàng hóa
được XNK; CQHQ quyết định thông quan, giải phóng hàng hóa trên
hệ thống thông tin tích hợp.
- Cơ chế một cửa ASEAN là một môi trường trong đó các
Cơ chế một cửa quốc gia hoạt động và tích hợp với nhau.
1.1.8. Thông tin hải quan
Theo Luật Hải quan, thông tin hải quan là những thông tin,
dữ liệu về hoạt động XNK; tổ chức, cá nhân tham gia các hoạt động
XNK và các thông tin khác liên quan đến hoạt động hải quan.
6
Thông tin hải quan được thu thập, lưu trữ, quản lý, sử dụng
để phục vụ thực hiện TTHQ; thống kê hàng hóa XK, NK; áp dụng
QLRR trong hoạt động nghiệp vụ hải quan; kiểm tra sau thông quan;
phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới
và các hoạt động nghiệp vụ khác của cơ quan hải quan.
1.2. Quản lý Nhà nước về hải quan đối với hàng hóa xuất
nhập khẩu khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử
1.2.1. Khái niệm quản lý Nhà nước về hải quan đối với
hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử
QLNN về hải quan đối với hàng hóa XNK khi thực hiện
TTHQĐT là quá trình Nhà nước sử dụng quyền lực của mình và áp
dụng các phương pháp quản lý hiện đại, ứng dụng CNTT và trang
thiết bị hiện đại để tác động có tổ chức và điều chỉnh các quan hệ nảy
sinh trong hoạt động XNK hàng hóa của các tổ chức, cá nhân nhằm
đảm bảo các cho hoạt động XNK hàng hóa diễn ra thuận lợi, an toàn
và hiệu quả.
1.2.2. Sự cần thiết áp dụng thủ tục hải quan điện tử đối với
hàng hóa xuất nhập khẩu
1.2.2.1. Sự cần thiết của thủ tục hải quan điện tử
Việc hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng của đất
nước và sự phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ đòi hỏi
ngành HQ phải đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ vào hoạt
động quản lý của mình để vừa tạo thuận lợi cho DN vừa đảm bảo
hiệu lực và hiệu quả của QLNN. Với nguồn nhân lực có hạn, ngành
HQ khó có thể quản lý được hiệu quả, do đó cần thiết phải thay đổi
phương thức quản lý hiện đại theo hướng tuân thủ các chuẩn mực,
thông lệ và cam kết quốc tế, ứng dụng công nghệ thông tin nhằm đơn
7
giản hóa thủ tục, giảm chi phí và rút ngắn thời gian thông quan hàng
hóa XK, NK, tăng hiệu quả QLNN về hải quan.
1.2.2.2. Lợi ích khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử
- Đối với cơ quan QLNN: TTHQĐT giúp nâng cao năng lực
quản lý, thay đổi phương pháp quản lý hướng tới quản lý, góp phần
thực hiện tốt việc đánh giá tổng thể thực trạng công tác TTHC.
- Đối với DN tham gia hoạt động XNK: TTHQĐT giúp DN
giảm chi phí, thời gian và tăng khả năng cạnh tranh trong môi trường
thương mại quốc tế, giảm sự tiếp xúc trực tiếp giữa CCHQ và
NKHQ, quy định về TTHQ được minh bạch hóa.
1.2.2.3. Đối tượng áp dụng thủ tục hải quan điện tử
Trong phạm vi luận văn này, học viên chỉ đề cập đến đối
tượng áp dụng TTHQĐT là hàng hóa XNK có tên gọi và mã số theo
Danh mục hàng hóa XK, NK Việt Nam, không bao gồm phương tiện
vận tải xuất nhập cảnh và dịch vụ XNK.
1.2.3. Nội dung quản lý Nhà nước về hải quan đối với
hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử
1.2.3.1. Xây dựng thể chế, chiến lược pháp luật về quản lý
hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu
Xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật HQ theo hướng
hiện đại, đồng bộ, tuân thủ chủ trương về cải cách TTHC và các
chuẩn mực, cam kết quốc tế; xây dựng hệ thống pháp luật HQ hiện
đại đầy đủ các quy định về TTHQ, chế độ quản lý hải quan,...
1.2.3.2. Trên cơ sở pháp luật, các nội dung cụ thể trong
quản lý hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu như sau
8
- Công tác giám sát hải quan: Công tác giám sát hải quan
được thực hiện từ khi hàng hóa XNK vào khu vực giám sát hải quan
tại cửa khẩu đến khi ra khỏi khu vực giám sát hải quan.
- Công tác thu ngân sách Nhà nước: Luật HQ quy định trách
nhiệm của CQHQ trong việc tổ chức thực hiện pháp luật về thuế và
các khoản thu khác đối với hàng hóa XNK.
- Công tác Quản lý rủi ro: Luật HQ tạo cơ sở pháp lý áp
dụng nguyên tắc QLRR trong kiểm tra, giám sát HQ, KTSTQ, thanh
tra,...dựa trên việc tổng hợp, xử lý các kết quả đánh giá tuân thủ pháp
luật của NKHQ, phân loại mức độ rủi ro.
- Công tác phòng chống BL, GLTM: Luật Hải quan quy
định, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn và địa bàn hoạt động của
mình, CQHQ các cấp tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm kiểm tra,
giám sát, kiểm soát hải quan đối với hàng hóa để chủ động phòng,
chống BL, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới.
- Công tác Kiểm tra sau thông quan: Việc KTSTQ nhằm
đánh giá tính chính xác, trung thực nội dung các chứng từ, hồ sơ mà
NKHQ đã khai, nộp, xuất trình với CQHQ; đánh giá việc tuân thủ
pháp luật HQ và các quy định khác của pháp luật có liên quan đến
quản lý XK, NK của NKHQ.
1.2.3.3. Tổ chức bộ máy hải quan và công tác nhân sự
Kiện toàn cơ cấu tổ chức bộ máy phù hợp với những nhiệm
vụ được giao và khối lượng công việc ngày càng tăng thêm, phù hợp
với nhiệm vụ và tình hình thực tế của từng đơn vị. Thực hiện tinh
giản biên chế, sắp xếp, cơ cấu lại đội ngũ CBCC, viên chức đảm bảo
đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao, phù hợp với phân cấp quản lý
và quá trình cải cách, HĐH.
9
1.2.3.4. Đầu tư nguồn lực vật chất, cơ sở hạ tầng
Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội định kỳ phê
duyệt cơ chế quản lý tài chính của ngành HQ. TCHQ ban hành các
quyết định quy định thẩm quyền quyết định mua sắm, quản lý, sử
dụng tài sản công tại các đơn vị thuộc và trực thuộc TCHQ; Tiêu
chuẩn, định mức sử dụng máy móc, thiết bị chuyên dùng của hệ
thống HQ.
1.2.3.5. Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với hoạt
động quản lý hải quan
CQHQ thực hiện thanh tra chuyên ngành theo Luật Thanh
tra và Nghị định số 07/2012/NĐ-CP của Chính phủ quy định về cơ
quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành và hoạt
động thanh tra chuyên ngành.
1.3. Kinh nghiêm quốc tế quản lý Nhà nước về hải quan
đối với hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực hiện thủ tụchải quan
điện tử
1.3.1. Thái Lan
HQ Thái Lan thực hiện QLRR theo các chuẩn mực quốc tế,
thực hiện Chương trình thẻ vàng ưu tiên nhằm tạo thuận lợi cho các
DN tham gia hoạt động XNK đáp ứng đủ điều kiện. Khi phát hiện
DN được hưởng chế độ thẻ vàng ưu tiên vi phạm nghiêm trọng pháp
luật về HQ thì CQHQ có quyền áp dụng những chế tài xử phạt nặng
nhất đối với DN.
1.3.2. Singapore
HQ Singapore tăng cường công tác QLRR, thực hiện thống
nhất hệ thống pháp luật HQ. HQ Singapore được nhìn nhận là một
10
trong những cơ quan đứng đầu trong tạo điều kiện thuận lợi nhất cho
thương mại đồng thời vẫn đảm bảo kiểm soát HQ chặt chẽ.
1.3.3. Nhật Bản
Công tác QLRR và KTSTQ là công cụ quản lý quan trọng
của HQ Nhật Bản trong bối cảnh toàn cầu hóa có nhiều diễn biến
phức tạp của thương mại quốc tế. Thông qua KTSTQ, mỗi năm HQ
Nhật Bản phát hiện hàng nghìn DN vi phạm, truy thu số thuế hàng
nghìn tỷ đồng.
1.2.4. Hàn Quốc
HQ Hàn Quốc đã triển khai Hệ thống KTSTQ để giải quyết
tình hình gia tăng số lượng hàng hóa XNK , kết hợp với việc nâng
cao kỹ thuật QLRR và tăng cường năng lực cán bộ nhằm ngăn chặn
việc trốn thuế và phát hiện những trường hợp chủ hàng khai báo sai.
1.2.5. Những bài học kinh nghiệm rút ra cho HQ Việt Nam
- Áp dụng phương pháp QLRR và KTSTQ là các phương
pháp quản lý hiện đại.
- Cần xây dựng hệ thống pháp luật đủ mạnh, bảo đảm việc
thực thi nghiêm minh.
- Các phương pháp quản lý được thực hiện đa dạng, phong
phú, linh hoạt.
- Nguồn nhân lực thực hiện (bao gồm HQ, đại lý HQ, DN)
phải phù hợp và đủ khả năng đáp ứng yêu cầu công việc, nhất là đội
ngũ HQ.
11
Chương 2
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HẢI QUAN ĐỐI
VỚI HÀNG HÓA XNK KHI THỰC HIỆN TTHQĐT Ở VIỆT
NAM THỜI GIAN QUA
2.1. Khái quát về xuất nhập khẩu hàng hóa và tình hình
triển khai áp dụng thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam
2.1.1.Tình hình hàng hóa xuất nhập khẩu
Trong những năm qua, khối lượng hàng hóa XNK, số lượng
thương nhân tham gia hoạt động XNK và số lượng tờ khai cũng như
kim ngạch XNK đều tăng theo hàng năm. Do đó, hoạt động QLNN
về HQ phải đảm bảo thuận lợi, thông thoáng cho hoạt động XNK,
TTHQ phải đơn giản, công khai, minh bạch; thông quan nhanh, giảm
thiểu chi phí cho DN,...
2.1.2. Tình hình triển khai thủ tục hải quan điện tử tại Việt
Nam
Được tiến hành thí điểm từ tháng 10/2005 đến tháng
12/2012. Tuy nhiên, giai đoạn thí điểm vẫn còn nhiều hạn chế, tồn
tại. Đến tháng 4/2014 Hệ thống Thông quan hàng hóa tự động thực
hiện chính thức trong phạm vi cả nước theo mô hình NACCS/CIS
của Nhật Bản đã trở thành công cụ hữu hiệu hỗ trợ HQ Việt Nam và
các bộ, ngành có liên quan tạo thuận lợi cho các hoạt động thương
mại, đầu tư tại Việt Nam, cũng như tăng cường tính hiệu lực, hiệu
quả của công tác QLNN nói chung và công tác QLNN về HQ nói
riêng.
2.2. Thực trạng công tác quản lý Nhà nước về hải quan
đối với hàng hóa xuất nhập khẩu
2.2.1. Hệ thống văn bản pháp luật quản lý hải quan đối với
hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử
12
Xây dựng đề án Luật Hải quan đúng tiến độ và đảm bảo chất
lượng, là tiền đề tạo cơ sở pháp lý cho việc hiện đại hóa toàn bộ hoạt
động HQ, đẩy mạnh tạo thuận lợi cho thương mại đồng thời nâng
cao hiệu quả hoạt động quản lý HQ. Ngoài ra, xây dựng và trình
Quốc hội ban hành Luật Thuế XK, Thuế NK; các nghị định, thông tư
liên quan đến quản lý hải quan;...
2.2.2. Các nội dung quản lý hải quan đối với hàng hóa
xuất nhập khẩu
- Công tác giám sát hải quan: Trên cơ sở Luật HQ và các
nghị định, thông tư hướng dẫn, TCHQ tập trung hoàn thiện quy trình
TTHQ và tăng cường ứng dụng CNTT vào công tác quản lý, giám
sát đối với hàng hóa XNK, đảm bảo quản lý chặt chẽ các khâu trước,
trong và sau thông quan nhưng đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho
DN trong hoạt động XNK nhằm giảm thời gian thông quan hàng hóa.
- Công tác thu ngân sách Nhà nước: Để bảo đảm chỉ tiêu thu
ngân sách được giao, TCHQ đã triển khai nhiều giải pháp như: Giao
chỉ tiêu thu ngân sách cho các cục HQ địa phương; tăng cường các
giải pháp chống thất thu thuế qua công tác phân loại hàng hóa, kiểm
tra trị giá, xuất xứ; tăng cường công tác KTSTQ, công tác chống BL,
GLTM;…Trong những năm qua, việc tổ chức thực hiện thu thuế
XNK luôn được đảm bảo thu đúng, thu đủ và nộp kịp thời vào
NSNN.
- Công tác QLRR: QLNN về HQ trong những năm gần đây
đã chuyển sang theo mô hình quản lý HQ hiện đại, sử dụng kỹ năng
thu thập và xử lý thông tin làm phương tiện quản lý. Công tác quản
lý, đánh giá tuân thủ DN ngày càng được phát triển, trở thành trụ cột
trong công tác QLRR và được triển khai thêm các nghiệp vụ cơ bản
13
như: Quản lý hồ sơ DN, đánh giá tuân thủ pháp luật, xếp hạng DN,
quan hệ đối tác DN,…
- Công tác phòng chống BL, GLTM: Thường xuyên chỉ đạo
lực lượng HQ toàn ngành nắm vững diễn biến tình hình, tăng cường
phối hợp với các lực lượng chức năng, các cơ quan liên quan xây
dựng, triển khai các kế hoạch, chuyên đề đấu tranh, bắt giữ, xử lý có
hiệu quả các đối tượng vi phạm về BL, GLTM.
- Công tác Kiểm tra sau thông quan: Lực lượng KTSTQ toàn
ngành đã chủ động đẩy mạnh công tác KTSTQ nhằm phát hiện các
hành vi gian lận; những bất cập của chính sách, pháp luật để kiến
nghị các cấp có thẩm quyền, các bộ, ngành có liên quan sửa đổi, bổ
sung cho phù hợp, góp phần chống BL, GLTM, tăng thu cho NSNN.
2.2.3. Tổ chức bộ máy hải quan và công tác nhân sự
Trong thời gian qua đã ban hành các quyết định quy định cơ
cấu tổ chức của các Chi cục HQ, Đội KSHQ và đơn vị tương đương
trực thuộc Cục HQ tỉnh, TP. Rà soát, bố trí sắp xếp, điều động công
chức, viên chức. Tổ chức triển khai đánh giá năng lực CBCC, xây
dựng hoàn thành Đề án xác định vị trí việc làm trình BTC.
2.2.4. Đầu tư nguồn lực vật chất, cơ sở hạ tầng
Đẩy mạnh công tác trang bị hệ thống trang thiết bị hiện đại
đáp ứng nhu cầu quản lý HQ. Các trang thiết bị hiện đại được đưa
vào sử dụng đã góp phần rút ngắn thời gian thông quan hàng hóa
XNK, minh bạch hóa các khâu trong quy trình thủ tục, hạn chế các
tiêu cực, tiết kiệm chi phí và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động
của DN kinh doanh kho, bãi, cảng và DN XNK, đồng thời giúp nâng
cao năng lực và hiệu quả kiểm tra, quản lý HQ.
14
2.2.5. Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với hoạt
động quản lý hải quan
Thanh tra TCHQ thực hiện chức năng thanh tra hành chính
và thanh tra chuyên ngành trong phạm vi QLNN của TCHQ, góp
phần tích cực vào việc chống thất thu thuế, chống BL, GLTM; thực
hiện kỷ cương, liêm chính trong ngành HQ; nâng cao ý thức tuân thủ
pháp luật của DN.
2.3. Đánh giá kết quả đạt được và hạn chế trong công tác
quản lý Nhà nước về hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu
khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử
2.3.1. Nguyên nhân kết quả đạt được
- Nguyên nhân khách quan: Ngành HQ luôn được sự quan
tâm của Đảng, Nhà nước và sự phối hợp đồng bộ của các bộ, ngành.
Bên cạnh đó, đa số các DN tham gia hoạt động XNK chấp hành tốt
pháp luật HQ.
- Nguyên nhân chủ quan: Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp
luật HQ và các quy trình thủ tục, kiểm tra giám sát HQ, công tác
quản lý thuế XK, thuế NK. Công tác cải cách TTHC và ứng dụng
CNTT được đẩy mạnh, tăng cường công tác QLRR, đẩy mạnh công
tác công tác KTSTQ. Kiện toàn, sắp xếp bộ máy tổ chức theo hướng
tinh gọn đã đáp ứng nhu cầu của hiện đại hóa HQ. Công tác quản lý
và đào tạo cán bộ được chú trọng về chất lượng, góp phần nâng cao
về trình độ nghiệp vụ cho các CBCC HQ.
2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân:
2.3.2.1. Về hệ thống văn bản pháp luật hải quan
- Văn bản quy phạm pháp luật quy định về quản lý HQ còn
chưa đồng bộ; thẩm quyền xử lý các hành vi vi phạm pháp luật hải
quan chưa tương xứng nhiệm vụ được giao; kiểm tra chuyên ngành
15
có phạm vi quản lý và kiểm tra rộng. Nguyên nhân, việc sửa đổi các
văn bản quy phạm pháp luật còn chậm. Văn bản chính sách quản lý
chuyên ngành có phạm vi rộng, chưa theo nguyên tắc áp dụng
QLRR.
2.3.2.2. Về các nội dung quản lý hải quan đối với hàng hóa
xuất nhập khẩu
- Công tác giám sát quản lý HQ đối với một số mặt hàng,
loại hình XNK vẫn còn hạn chế, bất cập, chậm phát hiện các vấn đề
nổi cộm, nhạy cảm để đưa ra cảnh báo và có biện pháp khắc phục kịp
thời. Nguyên nhân, chưa hoàn chỉnh mô hình tổng thể kết nối, tích
hợp các hệ thống nhằm chuẩn hóa việc khai báo khâu tiếp nhận
thông tin trước và trong thông quan. Một số DN kinh doanh cảng,
kho, bãi trang thiết bị lạc hậu nên thông tin chuyển cho HQ chậm,
chưa đảm bảo yêu cầu quản lý.
- Công tác quản lý thu ngân sách Nhà nước: Việc lợi dụng
khai báo TTHQĐT để giả mạo chứng, khai sai hàng hóa XNK về
xuất xứ, mã số, chủng loại, số lượng,... so với thực tế là các hành vi
mà các DN thường xuyên thực hiện, nguy cơ rủi ro về BL, GLTM
nhằm trốn thuế cao, cơ quan HQ khó kiểm soát.
- Về công tác QLRR, việc thực hiện các biện pháp, kỹ thuật
QLRR vẫn còn hạn chế. Chất lượng, hiệu quả phân luồng chưa cao,
tỷ lệ phát hiện vi phạm còn thấp. Nguyên nhân, thiếu cơ sở pháp lý
cho việc tổ chức thực hiện công tác quản lý, đánh giá tuân thủ và
chính sách khuyến khích tuân thủ đối với DN XNK. Năng lực phân
tích, đánh giá rủi ro còn hạn chế, thiếu tính dự báo.
- Kết quả thực hiện kế hoạch KTSTQ chưa cao. Việc lựa
chọn DN để tiến hành KTSTQ chưa được hệ thống QLRR đưa ra,
dẫn đến kiểm tra chưa có trọng tâm, trọng điểm, tỉ lệ phát hiện vi
16
phạm chưa cao. Nguyên nhân, một số quy định của pháp luật và văn
bản hướng dẫn chưa chưa lường hết các vướng mắc phát sinh trong
thực tế. Việc thu thập, xử lý thông tin để xây dựng kế hoạch, chuẩn
bị KTSTQ còn khó khăn.
- Kết quả công tác đấu tranh chống BL, GLTM chưa đạt
được như mong muốn trong tình hình mới. Nguyên nhân, thẩm
quyền của CQHQ chưa tương xứng với chức năng, nhiệm vụ được
giao, các hình thức xử phạt vi phạm hành chính của CQHQ còn bị
hạn chế, tính răn đe chưa cao. Chưa có hệ thống cơ sở dữ liệu tra cứu
tập trung dẫn đến khó khăn trong việc tra cứu, đối chiếu thông tin.
Công tác thu thập thông tin còn hạn chế; chất lượng CBCC chưa đạt
yêu cầu, thiếu CBCC có năng lực được đào tạo cơ bản về nghiệp vụ
điều tra, xử lý.
2.3.2.3. Về tổ chức bộ máy và bố trí sử dụng nguồn nhân lực
- Một số đơn vị thuộc và trực thuộc Cục Hải quan tỉnh/thành
phố có tổ chức bộ máy còn cồng kềnh, không đáp ứng các tiêu chí
thành lập theo quy định.
- Việc luân chuyển CBCC theo hướng chuyên sâu nghiệp vụ
còn chưa thực hiện được, tình trạng thiếu hụt nhân sự, trình độ
CBCC trong một số lĩnh vực còn hạn chế.
2.3.2.4. Về công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động quản lý hải
quan
- Chất lượng công tác thu thập thông tin phục vụ việc lập kế
hoạch thanh tra còn hạn chế, dẫn đến kết quả một số cuộc thanh tra
còn khiêm tốn. Một số đơn vị chưa chú trọng đến công tác thanh tra,
kiểm tra các đơn vị nghiệp vụ.
17
- Một số Cục Hải quan tỉnh không có phòng Thanh tra –
Kiểm tra độc lập nên công tác thanh tra kiểm tra còn hạn chế, hiệu
quả của hoạt động thanh tra, kiểm tra chưa cao.
- Số lượng cán bộ làm công tác thanh tra, kiểm tra còn mỏng
nên khó chủ động triển khai theo kế hoạch.
18
Chương 3
QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN
LÝ NHÀ NƯỚC VỀ HQ ĐỐI VỚI HÀNG HÓA XUẤT NHẬP
KHẨU KHI THỰC HIỆN THỦ TỤC HẢI QUAN ĐIỆN TỬ
3.1. Dự báo tình hình và quan điểm về công tác quản lý
Nhà nước về hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực
hiện thủ tục hải quan điện tử trong thời gian tới
3.1.1. Dự báo tình hình
- Tự do hóa thương mại và hội nhập quốc tế ngày càng mạnh
mẽ, sâu rộng trên mọi phương diện. Xu hướng liên kết kinh tế,
thương mại, đầu tư gia tăng; xuất hiện các hình thức liên kết mới, các
hiệp định thương mại tự do,... tạo ra sự lưu thông hàng hóa giữa các
quốc gia và vùng lãnh thổ sẽ gia tăng nhanh chóng.
- Nhiệm vụ của CQHQ ngày tăng lên vừa đảm bảo cho tạo
thuận lợi thương mại.
- Các nghị quyết của CP về cải thiện môi trường kinh doanh,
nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia đưa ra các mục tiêu, chỉ tiêu,
giải pháp cụ thể đối với các bộ, ngành liên quan.
3.1.2. Quan điểm về công tác quản lý Nhà nước về hải
quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực hiện thủ tục hải
quan điện tử trong thời gian tới
- Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà
nước, tuân thủ các quy định của pháp luật.
- Tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại đồng thời tăng
cường QLNN về HQ theo quy định của pháp luật.
- Lấy cải cách, HĐH làm cơ sở, tập trung đầu tư.
3.2. Một số giải pháp
19
3.2.1. Hoàn thiện văn bản pháp luật về hải quan và đẩy
mạnh công tác tuyên truyền pháp luật hải quan
- Rà soát, điều chỉnh hệ thống văn bản pháp luật về HQ và
pháp luật khác có liên quan, tăng thẩm quyền xử phạt của CQHQ.
Phối hợp với các bộ, ngành sửa đổi hệ thống các văn bản quy phạm
pháp luật về kiểm tra chuyên ngành.
- Thực hiện tốt công tác tuyên truyền các văn bản pháp luật
về HQ nhằm nâng cao tính tuân thủ pháp luật của DN.
3.2.2. Về các nội dung quản lý hải quan đối với hàng hóa
xuất nhập khẩu
3.2.2.1. Về công tác giám sát quản lý
- Củng cố và mở rộng các hệ thống quản lý thông tin hàng
hóa của CQHQ kết nối với các DN dịch vụ XNK, xây dựng quy trình
quản lý, trao đổi thông tin với các bên liên quan.
- Hệ thống CNTT phải kết nối được thông tin quản lý hàng
hóa tại 3 khâu: trước thông quan, trong thông quan và khâu giám sát.
- Xây dựng hệ thống đảm bảo tính tự động cao nhằm mục
tiêu CQHQ có thể thực hiện vai trò kiểm tra, giám sát, kiểm soát tự
động trên hệ thống dựa trên đánh giá rủi ro.
3.2.2.2. Về công tác quản lý thu ngân sách Nhà nước
Thường xuyên theo dõi sát các diễn biến tình hình kinh tế,
chính trị, xã hội trong nước và quốc tế để kịp thời đề ra các giải pháp
và xây dựng các tiêu chí phân tích QLRR giúp hệ thống TTHQĐT có
cảnh báo kịp thời, chính xác, hiệu quả trong việc ngăn chặn hành vi
BL, GLTM, trốn thuế,…
3.2.2.3. Về công tác quản lý rủi ro
- Hoàn thiện và mở rộng hệ thống tiêu chí và cơ sở dữ liệu
QLRR. Tăng cường thu thập thông tin nghiệp vụ, xây dựng hồ sơ rủi
20
ro, hồ sơ tuyến trọng điểm, danh mục dấu hiệu rủi ro về hàng hóa
NK, lựa chọn soi chiếu hàng hóa trước thông quan.
- Ban hành thông tư liên tịch với các bộ, ngành liên quan về
cung cấp, trao đổi thông tin nghiệp vụ HQ.
- Xây dựng chế độ chính sách chung nhằm khuyến khích tự
nguyên tuân thủ đối với tất cả các DN hoạt động XNK.
- Tổ chức đào tạo CBCC về công tác QLRR.
3.2.2.4. Về công tác phòng chống buôn lậu, gian lận thương
mại
- Lực lượng kiểm soát chống BL của HQ, ngoài việc thực
hiện nhiệm vụ phòng chống BL, GLTM còn có trách nhiệm tổ chức
thực hiện các biện pháp nghiệp vụ trinh sát để thu thập thông tin
nghiệp vụ phục vụ công tác chống BL và GLTM.
- Dự báo tình hình, xu hướng vi phạm pháp luật HQ. Cung
cấp thông tin và cảnh báo về những nguy cơ và các đối tượng có dấu
hiệu vi phạm pháp luật.
- Thường xuyên khai thác dữ liệu trên hệ thống để áp dụng
biên pháp điều tra đối với DN có dấu hiệu lợi dụng luồng xanh để
BL, GLTM, trốn thuế.
3.2.2.5. Về công tác Kiểm tra sau thông quan
- Tăng cường KTSTQ, chú trọng thu thập thông tin, phân
tích rủi ro, kiểm tra đánh giá việc tuân thủ pháp luật của DN.
- Thực hiện KTSTQ trên cơ sở chỉ dẫn rủi ro. Tập trung đánh
giá thông tin, phân tích rủi ro, kịp thời KTSTQ đối với các lô hàng
luồng xanh có dấu hiệu rủi ro cao.
- Cập nhật đầy đủ thông tin về DN vào hệ thống để phục vụ
công tác KTSTQ trong toàn ngành.
3.2.3. Về sử dụng nguồn nhân lực
21
- Sử dụng CBCC phù hợp, tăng cường CBCC sang các khâu
QLRR, KTSTQ, thanh tra, tuần tra kiểm soát chống BL,…nhằm tăng
hiệu quả trong công tác QLNN. Thực hiện việc luân chuyển theo
định kỳ theo hướng chuyên sâu nghiệp vụ.
- Kỷ luật nghiêm khắc đối với các trường hợp cán bộ công
chức có biểu hiện tiêu cực, sai phạm trong hoạt động công vụ.
3.2.4. Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với hoạt
động quản lý hải quan
- Lựa chọn danh sách DN trọng điểm có rủi ro ở các mức độ
và các lĩnh vực hoạt động khác nhau theo kết quả phân tích, xác định
rủi ro.
- Tăng cường và triển khai đồng bộ công tác thanh tra, kiểm
tra và xử lý các kết luận thanh tra, kiểm tra đúng yêu cầu, quy định.
- Nâng cao vai trò, trách nhiệm của CBCC, nhất là người
đứng đầu về công tác phòng, chống tham nhũng. CBCC thực hiện
nghiêm quy tắc ứng xử, đạo đức nghề nghiệp theo Quy chế hoạt
động công vụ của Hải quan Việt nam
3.3. Một số kiến nghị:
- Chính phủ và Bộ Tài chính quan tâm tạo điều kiện hơn nữa
về nguồn lực tài chính nhằm phát triển và duy trì hệ thống hạ tầng
truyền thông, kết nối các đơn vị trong ngành Hải quan và với các cơ
quan có liên quan, đảm bảo hệ thống thông quan điện tử và các hệ
thống ứng dụng CNTT cốt lõi của ngành HQ được vận hành ổn định,
an ninh, an toàn 24/7, không làm gián đoạn hoạt động nghiệp vụ,
đảm bảo công tác QLNN về hải quan có hiệu quả.
- Chính phủ hỗ trợ nguồn lực và các bộ, ngành tiếp tục đẩy
mạnh cải cách thủ tục hành chính trên công thông tin một cửa quốc
gia.
22
KẾT LUẬN
Thực hiện TTHQĐT của ngành Hải quan là yêu cầu tất yếu
trong tiến trình hội nhập quốc tế nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho
hoạt động thương mại, góp phần thúc đẩy hoạt động XNK hàng hóa,
thu hút đầu tư nước ngoài, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia
theo chủ trương của Đảng và Nhà nước nhằm phát triển kinh tế - xã
hội của đất nước. TTHQĐT đã đem lại rất nhiều lợi ích cho cả doanh
nghiệp kinh doanh hàng hóa XNK và công tác QLNN về Hải quan
của ngành. Mặc dù vậy, khi thực hiện TTHQĐT, công tác QLNN về
Hải quan cũng gặp nhiều thách thức, khó khăn và phức tạp, đòi hỏi
cần phải có nhiều biện pháp, phương pháp quản lý mới, có hiệu lực,
hiệu quả, linh hoạt và hiện đại. Do đó, trong quá trình nghiên cứu,
học viên chọn đề tài luận văn là "Quản lý Nhà nước về hải quan đối
với hàng hóa xuất nhập khẩu khi thực hiện thủ tục hải quan điện tử ở
Việt Nam". Đề tài đã nghiên cứu và đưa ra thực trạng công tác
QLNN về hải quan đối với hàng hóa XNK khi thực hiện TTHQĐT
trong thời gian qua tại Việt Nam, phân tích và chỉ rõ một số phương
thức lợi dụng của doanh nghiệp trong quá trình thực hiện thủ tục hải
quan, đồng thời đưa ra các hạn chế và nguyên nhân trong công tác
quản lý hàng hóa XNK của ngành.
Trên cơ sở phân tích trực trạng, hạn chế và nguyên nhân tồn
tại, quan điểm của Đảng và Nhà nước có liên quan trong thời gian
tới, đề tài đã đưa ra các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu
quả công tác QLNN về hải quan đối với hàng hóa XNK trong thời
gian tới của Hải quan Việt Nam.
23
