R u tr ng Vi t Nam D i Góc Nhìn Đ a Văn Hoáượ ắ ệ ướ ị
Đ Văn Khoaỗ
R U TR NG VI T NAM D I GÓC NHÌN Đ AƯỢ Ắ Ệ ƯỚ Ị
VĂN HOÁ
Đ Văn Khoaỗ
Ch ng bi t t bao gi r u đã tr thành m t ph n không th thi u trong đ iẳ ế ừ ờ ượ ở ộ ầ ể ế ờ
s ng văn hoá ng i Vi t. Ng i x a có câu “khách đ n nhà không trà thì r u”. R uố ườ ệ ườ ư ế ượ ượ
đ c xem là m t ph n t t y u dùng đ ti p đãi b n bè c a đ ng mày râu, là món quàượ ộ ầ ấ ế ể ế ạ ủ ấ
tao nhã đ t ng ng i thân, b n bè. Khi nh c đ n r u, nh ng tao nhân m c khách thìể ặ ườ ạ ắ ế ượ ữ ặ
th ng r u t c th ng th c cái h ng v c a r u, còn ng i bình dân v n quenưở ượ ứ ưở ứ ươ ị ủ ượ ườ ẫ
dùng t “nh u”. Nh u tr thành câu nói c a mi ng c a ng i Vi t ừ ậ ậ ở ử ệ ủ ườ ệ đ ch hành viể ỉ
u ng r u. Ng i ta có th nh u đ gi i s u, đ chia s ni m vui, đ g n k t tìnhố ượ ườ ể ậ ể ả ầ ể ẻ ề ể ắ ế
b ng h u, đ công vi c đ c thu n bu m xuôi gió…ằ ữ ể ệ ượ ậ ồ
Phong cách u ng r u t ng vùng mi n cũng khác nhau, ph n ánh thói quen, phong t c,ố ượ ừ ề ả ụ
b n s c văn hoá c a đ a ph ng, góp ph n t o nên m t giá tr văn hóa cho r u. Tuyả ắ ủ ị ươ ầ ạ ộ ị ượ
nhiên, hi n nay nhi u ng i l i không hi u h t giá tr c a r u nên ch nhìn nó nhệ ề ườ ạ ể ế ị ủ ượ ỉ ư
m t hi n t ng bê tha, m t t n n. Cũng có nh ng ng i vì quá l m d ng r u nênộ ệ ượ ộ ệ ạ ữ ườ ạ ụ ượ
h i s c kh e và làm m t t cách con ng i khi say. Không ít tr ng h p m n r uạ ứ ỏ ấ ư ườ ườ ợ ượ ượ
đ làm nh ng đi u t h i, đ phô tr ng thói h m hĩnh, tr ng gi . Say r u th ngể ữ ề ệ ạ ể ươ ợ ưở ả ượ ườ
d n đ n gây g , u đ , làm m t tr t t và an ninh xã h i. Cũng có nh ng k u ngẫ ế ổ ẩ ả ấ ậ ự ộ ữ ẻ ố
r u m t cách lãng phí xa hoa ch vì đ ng ti n ki m đ c không ph i b ng công laoượ ộ ỉ ồ ề ế ượ ả ằ
khó nh c mà b ng ti n công qu , hay đ ng ti n nh b n. Trong nh ng tr ng h p đó,ọ ằ ề ỹ ồ ề ơ ẩ ữ ườ ợ
r u đã vô tình ti p tay cho nh ng thói h t t x u l ng hành. Ngày nay r u còn làượ ế ữ ư ậ ấ ộ ượ
m t bi u hi n c a n n tham nhũng, h i l , m t nguy c l n đã và đang h y ho iộ ể ệ ủ ạ ố ộ ộ ơ ớ ủ ạ
không ch n n văn hóa mà c n n kinh t c a đ t n c.ỉ ề ả ề ế ủ ấ ướ
R u v n có giá tr văn hóa c a nó, trong khuôn kh đ tài này tôi mu n tìm hi u,ượ ố ị ủ ổ ề ố ể
kh o sát r u Vi t Nam nói chung và nh ng lo i r u n i ti ng các đ a ph ng nóiả ượ ệ ữ ạ ượ ổ ế ở ị ươ
riêng d i góc nhìn đ a văn hoá, v i hy v ng góp ph n đ a r u tr v đúng giá trướ ị ớ ọ ầ ư ượ ở ề ị
văn hoá c a nó, đ th ng r u tr thành m t thú vui tao nhã ch không nh m t tủ ể ưở ượ ở ộ ứ ư ộ ệ
n n xã h i.ạ ộ
Ch ng 1: ươ
T NG QUAN V R UỔ Ề ƯỢ
1.1. Khái ni m và phân lo iệ ạ
1.1.1. Khái ni mệ
Theo t đi n ti ng Vi t c a Vi n ngôn ng , Nxb H ng Đ c, năm 2006, r u đ cừ ể ế ệ ủ ệ ữ ồ ứ ượ ượ
đ nh nghĩa nh sau: R u là m t lo i ch t l ng cay, n ng đ c c t lên t b t ngũ c cị ư ượ ộ ạ ấ ỏ ồ ượ ấ ừ ộ ố
ho c trái cây sau khi đã men.ặ ủ
R u và các th c u ng khác có ch a c n s không hình thành n u không nh cóượ ứ ố ứ ồ ẽ ế ờ
nh ng n m đ n bào nh , mà ta v n g i là men. Các sinh v t này thích s ng trong th cữ ấ ơ ỏ ẫ ọ ậ ố ự
ph m có nhi u đ ng. Khi các men này phát tri n (quá trình lên men) t o thành r uẩ ề ườ ể ạ ượ
và khí CO2. Ch t khí đó đ c gi l i trong th c u ng đã lên men hoàn ch nh khi nấ ượ ữ ạ ứ ố ỉ ế
chúng s i b t tăm. Tăm r u càng to thì n ng đ r u càng n ng.ủ ọ ượ ồ ộ ượ ặ
1.1.2. Phân lo iạ
- 1 -
R u tr ng Vi t Nam D i Góc Nhìn Đ a Văn Hoáượ ắ ệ ướ ị
Đ Văn Khoaỗ
Các lo i r u trên th gi i r t phong phú v ch ng lo i, h ng v và màu s c. Xét vạ ượ ế ớ ấ ề ủ ạ ươ ị ắ ề
ph ng pháp s n xu t, ng i ta phân chia thành ba dòng chính: dòng th nh t đ cươ ả ấ ườ ứ ấ ượ
ch ng c t t ngũ c c (khoai tây, g o, kê, s n.. ) trong đó vodka là đ i di n tiêu bi u;ư ấ ừ ố ạ ắ ạ ệ ể
lo i th hai qua ch ng c t nh ng t trái cây (nho, táo…), brandy là tên g i chung choạ ứ ư ấ ư ừ ọ
nh ng lo i r u thu c dòng này; lo i th ba đ c lên men và l c c n t trái cây (nho,ữ ạ ượ ộ ạ ứ ượ ọ ặ ừ
táo, d a…) không qua ch ng c t tiêu bi u là Vang. R u truy n th ng Vi t Nam hayứ ư ấ ể ượ ề ố ệ
còn g i r u đ thu c dòng th nh t.ọ ượ ế ộ ứ ấ
1.2. Ngu n g c và s hi n di n c a r u trong văn hoáồ ố ự ệ ệ ủ ượ
Hi n nay, ng i ta không bi t chính xác r u có t bao gi . Nh ng ch c ch n, nóệ ườ ế ượ ừ ờ ư ắ ắ
ph i có l ch s lâu đ i. Trong th n tho i c Hy L p, m t trong 12 v th ng đ ngả ị ử ờ ầ ạ ổ ạ ộ ị ượ ẳ
phúc th n là nh ng v th n t i cao, đem l i cho con ng i nhi u l i ích, chính là vầ ữ ị ầ ố ạ ườ ề ợ ị
th n r u nho Dionysus. Ngài đ c mô t là m t ng i to béo, v i khuôn m t nhânầ ượ ượ ả ộ ườ ớ ặ
h u, lúc nào cũng đùa t u. Theo ghi chép và trên nh ng phi n đá t th i đ chậ ế ữ ế ừ ờ ế ế
Babylon c ghi l i, cách làm r u bia đã có cách đây g n 4000 năm. Ai C p, ng iổ ạ ượ ầ Ở ậ ườ
ta cũng tìm th y nh ng d u tích c a r u t 5000 năm tr c công nguyên. Trongấ ữ ấ ủ ượ ừ ướ
nh ng ngôi m c , ng i ta cũng tìm th y các d u tích c a 6 lo i r u vang và 4 lo iữ ộ ổ ườ ấ ấ ủ ạ ượ ạ
bia đ c dùng đ cúng cho linh h n ng i ch t cõi vĩnh h ng.ượ ể ồ ườ ế ở ằ
Trung Hoa r u đã xu t hi n t hàng ngàn năm,Ở ượ ấ ệ ừ luôn hi n di n trong đ i s ng, l chệ ệ ờ ố ị
s và c văn h c c a ng i Trung Hoa t c chí kim. N u ai đã t ng làm quen v iử ả ọ ủ ườ ự ổ ế ừ ớ
nh ng b l ch s ti u thuy t Trung Hoa nh : "Tam Qu c chí", "Tây Hán chí", "Th yữ ộ ị ử ể ế ư ố ủ
H truy n"... đ u th y r u là th c u ng hi n h u trong nhi u bi n c quan tr ng.ử ệ ề ấ ượ ứ ố ệ ữ ề ế ố ọ
Đó là m t trong nh ng m ph m không th thi u c a dân t c này và ti ng tăm c aộ ữ ẩ ẩ ể ế ủ ộ ế ủ
m t s thi nhân, nho sĩ cũng g n li n v i r u nh : Lý B ch là ng i t ng đ cộ ố ắ ề ớ ượ ư ạ ườ ừ ượ
m nh danh là thi tiên, là t u thánh và t c truy n ông say r u nên nh y xu ng sông ômệ ử ụ ề ượ ả ố
bóng trăng ch t đu i. L u Linh đ i Tam Qu c cũng đ c sách v nh c đ n nhi u v iế ố ư ờ ố ượ ở ắ ế ề ớ
tài u ng hàng trăm chén mà không say, trong cái ngà ngà c a men r u ông đã đ l iố ủ ượ ể ạ
cho nhân lo i bài “T u đ c t ng” ca ng i vi c u ng r u nh m t thú vui tao nhãạ ử ứ ụ ợ ệ ố ượ ư ộ
“Hành vô tri t tích, c vô th t l , m thiên t ch đ a, tùng ý s nh . Ch t c thao chiệ ư ấ ư ộ ị ị ở ư ỉ ắ
ch p cô, đ ng t c khi t đ h , duy t u th v , yên tri kỳ d ?”.; v ông Tô Ðông Phaấ ộ ắ ế ề ồ ử ị ụ ư ợ
đ c ti ng là hi n đ c cũng vì đã bi t đ dành m t vò r u ngon và đem ra đúng lúcượ ế ề ứ ế ể ộ ượ
ch ng c n thù t c v i b n bè trong m t ngày giá rét. Ngay trong các huy n tho i,ồ ầ ạ ớ ạ ộ ề ạ
không hi m nh ng tiên đ ng ng c n vì vô ý làm v chén l u ly c a Ng c Hoàng màế ữ ồ ọ ữ ỡ ư ủ ọ
b đày xu ng tr n. ị ố ầ
Đ i v i dân t c ta, ng i Vi t đã bi t làm r u t bu i bình minh c a đ t n c. Sáchố ớ ộ ườ ệ ế ượ ừ ổ ủ ấ ướ
Lĩnh Nam chích quái vi t: “Bu i m i d ng n c, đ ăn c a dân ch a đ . L y v câyế ổ ớ ự ướ ồ ủ ư ủ ấ ỏ
làm áo, d t cói làm chi u, l y hèm làm r u g o, l t b t quang lang làm bánh, l y th tệ ế ấ ượ ạ ấ ộ ấ ị
chim muông làm m m, l y g ng làm mu i…”. R u đã tr thành ngu n c m h ngắ ấ ừ ố ượ ở ồ ả ứ
cho các thi hào Vi t Nam, h không đêm ngày say túy lúy nh các thi nhân đ i Đ ngệ ọ ư ờ ườ
nh ng khi có d p h s n sàng u ng h t mình “Tr i đ t cho ta m t cái tài/ Gi t l ngư ị ọ ẵ ố ế ờ ấ ộ ắ ư
dành đ tháng ngày ch i/ D duyên v i r u không t chén/ Trót n cùng th ph iể ơ ở ớ ượ ừ ợ ơ ả
chu t l i”. Nhi u nhà th m n men r u đ gi i s u, đ quên đ i, quên nh ng n iố ờ ề ơ ượ ượ ể ả ầ ể ờ ữ ỗ
bu n man mác đang giày xéo tâm h n: “Đ i này th c t nh nh ng ai đây?/ Ai t nh cho taồ ồ ờ ự ỉ ữ ỉ
ch u ti ng say/ Bu n ru t cho nên men ph i nh p/ D m m nào bi t gi ng là cay”.ị ế ồ ộ ả ấ ở ồ ế ọ
R u d ng nh đã tr thành n i ám nh đ i v i m t s thi nhân, khi s ng trênượ ườ ư ở ổ ả ố ớ ộ ố ố
d ng gian đã đành, khi ch t r u v n theo h : “S ng d ng gian đánh chén nhè/ươ ế ượ ẫ ọ ố ở ươ
Thác v âm ph c p kè kè/ Diêm v ng phán h i mang gì đó/ Be!”. ề ủ ắ ươ ỏ Tuy nhiên không
- 2 -
R u tr ng Vi t Nam D i Góc Nhìn Đ a Văn Hoáượ ắ ệ ướ ị
Đ Văn Khoaỗ
ph i ng i nào u ng r u cũng mu n say, trái l i nhi u ng i u ng r u ch đ tiêuả ườ ố ượ ố ạ ề ườ ố ượ ỉ ể
s u, chán chê đ ng công danh,ầ ườ h tìm n i v ng v ng i nhìn tr i xanh, mây tr ng,ọ ơ ắ ẻ ồ ờ ắ
n ng h ng, l ng d a vào g c cây, mi ng nh p vài ly r u h ng th ng th c c nhắ ồ ư ự ố ệ ắ ượ ồ ưở ứ ả
thanh bình n i mi n hoang dã: “Thu ăn măng trúc đông ăn giá/ Xuân t m h sen hơ ề ắ ồ ạ
t m ao/ R u đ n g c cây ta s nh p/ Nhìn xem phú quý t a chiêm bao”.ắ ượ ế ố ẽ ắ ự
1.3. R u Vi t Nam trong s so sánh v i r u “Tây”ượ ệ ự ớ ượ
Vi t Nam n m trong khu v c Đông Nam Á, khí h u nhi t đ i gió mùa nóng, m t oệ ằ ự ậ ệ ớ ẩ ạ
m a nhi u, đ a hình có nhi u sông ngòi dày đ c là đi u ki n thích h p phát tri n nghư ề ị ề ặ ề ệ ợ ể ề
nông nghi p tr ng lúa n c, ng i Vi t đã bi t thu n d ng cây lúa n c cách đâyệ ồ ướ ườ ệ ế ầ ưỡ ướ
3000 đ n 4000 năm, nên r u Vi t truy n th ng g n nh đ u đ c làm ra t ngũ c c:ế ượ ệ ề ố ầ ư ề ượ ừ ố
lúa, ngô, s n... Trong th c t có nhi u lo i r u khác nhau nh r u mùi đ c pắ ự ế ề ạ ượ ư ượ ượ ướ
h ng th m c a hoa sen, hoa chanh… hay r u thu c là lo i r u đ c ngâm v i cácươ ơ ủ ượ ố ạ ượ ượ ớ
loài th o d c ho c đ ng v t, nh ng quan tr ng nh t v n là r u tr ng hay còn g iả ượ ặ ộ ậ ư ọ ấ ẫ ượ ắ ọ
r u đ đ c ch ng c t t g o ho c n p. Dù gia đình có giàu có đ n đâu nh ng đ nượ ế ượ ư ấ ừ ạ ặ ế ế ư ế
ngày gi ông bà nh t thi t ph i dùng r u tr ng.ỗ ấ ế ả ượ ắ
Làng quê Vi t m i n i cho ra m t lo i r u khác nhau, t h ng th m đ n v ng tệ ỗ ơ ộ ạ ượ ừ ươ ơ ế ị ọ
cay, ch t men say, cùng c m giác khi u ng m t h p r u đ u không trùng l p t o nênấ ả ố ộ ớ ượ ề ặ ạ
h ng thú riêng đ i v i t ng lo i r u c a t ng vùng mi n, r t quy n rũ, h p d n.ứ ố ớ ừ ạ ượ ủ ừ ề ấ ế ấ ẫ
Th nh ng, th i ti t cho nhi u l ai ngũ c c không gi ng nhau, n c m i vùng m iổ ưỡ ờ ế ề ọ ố ố ướ ỗ ỗ
khác, r i công th c làm men , các lo i lá cây t o mùi h ng, nhi t đ khi ch ng c tồ ứ ủ ạ ạ ươ ệ ộ ư ấ
và c nh ng kinh nghi m truy n đ i c a dòng t c, hàng h , làng b n. T t c t o nênả ữ ệ ề ờ ủ ộ ọ ả ấ ả ạ
nh ng danh t u có h ng v khác nhau, danh b t h truy n - qu c t u Vi t Nam.ữ ử ươ ị ấ ư ề ố ử ệ
Theo chi u dài đ t n c, ngoài các s n v t trên r ng d i bi n, ngang d c các vùngề ấ ướ ả ậ ừ ướ ể ọ
châu th , duyên h i…, ng i ta th y không th thi u đ c ch t men say g n li n v iổ ả ườ ấ ể ế ượ ấ ắ ề ớ
tên mi n đ t. Đó chính là m t y u t gi chân bao khách ph ng xa tìm đ n m t l nề ấ ộ ế ố ữ ươ ế ộ ầ
r i nh , r i không th quên đ l i tìm v . R u M u S n – L ng S n, r u b n Phồ ớ ồ ể ể ạ ề ượ ẫ ơ ạ ơ ượ ả ố
- B c Hà, r u San Lùng – Bát Xát – Lào Cai, r u Đao – Yên Bái, r u Bó N m –ắ ượ ượ ượ ặ
B c C n, r u Làng Vân – B c Giang, S n, r u Kim Long, r u Làng Chu n, r uắ ạ ượ ắ ơ ượ ượ ồ ượ
Đá B c, r u B ng S n, r u Phú L - B n Tre, r u Xuân Th ch, r u Tân L c,…ạ ượ ồ ơ ượ ễ ế ượ ạ ượ ộ
Các lo i r u c n Tây B c, Tây Nguyên... G n nh mi n đ t nào cũng có m t lo iạ ượ ầ ắ ầ ư ề ấ ộ ạ
r u c a riêng mình, đ mình u ng, mình say và đãi khách ph ng xa. ượ ủ ể ố ươ
các n c Ph ng Tây, đ c xem là kinh đô văn minh c a nhân lo i , v i đi u ki nỞ ướ ươ ượ ủ ạ ớ ề ệ
v t ch t t t và đ y đ , gi i quí t c Ph ng Tây b t đ u có th i gian vàậ ấ ố ầ ủ ớ ộ ươ ắ ầ ờ đi u ki nề ệ
quan tâm, chau chu c cu c s ng c a mình h n. Chính vì th , r u Tây cũng đa d ngố ộ ố ủ ơ ế ượ ạ
v hình th c, ch ng lo i và r t c u kỳ trong cách u ng. H có r u khai v , r u mùi,ề ứ ủ ạ ấ ầ ố ọ ượ ị ượ
r u cho ph n , r u đ pha… V i m i lo i r u thì l i ph i dùng m t lo i ly khácượ ụ ữ ượ ể ớ ỗ ạ ượ ạ ả ộ ạ
nhau thì m i phát huy h t v đ p và h ng v c a nó. Đ i v i nh ng lo i r u đ cớ ế ẻ ẹ ươ ị ủ ố ớ ữ ạ ượ ượ
đ c ch ng c t t ngũ c c khi th ng r u h dùng ly nh vì n ng đ lo i r u nàyượ ư ấ ừ ố ưở ượ ọ ỏ ồ ộ ạ ượ
khá cao. Nh ng c dân x l nh (vùng Sêbêri, Alaxca..) và t ng l p bình dân th ngữ ư ứ ạ ầ ớ ườ
dùng lo i này vì đ n gi n và kinh t , có tác d ng ch ng rét r t t t. Đ i v i nh ng lo iạ ơ ả ế ụ ố ấ ố ố ớ ữ ạ
đ c ch ng c t t trái cây, ng i ta ph i dùng ly to, c n khi u ng cho vài viên đá nhượ ư ấ ừ ườ ả ạ ố ỏ
l c đ u đ h i n c b c lên mang theo mùi v đ c tr ng c a r u. Nh ng c u kỳắ ề ể ơ ướ ố ị ặ ư ủ ượ ư ầ
nh t ph i k đ n r u vang, trong đó Champagne đ c m nh danh là n hoàng. R uấ ả ể ế ượ ượ ệ ữ ượ
vang có nhi u lo i nh ng ph bi n nh t là lo i dùng trong bàn ti c v i hai tên g i theoề ạ ư ổ ế ấ ạ ệ ớ ọ
c m quan v màu s c là vang tr ng và vang đ . Tùy theo t l c a qu nho, cu ng,ả ề ắ ắ ỏ ỉ ệ ủ ả ố
cành mà r u vang có v ng t hay chát khác nhau. N u không có v và cành mà ch cóượ ị ọ ế ỏ ỉ
- 3 -
R u tr ng Vi t Nam D i Góc Nhìn Đ a Văn Hoáượ ắ ệ ướ ị
Đ Văn Khoaỗ
qu thì là vang ng t, hay ch làm t v , h t và cành thì ta có vang r t chát. R u vangả ọ ỉ ừ ỏ ạ ấ ượ
quí ph i là lo i lâu năm đ c ch bi n r t công phu t khâu l a ch n nguyên li u,ả ạ ượ ế ế ấ ừ ự ọ ệ
ph i là nh ng qu nho ngon nh t, chín m ng đ c bàn chân c a các cô gái đ ng trinhả ữ ả ấ ọ ượ ủ ồ
d m đ u ép ra n c, đ c lên men trong thùng g s i, đóng chai và b o qu n v iẫ ề ướ ượ ỗ ồ ả ả ớ
nhi t đ thích h p.ệ ộ ợ
Ch ng 2: ươ
R U TR NG VI T NAM QUA CÁC VÙNG MI NƯỢ Ắ Ệ Ề
2.1. R u mi n B cượ ề ắ
Mi n B c Vi t Nam là m t khái ni m đ ch vùng lãnh th phía B c n c ề ắ ệ ộ ệ ể ỉ ổ ở ắ ướ Vi tệ
Nam, bao g m các t nh phía B c và t nh Thanh Hoá. Vùng lãnh th này còn đ cồ ỉ ở ắ ỉ ổ ượ
chia thành ba vùng nh là Tây B c B , Đông B c B và Đ ng B ng B c B . Trong đóỏ ắ ộ ắ ộ ồ ằ ắ ộ
đ ng b ng B c b đ c xem là cái nôi c a văn hóa Vi t Nam. Theo Giáo s Tr nồ ằ ắ ộ ượ ủ ệ ư ầ
Ng c Thêm: vào th i kỳ đ đá gi a cách đây 10.000 năm, trên c s kinh t hái l mọ ờ ồ ữ ơ ở ế ượ
phát tri n vùng nhi t đ i, các b l c Hoà Bình đã th c hi n m t b c nh y v t có ýể ở ệ ớ ộ ạ ự ệ ộ ướ ả ọ
nghĩa l n lao trong đ i s ng nhân lo i là phát minh ra nông nghi p. Theo Giáo s Phanớ ờ ố ạ ệ ư
Ng c, nhóm ng i Vi t - M ng v n c trú t i vùng Tây b c, nh ng t th i kỳ ti nọ ườ ệ ườ ố ư ạ ắ ư ừ ờ ề
s n i đây đã di n ra m t cu c bùng n dân s r t l n, di n tích đ t canh tác thì ít, dânử ơ ễ ộ ộ ổ ố ấ ớ ệ ấ
thì đông nên ng i Vi t đã tách kh i ng i M ng di c xu ng vùng đ ng b ng sôngườ ệ ỏ ườ ườ ư ố ồ ằ
H ng khai phá đ t hoang, tr ng lúa n c và đ nh c đó. V i n n kinh t nôngồ ấ ồ ướ ị ư ở ớ ề ế
nghi p lúa n c lâu đ i, cu c s ng đ nh c , c dân B c B đã t o nên m t n n vănệ ướ ờ ộ ố ị ư ư ắ ộ ạ ộ ề
minh r c r - văn minh sông H ng. Chính n n văn minh y đã làm cho đ i s ng v tự ỡ ồ ề ấ ờ ố ậ
ch t và tinh th n c a c dân n i đây r t phong phú t v t ch t cho đ n tinh th n vàấ ầ ủ ư ơ ấ ừ ậ ấ ế ầ
mang n ng d u n nông nghi p. Nh ng giá tr y đã góp ph n hun đúc nên n n vănặ ấ ấ ệ ữ ị ấ ầ ề
hóa Vi t Nam v i b dày h n b n nghìn năm. Trong nh ng giá tr y, r u là m t nétệ ớ ề ơ ố ữ ị ấ ượ ộ
văn hoá không th thi u, ph n ánh đi u ki n sinh ho t v t ch t và tinh th n c a cể ế ả ề ệ ạ ậ ấ ầ ủ ư
dân n i đây.ơ
Các lo i r u n i ti ng c a mi n B c, g n li n v i văn hóa vùng mi n, tiêu bi u cóạ ượ ổ ế ủ ề ắ ắ ề ớ ề ể
r u Làng Vân, r u Kim S n, r u San Lùng, r u M u S n và r u ngô B c Hà.. ượ ượ ơ ượ ượ ẫ ơ ượ ắ
2.1.1. R u Làng Vânượ
Ch ng ai bi t r u Làng Vân ra đ i t bao gi , ch bi t r ng ng i dân n i đây bi tẳ ế ượ ờ ự ờ ỉ ế ằ ườ ơ ế
cách n u r u ít nh t cũng t th i Tri u Quang Ph c đánh gi c L ng vào th k VI.ấ ượ ấ ừ ờ ệ ụ ặ ươ ế ỷ
T c truy n r ng khi đ a quân đ n mai ph c bên đ m D Tr ch, khi qua m t ru ngụ ề ằ ư ế ụ ầ ạ ạ ộ ộ
d a, Tri u Quangư ệ Ph c đã khao quân b ng d a đ và r u g o Làng Vân. Ngày nay,ụ ằ ư ỏ ượ ạ
h ng năm c đ n ngày r m tháng t âm l ch, dân làng Vân v n m h i đ u v t, ănằ ứ ế ằ ư ị ẫ ở ộ ấ ậ
d a và u ng r u đ t ng nh công đ c ng i x a. R u Làng vân tao nhã, v êmư ố ượ ể ưở ớ ứ ườ ư ượ ị
n ng, đ m sâu. R u này không u ng nhanh, u ng v i mà u ng t ng h p m t đ c mồ ầ ượ ố ố ộ ố ừ ớ ộ ể ả
nh n ch t men th m t t , đ ng trong đ u l i v ng t th m c a h ng lúa n p ậ ấ ấ ừ ừ ọ ầ ưỡ ị ọ ơ ủ ươ ế ủ
n ng gió mi n đ t trung du th m ng, ng m cái lâng lâng m màng c a nh ng dòngắ ề ấ ơ ộ ấ ơ ủ ữ
sông u n l n nh d i l a v t ngang qua các s n núi có vài chi c thuy n lá trôi xuôiố ượ ư ả ụ ắ ườ ế ề
ch nh ng câu hát dân ca th m duyên tình quê. R u Làng Vân đ c ví nh “Văn”,ở ữ ắ ượ ượ ư
dùng đãi các b c văn sĩ, chính khách, nh ng ng i nho nhã, l ch lãm, tao nhân m cậ ữ ườ ị ặ
khách. Có th t ng t ng, ngày x a, các b c thi nhân đã cùng đ i m bên ly r uể ưở ượ ư ậ ố ẩ ượ
Làng Vân đ r i h u th có đ c bi t bao nhiêu áng th đ p l u truy n mãi mãi.ể ồ ậ ế ượ ế ơ ẹ ư ề
- 4 -
R u tr ng Vi t Nam D i Góc Nhìn Đ a Văn Hoáượ ắ ệ ướ ị
Đ Văn Khoaỗ
Vân h ng m t u l ng bi n B cươ ỹ ử ừ ể ắ
Chi n công nh nguy t r ng tr i Namế ư ệ ạ ờ
Làng Vân n m ngay bên sông C u thu c t nh B c Ninh. T ngàn x a, Kinh B c đã n iằ ầ ộ ỉ ắ ừ ư ắ ổ
ti ng là đ t văn v t, quê h ng c a làn đi u dân ca quan h ng t ngào, c a tranh dânế ấ ậ ươ ủ ệ ọ ọ ủ
gian Đông H , n i s n sinh ra nhi u b c kỳ tài và cũng là n i xu t x nhi u món ănồ ơ ả ề ậ ơ ấ ứ ề
ngon v i câu “ Ăn B c, m c Kinh”ớ ắ ặ . Nhi u ng i đã qua sông C u, u ng r u làngề ườ ầ ố ượ
Vân, nh ng ít ai bi t r ng, r u làng Vân ph i n u b ng n c sông C u m i ngon.ư ế ằ ượ ả ấ ằ ướ ầ ớ
Chính cái h u tình c a dòng n c v i g o n p cái hoa vàng tr ng nh ng th a ru ngữ ủ ướ ớ ạ ế ồ ở ữ ử ộ
đ n c cho cây lúa, t lúc còn là r nh m , đ n khi ng m đòng, nh ng kh i men r uủ ướ ừ ả ạ ế ậ ữ ố ượ
đ c nhào n n b i nh ng bàn tay ph n khéo léo thành t ng bánh nh , đ u đ n nhượ ặ ở ữ ụ ữ ừ ỏ ề ặ ư
hình đ ng ti n xâu thành chu i đã làm nên ch t r u đ c đáo c a làng Vân, làm nênồ ề ỗ ấ ượ ộ ủ
h n r u làng Vân. Đã có nh ng ng i quê đây, đem toàn b quy trình, kinh nghi mồ ượ ữ ườ ở ộ ệ
n u r u c a làng Vân đ n Phú Th , Nam Đ nh, Bình D ng, Long Khánh, nh ng vìấ ượ ủ ế ọ ị ươ ư
thi u n c sông C u nên không sao t o đ c cái ch t r u, h n r u c a làng Vân.ế ướ ầ ạ ượ ấ ượ ồ ượ ủ
Cái h n y chính là mùi th m thanh khi t, là h ng v đ m đà, là r u trong su t nhồ ấ ơ ế ươ ị ậ ượ ố ư
pha lê. R u làng Vân u ng vào th y êm ru nh đi vào gi c m ng, say không bi t say.ượ ố ấ ư ấ ộ ế
Mà say r u làng Vân là say m màng, ng xong m t gi c ngon lành, là th y conượ ơ ủ ộ ấ ấ
ng i thêm s c m nh, tinh th n s ng khoái, tr i đ t ung dung. Say r u làng Vân làườ ứ ạ ầ ả ờ ấ ượ
say la đà, nh men say c a quan h , đ m th m, thi t tha, tình t mà không l i l ,ư ủ ọ ằ ắ ế ứ ơ ả
buông tu ng. Đó là cái say c a s n n nã.ồ ủ ự ề
“ Vân h ng m t u” chính là cái tên r u làng Vân m c m c, dân dã ngày tr c.ươ ỹ ử ượ ộ ạ ướ
Th i vua B o Đ i, r u làng Vân vào t n tri u đình đ bá quan văn võ chiêu đãi cácờ ả ạ ượ ậ ề ể
quan Tây. Nh ng tên quan cai tr th c dân đã có th i mê r u làng Vân còn h n cữ ị ự ờ ượ ơ ả
Champagne. Chính vì th r u làng Vân đã đ c nhà n c b o h cho phép n u côngế ượ ượ ướ ả ộ ấ
khai v i cái nhãn “ông tiên” đ u râu tóc b c, da d h ng hào, tay c m g y trúc, l ngớ ầ ạ ẻ ồ ầ ậ ư
đeo b u r u, l ng l đi gi a t ng mây. Ngày nay, r u làng Vân v n gi v ng đ cầ ượ ữ ơ ữ ầ ượ ẫ ữ ữ ượ
danh hi u c a mình và góp m t trong làng m t u c a Vi t Nam.ệ ủ ặ ỹ ử ủ ệ
2.1.2. R u Kim S nượ ơ
Kim S n là m t huy n mi n bi n duy nh t c a t nh Ninh Bình. Đây là m t trongơ ộ ệ ề ể ấ ủ ỉ ộ
nh ng đ a ph ng đ u tiên c a c n c đ t năng xu t lúa 5 t n/ha (Cùng v i H iữ ị ươ ầ ủ ả ướ ạ ấ ấ ớ ả
H u c a Nam Đ nh và Ti n H i c a Thái Bình). Các đ a danh trên cùng n m trong khuậ ủ ị ề ả ủ ị ằ
d tr sinh quy n đ ng b ng sông H ng nên r t giàu tài nguyên thiên nhiên nh th yự ữ ể ồ ằ ồ ấ ư ủ
h i s n và l ng th c. Chính đ c đi m đó đã s n sinh và kích thích phát tri n nghả ả ươ ự ặ ể ả ể ề
n u r u. N u r u Kim S n là m t ngh truy n th ng có t lâu, hi n nay cóấ ượ ấ ượ ở ơ ộ ề ề ố ừ ệ
nhi u làng ngh chuyên v n u r u Kim S n nh : Hòa L c, ng Lu t .v.v. nh ngề ề ề ấ ượ ở ơ ư ạ Ứ ậ ư
nhi u nh t và n i ti ng h n c v n là ngh n u r u xã Lai Thành. Đ t o đ cề ấ ổ ế ơ ả ẫ ề ấ ượ ở ể ạ ượ
r u ngon, khâu l a ch n nguyên li u là quan tr ng nh t, lúa n p g t v ph i khô,ượ ự ọ ệ ọ ấ ế ặ ề ơ
hong s ch cho vào chum b o qu n đ n u r u. N u r u đ c n u t n p chiêmạ ả ả ể ấ ượ ế ượ ượ ấ ừ ế
g i là r u chiêm và r u đ c n u t g o n p v mùa thì g i là r u mùa. Menọ ượ ượ ượ ấ ừ ạ ế ụ ọ ượ
r u đ c làm t nh ng gia đình có kinh nghi m lâu đ i t i đ a ph ng nên r t th mượ ượ ừ ữ ệ ờ ạ ị ươ ấ ơ
và khô. Đ có men quý ng i ta cho vào đó m t s d c li u có tác d ng thông khíể ườ ộ ố ượ ệ ụ
huy t, di t khu n. Đ có đ c r u ngon, ng i n u ph i có kinh nghi m lâu năm,ế ệ ẩ ể ượ ượ ườ ấ ả ệ
nh t là vi c b o qu n r u trong các đi u ki n th i ti t và môi tr ng khác nhau.ấ ệ ả ả ủ ượ ề ệ ờ ế ườ
- 5 -