1
PHẦN I: MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài
Một trong những nhiệm vụ của giáo viên ờ T PT ện những học sinh
có c ấ ô m để bồ d ỡng thành nhữ ời có nền tảng kiến thức vững vàng,
có ă ực tự học và sáng tạo; có sức khỏe tố để tạo nguồn tiếp tục đ o ạo thành nhân
tài. Chính vì vậy, bồ d ỡng học sinh cho các kì thi chọn học sinh giỏi luôn là vấ đề
đ ợc các cấp quản lí, các giáo viên trực tiếp giảng dạy qua âm v ă ở.…
Có thể ó đây cô v ệc ờ xuyê v cũ sứ mệ k ó k ă , cao cả của
c c ờ T PT. Vớ ệ uyế , yêu ề, c c ầy cô uô m mọ c c để
ớ d v đỡ ữ ọc ỏ au dồ êm k ế ức để c c em đạt kết quả
cao nhấ . M ầy cô o có mộ k c au y uộc v o đ ều k ệ v
ă ực của ọc , d eo c c m o đ ữa, hai việc mà các giáo viên phải
làm là: cung cấp cho học sinh những kiến thức đầy đủ, c uyê âu, đồng thờ ớng d n
c c em ôn tập hiệu quả.
G a đoạn lịch sử từ ăm 1930 đế ăm 1945 o c Lịch sử lớp 12 là
phần nộ du đối khó so vớ c c a đoạn khác, nó gồm nhiều sự kiện lịch sử diễn
a o v 15 ăm d ới sự ã đạo của Đả . G a đoạn lịch sử này gần giống với lịch
sử Đảng , nặng về các vấ đề có tính chất lý luậ . Đối với học sinh giỏi cần cung cấp nội
du v dạy ế o để các em nắm đ ợc kiến thức có tính chất nâng
cao một cách dễ dàng.
Xuất phát từ những lí do trên, là một giáo viên trực tiếp dạy học môn lịch sử ở
ờng THPT Viêt Đức. Tô đã c ọ đề tài: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng bồi
dưỡng học sinh giỏi lớp 12 giai đoạn 1930-1945 ở trường THPT Việt Đức” làm đề tài
nghiên cứu của mình.
II. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
1. Đối tượng nghiên cứu
Quá trình bồ d ỡng học sinh giỏi ở ờng THPT Việ Đức.
2. Phạm vi nghiên cứu
Do hạn chế về thời gian và khuôn khổ của sáng kiến kinh nghiệm, đề tài không
nghiên cứu tất cả những vấ đề thuộc về bồi d ỡng học sinh giỏi môn lịch sử ở ờng
phổ ô , m ê c ở một số vấ đề cần nắm về bồ d ỡng học sinh giỏi môn lịch sử,
kết hợp với thực tế giảng dạy ở ờng THPT Việ Đức. T ê c ở đó đề xuất mộ ố
b ệ â cao c ấ ợ bồ d ỡ ọc ỏ ớ 12 a đoạ 1930-1945 ở
ờ T PT V ệ Đức
III. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
1. Mục đích nghiên cứu
T ê c ở tìm hiểu lí luận dạy học lịch sử nói chung và thực tiễn bồ d ỡng HSG ở
ờng THPT Việ Đức. Đề đề xuất một số b ệ â cao c ấ ợ bồ d ỡ
ọc ỏ ớ 12 a đoạ 1930-1945 ở ờ T PT V ệ Đức
2
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu thực tiễn tình hình dạy học lịch sử , bồ d ỡng HSG môn lịch sử ở ờng
THPT Việ Đức.
- Tìm hiểu nội dung Lịch sử a đoạn 1930-1945, để đề ra những biện pháp hữu hiệu đối
vớ đặc ờng ờng THPT Việ Đức
- T ao đổi ý kiến vớ c c đồng nghiệp trong quá trình bồ d ỡng
IV. Phƣơng pháp nghiên cứu
Nghiên cứu lí thuyết: lí luậ v dạy học lịch sử, bồi
d ỡng HSG môn lịch sử và các tài liệu lịch sử ê qua đế đề . Đặc biệt, nghiên cứu
c SGK ịch sử lớp 12 a đoạn 1930-1945, để đề xuất các biệ ạm
nâng cao hiệu quả bồ d ỡng HSG
.
Phần II: NỘI DUNG
I/ Cơ sở lý luận và thực tiễn
1 Cơ sở lý luận
N c a đã b ết, trong luật giáo dục (2005) đã ấn mạnh yêu cầu đối với
o dục ó c u v dạy học ó ê “ ải phát huy tính
tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp vớ đặc đ ểm của từng lớp,
môn học, bồ d ỡ ự học, è kĩ ă vận dụng kiến thức vào thực tiễn,
c độ đến tình cảm, đem ại niềm vui, hứng thú học tập cho học ”.
Yêu cầu này phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ dạy học, bồ d ỡng HSG ở ờng
THPT v dạy, bồ d ỡng HSG ờng THPT phải tiên tiến
nhất, phù hợp vớ đố ợng là những học sinh xuất sắc. Đó c c dựa trên
hoạ động tích cực, chủ động, sáng tạo của học : T ao đổ , đ m oại; dạy học nêu
vấ đề; ê cứu học tập; dạy học ê mô …. ằm tạo ra khả ă ự
giáo dục, tự học, tự nghiên cứu để khích thích và phát triển các phẩm chất thông minh và
sáng tạo của ời học. Học sinh giỏi đ ợc học cách tự học tốt nhất, đ ợc rèn luyện nhiều
về mặ duy, ấ duy ô íc, duy b ện chứng.
Học tập nói chung và học tập lịch sử nói riêng là quá trình tiếp thu kiến thức. Kiến
thức lịch sử lại hết sức o v ă ê với mức độ vô cùng nhanh chóng mà giáo
viên không sao truyền thụ hế đ ợc. T o k đó k ả ă ểu biết và khả ă ọc tập
của co ời trong cả cuộc đời là có hạn. Cho nên bồ d ỡng HSG phải phù hợp vớ đặc
đ ểm tâm lí và khả ă ận thức của học ă k ếu, cần thiết phải làm cho quá
trình học tập của học sinh trở thành quá trình chủ động học tập, tiến dần lên quá trình tự
nghiên cứu độc lập
Muố đạ đ ợc đ ều trên, vai trò của ời thày là rất lớn, phải yêu cầu, ớng d n
và tổ chức đ ều kiển học sinh phát triể duy ịch sử nhất là t duy độc lập, sáng tạo; biết
3
tự tiếp thu tri thức từ nhiều nguồ o đó ải kể đến việc giải các dạng bài tập lịch sử
trong quá trình học bằng cách tự m uy ĩ, đặt vấ đề và giải quyết các vấ đề đ ợc
đặt ra; kết hợp vớ ao đổi cá nhân , thảo luận nhóm, làm phong phú thêm kiến thức. Sau
đó, ời học tự kiểm a đ ản phẩm ba đầu au k đã ao đổi với bạn bè và dựa
vào kết luận của thày, tự sửa chữa, tự đ ều chỉnh, tự hoàn thiệ , đồng thời tự rút ra kinh
nghiệm về cách học, cách xử lí tình huống, cách giải quyết vấ đề của m …. Co ời
chỉ thực sự nắm vữ c m m đã đ ợc bằng hoạ động của bản thân. Học sinh
sẽ chỉ ghi nhớ, nắm vữ đ ợc nhữ đã ải qua trong hoạ động nhận thức tích cực
của m , o đó c c em đã phải có những cố gắng trí tuệ và khát vọng học tập.
Nhiệm vụ duy đặt ra cho cả giáo viên và học sinh, phần lớn là việc lựa chọn vấn
đề lịch sử tổng hợp, sâu rộng (chủ yếu là một sự kiện, nhân vật, một vấ đề chuyên
âu….). C c vấ đề đ ợc lựa chọn theo c c uyê âu ải có mục đíc ợi lại
những kiến thức c bản của c c o k oa đã đ ợc thông hiểu và nắm vững
để tổng hợp, hệ thống hoá, củng cố, thực hành, rèn luyệ kĩ ă đã ọc, rút ra kết luận,
đ quy uật, bài học lịch sử…
Vấ đề chuyên sâu không chỉ nhằm mục đíc ô ập, củng cố kiến thức đã ọc, mà
tạo ra sự ham muốn hiểu biết, ham muốn học hỏi, tự tìm tòi và phải biế uy ĩ, b ết vận
dụng kiến thức đã ọc để hiểu biết kiến thức mới thì học sinh không thể nào giải quyết
đ ợc các vấ đề đặ a c c b ập lịch sử. Sự n lực trên của các em bao gồm cả
duy trí tuệ, độ c âm ý, ý ức, độ tình cảm. N k đã ải quyế đ ợc vấ đề
đặt ra, học sinh sẽ cảm thấy phấn khởi, hứ , ay mê với bộ môn; đồng thời có
niềm tin vào bả â v có ý c í v ê o cuộc sống.
N vậy, các biện pháp bồ d ỡng HSG Lịch sử phải giải quyế đ ợc các vấ đề
quan trọng trong từ a đoạn lịch sử cụ thể. Đây đ ều hết sức quan trọng, song khó
dạy o c để giúp học sinh có thể khái quát và hệ thố o đ ợc kiến thức,
ôn tập và thi học sinh giỏ đạt kết quả cao.
2. Cơ sở thực tiễn
T o c Lịch sử lớp 12 – Nâng cao, nội dung Lịch sử Việt Nam từ 1919
đến nay là một nộ du c bản của tiến trình lịch sử Việt Nam thời kì hiệ đạ , đây cũ
là phần nộ du că bả o c ô v o Đại học – Cao đẳng và trong các
kì thi chọn học sinh giỏ . Đặc biệ , a đoạn lịch sử từ 1930 đến 1945 là mộ a đoạn
k ó, đố ợng nghiên cứu khá phức tạp với nhiều vấ đề vừa cụ thể, vừa khái quát, vừa
c bả ại nâng cao, vừa phải trình bày chi tiết dựa ê qua đ ểm ởng của
Đả ải tổng hợ , â íc , đ a ậ xé , đặc đ ểm nổi bật qua từng
vấ đề.
Thực tiễn bồi d ỡng HSG, việc soạn giáo án và thực hiệ “Lựa chọn vấ đề dạy và
ô ập cho HSG khi giảng dạy a đoạn lịch sử Việt Nam từ 1930 – 1945”
c c y cô ờng ngại dạy và học sinh ngại học. Bởi lẽ, ời giáo viên vừa trang bị tốt
cho học sinh kiến thức c bả ( eo c c uẩn), vừa hệ thống hoá kiến thức theo
các vấ đề cụ thể về sự a đời và hoạ động của Đảng Cộng sản Việt Nam; về đ ờng lối
dân tộc và dân chủ; nét nổi bật của cách mạng Việt Nam qua từng thờ k …..Đồng thời,
lựa chọn p ô ập phù hợ để các em có một hành trang vững vàng dự đạt
4
thành tích tốt trong kì thi chọn học sinh giỏ , cũ đạt thành tích tốt trong kì thi vào
c c ờ Đại học, Cao đẳng.
II. Một số biện pháp nâng cao chất lƣợng bồi dƣỡng học sinh giỏi lớp 12 giai
đoạn 1930-1945 ở trƣờng THPT Việt Đức
1. Các vấn đề cơ bản và chuyên sâu giáo viên cần cung cấp cho học sinh khi
giảng dạy giai đoạn lịch sử Việt Nam 1930-1945:
1.1. Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đánh dấu một bƣớc ngoặt vô cùng quan
trọng trong lịch sử Việt Nam.
Chấm dứt thời kì khủng hoảng lâu dài về đ ờng lối, giai cấ ã đạo, vạch ra
đ ờng lối chiế ợc cho cách mạ , đề ra khẩu hiệu chiế ợc “Độc lập dân tộc”
“Ruộ đấ dâ c y”, êu a đấu tranh cách mạ đ đắ …T o đó, é
nổi bậ đ ờng lối chiế ợc cách mạ ản dân quyền (cách mạng dân tộc dân chủ
nhân dân) của Đả đề a o C c vắn tắ , S c ợc vắn tắt (tháng 1/1930) và
Luậ C c í ị (tháng 10/1930). Nhữ đ ểm giống và khác nhau giữa a vă k ện
trên; sự đ đắn và sáng tạo của C Lĩ c í ị và hạn chế của Luậ C c í
trị; nhữ đ ều chỉnh sau này của T u Đảng về mối quan hệ giữa hai nhiệm vụ
chố đế quốc, chống phong kiến; giữa giải phóng dân tộc và cách mạng ruộ đất trong
từng thời kì cách mạng 1930 – 1935, 1936 – 1939, 1939 – 1945.
1.2. Nét nổi bật của cách mạng Việt Nam qua từng thời kì 1930 – 1931, 1932 –
1935, 1936 – 1939, 1939 – 1945.
Thời kì 1930 – 1931 vớ đỉnh cao Xô viết Nghệ - Tĩ một sự kiện lịch sử trọng
đại trong lịch sử cách mạ ớc ta. Lầ đầu ê d ới sự ã đạo của Đảng với khẩu
hiệu “Độc lập dân tộc” “Ruộng đất dân cày” đã ập hợ đô đảo quần chúng công –
nông ở ớc ta vùng lên với sức mạnh to lớn, giáng mộ đ mạnh mẽ vào hai kẻ thù
chính của dân tộc đế quốc và phong kiế . Đặc biệt từ 9 đế 10 ăm 1930,
phong trào phát triể đỉnh cao ở Nghệ An – Tĩ , một số địa â dâ m c ủ
chính quyền và thành lập chính quyền cách mạng theo kiểu Xô viết ở N a…. Qua thực
tiễ o o đã k ẳ đị ă ực của Đảng; thể hiện sức mạnh của khối liên minh
công – ô ; để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về giành chính quyền cách mạng,
về đấu tranh, về tổ chức v ã đạo…V vậy, đây cuộc diễn tậ đầu tiên
chuẩn bị cho cách mạng tháng Tám 1945.
Thời kì 1932 – 1935 là thờ k đấu a để phục hồi lực ợng cách mạng. Mặc dù
thực dâ P đ , k ủng bố Đảng v k ê đấu tranh, v n giữ vững lập
ờng cách mạ . Đến tháng 3/1935 tại MaCao (Trung Quốc), Đại hội lần thứ nhất của
Đảng họp nhằm chuẩn bị đ ờng lối cho thời kì cách mạng tiếp theo.
Thời kì 1936 – 1939 diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giớ v o ớc có
nhiều chuyển biến mới. Sự a đời và hoạ động của chủ ĩa xít, nhữ đ ều chỉnh
về đ ờng lối chiế ợc cách mạng thế giới tạ Đại hội lần VII (7/1935) của Quốc tế cộng
sả , đặc biệt khi Mặt trận nhân dân Pháp lên nắm chính quyền, nới lỏng một số quyền tự
do, dân chủ và ân xá tù chính trị ở c c ớc thuộc địa…Lợi dụ y Đả đã
thực hiện cuộc vậ động dân chủ rộng khắp trong cả ớc v ê o Đô D , với
nhiều hình thức đấu tranh chủ yếu là kết hợp công khai với bán công khai và bí mật, tổ
5
chức đấu a b o c í, đấu tranh nghị ờ …Qua o o, ởng chủ ĩa M c
– Lê v đ ờng lối chính sách của Đả đ ợc tuyên truyền sâu rộng, làm cho ý thức
giác ngộ chính trị của quầ c đ ợc â cao; đ o ạo và xây dự đội quân chính trị
hùng hậu đô đảo; uy tín và ả ởng của Đả đ ợc mở rộ v ă âu o quần
c ….
Thời kì 1939 – 1945 là cuộc tậ d ợt cuối cùng, toàn diện và trực tiếp cho thắng lợi
của cách mạng tháng Tám 1945. Sự chuẩn bị cho cách mạng về đ ờng lối chiế ợc; về
xây dựng lực ợng chính trị, lực ợ vũ a , că cứ địa cách mạng. Cuộc tậ d ợt
đấu tranh chủ yếu trong Cao trào kháng Nhật (từ 3 đế đầu 8 ăm 1945) v
thành công trong cuộc Tổng khở ĩa c í quyền diễn ra trong 15 ngày (từ
15/8/1945 đế 30/8/1945). N y 2/9/1945 ớc Việt Nam dân chủ cộ o a đờ đ
dấu b ớc ngoặ vĩ đại trong lịch sử dân tộc. Mở ra kỉ nguyên mới cho dân tộc: kỉ nguyên
độc lập gắn liền với chủ ĩa xã ội.
N vậy, việc nắm vững nộ du c bản trong từng thời kì cách mạng, giúp học
uy ĩ, ổng hợp làm nổi bật những nét chung và nét khác nhau giữa các thời kì
cách mạng, lí giả đ ợc v ao có é k c au đó.
- Những nét chung:
+ Đều khẳ đị va ã đạo của Đảng trong thực tiễ đấu tranh cách mạng, với
đ ờng lối chiế ợc phù hợp trong từng hoàn cảnh khác nhau.
+ Đều tập hợp và tôi luyện quầ c đấu tranh, nhất là quần chúng công – nông.
+ Đều là những cuộc diễn tậ đ a đến sự thắng lợi của cách mạ T m 1945 v để
lại nhiều bài học kinh nghiệm quý giá cho thời kì cách mạng sau.
- Nhữ đ ểm riêng
+ Thời kì 1930 – 1931: nổi bật về vai trò của liên minh công – ô o qu đấu
tranh và hình thức ớc công – ô k a của Đả , đó c í quyền Xô viết
Nghệ - Tĩ eo k ểu Nga.
+ Thời kì 1932 – 1935 nổi bật vệ sự vững vàng của Đả ớc chính sách khủng bố dã
man của đế quốc.
+ Thời kì 1936 – 1939: nổi bật vớ đấu tranh mới với nhiều hình thức: đấu
tranh chính trị, hoà bình, công khai kết hợp bán công khai, bất hợp pháp với bí mậ …Xây
dự đội quân chính trị hùng hậu của quần chúng.
+ Thời kì 1939 – 1945: nổi bật với việc cao ọn cờ giải phóng dân tộc; tập hợp
rộng rãi quần chúng trong Mặt trận dân tộc thống nhất; tổ chức lực ợng chính trị kết hợp
lực ợ vũ a đấu tranh giành chính quyền cách mạng.
Trong nhữ đ ểm c u v đ ểm ê đó đ ểm chung là rất quan trọng vì dù trong
thời kì lịch sử nào cách mạ cũ đ ợc đặ d ới sự ã đạo thống nhất của một chính
đảng – Đảng Cộng sả Đô D . C ở dĩ có đ ểm riêng là do hoàn cảnh lịch sử của
m i thời kì khác nhau.
1.3. Vấn đề dân tộc – dân chủ trong giai đoạn cách mạng 1930 – 1945. Đây
vấ đề khó, với nhiều sự kiện nhỏ, đ ỏi học sinh hệ thống hoá kiến thức của từng thời
kì cách mạng theo các nộ du c bản sau: hoàn cảnh lịch sử; Chủ c ợc của